Дыялектызмы СЮ творах РЖ. Пташнiкава Беларус
Дипломная работа - Разное
Другие дипломы по предмету Разное
ень iiснеш, а чым лапатачкi перасыпеш, калi солi не будзе?(Алiмпiяда,с.350).
Сшарэць, зак. iямнець(СПЗБ,т.5).
Пакуль Мiкалай адмыСЮ рукi сшарэла. Запалiлi лямпу над сталом, селi за стол i сядзелi.(Алiмпiяда,с.477).
ТоСЮпiцца. незак. Змяшчацца (СПЗБ,т.5).
З кабiны, разгiнаючыся, высунуСЮся чалавек, якi невядома як там i тоСЮпiСЮся (Лонва,с.19). З-пад сядзення выцягнулi тады дохлага ваСЮка старога, як толькi там тоСЮпiСЮся (Агнi,с.80).
Ушчамiць, зак., перан. Запрэгчы (ТСБМ,т. 5).
РЖдзi СЮшчамi якога каняку ды дамоСЮ адвядзi (Алiмпiяда,с.263). Калi не прывязлi, то заСЮтра ён ушчэмiць каня i падедзе сюды, у Вострава (Мiiжы,с.171).
Цадзiць, незак. РЖii(пра дробны дождж) (ТСБМ,т.5).
Пасля СЮсю ноч цадзiСЮ па шыбах дожджык, востры, сек па iяне, як голым венiкам ад яго не было чуваць у хаце ходзiкаСЮ (Алiмпiяда,с.11).
Большаiь адзначаных семантычных дыялектызмаСЮ словы з пераносным значэннем, эмацыянальна-афарбаваныя.
Граматычныя дыялектызмы
Адносна рэдка сустракаюцца у мастацкiх творах граматычныя дыялектызмы, якiя адрознiваюцца ад слоСЮ лiтаратурнай мовы граматычнымi формамi i катэгорыямi, г.зн. перадаюць граматычныя асаблiваii дыялекту. Граматычныя дыялектызмы гэта словы, якiя адрознiваюцца ад лiтаратурных лiкам, родам, склонавымi канчаткамi. РЖх у творах РЖ.Пташнiкава выяСЮлена 43.
НазоСЮнiкi.
Адрозненнi СЮ лiку:
Верхалле, н. Вершалiны дрэСЮ (СПЗБ,т.1).
Сыры i густы, ён падзьмуСЮ па палуднi з-за ракi на Выганчык, гонячы мокрыя, калючыя, паабiваныя зялёныя сасновыя iголкi i тонкую, як папера, жоСЮтую сасновую кару з верхалля (Мiiжы,с.3).
Дрыжака, ж., адз. Дрыжыкi(толькi мн.л.) (Абабурка).
Хапiла дрыжака недзе з сярэдзiны, халодная, як лёд (Алiмпiяда,с.254). Трасла дрыжака, як траiа, Алёша соСЮгаСЮся на мяхах i не мог сагрэцца (Тартак,с.160).
Пiсьменнiк ужывае i другi варыянт гэтага слова дрыжыка, ж.
Машка, ж., зб. Мошкi(мн.) (СПЗБ,т.3).
Гарачы з самай ранiцы вецер сек у вочы машкой i матылькамi (Алiмпiяда,с.109).
Чалеснiк, м. Чалеснiкi(адз. л. няма)(СПЗБ,т.5).
Праз адчыненыя дзверы бег у хату, як зiмой мароз у кут пад стол, лiп на вiлачнiкi СЮ чалеснiку, як некалi на цапы на таку СЮ малацьбу (Алiмпiяда,с.10). Сонца пачынае грэць у спiну, усё роСЮна што стаiш ля чалеснiка, калi топiцца СЮ печы (Тартак,с.190).
У гаворках з гэтым значэннем зафiксаваны лексемы чало, цало, чалешнiк, цялешнiк, цалеснiк, чэлюiь, пелюiь, вуiе, жарало, соламя.(ЛАБНГ,т.4, карта 78).
Адрозненнi СЮ родзе:
Бягамля, н. Бягомль, м.
...Адступалi на усход, на Бегамля (Алiмпiяда,с.340).
Выйгранка, ж. Выйгрыш,м.
Цi будзе выйгранка, можа калi ваСЮкi сабе горла заткнуць, кармi толькi, а сена хай стаiць. (Аленi,с.33).
Вянцо,н. Вянец,м. (СПЗБ,т.1.).
ДоСЮгi хлеСЮ ля самай вулiцы неяк асеСЮ у зямлю, выпершы на вулiцу нiжняе вянцо СЮ подрубе, i быСЮ зусiм недарэчны. (Алiмпiяда,с.60). Яна забрала СЮ яго з рук змылак i паклала назад на зруб на верхняе счэсанае вянцо з краёчку (Найдорф,с.137).
На Беларусi распаСЮсюджаны дзве лексемы з гэтым значэннем: вянок(i яго фанетычныя варыянты) i вянец(i яго словаСЮтваральныя i фанетычныя варыянты)(ЛАБНГ,т.4, карта 4).
ДамаСЮё, н. Дамавiна, ж.(СПЗБ,т.2).
Маю Прузыну як паднялi во гэтак з падлогi... Дык i паклалi адразу СЮ дамаСЮё (Алiмпiяда,с.85).
ПараСЮн.: дабавiна, дамоСЮка, дом (ЛАБНГ,т.3, карта 290).
Кадра, ж. Кадр, м.
Ну як тут яна СЮ вас, доктар? Вы мне глядзiце... Гэта мая лепшая кадра...(Алiмпiяда,с.573).
Пакула, ж. Пакулле, н. (СПЗБ,т.3).
Ён(Панок), што сёлета трэба будзе абтыкаць вокны пакулай ад вулiцы i ад загумення, адкуль зiмой часта заходзiць вецер i выстуджвае хату (Тартак,с.121).
Рукаво, н. РукаСЮ, м.(СПЗБ,т.4).
Падышла да Дзярызямлi i тузанула яго за рукаво жоСЮтай тэнiскi (Алiмпiяда,с.576). Наста камячыць рукаво нажуткi i выцiрае вусны. Рукаво салёнае, аж горкае (Тартак,с.25). Лапкi чаплялiся за рукаво, пасля цяжка падалi на дно (Найдорф,с.53).
Лексема рукаво, н. распаСЮсюджана толькi СЮ паСЮночна-заходняй зоне Беларусi, на СЮсёй астатняй тэрыторыi зафiксавана лексема рукаСЮ, м.(ЛАБНГ,т.4, карта 210).
Румяна, ж. Рамонак, м.(СПЗБ,т.4).
ДастаСЮшы яшчэ раз вады, падчапiСЮ вядро, i пабег босы iежачкай ля хаты, плiхаючы з вядра вадой на падарожнiк i на жоСЮта-зялёную румяну (Алiмпiяда,с.16).
ПараСЮн.: румянак, раман(НЛ), раманiк(ЖНС), раманька, раманец(ЖС).
Руччо, н. Ручай, м.(СПЗБ,т.4).
РЖ ад яго цяпер з гары цякло белае руччо, ёй, Алiмпiядзе, на дарогу пад ногi (Алiмпiяда,с.443).
ПараСЮн.: ручай, м., ручэй, м.(ЛАБНГ,т.2, карта 338).
Сканчонае, н. Канец, м.
Здавалася, што маладзiк будзе вечна вiсець угары над галавой i вечна iii нехаця конь без сканчонага (Агнi,с.67).
Стада, ж. Статак, м. (СПЗБ,т.4).
Уперадзе, дзе знiкла з вачэй перапялёстая стада скацiны, на полi навiс пыл i туман (Алiмпiяда,с.500). Такой парой, летам, старыя секачы жывуць адны, чураючыся стады, у стадзе ходзяць толькi зiмой, а т