Дыялектызмы СЮ творах РЖ. Пташнiкава Беларус
Дипломная работа - Разное
Другие дипломы по предмету Разное
509).
Палятуць, зак. Паляцяць.
Сiнюкi зацiнькаюць, фыркнуць i палятуць на карэнне. (Лонва, с.161).
Сморгаць, незак. Шморгаць.
Рвала лiiе мацi, рваСЮ i ён, сморгаСЮ пасля маленькiмi мокрымi ад поту i балотнай вады пальчыкамi мацярдуху (Алiмпiяда,с.10).
Траiiся, незак. Трэiiся.
Стукалi зубы i траслося СЮсярэдзiне (Тартак, с.164). Таню ля маста зноСЮ пачало траii (Тамсама, с.164).
Форскаць, незак. Фыркаць.
Конь форскаСЮ, махаСЮ галавою (Лонва, с.51).
Шыткаваць, незак. Шаткаваць.
Жаваранка бярэ з вугла СЮ хлеСЮчыку СЮторкнуты даСЮгi, шырокi нож, якiм Кланя шыткуе СЮсягды капусту (Найдорф, с.80).
ПрыслоСЮi
Вiдна.Вiдно (СПЗБ, т.1).
Ад месяца было вiдна (Алiмпiяда, с.439).
Высака. Высока (СПЗБ, т.1).
У хаце адразу павалiлася на ложак, падкiнуСЮшы да брыжа дзве падушкi, каб было высака пад галаву (Алiмпiяда, с.4).
ДаСЮна. ДаСЮно (СПЗБ, т.2).
Цi даСЮна, здаецца, я тут хадзiСЮ на грэблi па каленi СЮ гразi (Алiмпiяда, с.610).
Для прыслоСЮяСЮ на а, -о, якiя СЮтвораны ад якасных прыметнiкаСЮ, у гаворках характэрна хiстанне нацiску. На адной тэрыторыi могуць ужывацца паралельна два варыянты: вiдна i вiдно. Але формы з нацiскам на 1-ым складзе характэрны чаiей для паСЮночна-СЮсходняга дыялекту i для сярэднебеларускiх гаворак (ДАБМ, карта 175).
НадаСЮга. НадоСЮга.
У прагалах было вiдаць шэрае, цяжкае неба аблажыла надаСЮга, не на адну ноч. (Мiiжы, с.5).
Нiтведама. Немаведама.
Гэта ж бегчы нiтведама куды (Тартак, с.35).
Сухамя. Сухама.
Елi сухамя, цiха, паднёсшы блiзка да рота кожны свой кавалачак ацеслiвай, прыгарэлай зверху жытняй перапечкi (Найдорф, с.180)
Ценка. Тонка.
Вецер, рвучыся з балота на лагi пад вёску, шалеСЮ, ныючы ценка i калюча СЮ нiцай лазе i разгатым падялеСЮцы (Мiiжы, с.4).
Цурчом. Цурком (СПЗБ, т.5).
КроСЮ. Пайшла СЮчора днём. Цурчом. Аж цяпер солана ад яе СЮ роце (Алiмпiяда, с.117).
Шырака. Шырока.
Адчынiлiся шырака дзверы, бразнуСЮшы клямкай аб вушак Алёша адскочыСЮ ад парога, - i СЮ хату СЮвалiСЮся Гурбан (Найдорф, с.27).
Большаiь зафiксаваных фанетычных дыялектызмаСЮ адрознiваюцца ад лiтаратурных слоСЮ нацiскам (дросеньдрасён, двайнядвойня, кiшанякiшэня i пад.).
У некаторых словах пад уплывам суседнiх гукаСЮ адбылося распадабненне цi прыпадабненне гукаСЮ, перастаноСЮка цi страта iх, паяСЮленне новых гукаСЮ: аглобняаглобля, дзермязадзераза, сморгацьшморгаць, слабоднысвабодны i пад.
Запазычаныя ж словы адаптавалiся СЮ гаворцы i вымаСЮляюцца згодна з законамi беларускага вымаСЮлення: рэгулярна адлюстраваны закон дзекання i цекання: радзiяцыя, цiлiфон, прызiдзюм i пад., неСЮлаiiвы беларускiм гаворкам гук ф перадаецца гукам х: херма, цi спалучэннем гукаСЮ хв: кухвайка i пад.
Спосабы СЮвядзення дыялектызмаСЮ у кантэкст
Любы дыялектызм, цi то СЮ аСЮтарскай мове, цi то СЮ мове героя павiнен быць максiмальна зразумелым для чытача. СапраСЮдныя майстры мастацкага слова тонка адчуваюць, што многiя назвы прадметаСЮ, працэсаСЮ, якаiей прадметаСЮ вядомыя СЮ адной мяiоваii i невядомыя СЮ другой, таму яны клапоцяцца пра iх зразумелаiь, даходлiваiь, карыстаюцца рознымi прыёмамi i спосабамi СЮвядзення дыялектнага слова СЮ мову мастацкага твора. Вядомы даследчык беларускай мовы А. КаСЮрус адзначае: тАЬХарактэрна, што СЮ рамане тАЬАлiмпiядатАЭ пiсьменнiк нiбы ставiць мяжу перад нелiтаратурнымi словамi, формамi, адчувае, што iх можа не прыняць чытач, а таму тлумачыць асобныя дыялектызмы, прастамоСЮныя цi iндывiдуальныя словаСЮжываннi персанажаСЮ, паказвае на сферу iх пашырэння.тАЭ1
... На херму яны прыязджалi ... Бабка гаварыла не ферма , а херма (Алiмпiяда. С. 110).
Гэта выказванне адносiцца не толькi да рамана тАЬАлiмпiядатАЭ, а i да СЮсiх iншых твораСЮ РЖ. Пташнiкава.
Можна выдзелiць некалькi спосабаСЮ увядзення дыялектызмаСЮ у кантэкст:2
- Спосаб непасрэднага тлумачэння (адразу СЮ кантэкiе, або СЮ зноiы тлумачыцца сэнс прыведзеннага слова):
У Мiкалая хворыя легкiя бiркулёз, як гавораць у вёiы (Алiмпiяда,. с. 315). У гародзе на мяжы СЮ высокай траве бегалi чырвоныя вёрткiя андрукi божыя кароСЮкi i блiшчэлi кропелькi расы (Тамсама, с.. 90). ПадумаСЮ, што СЮ Танi, мусiць, пал гарачая галава (Тартак, с. 128). Ляжаць СЮ глыбокай калыiы намiтуськi сюды галава туды галава, - у палатняных полачках, спавiтыя чырвонымi паясамi з кутасамi (Тамсама, с. 42). РЖ зубы вялiкiя i шырокiя, як каiяныя падплятанкi, якiмi СЮ вайну падпляталi лазовыя лапцi. (Лонва, с. 62).
1 КаСЮрус А.А. Мова народа, мова пiсьменнiка. Мн., 1989. С. 139.
2 Абабурка М.В. Стылiстычна абмежаваныя словы СЮ мове беларускай мастацкай лiтаратуры. Мн., 1981. С. 27-32.
Гэты спосаб увядзення дыялектызмаСЮ у кантэкст, на нашу думку, у РЖ. Пташнiкава самы распаСЮсюджаны.
- Тлумачэнне праз увядзенне СЮстаСЮнога сказа:
Бярэш у рукi рагатыя на два зубы, лясковыя вiлкi, трасеш сена з саломай робiш струшанку i носiш яе ахапкамi каровам за драбiны. (Алiмпiяда, с. 352). Сенечкi былi накрытыя