Дыялектызмы СЮ творах РЖ. Пташнiкава Беларус
Дипломная работа - Разное
Другие дипломы по предмету Разное
В°СЮка цi суфiкс, а СЮ дыялектнай яны СЮжываюцца з прыстаСЮкай (вылiвень лiвень, адранак ранак) цi суфiксам (цяперака цяпер, лучка лука) i пад.
Фанетычныя дыялектызмы
Фанетычныя дыялектызмы адлюстроСЮваюць якую-небудзь фанетычную асаблiваiь пэСЮнай гаворкi1.
Фанетычныя дыялектызмы словы, якiя адрознiваюцца ад лiтаратурных нацiскам, вымаСЮленнем зычных цi галосных, словы, у якiх адбылiся разнастайныя гукавыя змены зычных ( эпентэза, метатэза, асiмiляцыя, дысiмiляцыя i iнш.). Выкарыстанне фанетычных дыялектызмаСЮ у творах абумоСЮлена не толькi вясковай тэматыкай твораСЮ РЖ.Пташнiкава, але СЮ значнай ступенi свядомай схiльнаiю аСЮтара да дыялектызмаСЮ, да перадачы асаблiваiей мовы герояСЮ.
Для некаторых фанетычных дыялектызмаСЮ характэрна скарачэнне гукавога складу, або замена канцавога зычнага на зычны iншай якаii:
Ёсь. Ёiь.
Свет усякi ёсь: i такi, i гэтакi (Алiмпiяда, с.320).
ПараСЮн.: есь, е, iе, ё, ест (ДАБМ, карта 163).
У гэтым выпадку адбылася страта канцавога ць у спалучэннi iь. Гэта рыса характэрна пераважна для паСЮночна-СЮсходняй тэрыторыi Беларусi2.
Вун, чаi. Вунь (СПЗБ, т.1).
РЖ мацi, вун, седзячы на ложку, глядзiць далей цябе у гарод. (Алiмпiяда, с.125).
У гаворках ужываюцца варыянты гэтай чаiiцы : вонь, унь, ванё, унё 3.
У беларускiх народных гаворках зафiксаваны разнастайныя гукавыя змены зычных. Яны выклiканы уплывам суседнiх або аддзеленых складамi гукаСЮ. У вынiку гэтага адбываецца распадабненне, прыпадабненне,
1 Сучасная беларуская лiтаратурная мова: Лексiкалогiя.Фанетыка. Арфаграфiя. Мн., 1993. С.64.
2Нарысы па беларускай дыялекталогii. Мн., 1964. С.276.
3 Блiнава Э., Мяцельская Е. Практыкум па беларускай дыялекталогii. Мн., 1991 С 96.
перастаноСЮка гукаСЮ, страта цi СЮзнiкненне новага гука1. Гэтую асаблiваiь адлюстраваСЮ i РЖ.ПташнiкаСЮ у мове герояСЮ сваiх твораСЮ.
НазоСЮнiкi
Аглобня, ж. Аглобля (СПЗБ, т.1).
Буланчык напяСЮся СЮвесь, даСЮ у хамут, хочучы, мусiць, выскачыць з аглабень (Тартак, с.25). Фiрага падышоСЮ i таСЮхануСЮ Анкуду рукой у плячо, моцна, як зморанага каня СЮ аглобнях (Алiмпiяда, с.200). Конi iржалi, iрвучы гужы i ломячы аглобнi (Найдорф, с.75).
У гэтым выпадку назiраецца распадабненне двух падобных гукаСЮ дысiмiляцыя. Гэта зява больш пашырана СЮ народных гаворках, чым у лiтаратурнай мове.
БульбеСЮнiк, м. БульбоСЮнiк, нацiна бульбы (СПЗБ, т.1).
За тынам вiдаць высокi бульбеСЮнiк (Тартак, с.10).
Вальц, м. Вальс.
Вальц! У нас усягды з вальца маладыя пачынаюць (Мiiжы, с.127). РЖдзi лепш вальчык адхопiм (Чакай у далёкiх Грынях, с.120).
ПрыстаСЮны зычны в характэрны як лiтаратурнай мове перад галоснымi о, у (вока, вуха), так i народным гаворкам. Але СЮ гаворках зафiксаваны словы з прыстаСЮным в, якiя СЮ лiтаратурнай мове СЮжываюцца без прыстаСЮнога в. ПараСЮн.:
Водум, м. Одум.
Сядзелi адны старыя людзi, змучаныя водумам як выйii з бяды. (Найдорф, с.181).
Восвы, мн. Осы (СПЗБ, т.1).
СтаяСЮ пасля, глядзеСЮ на рубашку i на рукi, i на папяровы каСЮпачок у малiннiку, дзе не маглi суцiшыцца восвы (Алiмпiяда, с.259).
Многiя аналiзуемыя фанетычныя дыялектызмы адрознiваюцца ад лiтаратурных адпаведнiкаСЮ адным гукам:
Вялейка, ж. Вiлейка.
1 Блiнава Э., Мяцельская Е. Беларуская дыялекталогiя, 2-е выд. Мн., 1980. С.52-53.
А яшчэ праз тыдзень, прарваСЮшыся пад Барысавам i выйшаСЮшы на прастор, праз Дзвiнасу СЮ бок Вялейкi i Маладэчна пайшлi першыя танкi (Найдорф, с.114).
Гадыня, ж. Гадзiна (СПЗБ, т.1).
Кусаецца, як гадыня (Тартак, с.151).
Гугаль, м. Куколь
Пахла дзяцельнiцай, мятлiцай, зялёным конскiм гугалём елкай, свiрэпкай спелай, у струках (Мiiжы, с.199).
У асобных фанетычных дыялектызмах узнiк новы гук на пачатку цi СЮ сярэдзiне слова або адбылося перамяшчэнне складоСЮ:
Дзермяза, ж. Дзераза (СПЗБ, т.1).
За дарогай затрашчаСЮ сухi жоСЮты падялевец, затлеСЮся мох i леташняя сухая дзермяза (Алiмпiяда, с.435).
Маладэчна, н.. Маладзечна.
Праз Дзвiнасу СЮ бок Вялейкi i Маладэчна пайшлi першыя танкi (Найдорф, с.114).
Манкет, м. Манжэта (СПЗБ, т.3).
Вецер адганяе далёка на двор рукавы з чырвоненькiмi гузiчкамi СЮ манкетах (Мiiжы, с.101).
Маравейнiк, м. Муравейнiк.
Ля шырокай чорнай дубовай калодкi з кавадлам, абгарэлай зверху, насыпалася жоСЮтай iржы, высака, горкай, як маравейнiк ля пня (Мiiжы, с.266).
НаСЮлечка, ж. Навалачка (СПЗБ, т.3).
Верка насыпала СЮ саганок мукi з белай крамнай наСЮлечкi (Тартак, с.110).
ПараСЮн.: навулечка, навалочка, навалака, наСЮлечка, наСЮлычка, наСЮлiчка (ЛАБНГ, т.5, карта 195).
Павучынне, н. Павуцiнне (СПЗБ, т.3).
Пясок пасыпаСЮся i высака на iяну на павучынне (Тартак, с.155). РЖ СЮ пустым, сiвым ад смугi i белага павучыння полi чорны трактар (Алiмпiяда, с.177). Каб, здаецца, вады халоднай дзе прыгоршчытАж павучынне змыць (Найдорф, с.64).
Патруха, ж. Пацяруха (СПЗБ, т.3).
Цяпер уся працiвенька, ад памосту да дзвярэй, зацярушана сухой патрухай (Тартак, с.152). У грывы панабiралася пылу ад старога сена з-за драбiны