Гiсторыя Беларусi
Вопросы - История
Другие вопросы по предмету История
Польшчы (Памеранiю i кавалак Вялiкай Польшчы памiж Прусiяй i Брандэнбургам), АСЮстрыя - паСЮднёвую частку Полыпчы i частку Заходняй Украiны са Львовам. Да Расii адышлi РЖнфлянты, большая частка Полацкага ваяводства (па правым беразе Заходняй Дзвiны), амаль усё Вiцебскае, усё МiiслаСЮскае ваяводствы i СЮсходняя частка Рэчыцкага павета, МагiлёСЮскае ваяводства (з Рагачовам, Прапойскам, Чачэрскам i Гомелем).
Пытанне 22
Рэч Паспалiтая была канстытуцыйнай, саслоСЮнай манархiяй, на чале з выбарным каралём. ЗаканадаСЮчым органам зяСЮляСЮся двухпалатны парламент - каронны, г. зн. "польскi", сейм, якi складаСЮся з сената (рады) i пасольскай iзбы. Сенат быСЮ вышэйшай палатай сейма, у яго СЮваходзiлi знатныя свецкiя i духоСЮныя феадалы. Колькаiь iх не перавышала 150 чалавек. Першае меiа СЮ сенаце належала арцыбiскупу гнезненскаму, лiдэру польскай каталiцкай царквы, за iм iшлi бiскупы, кашталяны, ваяводы. Сейм выбiраСЮ каралеСЮскую раду на два гады.
Нiжэйшай палатай сейма была пасольская iзба, якая складалася з дэпутатаСЮ ад шляхецкiх павятовых сеймiкаСЮ. Яны склiкалiся за шэiь тыдняСЮ да агульнадзяржаСЮнага сейма i не толькi выбiралi паслоСЮ на апошнi, але i выпрацоСЮвалi iнструкцыi, якiя паслы павiнны былi праводзiць на каронным сейме. Пасля кароннага сейма зноСЮ збiралiся рэляцыйныя павятовыя сеймiкi, дзе паслы рабiлi справаздачу аб ходзе кароннага сейма i сваёй дзейнаii. Колькаiь дэпутатаСЮ пасольскай iзбы перавышала 200 чалавек.
Вальныя (агульныя) сеймы разглядалi i прымалi пастановы на асобных пасяджэннях сената i пасольскай iзбы. На агульных пасяджэннях у выпадку супадзення пастаноСЮ яны прымалiся i пасля зацвярджэння каралём набывалi сiлу закону. Пастановы прымалiся аднагалосна. Група дэпутатаСЮ альбо адзiн дэпутат мог сказаць "не дазваляю", i пастанова прыпынялася. Гэта права РЖibегtum vеtо (свабоднае вета) разглядалася як адным з найважнейшым прынцыпам шляхецкiх вольнаiей.
На чале выканаСЮчай улады стаяСЮ кароль, пры абраннi якога таксама захоСЮвалася права вета. Кароль узначальваСЮ сенат, "паспалiтае рушэнне" (пазней на чале абароны дзяржавы стаСЮ каронны гетман), склiкаСЮ сеймы, вызначаСЮ тэрмiн iх пасяджэнняСЮ, прызначаСЮ на вышэйшыя СЮрадавыя пасады чыноСЮнiкаСЮ. Ён ажыццяСЮляСЮ таксама знешнюю палiтыку дзяржавы, за якую адказваСЮ перад вальным сеймам.
Улада караля была iстотна абмежавана "залатымi шляхецкiмi вольнаiямi". Побач са свабодным вета шляхта заключала з прэтэндэнтамi на польскi прастол "Пакта канвента" - дагавор, згодна з якiм кароль ускладаСЮ на сябе шэраг абавязкаСЮ па вырашэннi некаторых унутраных i знешнiх праблем. У 1573 г., у час абрання каралём Рэчы Паспалiтай Генрыха Валуа, былi распрацаваны "Генрыхавы артыкулы", згодна з якiмi кароль трацiСЮ права без згоды сейма СЮстанаСЮлiваць новыя падаткi i пошлiны, склiкаць агульнае апалчэнне. Адначасова ён абавязваСЮся склiкаць сеймы раз у два гады тэрмiнам на шэiь тыдняСЮ; пры перанясеннi вайны за межы Рэчы Паспалiтай выплачваць кожнаму ратнiку па 5 грыСЮняСЮ; мець пры сабе пастаянны савет з 16 сенатараСЮ, якi фактычна кiраваСЮ не толькi краiнай, але i асабiстым жыццём караля. "Генрыхавы артыкулы" былi СЮведзены толькi пры выбраннi Стэфана Баторыя (1576), а затым пацвярджалiся СЮсiмi каралямi Рэчы Паспалiтай.
Калi кароль дзейнiчаСЮ насуперак сваiм абавязкам, шляхта мела права не падпарадкоСЮвацца каралю i выступiць супраць яго. Гэта права шляхта ажыццяСЮляла шляхам склiкання канфедэрацый (саюзаСЮ узброенай шляхты) цi "рокашаСЮ" - узброенага паСЮстання супраць караля. Свабоднае вета i канфедэрацыi былi магутнай зброяй барацьбы розных феадальных груповак за СЮладу СЮ дзяржаве, легальнай формай феадальнай анархii.
Пасля смерцi караля пачынаСЮся перыяд безуладдзя, для абрання новага караля тры сеймы:
1) канвакацыйны, на якiм вызначалiся час i меiа выбараСЮ караля, мяркуемыя кандыдаты на каралеСЮскi прастол, выпрацоСЮвалiся СЮмовы дагавору з кандыдатамi; 2) элекцыйны (выбарчы), на якiм праводзiлiся выбары i заключалася пагадненне "Пакта канвента"; 3) каранацыйны, на якiм ажыццяСЮлялася каранацыя i кароль прыносiСЮ прысягу.
Рэч Паспалiтая зяСЮлялася феадальна-прыгоннай дзяржавай. Пануючым класам былi землеСЮладальнiкi. Юрыдычна магнаты i шляхта былi роСЮныя памiж сабой. Аднак рашаючай палiтычнай сiлай у дзяржаве зяСЮлялiся паны. Яны складалi сенацкае саслоСЮе, займалi вышэйшыя духоСЮныя i свецкiя пасады: арцыбiскупаСЮ i бiскупаСЮ, ваяводаСЮ i кашталянаСЮ.
Толькi паны i шляхта мелi права валодаць зямлёй. Шляхецкая маёмаiь не магла быць канфiскавана без суда, шляхцiц не мог быць арыштаваны без дазволу суда, i яго мог судзiць толькi шляхецкi суд. Шляхта была свабодная ад пабораСЮ. Адзiнай павiннаiю яе зяСЮлялася вайсковая служба.
У склад пануючага класа СЮваходзiла "белае" i "чорнае" духавенства, якое валодала велiзарнай зямельнай маёмаiю. Духавенства збiрала дзесяцiну з каралеСЮскiх i шляхецкiх маёнткаСЮ. ПрадстаСЮнiкi вышэйшага клiра СЮваходзiлi СЮ склад сената.
У вытоках крызiсу Рэчы Паспалiтай знаходзiлiся СЮнутраныя прычыны, найперш - шляхецкая анархiя. Да яе прывялi СЮвядзенне прынцыпу выбрання манарха i шляхецкае права лiбертум вета. Пасля смерцi Жыгiмонта II АСЮгуста i згасання манархiчнай дынастыi ЯгелонаСЮ, якая правiла амаль 200 гадоСЮ, палiтычныя колы дзяржавы пайшлi