Станаўленне і арганізацыя дзяржаўных інстытутаў у Маскоўскай дзяржаве ў XIII-XVI стагоддзе
Дипломная работа - История
Другие дипломы по предмету История
?ні краіны таварамі, а казны даходамі ад гандлёвага пошліны [22, c.263].
Іншыя гарады былі заснаваныя самімі манголамі. Гэтыя горада станавіліся Фінансавыя і адміністрацыйныя цэнтрал дзяржавы. Як правіла новыя онгольськи горада ўзнікалі на месцах зімовых стойбішчаў ханаў. Менавіта такім чынам зявіліся абедзве сталіцы Залатой Арды - Сарай ("хлеў" з цюркскага - палац), заснаваны ханам Бату, і Новы Сарай, які пабудаваў хан Узбек. Некаторыя гарады, якія ўзніклі ў Ординской перыяд, да гэтага часу існуюць у Расеі: Тула, Цюмень, Азоў, Астрахань і інш.
Менавіта ў перыяд праўлення ханаў ўзбекі і Джанібек горада Залатой Арды перажывалі свой найвышэйшы росквіт: палацы, мячэці, караван-адрыны (заезныя і гандлёвыя двары), багатыя кварталы шляхты і купецтва, паселішчы рамеснікаў ператваралі іх у ячэйкі эканамічным і культурным жыцці. Хлеў і Новы Сарай належалі да ліку найбуйнейшых гарадоў свету [22, c.263].
Заняпад Залатой Арды прыпадае на перыяд праўлення нашчадкаў хана Джанібек. Кіраўнікі розных надзелаў, тыя, што ваявалі групоўкі розных зямель Залатой Арды ўступілі ў барацьбу за ханскі пасад. Онгольська дзяржава ўступае ў перыяд міжусобіц. У канцы XIV ст. цэнтрабежныя тэндэнцыі ўдалося спыніць энергічнаму хану Тахтамышу. Але менавіта з яго праўленнем звязаныя падзеі, якія апынуліся фатальнымі для лёсу дзяржавы.
Аднак, нягледзячы на абяднальныя мерапрыемствы Тахтамыша, Залатая Арда пацярпела сакрушальны ўдар з боку войскаў Тамерлана. Амаль усе буйныя гарады краіны былі разбураныя. Прычынай канфлікту сталі гандлёвыя шляхі, якія праходзілі па тэрыторыі Залатой Арды. Следствам паходу Цімура, важныя гандлёвыя камунікацыі зрушыліся паўднёвей ў яго валоданьне. І хоць Орда захавала незалежнасць, аднак гэты канфлікт канчаткова яе знясіліла. Параза Тахтамыша ўзмацніла працэс палітычнага распаду онгольськои дзяржавы. У першай палове XV ст. Залатая Арда распалася на асобныя незалежныя ханства. Найбуйнейшымі з іх былі Крымскае, Казанськое, Сібірскае, Узбекскай (Казахскай) ханства і Нагайская Арда [51, c.586].
Такім чынам, перыяд XIII - першай паловы XIV ст. стаў перыядам найбольшага ўздыму Залатой Арды. Аднак, велізарныя тэрытарыяльныя ўладанні, наяўнасць вялікай колькасці прэтэндэнтаў на ханскую ўладу, феадалізацыі грамадства і развал родаплемянных адносін спрыяла цэнтрабежным тэндэнцыям у дзяржаве.
Русь была ўключана ў дзяржаўную сістэму Мангольскай иперии ў выніку нашэсця хана Батыя. Татара-мангольскае нашэсце не была простым рабаўнічым набегам накшталт ранейшых паходаў на Русь качэўнікаў - печанегаў і полаўцаў. Мангольская ведаць імкнулася не толькі пажывіцца за кошт багаццяў Русі, але і падпарадкаваць рускія княства, уключыць іх у імперыю, кіраваную нашчадкамі Чынгісхана. Раздробленасць рускіх зямель адыграла фатальную ролю, не дазволіўшы адлюстраваць нашэсце заваёўнікаў, што прывяло да ўстанаўлення ўлады манголаў. У гісторыі Русі пачалася доўгая эпоха, якая характарызуецца паняццем "ярмо" [26, c.169].
Заваяваныя манголамі рускія землі былі ўключаны ў дзяржаўную сістэму Арды. Гэта азначала, што кіраўніком Русі быў мангольскай хан. Згодна з рускімі тагачаснымі летапісаў, па ардынскім ханам замацавалася назва "цар (раней так тытулаваўся толькі візантыйскага імператара). Кожнае княства лічылася зараз, перш за ўсё, "цара улусам" (ханскім валоданнем) і толькі потым "княжацкай Отчын (г.зн. спадчынным уладаннем князя). Варта заўважыць, што фактычна, Русь не ўваходзіла ў склад Залатой Арды: рускія землі знаходзіліся ў васальнай залежнасці. Акрамя таго, кіраванне княствамі ажыццяўлялі самі рускія князі, якія атрымлівалі спецыяльны дазвол - ярлык на княжанне з рук хана [51, c.510].
Каб дамагчыся ад Русі своечасовай выплаты даніны, у імперыі існавала ўжо адпрацаваная сістэма, якая дзейнічала па мангольскім і часткова паводле звычаяў. Уся тэрыторыя захопленай краіны дзялілася на ваенна-админстративних адзінкі - тумены (або цемра), якія павінны былі выстаўляць у апалчэнне ў выпадку вайны, па 10 тыс. воінаў. Народ у туменах размяркоўвалі тысячах, сотнях і дзесятках. Такая арганізацыя практыкавалася ў качавым стэпе ўжо тысячу гадоў і вось цяпер была ўведзена манголамі на Русі. У Паўночна-Усходняй Русі, дзе найстарэйшым лічыўся вялікі князь уладзімірскі [47, c.241], заваёўнікі ўтварылі 15 туменов; ў Паўднёвай Русі, якая знаходзілася пад фармальным вяршынствам вялікага князя кіеўскага - 14 туменов. Важнае значэнне ў кіраванні падначаленнем землямі меў інстытут Цемнікаў - спачатку кіраўнікоў 10 тыс. воінаў й значна большай колькасці простых качэўнікаў, а затым - полунезависимых кіраўнікоў абласцей у Залатой Ардзе, як вышэйшай ваенна-адміністрацыйнай звяна ў новай дзяржаве Чынгісхана і яго нашчадкаў, пачаў фармавацца яшчэ ў 1204 годзе - з часу афіцыйнага стварэння Мангольскай імперыі [22, c.263]. Важнае значэнне інстытута Цемнікаў для далейшага развіцця новых дзяржаўных структур цяжка пераацаніць, паколькі ён быў першым звяном дзяржаўнага кіравання і яго кадравага забеспячэння хан надаваў ледзь не найбольшая ўвага. Так, Чынгісхан у завяшчанні дзецям, разам з іншымі яго распараджэннямі з часам набыў статус агульнадзяржаўнага закона - "Яссы", побач з вызначэннем асноўных нормаў паводзін для ўсяго насельніцтва дзяржавы, непасрэднае ўвагу надае патрабаванням, якія неабходныя для ваеначальнікаў. У прыватнасці, у прыведзеным Рашыд-пекла-Дынам урыўку аб волат Есунбая, які займаў пасаду цемніка яшчэ пры жыцці Чынгісхана сказана: "Не волат, падобнага Есунбая, і