Станаўленне і арганізацыя дзяржаўных інстытутаў у Маскоўскай дзяржаве ў XIII-XVI стагоддзе
Дипломная работа - История
Другие дипломы по предмету История
°рыяльны рост Масковіі абумоўлена, перш за ўсё, слабасцю яе суседзяў і іх аддаленасць ад асноўных цэнтраў еўрапейскай палітычнай жыцця [18, c.89].
Няўдалая для Расіі Лівонская вайна 1558 - 1583 гг з Рэччу Паспалітай і Швецыяй за выхад да Балтыйскага мора і ўнутраная палітыка ўрада прывялі да нарастання незадаволенасці сярод насельніцтва. Іван IV, адышоўшы ад курсу рэформ, праведзеных у першай палове яго кіравання, увёў рэжым апрычніны, які адрозніваўся надзвычайнай жорсткасцю і рэпрэсіямі супраць апазіцыі. Галоўным выканаўцам волі цара стала дваранства, ўзнагароджваецца адабранымі ў князёў і баяраў землямі. З прычыны апрычніны было падарвана эканамічныя і палітычныя пазіцыі арыстакратыі, узрасла палітычная ролю дваранства. Са смерцю сына Івана IV Фёдара Іванавіча (1584 - 1598 гг) завяршылася кіраванне ў Маскоўскай дзяржаве дынастыі Рурыкавічаў [8, c.77].
Палітычная і адміністрацыйная сістэмы Паўночна-Усходняй Русі грунтаваліся на княжацка-дружынай прыладзе пры працяглым захаванні органаў самакіравання гарадскіх і сельскіх абшчын. Абшчыны абядноўваліся ў воласці - адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі, у якія ўваходзілі горада і сельскія акругі вакол іх. Групы валасцей абядноўваліся ў зямлі. Кіеўская Русь сфарміравалася як аднаасобная манархія. У XIII - XIV стст. форма дзяржавы змянілася. Адносіны паміж асобнымі княствамі развіваліся на прынцыпах федэрацыі або канфедэрацыі [25, c.144].
На чале дзяржавы стаяў вялікі князь уладзімірскі, які атрымаў ярлык на права княжыць. Князь засяроджваў у сваіх руках усю паўнату заканадаўчай, выканаўчай, судовай і ваеннай, улады. Князь - у летапісах завецца "самадзержцам", г.зн. кіраўніком незалежным ад іншай улады [5, c.235]. Да XIII ст. асноўнымі крыніцамі княжых даходаў былі не княжыя зямлі, і даніну. Князі не мелі сталага месца жыхарства, яны княжылі там дзе ім адвёў месца бацька, які сядзеў на Ўладзімірскім княстве. Па меры развіцця дзяржаўнага кіравання Русі, ўскладнялася сістэма падаткаабкладання, якая ўключала кожная гаспадарка. Былі ўкаранёны зборы з "дыму" і "сахі". Да іншых крыніц княжых даходаў належалі пошліны на гандаль, плата за судаводства і штрафы. Апошнія складалі важны крыніца даходаў, паколькі кіеўскія законы аб пакаранні за злачынствы аддавалі перавагу грашовым выплатах перад пакараннем смерцю [3, c.317].
Уладзімірскім князям ў неаднолькавай ступені атрымоўвалася манапалізаваць уладу. Удзельныя князі - суверэнныя ўладальнікі ў сваіх землях неаднаразова звярталіся да захопам суседніх зямель і зацвярджэння свайго перавагі над многімі іншымі канкурэнтамі. Буйныя княства ў XIV - XV стст. драбнілася на надзелы, у рамках якіх мясцовыя князі былі самастойнымі гаспадарамі. Дагаворы паміж князямі замацоўвалі за імі права на зямлю і права збіраць падаткі ў межах свайго надзелу. Князі не маглі купляць у іншых Калі спачываеце вёскі, трымаць там залежных ад сябе людзей, выдаваць дарчых грамат на гэтыя валодання [50, c.162].
Асноўнымі механізмамі праз якія ажыццяўлялася княжае кіраванне княствамі былі баярская дума і веча. Баярская дуама складала вышэйшы савет пры князі. Яна складалася з прадстаўнікоў земскага баярства - старцы Градскі - патокаў мясцовай родаплемяннога шляхты, княжацкай дружыны, а затым духавенства. У кампетэнцыі баярскай думы было разгляд і абмеркаванне пытанняў заканадаўства, унутранай і знешняй палітыкі, дзяржаўнага ладу, рэлігіі. Яе рашэнні павінны дарадчы характар ??[5, c.241].
Баярская дума не мела пастаяннага складу, пасяджэння яе склікаліся князем у неабходных выпадках. Асабліва ўзрасла роля баярскай рады ў перыяд феадальнай роздроблности. Яна стала свайго роду феадальнай курыяй (саветам феадалаў) сеньёра - вялікага ці ўдзельнай князя з яго васаламі, якія карысталіся пэўнай палітычнай самастойнасцю. У склад баярскай думы ўваходзілі асноўныя чыноўнікі княжацкага двара: палацавы, друкар, мечнік, скарбнік. Колькасць членаў баярскай думы была нязначнай. Варта заўважыць, што ў розных землях Паўночна-Усходняй Русі ролю і значэнне баярскай думы істотна адрознівалася [13, c.115].
Для вырашэння важных грамадскіх і дзяржаўных спраў на Русі склікаліся народныя сходу - веча. Веча ўпершыню згадваецца ў рускіх летапісах у Ноўгарадзе ў 1016, у Кіеве - 1068, Уладзімір-Волинськоу - 1097 Звянігарадзе - 1147 У Паўночна-Усходняй Русі ролю веча, як грамадска-палітычнага зявы характэрная для Наўгародскай зямлі .
У Ноўгарадзе ў XIII - XV стст. складаецца арыстакратычная баярская рэспубліка, вышэйшым органам улады у якой было веча. Веча склікалі нерэгулярна, па ініцыятыве насельніцтва ці прадстаўнікоў улады. Веча абвяшчала вайну і заключала мір, абіралі і ўстараняць князя і яго прадстаўнікоў, вяло перамовы з замежнымі купцамі, аказвала вечавы суд і прымаў законы. Выканаўчую ўладу ў Ноўгарадзе ажыццяўляла баярская савет - "госпаду". У яе склад уваходзілі наўгародскі архіепіскап - "уладыка", Пасаднік, тысяцкі, "старыя" Пасаднік і тысяцкі (г.зн. тыя, якія ўжо адслужылі свой тэрмін), старасты і іншыя баяры. Баярскі савет вырашалі ўсе важныя дзяржаўныя справы. Веча як орган дзяржаўнай улады заняпад з стратай рускімі Зямля і незалежнасці. Кожная з гэтых інстытутаў была праявай арыстакратычнай (баярская дума) і дэмакратычнай (веча) тэндэнцыі ў политичноу прыладзе Русі [45, c.68-69].
Улада і прэстыж, якімі карыстаўся князь, у сваю чаргу абавязвалі яго забяспечыць падданым справядлівасць, парадак і абарону. Князь быў раней ваяром, які асабіста ўзначальваў паходы і ўдзельнічаў бітвах. У выкананні сваіх ваенных функ