Станаўленне і арганізацыя дзяржаўных інстытутаў у Маскоўскай дзяржаве ў XIII-XVI стагоддзе
Дипломная работа - История
Другие дипломы по предмету История
кі чакаючы моманту, каб падняцца па іерархічнай лесвіцы. Улічваючы дзяржаўныя рангі ў сістэме іерархіі мангольскага грамадства іх можна ўмоўна назваць цемніка-огланам, хоць яны па законе спадчыннасці не мелі правоў сапраўдных огланами [36, c.215].
Аднак паралельна з цемніка - Чынгізідаў працягвалі існаваць і цемніка з іншых родаў. Яны атрымалі ўладу, у першую чаргу, як нашчадкі верных слуг Чынгісхана, такім чынам, умоўна іх можна назваць цемніка-нойона, іх амбітнасць была штучна падаўленая сістэмай радавой харызмы нашчадкаў Чынгісхана, аднак яны адрозніваліся асабістымі якасцямі і выканаўчай дысцыплінай. Апошняе рабіла гэтых Цемнікаў папулярнасць у арміі, і сярод Чынгізідаў, якія прэтэндавалі на ўладу нелегітымнымі спосабамі. Так, на цёмніку, а не на огланами рабіў сваю асноўную стаўку прэтэндэнт на ўладу ў Залатой Ардзе Берке, які ў легітымнасці саступаў дзецям Бату. У далейшым Тохта і Узбек таксама абапіраліся на Цемнікаў-нойонов для барацьбы з цемніка-огланам: нага, Бурлёў кім, Сара-букой і іншымі, якія прэтэндавалі на пэўную аўтаномію ў Залатой Ардзе. У пэўны час іх колькасць змяншалася, што мы бачым ў часы пераемнікаў Берке - Менгу-Цімура і Туды-Менгу, пры якіх цемніка-нойоны былі ліквідаваны цемніка - Чынгізідаў нага на перыферыю палітычнага жыцця [51, c.465]. Яны сталі разглядацца ўжо не як асобная сіла, а як нейкая карта ў руках двух гульцоў - хана і Ногая. І іх вяртанне да ўласнай актыўнай палітыкі стала магчымым толькі пасля разгрому магутнага цемніка-оглана.
На новых Улусах старэйшых Чынгізідаў цемніка паступова займаюць тую нішу, якая ўтварылася ў выніку паразы падчас заваёвы ўсіх родаплемянных утварэнняў качавых народаў. Страта былымі полаўцамі, печанегамі і торкаў сваёй гістарычнай сацыяльнай арганізацыі падштурхнула іх у новых утварэнняў - ваенных падраздзяленняў мангольскай арміі, і цемніка для іх занялі месца ранейшай радавой арыстакратыі [36, c.220]. Таму адбыўся некаторы сінтэз мангольскага верхавіны і заваяваных насельніцтва. Асабліва гэта стала прыкметна ў другой палове XIII ст., Калі паступова стабілізуецца палітычная сітуацыя ў Мангольскай імперыі: вызначаюцца межы паміж улуса, парадак узаемаадносін паміж рознымі пакаленнямі Чынгізідаў і паміж цэнтрам і рэгіёнамі. І галоўнае - практычна спыніліся шырокамаштабныя заваявальныя паходы з прыцягненнем кантынгентаў іншых улусаў, што спыніла пачаты Чынгісханам масавыя міграцыі і стымулявала ўмацаванне феадальных адносін у новых дзяржавах - Улусах, дзе менавіта тысячная прыналежнасць насельніцтва стала асновай най сістэмы [51, c.582]. Так, цемніка пачынаюць паступова ператварацца з афіцэраў у феадалаў-леннікамі, абавязаных несці службу хану на падставах васальнай залежнасці. Яны працягвалі залежаць ад волі хана, які мог пазбавіць іх улады над туменов, і пры гэтым павінны былі лічыцца з інтарэсамі ўласнага падраздзяленні, асабліва яго каманднага складу - тысячнікаў і сотнікаў, якія маглі перайсці на службу да іншага цемніка, так як не былі звязанымі завяшчанні Чынгісхана [22, c.263].
Але ў той жа час цемніка, як кіраўнікі асобных абласцей, дзе павінны вандраваць іх атрады, мелі практычна неабмежаваную ўладу як ваеннага, так і адміністрацыйнага характару. Апеляцыя адносна іх дзеянняў у мірны час можна было атрымаць толькі ад хана, што для асноўнай большасці простых воінаў, і асабліва для прадстаўнікоў заваяванай насельніцтва, было проста нерэальна. Цемніка павінен быў сам клапаціцца аб сваёй арміі яе забеспячэння, баяздольнасць і колькасны склад. Хана мала цікавіла дзе цемніка страціў сваіх людзей, чым коні не здольныя вытрымаць нагрузку паходу, або чаму воіны галадаюць. Яго цікавіла толькі баяздольнасць тумена, якую і павінен забяспечыць цемніка, не пагарджаючы для гэтага ніякімі сродкамі, акрамя тых, якія маглі нанесці шкоду іншым тумена ўласнасці або хана [36, c.220]. Цемніка самастойна маглі мабілізаваць у сваіх атрадаў иншоплеминне насельніцтва, папаўняючы страты ў баях, праводзіць рэквізіцыі ў мясцовага насельніцтва для забеспячэння патрэб арміі і нават арганізоўваць напады на суседнія землі, як гэта адбылося ў 1390 г., калі шэраг Цемнікаў арганізавалі напад на Тэбрыз без санкцыі хана Тахтамыша, чым справакавалі чарговую вайну з Цімурам [52, c.649].
Вельмі спрэчным зяўляецца пытанне аб магчымасці вядзення цемніка ўласнай знешняй палітыкі. З аднаго боку, яны, як слугі хана такіх правоў не мелі і вымушаныя былі трымацца ў рэчышчы афіцыйнай палітыкі. З іншага - магутныя цемніка Залатой Арды - нага і Едыгей прымалі і адпраўлялі амбасады ў іншыя краіны, перш за ўсё, у Егіпет (нага) і Самарканда (Едыгей), робячы гэта паралельна з дыпламатыяй хана, нават незалежна ад яе [22, c.262 ]. Таму, можна выказаць здагадку, што правы на ўласную міжнародную палітыку ў перыяд моцнай дзяржаўнасці цемніка не мелі, а падчас смут спрабавалі знайсці ўласную нішу ў міжнародных адносінах. Аднак іх палітыка з-за адсутнасці легітымнасці, якую аказвала харызма Чынгізідаў, мела абмежаваны характар. Нават Едыгей, у гады найбольшай магутнасці, мог выступаць толькі як эмір або князь, г.зн. твар, залежнае ад кіраўніка. Таму асноўную частку паўнамоцтваў Цемнікаў складалі перш ўнутрана дзяржаўныя і ваенныя паўнамоцтвы. Яны і вызначылі асноўныя вектары палітыкі Цемнікаў Залатой Арды на тры стагоддзі [36, c.221].
Для лепшага аналізу дзейнасці Цемнікаў ў Залатой Ардзе, іх умоўна можна падзяліць на дзве групы: 1.) Цемніка-вайскоўцы, не мелі рэальнай палітычнай улады ў дзяржаве і не прэтэндавалі на яе, засяроджваючыся выключна на ваенным справе на ўз