Гумар і сатыра ў творах Н.В. Гогаля
Дипломная работа - Литература
Другие дипломы по предмету Литература
? і запаліцца Іван Нічыпаравіч і з мовы яго зляцеў гэты злашчасны "гусак".
У гэтай аповесці яшчэ значна мацней, чым у папярэдняй, дае сябе адчуваць іранічная манера гогалеўскага лісты. Сатыра Гогаля ніколі не раскрываецца аголена. Яго стаўленне да свету здаецца лагодным, незласьлівым, ветлівым. Ну на самай справе, што ж можна сказаць благога аб такім выдатным чалавеку, як Іван Іванавіч Перерепенко! Прыродная дабрыня так і бе ключом з Івана Іванавіча. Кожную нядзелю ён апранае сваю знакамітую Бекеш і адпраўляецца ў царкву. А пасля службы ён, пабуджаны прыроднай дабрынёй, абавязкова абыйдзе жабракоў. Убачыць жабрачку і завядзе з ёй сардэчны размова. Тая чакае міласціну, ён пагаворыць-пагаворыць і сыдзе прэч.
Так-то і выглядае "прыродная дабрыня" і чуллівае Івана Іванавіча, якая абгортваецца крывадушнасцю і дасканалай жорсткасцю. "Вельмі добры таксама чалавек Іван Нічыпаравіч". "Таксама" - відавочна, ён чалавек такі ж добрай душы. Няма ў Гогаля ў гэтай аповесці прамых перасьцярогаў, але выкрывальны скіраванасць яго лісты дасягае незвычайнай сілы. Яго іронія здаецца лагоднай і добрай, але колькі ж у ёй сапраўднага абурэння і сатырычнага агню!
Упершыню ў гэтай аповесці мішэнню гогалеўскай сатыры становіцца і чынавенства. Тут і суддзя Дзямян Дзямянавіч, і падсудак Дарафей Трафімовіч, і сакратар суда Тарас Ціхановіч, і безназоўны канцылярскі служачы, з "вочы, што глядзелі скосу і пяная", са сваім памочнікам, ад дыхання якіх "пакой прысутнасці ператварылася было на час у піцейных дом" , і гараднічы Пётр Фёдаравіч. Усе гэтыя персанажы здаюцца нам правобразам герояў "Рэвізора" і чыноўнікаў губернскага горада з "Мёртвых душ".
Кампазіцыя "Міргарад" адлюстроўвае шырыню ўспрымання Гогалем сучаснай рэчаіснасці і разам з тым сведчыць аб размаху і шыраце яго мастацкіх пошукаў.
Усе чатыры аповесці "миргородского" цыклу звязаныя унутраным адзінствам ідэйнага і мастацкага задумы. Разам з тым кожная з іх мае і свае адметныя стылявыя асаблівасці. Своеасаблівасць "Аповесці пра тое, як пасварыўся Іван Іванавіч з Іванам Нічыпаравіч" складаецца ў тым, што тут найбольш выразна і ярка выяўлены уласцівы Гогалю прыём сатырычнай іроніі. Апавяданне ў гэтым творы, як і ў "Старасвецкі памешчыка", вядзецца ад першай асобы - не ад аўтара, але ад нейкага выдуманага апавядальніка, наіўнага і прастадушнага. Гэта ён і захапляецца доблесцю і высакароднасцю Івана Іванавіча і Івана Нічыпаравіча. Гэта яго прыводзяць у замілаванне "выдатная лужына" Міргарад, "слаўная Бекеша" аднаго з герояў аповесці і шырачэнныя шаравары іншага. І чым мацней выяўляюцца яго захапленні, тым відавочней для чытача раскрываецца пустэча і нікчэмнасць гэтых персанажаў.
Няцяжка заўважыць, што апавядальнік выступае як выразнік самасвядомасці народа. У тым, як Руды Панько ўспрымае і ацэньвае зявы рэчаіснасці, прагледжвае гумар і ўсмешка самога Гогаля. Пчаляр зяўляецца выразнікам маральнай пазіцыі аўтара. У "Міргарад" мастацкая задача апавядальніка іншая. Ужо ў "Старасвецкі памешчыка" яго нельга атаясамліваць з аўтарам. А ў аповесці пра сварцы ён яшчэ больш далёка ад яго. Іронія Гогаля тут зусім аголена. І мы здагадваемся, што прадметам гогалеўскай сатыры зяўляецца, па сутнасці, і вобраз апавядальніка. Ён дапамагае больш поўнага рашэння пастаўленай пісьменнікам сатырычнай задачы.
Толькі адзін раз паўстае перад намі ў аповесці пра сварцы вобраз апавядальніка, якога не закранула аўтарская іронія, у заключнай фразе аповесці: "Сумна на гэтым свеце, спадары!" Гэта сам Гогаль нібы рассунуў рамкі аповесці і ўвайшоў у яе, каб адкрыта і гнеўна, без ценю іроніі вымавіць свой прысуд. Гэтая фраза вянчае не толькі аповесць аб сварцы, але і ўвесь "миргородский" цыкл. Тут - зерне ўсёй кнігі. Тонка і дакладна заўважыў Бялінскі: "Аповесці Гогаля смешныя, калі вы іх праглядаеце, і сумныя, калі вы іх прачытаеце". На ўсім працягу кнігі пісьменнік творыць суд над людскай пошласцю, робіцца як бы знакам сучаснага жыцця. Але менавіта тут, у канцы аповесці аб сварцы, Гогаль адкрыта, ад свайго ўласнага імя выносіць канчатковы прысуд гэтым жыцці.
У "Старасвецкі памешчыка" і "Аповесці пра тое, як пасварыўся Іван Іванавіч з Іванам Нічыпаравіч" Гогаль ўпершыню выступіў перад чытачамі як "паэт жыцця сапраўднай", як мастак, смела асьцерагае пачварнасць грамадскіх адносін прыгонніцкай Расіі. Смех Гогаля тварыў вялікае справа. Ён валодаў вялікай разбуральнай сілай. Ён знішчаў легенду пра непахіснасці феадальна-памешчыцкіх асноў, развенчвае створаны вакол іх арэол ўяўнага магутнасці, выстаўляў на "ўсенародныя вочы" усю мярзоту і безгрунтоўнасць сучаснага пісьменніку палітычнага рэжыму, тварыў суд над ім, будзіў веру ў магчымасць іншай, больш дасканалай рэчаіснасці.
Калі Гогаля папракалі ў тым, што ў Рэвізору ён сабраў адных толькі ашуканцаў і нягоднікаў і не супрацьпаставіў ім ні аднаго сумленнага чалавека, які мог бы для чытача стаць прыкладам, Гогаль адказваў, што роля гэтага сумленнага, высакароднага асобы гуляе ў яго смех: Ні той смех, які спараджаецца часовай раздражняльна стью, жоўцевым, хваравітым размяшчэннем характару; не той таксама лёгкі смех, службовец для бяздзейнага раз цягі і забавы людзей; але той смех, які ўвесь излетает з светлай прыроды чалавека, - излетает з яе таму, што на дне яе заключаны вечна які бе крыніца яго, які паглыбіў-ляет прадмет, прымушае выступіць ярка тое, што п