Канцэптуальна-тэарэтычныя аспекты гістарычных даследаванняў рускіх гісторыкаў XIX - пачатку ХХ стагоддзя
Дипломная работа - История
Другие дипломы по предмету История
»ьтурна-гістарычны і этнаграфічны падыход. [12, 13, 14]
Прадстаўніком гісторыка-бытавога і гісторыка-археалагічнага напрамкі ў рускай гістарыяграфіі быў Іван Ягоравіч Забелин (1820 - 1908).
Тэарэтычным праблемам прысвечаны яго працы "Развагі пра сучасныя задачы рускай гісторыі і старажытнасцей" (1860), "Сучасныя погляды і напрамкі ў рускай літаратуры" (1863), "Гісторыя горада Масквы" (1905), "Хатні побыт рускага народа ў XVI і XVII ў ". У гэтых працах заслугоўваюць увагі наступныя палажэнні:
"Народ ... ёсць духоўны арганізм [52, с.69]
Трэба не займацца "рознага роду размалёўкі гісторыі", а падаваць праўду пра штодзённасці жыцця народа [52, з.10];
Гісторык павінен выкарыстоўваць сацыялагічны аналіз, выкарыстоўваць "мікраскоп гістарычны" [52, з.10]
Тэзіс "дзяржава - такі народ, а які-небудзь народ - такая ж і дзяржава". [52, с.76];
Рэформа Пятра была "творам лепшых і здаровых" дзеячаў народа [52, с.71];
"Без асоб няма гісторыі, без адзіночнага жыцця няма агульнай жыцця" [52, з.67];
Микроистория мае такое ж значэнне, як і макроистория, а таму важнае даследаванне побыту народнага жыцця на ўзроўні малых сацыяльных груп (сямя, род).
У 1850 г. ён піша артыкул "Матэматычны метад у гісторыі", у якой крытыкуе прымітывізм "матэматычнага метаду" М.Погодина, хоць і згаджаецца з апошнім, што "гісторыя становіцца навукай і такі ж дакладнай навукай, як і ўсе навукі матэматычныя", прычым "як паняцце пра гісторыю неаддзельна ад паняцці аб жыцці, так і паняцці аб жыцці неаддзельна ад паняцці аб развіцці" [93, с.63-64].
У духу пазітывізму И.Забелин адзначае: "Уся гісторыя ёсць развіццё чалавека, не як скаціна (!), А як асобы (!), Развіццём сэрца і розуму" [93, з.64]. Крытыкуе ён і С.Соловьева за назапашванне архіўных фактаў, перанасычанасць дэталямі яго прац, бо "гісторыя ёсць пранікненнем ўглыб, а не зборам на верх фактаў" [93, з.65], г.зн. выступае прыхільнікам філасофскіх абагульненняў, стварэння абагульняючых комплексных работ.
Найбольш грунтоўна і поўна метадалогія гісторыі была распрацавана ў працах Васіля Восіпавіча Ключэўскага (1841 - 1911).
Метадамі гістарычнага пазнання ён лічыў спалучэнне "культурна-гістарычнага падыходу" (аказвае сукупнасць развіцця ў народзе - У.М.) і "гістарычнай сацыялогіі" (сацыяльна-гістарычны аналіз грамадства - У.М.) [11, кн., С5]. Гэта дазволіла схопліваць ў адзінае цэлае ўсе сферы жыцця грамадства. І тым самым закладваліся традыцыі спалучэння канкрэтна-гістарычнай і праблемнага падыходаў, да чаго зусім нядаўна "прыйшлі" сучасныя даследнікі.
Комплексна падыходзіў В.Ключевский і да праблемы "асноўных сіл рускай гісторыі".
Па-першае, ён разглядае шырокі спектр "чалавечых саюзаў" - сямя, род, племя, народ, дзяржава, саслоўя, класы.
Па-другое, кажучы пра ключавую ролю чалавечых успамінаў, ён не забывае і пра сляпыя, неўсвядомленыя народам сілы.
Па-трэцяе, адзначаючы вялікую ролю гістарычнай асобы, ён падкрэслівае: Асоба, якая мае няшчасце апынуцца па-за чалавечага саюзам, страчана для гісторыі [11, Кн.1, с.13-14]. Гісторыя ў яго выкладзе шматстайная, складаная і супярэчлівая, а гістарычныя дзеячы выглядаюць жывымі людзьмі, поўнымі супярэчнасцяў. Новым было і тое, што ён прыступіў да вывучэння Расіі не з IX стагоддзя, а з часоў Герадота.
Арыгінальнай зяўляецца і яго перыядызацыя гісторыі:
І перыяд. Русь дняпроўская, гарадская, гандлёвая (VIII - XII стст)перыяд. Русь верхневолзька, удзельная княжая, вильноземлеробська (XIII - шэры ХV ст.)перыяд. Русь вялікая, Маскоўская, царскай-баярская (XVI - XVII стагоддзя)
ИV перыяд. Усерасійскі, імператарскі, дваранскі перыяд (XVII - сярэдзіна XIX стст.) [11, Кн.1, с.21-23].
Можна спрачацца аб тэрмінах, храналагічныя рамкі дадзенай перыядызацыі, але нельга не заўважаць новага, комплекснага падыходу: ўлік прыродных (тэрыторыя, каланізацыя), эканамічных (гандаль, вытворчасць), сацыяльных (стану), палітычных (характар ??палітычнага ладу, ролю княжацкай, а затым царскай улады) фактараў.
Падобна С.Соловьева, В.Ключевский выступае прыхільнікам эвалюцыйнага шляху грамадскага развіцця, вызнае тэзіс аб непримиристь "лесу" і "стэпе", азіяцкага дэспатызму з грамадскім прагрэсам, пра антыноміі прыродных умоў усходу і захаду Еўразіі, аднак менш ідэалізуюць Пятра і больш крытычна ацэньвае рэформы "вялікага цара", раскрывае неадназначнасць і палавіністасць рэформаў Аляксандра II [98, с.148-153].
Такім чынам, пошук агульных заканамернасцяў і комплексны падыход да вызначэння асноўных праблем у гістарычным працэсе, суадносіны іх значнасці, вялікая ўвага да духоўнасці асобы і грамадства, шматбаковы джерелознавчий і гістарыяграфічны аналіз - такія асноўныя рысы навуковага метаду навукоўца, а яго творчасць стала своеасаблівым вынікам гістарычных даследаванняў некалькіх пакаленняў гісторыкаў.
Вялікі ўклад у метадалогію гісторыі ўнеслі і О.Г.Брикнер, О.С.Лаппо-Данілеўскі, В.И.Герье, Р.Ю.Виппер і іншыя гісторыкі XIX - пачатку ХХ ст.
Так, "адным з найбольш плённых працаўнікоў на ніве вывучэння рускай мінулага" (Е.Ф.Шмурло), быў Аляксандр Густавович Брикнер (1834 - 1896) - аўтар 229 манаграфій, брашур і артыкулаў па рускай і нямецкай мовы. Ён скончыў Гейдэльбергскім, Иенськиий і Берлінскі універсітэты, а яго настаўнікамі былі такія вядомыя нямецкія гісторыкі як Г.Дройзен і Л.Ранке. На працягу 25 гадоў О.Брикнер чытаў курсы "Гістарыяграфія гісторыі Расіі", "Статыстыка Расіі", "Народная гаспадарка Расіі", &qu