Фельдштейн Г. С. Психологические основы и юридическая конструкция форм виновности в уголовном праве Москва, товарищество типо-литографии Владимир Чичерин, 1903 г

Вид материалаДокументы
Подобный материал:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   43
*(976) Servins. к Buc. 4, 43: sane in Numae legibus cautnm est, nt siqnis imprudens occiderit hominem pro capite occisi agnatis eins in contione offerret arietem; Georg. 3, 387: apud maiores homicidii poenam noxius arietis damno luebat, qnod in regnm legibns legitnr. См. A. Pernice. Labeo. П. ??. 1900. s. 33, примеч. Сам профессор Брунненмейстер, приходя к заключению, что существовал рядом с упомянутым постановлением приписываемым Нуме Помпилию закон, определяющий последствия убийства неосторожного и случайного, приводит, между прочим, и несколько иную редакцию цитаты Сервия. "Sane in Numae legibus cautum est, ut si quis imprndens occidisset hominem, pro capite occisi et natis eins in cantione offerret arietem. Brgo hic bene videtur arieti dignitatem dare dicendo: "ipse", qui oblatus homicidam crimine homicidii possit exsolvere". Первая приведенная нами редакция является исправленной Hnschke в его Anal. lit. p. 375 и Scaliger'OMb в его труде ad Pestum p. 536. ed. Dacerii. Brunn. s. 126.

*(977) См. Brnnnenmeister. Das Todtungsverbrechen im altromisclien Recht. Leipzig. 1877. s. 129 f. замечает: "Der Gegensatz von doloser nnd nicht. doloser Todtnng ist es, den das Todtungsgesetz im Aage hat; eine Hervorhebnng der besonderen Schuldart, die das spatere romische Recht technisch mit cnlpa bezeichnete, liegt ihm, wie uberhanpt dem Strafrecht der Konige nnd dem der alten Repnblik fern"... В том же смысле высказывается огромное большинство исследователей этого вопроса. Взгляд несколько отличный защищает, между прочим, А. Zumpt в своем труде Das Criminalrecht der Romiscben Republik B. I. ?. s. 372, полагающий, что закон, приписываемый Нуме, разграничивает только деяния умышленные и случайные. Ученый этот игнорирует, таким образом, что в категорию случайных входили и деяния неосторожные, с современной точки зрения.

*(978) См. также по этому вопросу А. Loffller. Die Scbuldformen des Strafrechts! B. I. Leipzig. 1895. s. 66.-A. W. Zumpt. Das Crimmalrecht der Romischen Republik. I. ?. B. Berlin. 1865. s. 133 несколько не в полном согласии с текстом законодательных памятников соответственной эпохи полагает "dass "bose Absicht" als Merkmal des Verbrechens anerkannt, endlich aus dem Zusatz "wissentlich", dass der Unterschied zwischen dolns und sciens zum Bewnsstsein gekommen war". Отсюда Цумпт делает тот недостаточно обоснованный, вывод, что "Selbst ansgebildetere juristisohe Ideen miissen der Romischen Konigszeit nicht fremd gewesen sein..."

*(979) A. "W. Zumpt. Das Criminalreclit der Romischen Republik. B. 1. ?. s. 372. Близок к той же точке зрения S. Мауег. Geschichte der Strafrechte. Trier. 1876. s. 191, который принимает, "dass in den fruheren Gesetzen der Begriff der Culpa schon anerkannt, aber nicht so ausgebildet und wissenschaftlich ansgefiihrt war, wie iu der spatern Zeit".

*(980) Вот это место речи Цицерона: Cic. р. Tull. 51. "Quis est, cui magis ignosci conveniat, quoniam me ad XII tabulas revocas, quam si quis quem imprndens occiderit? Nemo, opinor. Haec enim tacita lex est humanitas, ut ab homine consilii non fortunae poena repetatur. Tamen hujnsce rei veniam majores non dederunt. Nam lex est in XII tabulis: si telum manu fugit magis qnam jecit".

*(981) "... in ihnen, говорит Цумпт о зак. XII таблиц, schoa der Begriff der Culpa, einer trotz der Unabsichtlichkeit dennoch stattflndenden Schnld des Todtenden anerkannt wurde: er war vielleicht nicht so ausgebildet und wissenschaftlich ausgeftihrt als in der spateren Zeit, aber dass er dennoch in den Anfangen vorhanden war, darf um so weniger Wunder nehmen, da wir den Begriff von dolus schon von. der fruhesten Zeit des Staates an entwickelt finden". A. Zumpt. Das Criminalrecht der Romischen Republik. B. I. I. Berlin. 1865. s. 373.

*(982) Правильность такого толкования отрывка речи Цицерона подтверждается еще тем, что предполагаемые Цумптом постановления о неосторожности, которые скрываются в выражении "si telum mann flgit magis quam jecit", имеют совершенно определенный смысл того же Цицерона в другом месте, где Cirero Тор. 17, 64 пишет: "Quae autem fortuna (fluat), vel ignorata, vel volnntaria. Nam iacere telum voluntatis est; ferire quem nolueris, fortunae. Eх quo aries subiicitur ille in vestris actionibus si telum manu fugit magis quam iecit".

*(983) Это принесение очистительной жертвы перешло, по-видимому, в законодательство XII табл. из закона, приписываемого Нуме Помпилию, в той его части, которая трактовала об убийстве, "imprudenter commissum", и которую мы приводили со слов Сервия. "Оffere arietem", о котором говорит этот последний, вполне, по-видимому, идентично с термином "arietem subicere", встречавшимся в тексте XII табл. (табл. VIII по Scholl'ю), с тем "arietem snbicere", о котором Pestus, p. 347, b: 2, пишет: "subici ar (ies dicitur qui pro occiso datur), quod flt, ut ait Cincius (in libro de officio juris) consulti, exemplo (Atheniensium apud quos) expiandi gratia aries (inigitur ab eo qui invltus sce) lus admisit poenae p (endendae loco)" и p. 351 a. 8: "subigere arietem in eodem libro Antistius esse ait dare arietem, qui pro se agatur, caedatur"... В жертвоприношении барана этот последний играл роль того животного, на голову которого падала вина убийцы, того животного, смертью которого смывалась с убийцы вина. См. W. Rein. Das Criminalrecht def R6mer. Leipz. 1844. s. 403.

*(984) Gellius. XX, 1, 16, 34.

*(985) По указаниям Pestus'a, Гая и др. законы XII таблицы глухо постановляли: "si membrum rnpit, ni cum ео pacit, talio esto". Festus v. tal., p. 362. Mull. "Propter os vero fractum aut collisum trecentorum assium poena erat (ex lege XII tabul.), velut si libero os fractum erat; at si servo, centum et quinquaginta." Gai. III. 223. Jnst. IV, 4, 7.

*(986) См. по этому вопросу С. Муромцев. Гражданское право Древнего Рима. Москва. 1883, стр. 95.

*(987) Gai. III. 186, 191. Paull. IV, 31, 3, 5. Inst. IV, 1, 4.

*(988) См., наприм., С. Муромцев. Гражданское право Древнего Рима. Москва. 1883. стр. 95.

*(989) Gai. 1. 9. Dig. De inc. 47, 9. Gaius (libro IV ad legem XII tabularum). Qui aedes acervumve frumenti juxta domum positum combusserit, vinctus, verberatus igni necari iubetur, si modo sciens prudensque id commiserit; si vero casu, id est negligentia, aut noxam sarcire jubetur, aut si minus idoneus sit, leVius castigatur; apellatione autem aedium omnes species aediflcii continentur.

*(990) W. Rein. Das Criminalrecht der Romer. Leipzig. 1844. s. 766.

*(991) Wachter. De crim. incendii Leipz. 1883, р. 7 ff. Ziegler. Quaesticmes. ad jus Roman. Leipz. 1837.

*(992) Th. Moramsen. Romisches Strafrecht. Leipzig. 1899. s. 836 и след.

*(993) Вопрос этот, впрочем, не может рассматриваться как решенный окончательно. Некоторые ученые, и среди них Моммзен, настаивают на существовании Lex Sempronia de sicariis et veneflciis, изданного по предложению K. Семпрония Гракха, и в силу которого уже в 631/123 г. были организованы quest. perpet. См. Th. Mommsen. Romisches Strafrecht. Leipz. 1899. s. 258, в особ. примеч. 2, a равно Lange. Rom. Alterth. II. s. 664, ссылающийся на некоторые места из Цицерона и в особен. на его речь р. Cluentio 55, 151; 56, 154. С некоторым правом ссылаются также на речь Цицерона pro Rosc. Am. 5, 11. Das Cornelische Gesetz, пишет в указ. выше месте Моммзен, scheint, wie bei dem Morde entwickelt werden wird, dem Sempronischen inhaltlich gleich gewesen zu sein. Es ist dieses auch vollkommen im Geiste Sullas..."

*(994) См. A. W. Zumpt. Das Criminalrecht der Romischen Reptiblik. II. ??. Berlin. 1869. s. 3.

*(995) L. 1, pr. 1, 3, pr. § 5. D. ad leg. Corn. de sicariis et veneficus 48, 8.- Jnst. IV, 18, 5. Coll. 1, 3. Cod. 9, 16.

*(996) Coll. 1, 3.

*(997) См. также L. 1, pr. D. 48, 8, где приводится со слов Марциана (1. XIV Inst), что "lege Cornelia de sicarus et veneflciis tenetur, qui hominem occiderit, ctyusve dolo malo incendium factum erit; quive hominis occidendi furtive faciendi causa cum telo ambulaverit..."

*(998) Telum autem, ut Gaius noster in interpretatione legum duodecim tabularmn, scriptum reliquit, vulgo quidem id appellatur, quod ab arcu mittitur, sed et omne significatur, quod manu cuiusdam mittitur; sequitur ergo, ut et lapis et lignum et ferrum hoo nomine contineatur. Jus. Jnst IV, 18, § 5.

*(999) L. 3, pr. D. 48, 8. Ejusdem legis Corneliae de sicariis et veneflciis capite quinto, qui venenum necandi hominis causa fecerit, vel vendiderit, vel habuerit, plectitur...

*(1000) См. также Cicero. p. Cluentio, 20.

*(1001) L. l, pr.D. 48, 8... quive cum magistratus esset publicove iudicio praeesset, operam dedisset, quo quis falsnm iudicium proflteretur, ut quis nmocens conveniretur, condemnaretur. Praeterea tenetur... quive falsum testimonium dolo malo dixerit, quo quis publico iudicio rei capitalis damnaretur; quive magistratus iudexve quaestionis ob capitalem causam pecuniam acceperit, ut publica lege reusfleret...

*(1002) См. также Cicero. p. Cluentio, c. 52, 54, 56, 57.

*(1003) L. 1, pr. D. 48, 8... cuiusve dolo malo incendium factum erit...

*(1004) L. 7, D. 48, 8. Paulus (libro singulari de publicis iudiciis). In lege Cornelia dolns pro facto accipitur; neo in hac lege culpa lata pro dolo accipitur.

*(1005) Coll. IV, 9.

*(1006) W. Rein. Das Criminalrecht der Romer. Leipzig. 1844. s. 412 и след.

*(1007) s) G. Geib. Lehrbuch des deutschen Strafrechts. II. B. Leipzig. 1862. s. 249

*(1008) R. Kostlin. Mord und Todtscblag, s. 154 и след.

*(1009) Brunnenmeister. Das Todtungsverbrechen im altromischen Recht. Leipzig. 1887. S. 131 говорит о необходимости dolus'a, как элемента уголовного вменения в римском праве, как о "Standpunkt der Jahrhunderte lang festgehalten und von der lex Cornelia de sicarus streng

bewahrt worden ist..." *(1010) "Nur die absichtliche That fullt unter das Cornelische Gesetz", безапелляционно заявляет Th. Mommsen. Rdmiscues Strafrecht. Leipzig. 1899. s. 626.

*(1011) A. Pernice. Labeo. II. B. Abth. II, ?. Halle. 1900. s. 36 замечает: "... dass sicher die lex Cornelia de sicariis mit ihren nachsten Erweiterungen streng an der Beschrankung auf den' Mord lesthielt..."

*(1012) F. Bruck. Zur Lehre von der Pahrlessigkeit. Breslau. 1885. s. 35.

*(1013) W. Zumpt. Das Criminalrecht des Romischen Republik. II. B. II. Abth. Berlin. 1869. s. 14. "Es ist kaum begreflich, пишет здесь Цумпт, dass ein so in die Augen fallender Unterschied bis gegen Ende der Republik unberucksichtigt geblieben sein sollte, und wir haben frtther erwiesen, dass schon die XII Tafeln die Verschuldung des unabsichtlichen Todtschlagers erwahnten und bestraften..."

*(1014) A. W. Zumpt. Op. cit. s. 14.

*(1015) А. W. Zumpt. Das Criminalrecht der Remischen Republik. s. 22 и след.

*(1016) Большинство ученых исследователей, толкуя слова Гая относительно поджога "...si modo sciens prudensque id comiserit, si vero casu, id est negli" gentia...", принимают, что толкование Гаем слова casus в смысле negligentia выражает собою взгляд эпохи этого юриста, а не XII таблиц. См. А. Loffler Die Schuldformen des Strafrechts. Leipzig. 1895. s. 64 в его толковании L. 9, D. 47, 9.

*(1017) L. 1, pr. D. 47, 10. Iniuria ex eo dicta est, quod non iure flat; omne enim quod non iure flt, iniuria fleri dicitur.

*(1018) Specialiter autem iniuria dicitur contumelia. L. 1, pr. D. 47, 10.

*(1019) L. 2, § 9. D. 43, 8. Si qnis in mari piscari aut navigari prohibeatur non habebit interdictum, quemadmodnm nec is, qui in campe publico ludere, vel iu publico balneo lavare, aut in theatro spectare arceatur; sed in omnibus his casibus injuriarnm actione utendum est..

*(1020) Pestus v. talionis, p. 362, передает содержание этих постановлений так: "si mebrnmrupit, ni cnm eo pacit talio esto". Талион при этом понимался не в смысле материального возмездия, но и в качестве выкупа, размер которого определялся потерпевшим. Талион в смысле обратного причинения того же повреждения имел место, по всем вероятиям, только в доисторическую эпоху. В эпоху более позднюю, о которой находится уже свидетельство Гая, Inst. IV, 4, 7, действовала определенная такса н "propter os vего fractnm aut collisum trecentorttm assium poena erat (ex lege XII tab.), velut si libero os fractum erat; at si servo, centnm et quinquagmta." См. C. Муромцев. Гражданское право древнего Рима. Москва. 1883. стр. 95. А. Pernice. Labeo. II. В. I Abth. Halle. 1895. s. 22 и след., замечает: "in allen diesen Fallen wird anf die beleidigende Absicht neben der That kein Gewicht gelegt..." См. также A. Pernice. Labeo. II. B. Abth. II. I. Halle. 1900, где он пишет: "... Das Gesetz iiber Lahmung und Knochenbruch unterscheidet nicht zwischen vorsatzlicher und fahrlassiger Verletznng; nnd so wird anch hier die imprndenter oder, was damit ganz gleich gestellt ist, die fortnite beigebrachte verletzung ebenso unter die Talion gezogen, wie die dolose. Wenigstens fassen die Rechtshistoriker der Kaiserzeit die Sache so auf. Пернио ссылается при этом на Gellius. 20, 1, 16, 34.

*(1021) См. W. Rein. Das Criminalrecht der RSmer. Leipz. 1844. s. 358, ссылающийся на Cornut. ad Pers. I. 137 и Porph. ad Hor. ep. II. 1, 151.

*(1022) См. Th. Mommsen. Romisches Strafrecht. Leipzig. 1899. s. 796 и след. "Dass die Injurie, пишет он, des Zwolftafelrechts eine... (wiederrechtliche Absicht)... erfordert, ist allerdings mehr als zwifelhaft. Die zufallige KOrperverlelznng freilich wird nach Analogie der Bestimmungen Uber die zufallige Todtnng, schon namals belegt worden sein; aber bei. der ausserlichen "Behandlnng des Strafrechts sind dolose oder culpose Verletzung damals schwerlich unterschieden worden.."

*(1023) Gellius. XX, 1. Gai. III, 224.

*(1024) См. W. Rein. Das Crimmalreoht der Квшег. Leipzig. 1844. s. 358.

*(1025) Под iniuria стали подводить не только нарушение телесной неприкосновенности, но и посягательства против чести лица в самом широком смысле этого слова. L. 12, D. 47, 10. Si quis de libertate aliqnem in servitutem petat, quem sciat libernm esse, neqne.id propter evictionem, ut eam sibi conservat, faciat, iniuriarum actione tenetur. Gai. 1. XXII ad Edictum provinciale. Quintilianns. IV, 1, 100, рассказывает, что "dives, qm statuam, pauperis inimici flagellis cecidit.. rens est inim-iarnm". Действием запрещенным, как iniuria, было также "si ad invidiam allcuius veste lugnbri ntitnr aut squalida ant si barbam demittat, vel capillas submittat". L. 15, § 27. D. 47, 10.

*(1026) Ulpianns (libro LVI ad Edictumj L. 3, § 2. D. 47, 10.-Itaque pati quis jnrariam, etiamsi non sentiat, potest, facere nemo, nisi qui scit, se ininriam facere, etiamsi nesciat, cni faciat, § 5, Qnare si qnis per iocnm percntiat, ant dnm certat, inrariarum non tenetur."

*(1027) Ulp. L. 3. § 1. D. 47, 10.

*(1028) См., между прочим, Panlus. L. 18, § 3. D. 47, 10. Si iniuria mihi fiat ab eo, cui sim ignotus, aut si qnis putet, me Lucium Titinm esse, qnnm sim Cains Seius, praevalet qnod principale est ininriam eum mihi facere velle (libro IV ad Edictam).-A равно L. 13, § 4. D. 47,10.

*(1029) A. Муромцев. Гражданское право Древнего Рима. Москва. 1883, стр. 99 и след.

*(1030) Rein. Das Criminalrecht der Romer. Leipzig. 1844. s. 367 и след., пишет: "Culpose injnrien giebt es mcht..."

*(1031) Th. Mommsen. Romisches Strafrecht. Leipzig. 1899. определяет iniuria по римскому праву, s. 785, как "die absichtliche nnd wiederrechtliche Verletzung der Pers6nlichkeit eines Dritten"...

*(1032) A. Pernice. Labeo. II. B. I Abth. Halle. 1895. s. 28, пишет; "... Innerhalb der contnmelia mnss man nnterscheiden die Absicht und den Brfolg bei der Injnrie. I. Die ehrenkrankende Handlnng setzt den aifectas vorans, d. h. den dolns, den rechtswidrigen Vorsatz, die Bhrenkranknng herbeizufuhren. Mehr liegt darin nicht..."

*(1033) Бирнбаум, Гуго, Гаубольд и целый ряд других исследователей принимали, что lex Cornelia de iniuriis была частью lex Cornelia de sicariis. Тот же взгляд защищает J. Ortolan. Explication historique des Instituts de ГЕтрегепг Justinien. Ш. Paris. 1883. p. 446, когда замечает Bil est' plus ргоЪаЫе qu'elle n'est antre que la loi Cornelia de sicariis... qui qoiqne геlative principalement aux menrtres, statuait anssi accessoirement snr certaines njnres violentes..." Ортолан опирается при этом на слова юриста Теофила."

*(1034) См. еще W. Rein. Das Criminalrecht derRomer. Leipzig. 1844. s. 370 и след. прим.

*(1035) См. Th. Mommsen. Romisches Strafrecht. Leipzig. 1889. s. 785, указывающий на места из Павла 5, 4, 8; D. 3. 3, 42, 1. 47, 10, 5 рг.; L. 37, 1, 48, 2 12, 4, tit. 5, 23, 2. I-nst. 4,4, 8.

*(1036) Ins t. IV, 4, § 8. Sed et lex Cornelia de ininriis loquitur et ininriarum actionem introdnxit, qnae competit ob eam rem, qnod se pulsatnm qnis verberatnmve, domumve snam vi introitam esse dicat...

*(1037) L. 5, pr. D. 47, 10. Lex itaqne Cornlia ex tribns causis dedit actionem: qiiod qnis pulsatns, verberatnsve, domusve eius vi introita sit. Apparet igitur omnem inrariam, quae mann fiat, lege Cornelia contineri.

*(1038) См. L. 42, § 1. D. de procurat. 3, 3. Ad actionem ininriarum ex lege Cornelia procnrator dari potest; nam etsi pro publioa ntilitate exercetur, privata tamen est и L. 12, § 4. D. de accus. 48, 2. Item Cornelia iniuriarum servun non debere recipi reum, Cornelius Sulla auctor fnit, sed durioi ei роепа extra ordinem imminebit.

*(1039) Paul. V, 4, 8.

*(1040) L. 37, § 1. D. 47, 10. Etiam ex lege Cornelia injuriarnm, пишет Marcianus (libro XIV Institutionnm) actio civiliter moveri potest, condemnatione aestimatione indicis faciendo."Когда Павел, L. 42, § 1. D. procur. 3, 3, замечает В. Рейн. Ор. cit., s. 373, пишет об actio iniriaum по lех Cornelia, etsi рго publica ntilitate ехегсеипг, privata tamen est, то это означает только, что жалоба носит характер privata, но право жалобы имеет только обиженный, тогда как в обыкновенных уголовных судах может выступать в качестве обвинителя всякий..."

*(1041) А. W. Zumpt. Das Criminalrecht der Romischen Repnblik. II. B. II Abth., s. 47 ff.

*(1042) Ulp. L. 5, § 8. D. 47, 10. Hoc lege permittitur actori iusinriandum deferre, nt reus iuret, ininriam se non fecisse; sed Sabinus in Assessorio etiam Praetores exemplnm legis seentnros ait; et ita res se habet.

*(1043) "Dleses von Snlla bei den Injurien angeordnete Verfabren beweist, dass demselben der Begriff еипег Verschnldnng (culpa) als verschieden vom dem der bosen Absicht (dolns malus) sehl wohl bekannt war. Wenn er die Verschuldung hier berucksichtigte, wird ег eben dasselbe anch in seinem weiteren Gesetzen gethan haben". A. W. Zumpt. Op. cit., s. 47.

*(1044) Совершенно не обоснованно заключение Цупмта, Ор. cit., s. 60, что законодательство Суллы "unterschied von der Absicht die Verschnldung nnd den Znfall" уже потому, что Цумптом нигде не делается в его труде попытки доказать, что законодательство Суллы отличало случай от неосторожности.

*(1045) Одним из видных защитников этого взгляда является Rein в своем труде Das Criminalrecht der Romer von Romnltts bis anf Justinianus. Leipzig. 1844. s. 417.

*(1046) G. Geib. Lehrbnch des dentschen Strafrechts. II. B. Leipzig. 1862. s. 251 L. 11, § 2. D. de poen. 48, 19. Delinqmtnr autem aut proposito, aut impeta, ant casn; proposito delinqunt latrones, qni factionem habent; impetn antem, qnnm per ebrietatem ad manus, aut ad ferrum venitnr; casn vero, qnnm in venando telnm, in feram missnm hominem interfecit.

*(1047) L. 12, pr. D. de cnstod. reor. 48, 3. Milites si amiserint custodias, ipsi in periculum dedncuntur: nam Divns Hadrianus... Salvio quoqne legato Aquitaniae rescripsit, in ernn, qni cnstodiam dimisit, aut ita sciens habnit, nt possit custodia evadere, animadvertendnm; si tamen per vinum, ant desidiam cnstodis id evenerit, castigandttm eum, et in deteriorem militiam dare; si vero fortuito amiserit, nihil in emn statuendum.

*(1048) L. 1, § 3. D. ad legeni Corn. 48, 8. Divus Hadrianus rescripsit, eum, qui hominem occidit, si non occidendi animo hoc admisil, absolvi posse;" et qui hominem non occidit, sed vulneravit, ut occidat, pro homicida damnandum, et ex re constituendum hoc; nam si gladium strinxerit, et eo percusserit, indubitate occidendi id eum admississe; sed si clavi percussit, aut cuccuma in rixa, qtfamvis ferro percusserit, tamen non occidendi animo, leniendam poenara eius, qui in rixa casn magis quam voluntate homicidium admisit.

*(1049) То положение, что в области римского уголовного права допускалось в некоторых случаях восстановление субъективного состава преступления, главным образом при помощи анализа внешней, объективной стороны деяния, подтверждается еще и другими местами источников. "Sed an dolo quid faotum sit, говорит Павел L. 1. § 2. D. de doli et metus exceptione 44, 4, ex facto intelligitur". Если и не толковать этого изречения Павла в том смысле, что им устанавливается так наз. praesumptio doli, то во всяком случае нельзя отрицать того, что юрист этот указывает на значение объективной стороны деяния, как на элемент, на основании которого можно заключить о субъективной стороне деяния. Тот же смысл имеет и с. 6. С. de dolo malo 2, 21, редакция которого представляется, к сожалению, не вполне установленной. "Dolum, гласит конституция императора Диоклециана, данная в период между 294 и 305 г. по Р. Хр., ех insidiis (indioiis) perspicuis probari convenit". Достоверность оборота при помощи insidiis кажется нам тем менее вероятной, что в этом случае конституция Диоклетиана впадала бы в такое сужение понятия dolus'a, которое не оправдывается другими параллельными местами источников, - ограничивала бы dolus теми комбинациями, когда имеют место злокозненность, засада и пр. С другой стороны, не следует забывать, что оборот insidiis perspicuis представляет собой внутреннее противоречие. Но если более вероятна редакция indiciis perspicuis, то необходимо, кажется нам, допустить, что здесь идет речь об объективной обстановке деяния, как доказательства, имеющего значение для уголовного вменения. Мы согласны, впрочем, признать, что места эти допускают еще и другое толкование, что "factum", о котором говорит юрист Павел, и indicia perspicua императора Диоклециана могут быть поняты и в смысле совокупности условий объективных и субъективных Если же мы усматриваем в них подтверждение положения, защищаемого нами, то делаем это на основании общего смысла 1. 1, § 3.-D. ad. leg. Corn. 48, 8 в сопоставлении ее с цитированными нами отрывками.