Фельдштейн Г. С. Психологические основы и юридическая конструкция форм виновности в уголовном праве Москва, товарищество типо-литографии Владимир Чичерин, 1903 г

Вид материалаДокументы
Подобный материал:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   43

*(921) I.D.Michaelis MosaischesRecht. 6 Th. Francfurt'a. M. I.-1775, II Aufl.; П-1776, II Aufl.; VI - 1776,.II Aufl.; IV-1778, II Aufl.; V-1780,-II Aufl.; VI- 1775.-I. D. Michaelis. Mosaisch-peinl. Recht, nebst einer Vergleichung des heutigefi peinl. Rechts mit demselben. Brannschw. und Hildesh. 1778.-De-Pastoret. Moyse considere comme legislateur et morallste. Paris. 1788. Salvador. Institutions de Moiee et du peuple Hebreu. edit. belge. 1829. I. L. Saalschutz. Das mosaische Recht. Berlin. 1853. I. Schnell. Das israelitische Recht in seinen Grundziigen dargestellt. Basel. 1853. S. Mayer. Die Rechte der Israeliten, Athener und Romer. 2 B. 1862-1866. S. Mayer. Geschichte der Strafeehte. Trier 1876. Duschak. Das mosaisch-talmudische Strafrecht. Wien. 1869. I. Purst. Das peinliche Rechtsverfahren imodischen Alterthum. Heidelb. 1870. Bloch. Das mosaischtalmudische Polizeirecht. Budapest. 1879. I. Loiseleur. Les Crimes et les peines, dans Fantiquite et dans les temps modernes. Btud. histoir. Paris. 1863. Thonissen. Etudes sur l'histoire du droit crim. des peuples anciens, t. I et t. II. I. Tis sot. Le droit penal etudie dans ses principes, dans ses usages et les lois des divers peuples du monde. Paris. 1888. t. I, t. II. См. также Go itein, Das Vergeltungsprincip im biblischen und talmudischen Strafrecht. Halle, 1891. Kautzsch. Die heilige Schrift des alten Testaments. Benzinger. Hebraische Archaologie. 1894. Nowack. Lehrbuch derhebraischen Archeologie. ZweiBande.1894. Библия или книга Священного Писания Ветхого и Нового Завета в русском переводе и с параллельными местами. Спб. 1889. Талмуд. Критический перевод Н. Переферковича. Т. I. Спб. 1899. Т II. 1899. Т. III 1900, а равно Н. Переферкович. Талмуд, его история и содержание. Ч. I. Спб. 1897.

*(922) Кн. Бытия. Гл. 9, ст. 6.

*(923) Ст. 20 и 21. Кн. Чисел. Гл. 23.

*(924) Слово, переводимое в Синодальном издании "умысел". Michaelis Mosaisches Recht. VI. 1775. S. 18, а также в своем Commentatio ad leges divinas de poena, 28, переводит словом кровожадность - Durst

*(925) Слова, напечатанные курсивом, употреблены в цитируемом нами переводе Библии по благословению Св. Синода только для ясности и связи речи.

*(926) Слова, поставленные в скобках, заимствованы из греческого перевода 70-ти толковников.

*(927) Т.е. в один из 6 городов убежища.

*(928) См. ст. 11 и 12. Второз. Гл. 19.

*(929) Ст. 14. Исх, Гл. 21.

*(930) Ст. 16. Числа. Гл. 35.

*(931) Ст. 17. Числа. Гл. 35.

*(932) Ст. 18. Числа. Гл. 35.

*(933) См., напр., ст. 21. Числа. Гл. 35.

*(934) "Мститель за кровь сам может умертвить убийцу: лишь только встретит его, сам может умертвить его". Ст. 19. Числа. Гл. 35. "... выберите себе города, которые были бы у вас городами для убежища, куда мог бы убежать убийца... И будут у вас города сии убежищем от мстителя (за кровь), чтобы не был умерщвлен убивший, прежде нежели он предстанет пред обществом на суд". Ст. 11-12, Числа. Гл. 35.

*(935) См. подробности по этому вопросу у Michaelis'a в § 27 его Соmmentatio ad leges divinas de poena homicidii, a равно Michaelis. Mosaisehes Recht. V Th. 1780. s. 17 ff.

*(936) Ст. 12, 13. Исход. Гл. 21.

*(937) Ст. 11. Числа. Гл. 35.

*(938) Ст. 15. Числа. Гл. 35.

*(939) О том же говорит ст. 22. Гл. 35, кн. Числ, гласящий: "Если же он толкнет его нечаянно, без вражды, или бросит на него что-нибудь без умысла"

*(940) Ст. 22-28. Числа. Гл. 35. См. также ст. 4. Второзаконие. Гл. 19.

*(941) Весьма возможно, впрочем, что в постановлениях Моисеева законодательства, носящих более общий характер, мы имеем дело с позднейшими обобщениями. Такое обстоятельство безразлично, однако, для целей, преследуемых нами.

*(942) Ст. 5, 6. Второзаконие. Гл. 19.

*(943) См. I. L. Saalschutz. Das mosaische Recht nebst. den vervollstandigenden thalmudisch-rabbinischen Bestimmungen. Berlin. 1853, 2 Aufl., s. 521, а равно Талмуд. перев. Н. Переферковича. Т. II. кн. 3. Спб. 1899, стр. 9. Вообще, по талмудическому праву, к высшему наказанию - смертной казни - преступники могли быть приговорены только тогда, когда они до совершения преступления подучили вполне определенное предостережение, т. е. когда они действовали умышленно. По-видимому, в виде исключения, однако, на случай нарушения субботы имело место вменение объективное. См. М. Duschak. Das mosaischtalmudische Strafrecht. Wien. 1869. s. 84.

*(944) Ст. 8. Гл. 22. Второзаконие.

*(945) Ст. 22. Гл. 35. Числа.

*(946) Cт. 22, 23. Гл. 35. Числа.

*(947) Ст. 4. Гл. 19 Второзаконие.

*(948) Ст. 13. Гл. 21, Исход.

*(949) Взгляд, близкий защищаемому нами, высказывает I. Schnell. Das Israelitische Becht in seinen Grundzugen dargestellt. Basel. 1853. s. 44 и след. "Nebst der Fahrlassigkeit, die Todtung zur Polge hat, bleibt noch eine Summe anderer Ereignisse, die auch unversehens erfolgen und Sehaden bringen. Die Strafrechte ajler Zeiten haben sie mit in ihren Bereich gezogen und damit dem Richter die schwierige Frage aufgegeben, in solchen Fallen die jeweilige Sorglosigkeit abzuwagen gegeniiber dem Mass der Sorgfalt, welches zugemuthet werden mag. Das Israelitische Gesetz geht einen andern Weg. Den Fahrlassigen trifft keine Strafe-diese wird allein vorbehalten dem bosen Willen..."

*(950) M.Dusehak. Das mosaisch-talmudische Strafecht. Wien. 1869. s. 2 и s.. 64.

*(951) С такого рода приемом заключения о субъективной стороне по объективной, с такого рода презумпированием умысла мы встречаемся и в талмудическом праве. См. M. Duschak. Das mosaisch-talmudiscbe Strafrecht. Wien. 1869. s. З5 и след. "Wer einer Jungfrau Gewalf anthat, die nicht verlobt war, musste nach 5 M. 22. deren Vater 50 Silberstucke geben, und uberdies die Jungfrau heiraten, ohne sie jemals mit Scheidebrief entlassen zu konnen, selbst wenn sie die abscjireckendsten Leibesfehler hatte, sobald sie nicht in einem verbotenen Grade mit ihm verwandt war. War es nicht entschieden dargethan, ob Verfuhrung oder Gewalt im Spiele war, so gab der Ort den Ausschlag, wo die Urtthat gesehah; fand sie auf dem Pelde statt, so setzte man Gewalt voraus, im Orte, nahm man an, dass Verfiihrung im Spiele war"..."

*(952) Ст. 21. Гл. 35. Числа.

*(953) Ст. 20, 21. Гл. 21. Исход.

*(954) Ст. 22, 23, 24, 25, Гл. 21. Исход.

*(955) Для правильной оценки этих постановлений законодательства Моисея необходимо принять во внимание еще то, что новейшая критика текста книг Св. Писания далеко еще не пришла к устойчивым выводам по вопросу о хронологическом порядке возникновения отдельных частей Пятикнижья. Легко может статься, что в некоторых частях его мы имеем дело с более ранними нормами, с более ранними стадиями развития уголовного законодательства и, вместе с тем, с преимущественным господством вменения объективного.

*(956) Ст. 28. Гл. 21. Исход.

*(957) См. также Kraus. Gerichtsaal. 1854. ??. s. 219. (§ 7, 12).

*(958) "Lapidandns erat bos cornupeta, писал еще S. Pufendorff в своем de jure nat. et gent. II. c. 3. § 3. non quod pecasset, sed partim, ne in posterum aliis similem noxam inferret, partim ut ptmiretur dominus in re sua, quia eam negligenter custodisset"...

*(959) Другого мнения I. Tissot. Droit penal etudie dans ses principes, dans ses usages et les lois des divers peuples du monde. 3 ed. T. I. Paris. 1888 p. 25, когда замечает: "Zoroastre n'est pas 1е senl legislateur qui ait deoerne des peines contre les animaux: Moise avait decide la meme chose. Mais il y a cette difference, que Zoroastre semble avoir pris plus au serieux la personnalite de la brute, tandis que le legislateur juif ne voulait sans doute qu'insprirer l'horreur du crime, en le poursuivant jusque dans une cause innocente, quoique animee".

*(960) Ст. 32. Глава. 21. Исход.

*(961) Ст. 28. Глава 21. Исход.

*(962) См. ст. 33 и след., предусматривающие следующий случай: "Если кто раскроет яму, или если выкопает яму и не покроет ее, и упадет в нее вол или осел, то хозяин ямы должен заплатить, отдать серебро хозяину их и труп будет его". Если еще здесь можно выставить то предположение, что здесь идет речь о шкуре вола, которую можно эксплуатировать, а не о мясе его, то с более отчетливым характером выступает то положение, что вол, забодавший животное, мог быть употреблен в пищу. См. ст. 35. Глава 21. Исход.

*(963) Ст. 22-31. Гл. 15. Числа.

*(964) Ст. 5-6. Гл. 9. Бытие.

*(965) Такой взгляд является, однако, далеко не господствующим. Из многочисленных противников его укажем пока на Th. Gessler'a. Ueber den Begriff und Arten des Dolus. Tubingen. 1860. s. 15. Близок к высказываемому нами в тексте мнению Н. Mayer. Lehrbuch des deutschen Strafrechts. IV Aufl. Erlangen. 1888. s. 203, принимающий, что умысел был: "Scharf betont im romischen Recht, welches den Dolus sogar als fast ausschliessliche Art der subjectiven Verschuldung behandelte" и замечающий относительно culpa римского права, что она была "mangelhaft berucksichtigt''. Op. cit., s. 218. Berner. Lehrbuch des deutschen Strafrechts. 17 Aufl. Leipzig. 1895. s. 128, не является сторонником взгляда, ограничивающего область форм виновности в системе римского уголовного права одним dolus'ом. С большой осторожностью высказывается по вопросу о роли dolus'a и culpa в уголовном вменении по взглядам римского права L. v. Ваг в своем Handbuch des deutschen Strafrechts. I. B. Berlin. 1882. Констатируя, с одной стороны, s. 36, что "nach und nach gewann... die Bestrafung der Culpa, deren Berucksichtigung dem offentlichen romischen Strafrechte ursprunglich fremd war, einigen Boden, namentlich bei Todtung und Brandstiftung", ученый этот приходит в то же время к тому заключению, s. 46 и след., что "die AVsbildung der Lelire vom dolus, so sehr auch das romische offentliche Strafrecht principiell den Dolus zur Grundlage nimmt, auf halbem Wege stehen geblieben, da der Erfolg im Ganzen weaig Beachtung fand und der Dolus wiederum nur, wenn er auf einen bestimmten Erfolg bezogen wird, scharferer Begriffsbestimmung zuganglich ist"За возникновение уголовно-наказуемой culpa в императорскую эпоху, под непосредственным воздействием права гражданского, высказывается Е. Pessina. Elementi di diritto penale. V. I. Napoli. 1882. p. 182: Al tempo degl'Imperatori invalse Горипиопе della punibilita dl alcuni delitti colposi, punendosi per altro con pena minore di quella che cadeva sul dolo. Pure non vi ebbe una legge generale dei delitti colposi, e solo singoli casi eran puniti extra ordinem per rescritto deirimperatore". Schutze. Lehrbuch des deutschen Strafrechts, 2 Aufl. Leipzig. 1874. s. 120. примеч. разделяет по этому вопросу взгляд, допускающий, по-видимому, позднее развитие в римском уголовном праве culpa из частно-правовой неосторожности, с одной стороны, и casus'a, как противоположения dolus'a, с другой. С. v. Wachfrer, не затрагивая этого вопроса в Das Кoniglich Sachsische und das Thliringische Strafecht. Stuttgart, 1857, высказывается в труде более раннем в Lehrbuch des romisch-teutschen Strafrechts. I. Th. Stuttgart. 1825. s. 127 и след. за существование в римском праве уголовно-наказуемой culpa. В пользу этого взгляда высказывался еще ранее I. Quistorp. Grundsatze des deutschen peinlichen Rechts. I. Th. Rostock und Leipzig. 5 Aufl. 1794. s. 39 и след. прим. u. Ha той же точке зрения стоит С. Tittmann. Handbuch der StrafrechtswisseBschaft und der deutschen Strafgesetzkunde. I. B. Halle. 1822. s. 188 и след. с ссылкой на Farinacius. Qu. 87, N14, 19. Bohmer'a. Qu. 27. Observ. 1 к Карпцову, и Berger'a Elect. jurispr. crim. p. 167, 172 и след. На той же точке зрения стоит и Миттермайер в Feuerbach's Lehrbuch des Peinl. Reehts. Giessen, 1874, s. 106. Nota II. H. Halschner в System des Preussischen Strafrechts. Bonn. 1858. I Theil, s. 126, замечает об источниках римского права, что они "gaben Anlass genug dazu, den dolus so sehr als die regelmassige und ausschliessliohe Porm der Begehung der Verbrechen zu betrachten, dass eine Bestrafung beim Mangel des Vo.rsatzes виг auf irgend einem Umwege zu rechtfertigen schien". Существование уголовно-наказуемой неосторожности в римском праве допускает в числе прочих А. Bauer. Lehrbuch des, Strafrechts. Gottingen. 1833. s. 245 и R. KBstlin. System des deutschen Strafrechts. Tiib. 1855. s. 164, когда он пишет: "...seitder Zeit von Hadrian wurde auch in das, Strafrecht Begriff der Culpa als einer eigenthumlicheh Schuldstufe eingeffihrt und der Versuch gemacht, eine Grenze zwischen ihr und dem jedenfalls alle kriminelle Verantwortlichkeit ausschliessenden Casus festzustellen". Ha стр. 169 Kostlin, однако, несколько смягчает этот абсолютный приговор. - Из немногочисленных сторонников отрицания существования уголовно-наказуемой culpa в римском праве укажем на Zerbst'a. Ueber den Begriff des culpoeen Verbrechens. Arch. des Criminalrechts. Neue Polge. 1856. s. 214 и след. См. в особенности s. 220 и след., где Цербст констатирует, что "Die Strafbarkeit der Culpa konnte... nach der Ansehauugsweise des romischen Strafrechts nicht als allgenieines Princip anerkannt werden und mit Ausnahme der... Falle der Culpa, in denen der Gerichtsgebrauch un"! kaiserliche Rescripte eine poena extraordinaria anordneten, existirte der Begriff und folgweise еипе Strafbarkeit des culposen Verbrechens im romischen Strafrecht nicht. Wo wir also im romischen Strafrecht eine Strafbarkeit der Culpa anerkarmt ffnden, tritt uns diese Anerkennung nur als Ausnahme, nicht als Princip entgegen..."

*(966) Несмотря на укоренившееся мнение, что литература римского уголовного права относительно бедна, можно привести огромный ряд исследований, относящихся главным образом к тем институтам римского уголовного права, которые интересуют нас ближайшим образом.

Из литературы, преимущественно монографической, мы позволим себе указать на следующие труды: De Solorzano Реrеirа. De parricid. crim. Salmant. 1605. Z. Huber. Disput.durid. ad leg. IX. D. de lege Pompeia de parricidFranequerae. 1690. Vockestaert. Disput. iurid. de lege Pompeia de parricid. Lugd. Bat. 1710. A. Schaaf. Dissert. ad leg. Pomp. de parricid. crimine. Gissae Hassorum. 1714. I. P. Ramos. Tribonianus s. errores Trib. de poen. parricid. Mediol. 1659'и Lugd. Bat. 1728. Sigonius. De judiciis. (opp. omn. Mediol. 1732- 1737). T. V. Th. Wagner. De suppl. parricid. Lips. 1735. Hoppe. Dissert. ad. leg. Pomp. de parricid. Erfordiae. 1735. A. Mathaeus. Decriminibus ad lib. XLVII et XLVIII. Dig. commentarius. Antwerp. 1761. H. Cannegieter. Obs. jur. Roman. Lugd. Bat. 1772. v. Lohr. Die Theorie der culpa. Giessen. 1806. von Lohr. Beytruge zu der Theorie der Culpa. Giessen und Darmstadt. 1808. Mascart. De parricid. Lovan. 1828. Abbeg. De antiquissimo Romanorum jure criminali. 1823. Hasse. Die Culpa des rSmischen Rechts. 2 Aus. 1838. A. Heusler. De rationein puniendis delictis culpa commissis apud Romanos servata. Tiibmgen. 1826. Platner. Quaestiones de jure eriminum Roraano. 1842. Sanio. Observationum ad legem Corneliam de sicariis particula prior. Konigsberg. 1827. Osenbruggen. Das altromische Parricidium. Kiel. 1841. Osenbrugg]en. Cicero's Rede ftir A. Milo. 1841. Osenbruggen. Cicero's Rede fur den Roscius von Ameria. 1844. Rosendael. De dolo in delictis. Lugdun. 1817. Winssinger. Responsio ad quaestionem ab ordine juriscon. in acad. lovaniensi propositam, quaenam sit differentia inter delicta dolosa et culposa, an ex principiis juris publici univ. civitati jus sit culposa etiam delicta puniendi et an Romani unquam et quo tempore in delicta culposa poenam publicam statuerint. Bruxellis. 1824. Stockhard. Ueber den Unterschied des Dolus civilis und Dolus criminalis. Zeitsch. v. Elvers. B. 2. Abh. 9. s. 265. Gaerttner. Finium culpae in jure criminali regundorum Prolusio. Berolini. 1836. R. Kostlin. Die Lehre vom Mord' und Todschlag. 1. 1838. Raspe. Das Verbrechen der Calumnia naeh romischea Rechte. 1872. Em. Ullmann. Ueber den Dolus beim Diebstahl. 1870. C. Wachter. De crimine incendii. 1833. Th. Gessler. Ueber den Begriffnnd die Arten des Dolus. Tiibingen. 1860. Die Perduellio unter den rom. Konigen. 1841. P. D. Sanio. Spec. de notionibus ac praecept. quibusd. juris crim. Rom. antiquit. jflris sacri redolentibus. Regiom. 1853. B. Bruner. De parricidi crimine et quaest. parricid. в Acta societ. scient. Pennicae. T. V, Helsingf. 1856. F. Gorius. De parricidii notione apud antiquissimos Romanos. Bonnae. 1869. Huschke. Die Multa und das Sacramentum. 1874. M. Voigt. Ueber die-leges regiae. Abh. der 'philolog-histor. Classe der kOn. Sachs. Gesellsch. der Wiss. B. VII. 1876. M. Voigt. Die XII Tafeln. B. 2, 1883. Bernhoft. Staat tmd Recht der rom. Konigszeit. 1882. K. Binding. Die Normen und ihre Uebertretung. I. B. Leipzig. 1890. П. B. Leipz. 1877. K. Binding. Culpose Verebrechen im gemeinen romischen Rechte? 2 Programme. Leipz. 1877. E. Brunnenmeister. Das Todtungsverbrechen im altr6mischen Recht. Leipz. 1887. C. Burckhardt. Sinn und Umfang der Gleichstellung von Dolus und Culpa lata im romischen Recht, 1885. R. Ihering. Das Schuldmoment im rumischen Privatreclit. 1867. F. Bruck. Zur Lehre von der Fahrlasslgkeit. Breslau. 1885. Б. Heitz. Das Wesen des Vorsatzes. Strassburg. 1885. K. Klee. Zur Lehre vom strafrechtlichen Vorsatz. Breslau. 1897. A. Loffler. Die Schuldformen des Strafrechts. Leipz. 1895.

Вопросы о постановке дела уголовного вменения по римскому праву затрагиваются, кроме того, в целом ряде трудов общего характера по истории римского права у писателей, главным образом 19 века. Из этого ряда источников упомянем: W. Rein. Das Criminalrecht der Romer. Leipzig. 1844. Rudorft. R6m. Rechisgeschichte, 1857, 1859. В особ. В II. Lange. Rom. Alterth. 3 Aufl. В особен. В. 1. A. Zumpt. Das Criminalreoht der romischen Republik. В особ. В. I, 1 ч. Веrlin. 1865 и В, II, 2 ч. Berlin. 1869. Danz. Lehrb. d. Gesehiclite des romischen Reclits 2 Aufl. 1871, 1873. Kuntze. Cursus des romischen Rechts, 2 Aufl. 1879. B. W. Leist. Graeco-ital. Rechtsgeschichte. 1884. Th. Mommsen. Romische Geschichte. 8 Aufl. 1888. Th. Mommsen. Romisches Strafrecht. Leipzig. 1899 и A. Pernice. Labeo. Ronusches Privatrecht im ersten Jahrhunderte de Kaiserzeit. II. B. Ab. II. Halle. 1900. I. Ortfolan. Histoire de la legisiation Romaine depuis son origine jusqu'a la legislation moderne. T. I. Paris. 1880, II. 1883, III. 1883. Padeletti Lehburoh der romischen RecMsgesohichte (Ubers, v. Holzendorft). 1879. Schulin. Lehrbuch der Geschichte des romisch. Rechts. 1889.

Из учебн. уголовного и отчасти гражданского права подробнее других останавливаются на вопросах римского права G. Gieb. Lehrb. d. deutsclien Strafrechts, в особ. В. II. Leipz. 1862 и L. v. Bar. Geschichte des deutschen Strafrechts. Berlin. 1882. I. Tissot. Le droit penal etndie dans ses principes etc. 3 ed. Paris. 1888. B. I, II. См. также С. Муромцев. Гражданское право Древнего Рима. Москва. 1883.

*(967) Arnobius adv. gentes. 4, 31: "suncaeremonis vestris rebusque divinis postilionibus locus est et piaculis dicitur contracta esse commissio, si per imprudentiae lapsum aut in-verbo quispiam autsimpuvio deerrarit..." Macrobius 1,16, 10: "adfirmabatur eum, qui talibus diebus (feriatis) impradens aliquid egisset, porco piaculum dare debere, pradentem expiari non posse Scaevola pontifex adseverabat." См. A. Pernice. Labeo. II. ??. 1900. s. 30.

*(968) Мы встречаемся, однако, необходимо оговориться, с целым рядом таких религиозных нарушений в сакральном римском праве, при которых то обстоятельство, совершаются ли они prudenter или cum imprudentia, не окааывает ни малейшего влияния на юридические последствия, на наказуемость. То обстоятельство, что значение субъективных моментов сводится к нулю при наиболее важных нарушениях, служит доказательством, как нам кажется, того, что дифференциация субъективного вменения в эту эпоху развития римского уголовного права еще только зарождалась и что субъективным элементам отводилось некоторое значение только в наименее существенных случаях. "Die Unterschftidung, замечает, в свою очередь, Пернис, von prudenter und imprudenter commissa bеi Ritualversehen ist sicher erst neuere Doktrin der Pontiflces..." A. Pernice. Labeo. II, п. 1900. s. 35.

*(969) Paulus Diaconus, p. 221, 15, пишет: "Parrici(di) quaestores appellabantur, qui solebant creari cansa rerum capitalium qnaerendarum. Nam parrieidi лоп utique is, qui parentem occidisset,. dicebatur sed qualemcunque hominem indemnatum. Ita fuisse indicat lex Numae Pompilii regis his composita verbis: "si qui hominem liberum dolo sciens raorti duit parricidas esto". Voigt. Die XII Tafeln. B. II, s. 800, приводит сведение, что закон Нумы Помпилия входил в собрание leges regiae, известное под именем jus Papiriarum, и что из этого собрания или из комментария к нему Granius'a Flaccns'a, Verius Flaccus извлек закон Нумы. См. также Festus, s. v. par. quaest, p. 221.

*(970) Volgt. Ueber die leges regiae. Voigt. Die XII Tafeln. B. 2. 1883. Rudorff. R6mische Rechtsgeschichte. II, s. 370 и след B. Brunnenmeister. Das Todtungaverbrechen im altromisclien Recht. Leipzig. 1887. s. 115 и след.

*(971) Вполне достоверным считал текст закона Нумы Помпилия Н. Е. Dirksen. Versuche zur Kritik und Auslegnng d. Quellen des ROmischen Rechts. Leipzig. 1823. См. также Uebersicht der bisherigen Versttche zur Kritik und Herstellung des Textes der XII tafelfragmente. Leipz. 1824.

*(972) Выражение "dolo malo seiens" встречается, как известно, между прочим, у Павла в первой книге ком. на закон. Jul. et Pap. L. 44, рг. D. 23, 2, где он замечает: Lege Julia ita cavetnr. Qni senator est, quive fllius, neposve ex fllio, proneposve ex fllio nato cuius eorum est, erit, ne quis eorum sponsara nxoremve sciens dolo malo habeto libertinam, ant eam, quae ipsa cninsve pater, materve artem ludicram facit, fecerit..." См. также целый ряд мест, которые будут нами приведены ниже.

*(973) R. Scholl. Legis dnodecim tabttlarnm reliqniae. Leipzig. 1866.

*(974) См. B. Brunnenmeister. Das Todtnngsverbrechen, s. 117, примеч. 2.

*(975) В. Brnnnenmeister. Das Todtnngsverbrechen, s. 116 f.