Geum.ru

Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университетті

Вид материалаДокументы

Содержание


Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымы саяси институт ретінде
Жексембекова В.А.
Пайдаланған әдебиеттер
Политическая культура как фактор развития общества
Подобный материал:
1   ...   8   9   10   11   12   13   14   15   ...   34

^ ЕУРОПАДАҒЫ ҚАУІПСІЗДІК ЖӘНЕ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚ ҰЙЫМЫ САЯСИ ИНСТИТУТ РЕТІНДЕ


Астана қаласы

ҚР Білім және ғылым

министрінің кеңесшісі Саяси ғылымдарының докторы, доцент

^ Жексембекова В.А.


Еуропадағы қауіпсіздік және әріптестік жөніндегі жиналысының пайда болуы «қырғи-қабақ» соғысының тарихымен және 60-70ж.ж. биполярлы әлем жүйесінің эволюциясымен байланысты. Бұл жиналыс КСРО-ның талабымен шақырылды. Ол өз жұмысын 1973 жылдан бастап атқара бастады. КСРО үшін ЕҚЫЖ (СБСЕ) Еуропа мен әлемде оның территориалдық тұтастығы мен «әсер ету саласының» сақталуына халықаралық-құқықтық кепілдіктер беру үшін керек болды. Батыс елдерінің басты мақсаты КСРО-ға ешқандай ресми кепілдіктерді бермей, әлеуметтік елдерде халықаралық қатынастарының негізгі принциптерін таратуы еді. ЕҚЫЖ НАТО-ның орнын баса алмағанына қарамастан тұрақты негізде жұмыс атқара берді. 1975ж. Хельсинкіде бекітілген Қорытынды Актісінен кейін, ЕҚЫЖ өкілдері Белградта (1977-1978жж.), Мадритте (1980-1983жж.), Венада (1986-1989жж.) кездесулерді өткізді [1]. Биполярлы жүйе құлағаннан соң Еуропада «конфронтация мен бөліну заманы» бітіп, «демократия, бейбітшілік пен бірлік заманы» басталды. Сондықтан да, ЕҚЫЖ бұл үрдістерде үлкен рөлді ойнауға тиіс еді. Нәтижесінде, Будапештте (1994ж.), Лиссабонда (1996ж.) және Стамбұлда (1999ж.) жоғары деңгейде кездесулер өтті. Будапештте өткен кездесуде Ресей Федерациясының талабы бойынша ЕҚЫЖ енді ЕҚЫҰ деп аталып, толыққанды халықаралық Ұйымға айналды. ЕҚЫҰ-ның басты мақсаты – Еуропада және бүкіл әлемде қауіпсіздік пен ынтымақтастықты орнату болып табылады. Оның басты функциялары: шиеленістерді алдын алу мен дағдарыстарды басқару «жалпы құндылықтарды, яғни, адам құқықтары мен фундаменталды бостандықтарын, демократия мен құқықтық мемлекетті, әлеуметтік әділеттілік пен айналадағы орта үшін жауапкершілікті әлем елдеріне тарату [2].

Бүгінгі таңда ЕҚЫҰ құрамына 56 мемлекет мүше. Бюджеті 168,2 млн. евроны құрайды (2006 жыл). Қызметкерлердің саны – шамамен 3500 адам. Бұл ұйым Еуропа құрлығы, Кавказ, Орта Азия және Солтүстік Америка аймақтарындағы қауіпсіздік жөніндегі ең ірі өңірлік ұйымдардың бірі. Осылайша, ЕҚЫҰ бүгінде Еуроатлантика және Еуразия кеңістігін біріктіріп отыр. Сонымен қатар, бұрынғы КСРО территориясында құрылған жаңа тәуелсіз мемлекеттерде 19 комиссиясы жұмыс істеуде. Оның 14 НАТО елдерінің өкілдері басқарады, тек біреуін Ресей азаматы (Ереванда) басқаруда. ТМД елдерінен өкілдер жоқ [3]. Сол себептен де елімізді ұйымға төрағалық етуге бірауыздан сайлаулары аталған жалпыеуропалық ұйымның Қазақстандағы жаңару бағытында жүріп жатқан реформалардың шынайылығына сенімдерінің артқандығының белгісі. Қазақстанның биік халықаралық мәртебесі оның түрлі күрмеуі қиын мәселелер бойынша ұсыныстарын біздің мемлекет үшін ғана емес, жалпы халықаралық еуропалық қауымдастық пайдасына ЕҚЫҰ мінберінен шешуге мүмкіндік тудыруда. Қазақстан елдің беделін жалпыеуропалық сахнада нығайтуға және еуропалықтардың орталық азия еліне деген қызығушылықтарын арттыруға мүмкіндік алуда.

ЕҚЫҰ-ның іс-қызметіне қатысушы елдердің мәртебелері тең және олар ешқандай да шарттық міндеттемелермен байланысты емес. ЕҚЫҰ-ның шеңберіндегі шешімдер құқықтық міндетке ие емес, саяси сипатта және консенсус арқылы қабылданады. ЕҚЫҰ-ның институттарын саяси шешімдерді қабылдайтын саяси органдар және жедел қызмет органдары деп екі негізгі топқа бөлуге болады. ЕҚЫҰ-ның саяси институттарының қатарына Саммиттер, Сыртқы істер министрлерінің Кеңесі, Жетекші Кеңес (ЕҚЫҰ-ның Экономикалық форумы), Тұрақты Кеңес, Қауіпсіздік ынтымақтастығы саласындағы форум жатады. Жедел қызмет ететін ұйымның жалпы басшылығын қазіргі Төраға жүзеге асырады. ЕҚЫҰ-ға төрағалық ететін мемлекеттің сыртқы істер министрі болып қызмет атқаратын Төраға 1 жыл мерзімге тағайындалады. ЕҚЫҰ-ның Вена қаласындағы хатшылығын Сыртқы істер министрлерінің Кеңесі үш жыл мерзімге тағайындаған Бас хатшы басқарады. Бүгінде ЕҚЫҰ-ның ең басты әкімшілік лауазымды тұлғасы қазіргі Төрағаның өкілі болып табылады. Оның функцияларына ЕҚЫҰ-ның құрылымдары мен операцияларына басшылық жасау кіреді. ЕҚЫҰ-ның аз ұлттар істері жөніндегі Жоғарғы комиссары, ЕҚЫҰ-ның БАҚ бостандығы жөніндегі өкілі, Парламенттік ассамблея, ЕҚЫҰ-ның ымырашылдық және арбитраждық соты, сондай-ақ ЕҚЫҰ-ның жедел шешім қабылдайтыноргандары болып табылады. Ұйымның жедел қызмет құралының бірі – қақтығыстарды болдырмау және дағдарыстарды реттеу мақсатында қызмет ететін ЕҚЫҰ-ның миссиялары болып табылады. Олардың ең басты қызметі қабылдаушы жаққа миссия мандатымен қабылданған міндеттерді шешуде жәрдемдесуге негізделген. Бүгінгі таңда ЕҚЫҰ-ның 18 миссиясы немесе 16 мемлекетте басқалай өкілдері бар. Демократиялық институттар және адам құқықтары жөніндегі бюро (ДИАҚБ) – ЕҚЫҰ-ның ең танымал институттарының бірі. Бұл бюро – демократияны дамытуға заң үстемдігін бекітуге, адам құқықтарын жүзеге асыруға жәрдемдесу үшін жауап беретін құрылым. Бюро сайлау барысын қадағалауда, адам құқықтары жөніндегі ұлттық институттардың қалыптасуында белсенді рөл атқарады, адамзат өлшемдері саласындағы міндеттемелерді орындау жөнінде сарапшылардың кеңестері мен семинарларын өткізетін форум қызметін атқарады [4]. Сондай-ақ, ол ақпарат алмасу орталығы, үкіметтік емес ұйымдармен қарым-қатынасын орнату үшін байланыс пункті болып табылады. ЕҚЫҰ-ның адамзат өлшемдері саласындағы миссияларына және үйлестіру көмегі бағдарламасын жүзеге асыру жөніндегі іс-шараларға қолдау көрсету орталығы болып табылады. Сарапшылық көмекті қамтамасыз етеді, сондай-ақ конституциялық және құқықтық мәселелер бойынша мамандар даярлайды. ЕҚЫҰ/ДИАҚБ өз қызметінің аясында ЕҚЫҰ-ға мүше елдердің демократиялық сайлауларды өткізу және ұйымдастыру жөніндегі міндеттемелерін орындау барысы туралы ауқымды және құнды деректерді жинақтады, талдады және қорытып әлем жұртшылығының назарына ұсынды. ЕҚЫҰ/ДИАҚБ-ның штаб-пәтері Варшавада орналасқан.

Еуропадағы қауіпсіздік және ынтымақтастық ұйымының тарихында тұңғыш рет посткеңестік республика, яғни Қазақстан Республикасы 2010 жылы төрағалық етуде. Мұндай шешім 2007 жылдың 30 қарашасында Испанияның астанасы Мадрид қаласында ЕҚЫҰ-ның сыртқы істер министрлері кеңесінің отырысында қабылданған еді [5]. Қазақстан кандидатурасын Ұйымға мүше 56 елдің өкілдері бірауыздан қолдап, сенім білдірді. Халықаралық қауымдастықтың мемлекетіміздің төрағалық етуіне қолдау көрсетіп, шешім қабылдаулары Қазақстанның демократиялық қоғам құрудағы және либералды нарықтық экономика қалыптастырудағы жеткен нақты жетістіктерінің нәтижесін мойындаулары болды. Сонымен қатар, Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуіне Елбасы Н.Ә. Назарбаевтың белсенді халықаралық, реформаторлық және бітімгерлік қызметі арқылы жинақталған беделі мен оған деген халықаралық қауымдастықтың үлкен сенімнің әсер еткені және Қазақстан кандидатурасын қарастыруда оның құнсыз активі болғаны белгілі.

Тәуелсіздіктің алғашқы жылдары Қазақстан әлемдік державалар мен беделді халықаралық ұйымдардың, оның ішінде ЕҚЫҰ-ның қолдауын қажет етті. Дегенмен, әлемдік қоғамдастық қуаты жағынан дүние жүзінде төртінші орын алатын ядролық қаруға ие Қазақстан Республикасының сыртқы саясатында үйлесімділіктің болуына мүдделі еді. Осыны ескерген Қазақстан сыртқы саясатында стратегияның өзегі саналатын көпжақты әріптестікті таңдады.

ЕҚЫҰ өзінің бірегей географиялық үнқатысу алаңында осыған ерекше үміт артты. Сондықтан жетекші Батыс елдерінің Ұйымға кіруге шақыруын Қазақстан Еуропа қауіпсіздігінің жаңа архитектурасын құруға бағытталған қадам ретінде қабыл алды. Әрі ол тең құқықтық жағдайында болды және онда бөле-жаратын желі жоқ еді.

2003 жылы кандидатурасын ресми ұсынған кезден бастап қазақстандық дипломатия объективті және субъективті қиындықтарға қарамастан, ЕҚЫҰ-ға төрағалыққа өтінішті жалғастыра берді. Жасыратыны жоқ, айтарлықтай қолдау болғанымен, Қазақстанның ЕҚЫҰ-ға саяси көшбасшы болу ниетіне бірқатар елдер, олардың ішінде ықпалды мемлекеттер тарапынан жекелеген скептицизмдер орын алды. Бұлар ЕҚЫҰ-ға ешқандай қатысы жоқ формальды түрдегі талаптар еді.

Тәуелсіз Қазақстанның жалпы әлемдік, оның ішінде еуропалық үдерістердің бағытындағы даму мүдделерін ескере келіп, 1975 жылғы Хельсинки қорытынды актісінде және ұйымның басқа да құжаттарында негізі салынған қағидаттарды іске асыруға белсене қатысуға талпына отырып, Қазақстан Республикасы 1992 жылдың қаңтарында ЕҚЫҰ-ға мүшелікке өткен еді.

Мадридте Сыртқы істер министрлері кеңесінде қабылданған (2007 жылғы қараша), Қазақстанның 2010 жылы ЕҚЫҰ-ға төрағалық етуі туралы шешім тұрғысында, сондай-ақ жалпыға ортақ қабылданған практиканы ескере отырып, 2009 – 2011 жылдарға арналған «Еуропаға жол» Мемлекеттік бағдарламасы аясында Қазақстанның төрағалық етуінің басымдықтарын егжей-тегжейлі қарау жұмысы көзделуде. Олардың қатарына мынадай мәселелер жатады: ЕҚЫҰ кеңістігінде демократиялық институттарды дамыту үшін жағдайлар жасау жөніндегі іс-қимылды жалғастыру; ЕҚЫҰ-ның барлық мемлекеттерінің транзит-көлік әлеуетін, еуразиялық континентаралық көлік дәліздерін дамыту, экологиялық проблемаларды шешу; Қазақстанның бейбітшілікті, қауіпсіздікті және ядролық қарусыздануды қамтамасыз етуге қосқан үлесін ескере отырып, сенім білдіру шаралары мен өңірлік қауіпсіздікті нығайту; ЕҚЫҰ қызметіндегі қауіпсіздіктің әскери емес аспектілерін, атап айтқанда, терроризмге, экстремизмге, есірткі құралдарының заңсыз айналымына, ұйымдасқан қылмысқа, қару-жарақпен және адамдармен сауда-саттыққа қарсы күрес салаларын дамыту, сондай-ақ ЕҚЫҰ-ның әріптес елі – Ауғанстанды қалпына келтіру.

Қауіпсіз, тұрақты және гүлденген Орталық Азияны құру процесінде, өңірдің тартымдылығын, оның ішінде экономикалық тартымдылығын арттыруда ЕҚЫҰ-ның әлеуеті мен құралдарын пайдалану маңызды міндет болып табылады [6].

ЕҚЫҰ-ға төрағалық ету саяси жүйені одан әрі жаңғыртуға ықпал ететін болады, мұның өзі оны одан әрі демократияландыру жолындағы елдің қоғамдық саяси өмірін реформалауға бағытталған Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың бағытымен үйлеседі. Бұл қазіргі кезде Қазақстан сияқты өз қызметін жаңарту және жетілдіру кезеңін бастан кешіріп жатқан ЕҚЫҰ үшін де аса маңызды оқиға. Қазақстан ЕҚЫҰ төрағасы ретінде еуро-атлантикалық және еуразиялық кеңістікті біріктіретін бірегей диалог алаңы ретінде Ұйымның рөлі мен беделін нығайтуға өз үлесін қосуға ниет білдіруде. Қазақстан ЕҚЫҰ төрағасы ретінде мемлекеттер арасындағы өзара сыйластықты нығайту үшін қолынан келгеннің бәрін жасайды, ЕҚЫҰ-ның негізгі принциптері мен стандарттарының сақталуын қамтамасыз етуге ұмтылатын болады.


^ Пайдаланған әдебиеттер:
  1. Совещание по безопасности и сотрудничеству в Европе (Заключительный акт). – Хельсинки, 1975. // Хартия европейской безопасности (извлечения) // ОБСЕ: Хартия европейской безопасности: Сборник материалов международной научно-практической конференции.
  2. Хартия европейской безопасности. Стамбул, 1999 г. // Человек и право. -2000.- № 2

3. ссылка скрыта

ссылка скрыта

ссылка скрыта

ссылка скрыта


^ ПОЛИТИЧЕСКАЯ КУЛЬТУРА КАК ФАКТОР РАЗВИТИЯ ОБЩЕСТВА

Калиева М.Ш.

Доктор политических наук,

профессор кафедры политологии

ЕНУ им. Л.Н. Гумилева


Политическое развитие предполагает освоение личностью определенных знаний, норм и ценностей, составляющих фундаментальную основу общественного функционирования. Неотъемлемым звеном данного процесса является политическая культура. Она концентрирует в себе определенные ценностные, идейно-политические представления, воззрения и взгляды людей о системе политического развития, выражает имеющие место в обществе формы и нормы взаимоотношений между государством и личностью.

Политическая культура Казахстана представляет собой культуру переходного типа. Она состоит из разнородных политических ценностей, установок и стандартов политической деятельности, которые относятся к различным политическим системам: авторитарной и демократической. Актуальна целенаправленная деятельность общества по формированию у людей определенных качеств, способствующих активизации их политической роли.

Человеку необходимо осознать всю взаимосвязанность, совокупность и полноту социально-экономических, политических и идейно-нравственных отношений. Его вступление и участие в мире политики определяет спектр поддержки и усвоения им определенных норм поведения и ценностей, характерных для общественно-политической жизнедеятельности. В этом случае важно выработать и приобрести свойства, способствующие естественной адаптации человека в область политической жизни общества. Актуальность данного положения определяется тем, что современные тенденции демократизации РК выявляют потребность в эффективном функционировании механизма защиты и всестороннего отстаивания интересов различных социальных слоев.

Политическая социализация представляет процесс интеграции членов общества в политическую сферу деятельности. Государство и личность связаны друг с другом. Их взаимодействие актуализируется в области социально-политических отношений. Осознание и восприятие личностью себя как члена данного государства со всеми конституционными правами и обязанностями определяет формирование гражданственности. Гражданская культура имеет свой темп и динамику формирования, которые во многом связаны с изменениями экономического и социально-политического порядка. Политическая социализация выявляет аспект гармоничного совершенствования человека, развивает его политическую культуру, вырабатывает навыки активного выполнения им определенной политической роли.

Основополагающим приоритетом развития политической культуры, взаимосвязи и взаимодействия представлений, традиций, менталитета является процесс общения людей друг с другом, в ходе которого происходит процесс кристаллизации различных суждений, мнений, оценок в некую обобщенную целостность. В современных условиях роль общения в формировании и проявлении политических представлений объективно усилилась, прежде всего, в силу резкого увеличения информационных связей, интенсификации межличностных контактов.

Изменения, происходящие в мировом сообществе, оказывают всемерное воздействие и на развитие Казахстана как независимого государства. Быстро меняющаяся реальность на современном этапе предполагает соответствующие перемены в обновляющейся идентичности общества. Политическая культура включает в себя совокупность ценностей, установок, убеждений, ориентаций и выражающих их символов, которые являются общепринятыми и служат упорядочению политического опыта и регулированию политического поведения всех членов общества. Она содержит в себе не только политические идеалы, ценности и установки, но и действующие нормы политической жизни. Политическая культура представляет собой различные «оценочные ориентации относительно политической системы вообще, ее аспектов «на входе» и «на выходе», и себя как политического актора» [1].

Политическая культура выявляет наиболее типичные образцы и правила политического поведения, взаимодействия власти, человека и общества. Стабильность и эффективность политической системы определяется приверженностью граждан одним и тем же политическим ценностям. Важно, чтобы эти ценности имели демократический характер. Для этого «требуется конструктивная (supportive) политическая культура, которая признает права оппозиции, свободу слова и собраний, правление закона, регулярные выборы, смену лиц на правящих постах и т.п.» [2].

Политическая культура воспроизводит определенный стереотип мыслей и мнений, содержащихся в политических представлениях, обеспечивая идейно-нравственную преемственность поколений. Этот аспект дополняется целенаправленным идеологическим и психологическим воздействием на членов общества, группы, массы со стороны различных социально-политических сил, ведущих борьбу за власть.

В русле многообразия идейно-политических воззрений общество отдает предпочтение тем, которые обосновывают правомерность и значимость политической стабильности. В ее действенности имеют место также положения консервативных политических представлений, которые в современных условиях требуют более пристального изучения. С одной стороны, обыденный консерватизм несет в себе конструктивное начало, так как основан на естественном стремлении людей к прочным, постоянным условиям существования, к сохранению привычной среды, правил, норм, институтов. Он дает ощущение устойчивости ценностей, привносит наглядный смысл в жизненные условия и тем самым экономит силы и энергию, необходимые для самосохранения общества.

Обществу необходимо прививать осознание того, что упрочение демократических институтов власти, укрепление правового порядка и законности, дальнейшее развитие гражданского общества и политического плюрализма во многом будут зависеть от гражданской позиции и политической культуры его членов. Актуальна политическая воля и национальный консенсус. Политическая модернизация Казахстана определяет рыночное направление общественного развития, что предполагает адаптацию и восприятие социумом новых идейных основ.

Значимой составной частью политической культуры является политическое сознание. Оно выявляет уровень отношения человека к политике и восприятия им политических процессов, содержит в себе определенные политические ценности, потребности, ориентиры, выражая мотивацию отношения субъекта к политике, а также определенный блок знаний, убеждений, заинтересованности, тем самым выявляя присущую ему познавательность.

Развитие политического сознания казахстанского общества на уровне реалий рыночных отношений предполагает формирование в личности чувства социальной ответственности и сопричастности к решению проблем общенационального масштаба. Социально-ориентированная рыночная экономика в контексте цивилизованного рынка предполагает адекватные изменения в структуре социальных отношений, определяет переход к новой социальной политике. Она осуществляется в соответствии с основами нормативно-правового законодательства и в тесной связи с социально-экономическими факторами общественного развития.

Рыночные отношения на современном этапе - это сложный и неоднозначный процесс, который затрагивает в целом все социальные страты и зачастую ведет к снижению жизненного уровня большей части населения. Происходит социальная дифференциация общества. Объективным показателем эффективности осуществляемых социально-экономических реформ выступает уровень жизни малообеспеченных слоев. Внедрение рыночной модели развития оказало существенное воздействие на изменение образа жизни и менталитета личности и общества в целом. Главный приоритет демократического общества – это соблюдение политико-правовых, социально-экономических интересов человека.

Политическое сознание является составной частью общественного сознания, воспроизводя мир политики через призму политических решений. Важен механизм обратной взаимосвязи, выраженной в стремлении и желании членов общества определить свои политические представления в соответствии с идейно-политическими направлениями демократического реформирования политической системы. Необходимо осознание, восприятие и признание индивидом демократических идейно-политических ориентаций и гуманных морально-нравственных отношений. Политическое сознание взаимосвязано с политической активностью членов социума, которая наиболее оптимально проявляется в ходе их участия в политических процессах.

Политическое участие представляет собой существенную сторону политической культуры как фактора развития общества. Формирование политического курса предполагает наличие таких ценностей, как политическая стабильность и сбалансированность интересов различных социальных групп. Аспекты социального формата оказывают существенное воздействие на политическое участие. Оно предстает как особая сфера жизнедеятельности гражданского общества, в которой индивиды и их социальные группы, организованные в соответствии со своими частными интересами, одновременно способны выступать как гражданские лица, участвующие в формировании государственной власти и влияющие на нее.

Глубина понимания политического участия как особой сферы гражданского общества связана с признанием необходимости глобального мышления и стратегических действий власти. Она призвана обеспечиь функциональность гражданина как самостоятельного социального и политического актора, обладающего определенными правами и наделенного обязанностями, что в совокупности определяет развитие демократии. Изучение политического участия непосредственно связано и с прошлой историей, и современным развитием общественных процессов. Такая направленность способствует проявлению общности осуществляемых государством и гражданским обществом мер по упорядочению и регулированию действий различных социальных групп, принимающих участие в политике.

Политическая деятельность как совместная деятельность участников имеет два основных направления: во-первых, согласование интересов различных групп на основе диалога по поводу институтов демократии; во-вторых, разъяснение содержания соответствующих действий и поступков своим сторонникам и сотрудничающим сторонам. Обращение к согласительной стороне сотрудничества обеспечивает его участникам возможность вести многосторонние переговоры, на позитивных началах договариваться об ограничениях и срезах допуска, приемлемых для сторон. Актор должен целенаправленно определить политическую цель, искать и находить альтернативные политические решения, делать выбор и добиваться поставленной цели. При такой ориентации обозначается особенность целей и результатов политической деятельности участников политики.

Главная составляющая политического процесса при демократическом режиме – активность людей, их политические действия, связанные с контролем над властью или давлением на нее. Исследователь К. Пейтмэн отмечает, что «для существования демократического государства необходимо наличие социально активного общества, в котором демократизированы все политические системы и во всех сферах происходит социализация через массовое участие» [3].

Политическая культура в контексте политической социализации включает в себя наряду с политическими представлениями также ценности, характеризующие типы поведения, способы политической деятельности. Реформирование и функционирование политической системы предполагает твердое соблюдение норм законодательства, активное участие граждан в политической жизни страны. Большинство членов общества не воспринимает политику в качестве одного из основополагающих компонентов своей жизнедеятельности. Они взаимодействуют в границах политической системы.

Демократизация определяет развитие политического сознания личности, политического участия как неотъемлемых компонентов политической культуры. Значима роль политической культуры как фактора развития общества в укреплении политического курса современного Казахстана.