Психологические основы и юридическая конструкция форм виновности в уголовном праве

Вид материалаДокументы
Подобный материал:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   43

*(1145) Ср. отождествление понятия dolus'a и обмана, между прочим, у J. Ortalan. Historie de la legislation Romaine depuis son origine jusqtfa la legislation moderne. Paris. 1880. I. p. 627. "... le dol... comprend toute ruse, tout detouf, c'est-a-dire totite alteration qnelconque de la verite dans les faits ou dans les paroles employee mtentionnellement, pour induire un autre en erreur, pour Tinfluencer dans sa volonte et dans ses aotes". Ortolan впадает, однако, в противоречие, когда в третьем томе своего сочинения считает входящим в dolus и vis. Ср. Ор. cit. Т. Ш. р. 426 и след. Оставаясь последовательным своему определению, Ортолан должен бы считать dolus исключенным на тот конец, когда имеется в виду действие, не характеризующееся обманом.

*(1146) Из современных цивилистов Дернбург, между прочим, считает принадлежностью dolus'a гражданского права оба те момента, которые мы разделяем между двумя этими сферами. Ср. Dernburg. Pandecten. I. 4 Aufl. _ 86. s. 201.

*(1147) Эти соображения с необходимостью побуждают даже убежденных защитников единства понятия dolus'a в римском праве отступать, в сущности, от признания такого единства под разными благовидными предлогами, но с оговоркой, что этими частными случаями не нарушается единство основное. Ср. К. Binding, Normen, II. s. 276.

*(1148) L. 1, _ 2. D. de dolo malo. 4,3. Dolum malum Servins qnidem ita deflniit, machinationem quandam alterius decipiendi causa, quum alind simulatur, et aliud agitur. Labeo antem, posse et sine simnlatione id agi, ut quis circumveniatnr, posse et sine dolo malo aliud agi, alind simulari, sicuti faoiunt, qni per einsmodi dissimulationem deserviant, et tuentur vel sua, vel aliena. Itaque ipse sie deflnit dolum malum esse omnem calliditatem, fallaciam, machinationem ad circumveniendnm, fallendum, decipiendum alternm adhibitam. Labeonis deflnitio vera est.

*(1149) A. Pernice. Labeo II. ?. Halle. 1895. s. 310.

*(1150) A. Pernice. Labeo II. ?. Halle. 1895. s. 461. "...Kann, пишет Пернис, daruber kein Zveifel sein, dass die rSmischen Jurieten dem der in bona fide ist, ein putare, credere, existimare irgend welcher Art znschrieben; die bona fides giebt sich also in einem Glauben, einem Furwahrnehmen knnd. Aber dass sie darin bestehe sagen die Qnellen allerdings nirgens". Daftir stellen anznftthren, добавляет в примечании Пернис, ist pos-itiv nnmoglich. Abgesehen von dem im Texte weiter Ausgeftthrten muss ich mich... auf den Gesammteindruck der Quellen bernfen".

*(1151) Cp. в особенности Paull. L. 3, _ 3. D. pro socio. 17, 2. Societas si dolo malo, aut fraudandi causa coita sit, ipso inre nullius momenti est, quia fides bona contraria est frandi et dolo. Panll. L. 1 pr. D. de rerum permntatione 19, 4. Emtor enim, nisi numos accipientis fecerit tenetur ex vendito, venditori sufficit ob evicticmem _е obligare, possessionem tradere etpurgari dolomalo. Pomponius L. 6, _ 9. D. de actionibus empti et venditi 19, 1. Si yenditor sciens obligatnm ant alienum vendidisset, et adictuin sit, neve eo noniine.qiiid praestaret aestimari oportet dolum malum eras, quem semper abesge oportet in iudicio emti, quod bonae fidei sit. A равно Ulp. L. 1, _ 1. D. de act. empti et ven. 19,1. и African. L. 30, _ 1, D. de act. empti et ven. 19, 1.

*(1152) Cp. многочисленные примеры этого y A. Pernice. Labeo. IL ?. Halle. 1895. s. 159. примеч. 1

*(1153) Cp. Ambrosius.de.off. 3, 10, 66

*(1154) Ср. аргументы в пользу различения отдельных групп bona fldes у Pernice. Labeo. II. ?. 1895. s. 310 и след.

*(1155) Ср., между прочим, по этому вопросу J. Oriolan.. Explication historique des Instituts de L'mpereur Justinien. Paris. 1883. Р. 729 и след.

*(1156) Panl. L. 4 pr. D. de ?егЬогшп obligatkmibus 45, 1. Badem dicemus, et si dolnm abesse a te... в Paul. L. 83 pr. D. eod: et qui spondet dolum malum abesse abfuturumqne esse, non simplex abutlvum spondet, sed curaturum se, nt dolns malus absit, a равно L. 121 pr. D. eod. Ex ea parte cautionis: dolum malum huic rei promissionique abesse abfutnrnmque esse, stipulatus est ille, spopondit illе, incerti agetur stipulationis utiliter interponendae gratia. a также L. 5 pr. D. usufrnctnarius quemadmodum caveat. 7, 9 и некотор. др.

*(1157) Cp. в особенности Scaevola L. 122, _ 2. D. de verborum obligationibns 45, 1, a также L. 31, D. de receptis 4, 8 и др.

*(1158) L. 45, D. de hereditatis petitione 5, 3. Qui se liti obtulit, quum rem non possideret, condemnatnr, nisi si evidentissimis probationibus possit ostendere, actorem ab initio litis scire eum non possidere; quippe isto modo non est deceptus. Et qui se hereditatis petitioni obtulit, ex doli clausula tenetur; aestimari scilicet. oportebit, qnanti eins interfuit non decipi.

*(1159) J. Ortolan. Explication bistorique de Instituts. T. Ш. Paris. 1883. p. 727 и след., полагает, однако, р. 728, что. "1'exception de violence n'est q'une specialite de Texception de dole". При этом, Ортолан исходит уже из противоположения dolus'a всему тому, что совершается bona fide. Здесь Ортолан, однако, уже расширяет понятие dolus'a по сравнению с тем определением, которое он дает в Т. I. р. 626.-Фойницкий. Мошенничество по русскому праву. Спб. 1871. стр. 93 и .след., справедливо принимает, что в exceptio doli и actio de dolo, dolus "обнимает лишь обманы особенно лукавые, рассчитанные на обморочение другого лица". В принципе, впрочем, и проф. Фойницкий допускает, что dolus malus является, вообще "всяким злоупотреблением права или силы и, между прочим, совершаемое посредством обмана".

*(1160) Cicero de off. 3, 60. Nondnm enim C. Aquilius collega et familiaris, meus, protulerat de dolo malo formulas, in quibus ipsis cum ex eo qnaereretar, quid esset dolus malus, respondebat, cum esset aliud simulatum, alind actum.

*(1161) Cp. Возражение Перниса Бринцу по вопросу о том, что actio, doli является actio ex delicto. А. Pernice. Labeo. II. ?. Halle. 1895. s. 200.

*(1162) Paulus. L..18, _ 3. D. de dolo 4, 3. De eo, qui sciens commodasset pondera, ut venditor emptori merces adpenderet, Trebatius de dolo dabat actionem. Atqui si maiora pondera commodavit, id quod amplias mercis datam est, repeti condictipne poteet; si minora ut reliqua merx detur ex emto adi potestetc., a также L. 40, D. eod: is, qui decepit aliquem, ut heriditatem non idoBeam adiret, de dolo tenebitur, nlsi fortasse ipse creditor erat et solus erat; tunc enim snflicit contra eum doli mali exceptio. L. 5, _ 3. D. de praescriptis verbis 19, 5. Quodsi faciam ut des, et posteaqnam feci cessas dare, nulla erit civilis actio, et ideo de dolo dabitur, a также мн. др., напр., L. 14, _ 2. D. 11, 7.

*(1163) A. Pernice. Labeo. II. ?. 1895. 201.

*(1164) Ср. с. Муромцев. Гражданское право древнего Рима. Москва. 1883. стр. 509 и след.

*(1165) L. 9, _ 5. D. de dolo malo 4, 3. Merito causae, cognitionem Praetor inserit; neqne enim passim haec actio indnlgenda est; nam ecce in primis si modica summa sit. fr. 10 eod. id est trtqae ad duos anreos.

*(1166) Papin. L. 12, D. de doli mali et metns exceptione. 44, 4. Qui aeqnitate defensionis inMngere aqtionem potest, doli exceptione tntns est.-Paul. eod. L. 1, Ideo antem hauc exceptionem Praetor proposnit, ne cui dolus snas per occasionem inris civilis contra naturalem aequitatem prosit.

*(1167) Cp. стр. 457 нашего настоящего труда.

*(1168) Ulp. L. 3, _ 2. D. 47,10.

*(1169) L. 12 рr. D. 48, 3.

*(1170) с. 1. С. 9, 16. Относительно voluntate ср. с. 5. С. 9, 16.

*(1171) Paul. Rec. Sent. V, 23, 3.

*(1172) Callistr. L. 28, _ 12. D. 48, 19. Наличность элемента сознания в умысле римского уголовного права ощущается не менее реально и в целом ряде отрывков не только Дигеот, но и Кодекса. Достаточно будет указать на с. 12. С. 9, adlegem Paviam de plagiariis. 20. Si qnis servnm fagitivnm 8ciens cum rebus furtivis suscepit, c. 1. C. 9, de crimine peculatns. 28. Judices, qui tempore administrationis publicas peenuias.snbstraxerunt, lege Julia peculatus obnoxii sunt, et capitali animadversioni eas subdi iubemus: his qnoqne nihilominus, qni rainisterium eis ad hoc adhibnerunt, vel qui subtractas ab his scientes susceperunt, eadem poena percellendis. c. 1. C. 9, de his, qui latrones vel aliis criminibus reos occultavermt. 39. ...et latrones quisquis sciena snsceperit vel offerre iudiciis supersederit, supplicio corporali ant dispendio facultatum pro qnalitate personae et iudioia aestimatione plectetar, e. 2 pr. C. eod. Si latrones seu aliis criminibus obnoxii in poseessione degnnt seu latitant, dominus possessionis, si praesto est, ant procttratores, si dominns abest, sen primates possessionis ultra eos offerant, aut, si scientes hoe sponte non fecerlnt, conveniantur a civili oiReio ut tradant provinciali indicio eos, qui requiruntur

*(1173) Ср., напр., L. 7 pr. D. 16, 3 и L. 8, _ 10. D. 17, 1, а равно наш текст на стр. 514 и след. нашего труда.

*(1174) Ulp. libro I Regularam L. 213, _ 2. D. de verboram signifleatione. 50, 16. Lata culpa est nimia negligentia, id est non intelligere, quod omnes intelligmit. Paul. Libro il Sententiarum. L. 223 pr. D. eod. 50, 16. Latae culpae flnis est, non intelligere id, quod omnes intelligunt.

*(1175) L. 1, _ 2. D. 4, 3.

*(1176) В пользу того, что слово culpa не употреблялось в юридической жизни в смысле неосторожности уголовно-правовой. Ср., между прочим, L. 5, _ 2. D. de poenis 48, 19, хотя место это далеко не аутентично, в виду его абстрактного характера.

*(1177) Вопрос о том, какими чертами должна быть характеризована culpa lata римского уголовного права, возбуждал во все времена обработки, оставленного римскими юристами, наследия самые разнообразные и часто противоположные друг другу мнения. Сложность этого вопроса подает повод к ожесточенной полемике и в новейшей юридической литературе, посвященной проблемам римского уголовного права. В немецкой юридической литературе в пользу тождественности culpa lata с dolus'oм в сфере уголовно-правовой высказывался по отношению только к некоторым нарушениям Lauterbaeh. Colleg. Pand. L. II. T. II, _ 3. Более широко ставил этот вопрос Lohr. Die Theorie der Culpa. Giessen. 1806 и Beytrage zu der Theorie der Culpa. Gies. und Darmstadt. 1808. В литературе новой главным и убежденным защитником этой мысли является Виндинг в его Normen. II.В. 1877. Гораздо многочисленнее число противников сопоставления в области уголовной dolus и culpa lata в литературе старой и новой. К числу противников должны быть причислены уже Carpzov Pract. rer. cr. qu. 18 nr. 17. Hasse: Die Cnlpa des Romischen Rechts. Bonn. 1838. Cp. s. 75 и след. Wachter. Lehfbuch des Romisch Tentschen Strafrechts. I. 1825. s. 132 и след. Klelnschard. Syst. Entw. B. I. _ 30 и след. Kruger. Beytr. zur Lehre vom Verbrechen des Betrugs. s. 19. Rosshirt. Lehrbuch. _ 17. Klien. Nenes Archd. Criminalr. B. I: s. 249 и некот. др., а в новое время в особенности А. Loffler. Die Schuldformen des Strafrechts. Leipz. 1895. s. 85, а равно s. 99 и след.

*(1178) Мы не считаем возможным остановиться на критике тех возражений, которые делаются в обширной литературе вопроса против попытки сближения dolus и culpa lata, предпринимаемой нами, вопреки господствующему мнению. Это увело бы нас слишком далеко. Кроме L. 213, _ 2. D. 50, 16 и L. 223 pr. D. 50, 16, о которых мы уже говорили выше, романисты, применительно к сфере уголовно-правовой, ссылались еще на _ 6. J. 1, 26 и L. 5, _ 2. D. 48, 19. Первое из этих мест устанавливает принцип, что suspectns autem remotus, si quidem ob dolum, famosus est; si ob culpam, non aeque. В этом месте институций Юстиниана мы имеем дело с принципом гражданского права об infamia, как результате actio doli, не затрагивающим, притом, вовсе значения culpa lata в области уголовнаго права в тех немногих случаях, в которых о ней идет речь. Наконец, не следует забывать, как мы заметили уже в тексте, что всякие общие определения относительно dolus и culpa страдают, зачастую, неправильностью в виду того, что в отдельных случаях приходится обыкновенно делать отступления от этих общих принципов. То, что трудно и бесцельно давать общие определения относится culpa, которая и в сфере гражданского права представляет из себя в отдельных случаях различные понятия, доказал еще Hasse в в своем труде Die Culpa. des Romischen Rechts. 1838. s. 128 и след., s. 135 и след., s. 179 и др., а в о соб. s. 417, где он констатирует "dass im Criminalrecht ein ganz anderer Sprachgebrauch herrschte" и принимает, хотя, с нашей точки зрения, и не правильную, но все же отличную от гражданско-правовой конструкции виновности, систему взаимоотношения dolus и culpa в сфере уголовного права. Ср. Hasse. Op. cit. s. 418. Что касается второго вышеупомянутого места, приводимого против толкования источников, принимаемого нами, т. е. L. 5, _ 2. D. 48, 19, то и оно, возвещая, что in maioribus delictis, consulto aliqnid admittatur an casu. Et sane in onmibus criminibus distinctio haec poenam aut instam eligere debet, aut temperameritnm admittere, страдает не только абстрактностью и неопределенностью, присущей общим определениям, но не свободно, вдобавок, от упрека в petito principii. Ч?о касается, вообще, целого ряда других мест, приводимых против, развиваемого нами в тексте, взгляда на постановления источников об уголовно-правовой culpa lata, то приведение и критика этих мест зачастую излишни по тому простому основанию, что. они будут. фигурировать у нас в тексте в качестве аргументов в пользу нашего взгляда. Таковы, наприм., L. 7, D. 48, 8. и нъкотор. др. Ср., наприм., еще Wachter. lehrbuch. I. 1825. s. 132 и след., а равно приводимые Hasse. Ор. cit. в. 73 и след. по поводу его критики взглядов Lohra, далеко, не тождественных с нашими, но только к ним приближающихся. Несколько отличное толкование мест, приводимых в пользу защищаемого нами, мнения мы встречаем у ожесточенного противника Биндинга А. Lofflera пр вопросу о culpa Jata, Inxuria, lascivla etc. Cp. A. Loffler. Op. cit. s. 99 и след.

*(1179) Ср. стр. 514 н след. нашей работы по поводу L. 7 pr. D. 16, 3 и L, 8, _ 10. D. 17, 1

*(1180) Ср., наприм., уже привед. нами с. 1. С. 9, ad leg. Corn. de sio. 16.

*(1181) c. 2. C. De in litem iurando. 5, 53.

*(1182) L. 226, D. de verborum signifleatione. 50, 16. Magna culpa dolus est.

*(1183) Celsus libro XI Digestornm. L. 32, D. depositi vel contra 16, 3. Quod Nerva diceret, latiorem culpam dolum eese, Procnlo displicebat, mihi-vevissimnm videtnr. Nam et si quis non ad eum modum, quem hominum natura desiderat, diligens est, nisi tamen ad suum modum cnram in deposito praestat, fraude non caret; nec enim saha flide minorem iis, quam suis rebus, diligentiam praestabit.

*(1184) Imp. Severus et Antoninus c. 1. C. 5, de heredibus tutoram. 54. Heredes tutoris ob negligentiam, quae non latae culpae comparari possit, condemnari non oportet, si non contra tutorem lis inchoata est, neque ex damno pupilli Inerum captatum aut gratia praestitum sit.

*(1185) Ulpianus. 1. 49 ad Sabinnm. L. 2, _ 5. D. 18, 4. Sed et si quid dolo malo eorum factmn est, quominus ad eas perveniat, et hoc emptori praestandmn est; fecisse autem dolo malo, quominus perveniat, videtur, sive alienavit aliquid, vel etiam accepto quem liberavit, vel id egit dolo malo, ne de hereditate acquireretur, vel ne possessionem adipisceretur, quam posset adipisci. Sed et si non dolo malo, sed lata culpa admiserit aliquid utique tenebitur; deperdita autem et deminuta sine dolo malo venditoris non praestabuntur.

*(1186) Ulp. 1. XXII. ad Edictum L. 11, _ 10 и 11, D. de interrogationibus in iure faciendis. 11, 1. Qui insto errore ductus negaverit se heredem, venia dignus est. Sedet si quis sine dolo malo, culpa tamen responderit, dicendum erit, absolvi eum debere, nisi culpa dolo proxima sit.

*(1187) В комментировании этого отрывка некоторую ошибку, с нашей точки зрения, допускает Виндинг. Normen. II. s. 365, когда передает содержание L. 11, _ 10 и 11.D. 11,1 следующим образом: "Dem Klager antwortet der in iure interrogatns: er sei Brbe. Die falsche Antwort entspringt entweder einem dolus malus, dann haftet der Gefragte naturlich; oder aber einem iustns error d. h. einem verzeihlichem Irrthume; dann haftet er nicht..."

*(1188) Ulp. L.8, _ 6. D. de precario 43, 26.

*(1189) Gains. L. 1, _ 5. D. de obligationibus et actionibus 44, 7.

*(1190) Cp. между прочим: с. 1.7. C. 2, de negotiis gestis. 19. Curatoris etiam successores, negotiornra gestorum utili conventos actione, tam dolnm, qnam latam cnlpam praestare debere, nec ad eos officinm administrationis transire ideoque nnllam alienandi eas res adnltae potestatem habere convenit,-c. 1. C. 4. depositi 34. Si incarsn latronnm vel alio fortnito casu ornamenta depositaapnd interrfectum perierint, detrimentnm ad heredem eius, qui depositum accepit, qui dolum solum et latam culpam, si non aliud specialiter oonvenit, praestare debuit, non pertinet. Если отождествлять lata culpa с dissoluta negligentia, то сравнение, по их юридическим последствиям, culpa lata и dolns'a имеет место в L. 29 pr. D. mandati vel contra 17, 1. См. также L. 7, _ 7. D. de dolo malo 4, 3,-L. 7, _ 1. D. de suspectis tutoribus 26, 10, гласящий: si fraus non sit admissa, sed lata negligentia quia ista prope fraudem accedit, removeri hunc quasi suspectum oportet, противоречит несколько тому сближению culpa и dolus malus, в пользу которого мы аргументировали, но не столь существенно, чтобы постулировать поправку.

*(1191) Paul. L. 7, D. ad. leg. Corneliam de sicariis et veneficiis 48, 8. In lege Cornelia dolus pro facto accipitur; nec in hac lege culpa lata pro dolo accipitur. Quare si quis alto se praecipitaverit, et super alium venerit, eumque occiderit, aut putator ех arbore, quum ramum denceret, non praeclamaverit, et praetereuntem occiderit, ad huius leges coercitionem non pertinet.

*(1192) Ср. стр. 488 и след. нашего настоящего труда.

*(1193) Ср. Ibid. стр. 488 примеч. 137.

*(1194) Marcianas. L. 11, D. de incendio, гпипа 47, 9. Si fortuito incendium factum sit, venia indiget, niei tam lata culpa fait, ut luxuria aut dolo sit proxima.

*(1195) Coll. XII, 5... ei qui non data opera incendinm fecerit, plerumque ignoscitnr nisi in lata et incanta negligentia vel lascivia fuit.

*(1196) Ср. Ulp. L. 15, _ 2. D. locati, condncti 19, 2. Si vero nihil. extra consnetudinem acciderit, damnum coloni esse; idemque dicendnm, si exercitas ргаеteriens per lasciviam aliquid abstulit.

*(1197) с. 10. С. 5, de sec. nupt. 9. Liberi etenim scientes quod omnimodo aliqnid sibi a genitorlbns suis etiam nolentibns reliqnendmn est, et tantum, qnantum secnndtm maritus vel noverca acceperit, cum omni licentia et lascivia suos genitores ininriis afflciebant. Quapropter sancimns ingratos revera liberos neque hoc beneflcium, quod divalis constitutio Leonis augustae memoriae eis praestitit, in posterum posse sibi vindicare, sed qnasi ingratos ab omni hmusmodi lucro repelli.

*(1198) Ulp. L. 3, _ 2. D. de iniuriis et famosis libellis. 47, 10.

*(1199) Стр. 490 и след. настоящего труда.

*(1200) Ulp. L. 4, _ 1. D. ad leg. Corn., de sic. et venef. 48, 8.

*(1201) Coll. c. 11, _ 2 и _ 3. Inter Claudium, optirae imperator, et Evaristum cognovi, quod Clandins Lupi lilins in convivio, dum sago iactatur, culpa Marii Evaristi ita male acceptus fuerit, ut post diem quintum moreretur. Atqae арраrebat, nullam mimicitiam cum eo Evaristi fnisse. Sed cupiditatis calpam coercendam credidi, ut ceteri einsdem aetatis invenes emendarentur. Ideoque Mario Evaristo urbe, Italia et provincia Baetica in quinqtiennium interdixi et decrevi, nt impendii cansa H. S. duo milia patri invenis persolveret Evaristns, qnod manifesta erat cius panpertas. Velis rescribere-Verba rescripti: Poenam Marii Evaristi recte, Taurine, moderatns et ad modnm cnlpae: refert enim et in maioribus delictis, consulto aliquid admittatnr an casu.

*(1202) Ср. _ 11, J. 4, 1 или Gai. III, 202, цитир. нами на стр. 516 прим. 212.

*(1203) Ср., между прочим, L. 6, _ 7. D. de ге militari. 49, 16. Qui se vulneravit vel alias mortem sibi conscivit, Imperator Hadrianns rescripsit, ut modus eius rei statntus sit, ut, si impatientia doloris, ant taedio vitae, aut morbo, aut furore, ant pudore mori maluit, non animadverteBdum in eum, sed ignominia mittatur; si nihil tale praetendat, capite puniatnr. Per vinum autlasciviam lapsis capitalis poena remittenda est et militiae mutatio irroganda.

*(1204) Cp., напр., L. 14. _ 2. D. de custodia et exhibitione reorum 48,3. Nam si miseratione custodiam quis miserit,militiammntat,fraudnlenterautem si fneritversatus in dimittenda custodia, vel capite punitur, vel in extremum gradnm militiae datur.

*(1205) Взгляд этот только подтверждается тем, неоднократно цитированным нами, местом Coll. XII, 5, в котором свидетельствуется со слов Ульпиана, что qui non data орега incendium fecerit, plerumque ignoscitur nisi in lata et incauta negligentia vel lascivia fuit. Мы видели, что lata culpa, в применении к уголовно-правовым отношениям, еще не исключает элементов умышленности. Что же касается сравнения или полного уравнения в этом примере lata nеgligentia с lascivia, то это служит доказательством только того, что те комбинации, о которых идет речь, могли, будучи обсуждаемы, как умышленные, иметь место и по мотиву lascivia. Разбирая это место источников, Виндинг Normen. II. а. 377, который держится несколько иного мнения, замечает, однако, совершенно правильно, "dass hier von einer sehr unvorsichtigen Brandstiftnng nicht die Rede ist, beweist ihre Strafbarkeit, wahrend aus kulposer Brandstiftung im romischen Rechte eine accusatiq nicht gegeben wurde"... И с точки зрения правильной критики исторической и догматической здесь, действительно, трудно предположить неосторожность, как мы уже видели выше.

*(1206) 11, D. de incendio 47, 9. Si fortuito incendinm factum sit, venia indiget, nisi tam lata culpa fuit, ut Insuria aut dolo slt proxima.

*(1207) Ulp. libro II ad legem Aeliam Sentiam. L. 16 pr. D. de manumissis vindicta 40, 2. Illud in causis probandis meminisse iudices oportet, ut non ex luxuria, sed ex affectu descendentes causas probent; neque enim deliciis, sed instis affectionibus dedisse iustam libertatem legem Aeliam Sentiam credendum.