Психологические основы и юридическая конструкция форм виновности в уголовном праве

Вид материалаДокументы
Подобный материал:
1   ...   35   36   37   38   39   40   41   42   43

*(966) Несмотря на укоренившееся мнение, что литература римского уголовного права относительно бедна, можно привести огромный ряд исследований, относящихся, главным образом, к тем институтам римского уголовного права, которые интересуют нас ближайшим образом.

Из литературы, преимущественно монографической, мы позволим себе указать на следующие труды: De Solorzano Реrеirа. De parricid. crim. Salmant. 1605. Z. Huber. Disput.durid. ad leg. IX. D. de lege Pompeia de parricidFranequerae. 1690. Vockestaert. Disput. iurid. de lege Pompeia de parricid. Lugd. Bat. 1710. A. Schaaf. Dissert. ad leg. Pomp. de parricid. crimine. Gissae Hassorum. 1714. I. P. Ramos. Tribonianus s. errores Trib. de poen. parricid. Mediol. 1659'и Lugd. Bat. 1728. Sigonius. De judiciis. (opp. omn. Mediol. 1732- 1737). T. V. Th. Wagner. De suppl. parricid. Lips. 1735. Hoppe. Dissert. ad. leg. Pomp. de parricid. Erfordiae. 1735. A. Mathaeus. Decriminibus ad lib. XLVII et XLVIII. Dig. commentarius. Antwerp. 1761. H. Cannegieter. Obs. jur. Roman. Lugd. Bat. 1772. v. Lohr. Die Theorie der culpa. Giessen. 1806. von Lohr. Beytruge zu der Theorie der Culpa. Giessen und Darmstadt. 1808. Mascart. De parricid. Lovan. 1828. Abbeg. De antiquissimo Romanorum jure criminali. 1823. Hasse. Die Culpa des rSmischen Rechts. 2 Aus. 1838. A. Heusler. De rationein puniendis delictis culpa commissis apud Romanos servata. Tiibmgen. 1826. Platner. Quaestiones de jure eriminum Roraano. 1842. Sanio. Observationum ad legem Corneliam de sicariis particula prior. Konigsberg. 1827. Osenbruggen. Das altromische Parricidium. Kiel. 1841. Osenbrugg]en. Cicero's Rede ftir A. Milo. 1841. Osenbruggen. Cicero's Rede fur den Roscius von Ameria. 1844. Rosendael. De dolo in delictis. Lugdun. 1817. Winssinger. Responsio ad quaestionem ab ordine juriscon. in acad. lovaniensi propositam, quaenam sit differentia inter delicta dolosa et culposa, an ex principiis juris publici univ. civitati jus sit culposa etiam delicta puniendi et an Romani unquam et quo tempore in delicta culposa poenam publicam statuerint. Bruxellis. 1824. Stockhard. Ueber den Unterschied des Dolus civilis und Dolus criminalis. Zeitsch. v. Elvers. B. 2. Abh. 9. s. 265. Gaerttner. Finium culpae in jure criminali regundorum Prolusio. Berolini. 1836. R. Kostlin. Die Lehre vom Mord' und Todschlag. 1. 1838. Raspe. Das Verbrechen der Calumnia naeh romischea Rechte. 1872. Em. Ullmann. Ueber den Dolus beim Diebstahl. 1870. C. Wachter. De crimine incendii. 1833. Th. Gessler. Ueber den Begriffnnd die Arten des Dolus. Tiibingen. 1860. Die Perduellio unter den rom. Konigen. 1841. P. D. Sanio. Spec. de notionibus ac praecept. quibusd. juris crim. Rom. antiquit. jflris sacri redolentibus. Regiom. 1853. B. Bruner. De parricidi crimine et quaest. parricid. в Acta societ. scient. Pennicae. T. V, Helsingf. 1856. F. Gorius. De parricidii notione apud antiquissimos Romanos. Bonnae. 1869. Huschke. Die Multa und das Sacramentum. 1874. M. Voigt. Ueber die-leges regiae. Abh. der 'philolog-histor. Classe der kOn. Sachs. Gesellsch. der Wiss. B. VII. 1876. M. Voigt. Die XII Tafeln. B. 2, 1883. Bernhoft. Staat tmd Recht der rom. Konigszeit. 1882. K. Binding. Die Normen und ihre Uebertretung. I. B. Leipzig. 1890. П. B. Leipz. 1877. K. Binding. Culpose Verebrechen im gemeinen romischen Rechte? 2 Programme. Leipz. 1877. E. Brunnenmeister. Das Todtungsverbrechen im altr6mischen Recht. Leipz. 1887. C. Burckhardt. Sinn und Umfang der Gleichstellung von Dolus und Culpa lata im romischen Recht, 1885. R. Ihering. Das Schuldmoment im rumischen Privatreclit. 1867. F. Bruck. Zur Lehre von der Fahrlasslgkeit. Breslau. 1885. Б. Heitz. Das Wesen des Vorsatzes. Strassburg. 1885. K. Klee. Zur Lehre vom strafrechtlichen Vorsatz. Breslau. 1897. A. Loffler. Die Schuldformen des Strafrechts. Leipz. 1895.

Вопросы о постановке дела уголовного вменения по римскому праву затрагиваются, кроме того, в целом ряде трудов общего характера по истории римского права у писателей, главным образом, 19 века. Из этого ряда источников упомянем: W. Rein. Das Criminalrecht der Romer. Leipzig. 1844. Rudorft. R6m. Rechisgeschichte, 1857, 1859. В особ. В II. Lange. Rom. Alterth. 3 Aufl. В особен. В. 1. A. Zumpt. Das Criminalreoht der romischen Republik. В особ. В. I, 1 ч. Веrlin. 1865 и В, II, 2 ч. Berlin. 1869. Danz. Lehrb. d. Gesehiclite des romischen Reclits 2 Aufl. 1871, 1873. Kuntze. Cursus des romischen Rechts, 2 Aufl. 1879. B. W. Leist. Graeco-ital. Rechtsgeschichte. 1884. Th. Mommsen. Romische Geschichte. 8 Aufl. 1888. Th. Mommsen. Romisches Strafrecht. Leipzig. 1899 и A. Pernice. Labeo. Ronusches Privatrecht im ersten Jahrhunderte de Kaiserzeit. II. B. Ab. II. Halle. 1900. I. Ortfolan. Histoire de la legisiation Romaine depuis son origine jusqu'a la legislation moderne. T. I. Paris. 1880, II. 1883, III. 1883. Padeletti Lehburoh der romischen RecMsgesohichte (Ubers, v. Holzendorft). 1879. Schulin. Lehrbuch der Geschichte des romisch. Rechts. 1889.

Из учебн. уголовного и отчасти гражданского права подробнее других останавливаются на вопросах римского права G. Gieb. Lehrb. d. deutsclien Strafrechts, в особ. В. II. Leipz. 1862 и L. v. Bar. Geschichte des deutschen Strafrechts. Berlin. 1882. I. Tissot. Le droit penal etndie dans ses principes etc. 3 ed. Paris. 1888. B. I, II. Cp. также С. Муромцев. Гражданское право древнего Рима. Москва. 1883.

*(967) Arnobius adv. gentes. 4, 31: "suncaeremonis vestris rebusque divinis postilionibus locus est et piaculis dicitur contracta esse commissio, si per imprudentiae lapsum aut in-verbo quispiam autsimpuvio deerrarit..." Macrobius 1,16, 10: "adfirmabatur eum, qui talibus diebus (feriatis) impradens aliquid egisset, porco piaculum dare debere, pradentem expiari non posse Scaevola pontifex adseverabat." Cp. A. Pernice. Labeo. II. ??. 1900. s. 30.

*(968) Мы встречаемся, однако, необходимо оговориться, с целым рядом таких религиозных нарушений в сакральном римском праве, при которых то обстоятельство, совершаются ли они prudenter или cum imprudentia не окааывает ни малейшего влияния на юридические последствия, на наказуемость. То обстоятельство, что. значение субъективных моментов сводится к нулю при наиболее важных нарушениях, служит доказательством, как нам кажется, того, что дифференциация субъективного вменения в эту эпоху развития римского уголовного права еще только зарождалась и что субъективным элементам отводилось некоторое значение только в наименее существенных случаях. "Die Unterschftidung, замечает, в свою очередь, Пернис, von prudenter und imprudenter commissa bеi Ritualversehen ist sicher erst neuere Doktrin der Pontiflces..." A. Pernice. Labeo. II, п. 1900. s. 35.

*(969) Paulus Diaconus, p. 221, 15, пишет: "Parrici(di) quaestores appellabantur, qui solebant creari cansa rerum capitalium qnaerendarum. Nam parrieidi лоп utique is, qui parentem occidisset,. dicebatur sed qualemcunque hominem indemnatum. Ita fuisse indicat lex Numae Pompilii regis his composita verbis: "si qui hominem liberum dolo sciens raorti duit parricidas esto". Voigt. Die XII Tafeln. B. II, s. 800, приводит сведение, что закон Нумы Иомпилия входил в собрание leges regiae, известное под именем jus Papiriarum, и что из этого собрания или из комментария к нему Granius'a Flaccns'a, Verius Flaccus извлек закон Нумы. Ср. также Festus, s. v. par. quaest, p. 221.

*(970) Volgt. Ueber die leges regiae. Voigt. Die XII Tafeln. B. 2. 1883. Rudorff. R6mische Rechtsgeschichte. II, s. 370 и след B. Brunnenmeister. Das Todtungaverbrechen im altromisclien Recht. Leipzig. 1887. s. 115 и след.

*(971) Вполне достоверным считал текст закона Нумы Помпилия Н. Е. Dirksen. Versuche zur Kritik und Auslegnng d. Quellen des ROmischen Rechts. Leipzig. 1823. Cp. также Uebersicht der bisherigen Versttche zur Kritik und Herstellung des Textes der XII tafelfragmente. Leipz. 1824.

*(972) Выражение "dolo malo seiens" встречается, как известно, между прочим, у Павла в первой книге ком. на закон. Jul. et Pap. L. 44, рг. D. 23, 2, где он замечает: Lege Julia ita cavetnr. Qni senator est, quive fllius, neposve ex fllio, proneposve ex fllio nato cuius eorum est, erit, ne quis eorum sponsara nxoremve sciens dolo malo habeto libertinam, ant eam, quae ipsa cninsve pater, materve artem ludicram facit, fecerit..." Cp. также целый ряд мест, которые будут нами приведены ниже.

*(973) R. Scholl. Legis dnodecim tabttlarnm reliqniae. Leipzig. 1866.

*(974) Cp. B. Brunnenmeister. Das Todtnngsverbrechen, s. 117, примеч. 2.

*(975) В. Brnnnenmeister. Das Todtnngsverbrechen, s. 116 f.

*(976) Servins. к Buc. 4, 43: sane in Numae legibus cautnm est, nt siqnis imprudens occiderit hominem pro capite occisi agnatis eins in contione offerret arietem; Georg. 3, 387: apud maiores homicidii poenam noxius arietis damno luebat, qnod in regnm legibns legitnr. Cp. A. Pernice. Labeo. П. ??. 1900. s. 33, примеч. Сам профессор Брунненмейстер, приходя к заключению, что существовал рядом с упомянутым постановлением, приписываемым Нуме Помпилию, закон, определяющий последствия убийства неосторожного и случайного, приводит, между прочим, и несколько иную редакцию цитаты Сервия. "Sane in Numae legibus cautum est, ut si quis imprndens occidisset hominem, pro capite occisi et natis eins in cantione offerret arietem. Brgo hic bene videtur arieti dignitatem dare dicendo: "ipse", qui oblatus homicidam crimine homicidii possit exsolvere". Первая, приведенная нами, редакция является исправленной Hnschke в его Anal. lit. p. 375 и Scaliger'OMb в его труде ad Pestum p. 536. ed. Dacerii. Brunn. s. 126.

*(977) Cp. Brnnnenmeister. Das Todtungsverbrechen im altromisclien Recht. Leipzig. 1877. s. 129 f. замечает: "Der Gegensatz von doloser nnd nicht. doloser Todtnng ist es, den das Todtungsgesetz im Aage hat; eine Hervorhebnng der besonderen Schuldart, die das spatere romische Recht technisch mit cnlpa bezeichnete, liegt ihm, wie uberhanpt dem Strafrecht der Konige nnd dem der alten Repnblik fern"... В том же смысле высказывается огромное большин ство исследователей этого вопроса. Взгляд несколько отличный защищает, между прочим, А. Zumpt в своем труде Das Criminalrecht der Romiscben Republik B. I. ?. s. 372, полагающий, что закон; приписываемый Нуме, разграничивает только деяния умышленные и случайные. Ученый этот игнорирует, таким образом, что в категорию случайных входили и деяния неосторожные, с современной точки зрения.

*(978) Ср. также по этому вопросу А. Loffller. Die Scbuldformen des Strafrechts! B. I. Leipzig. 1895. s. 66.-A. W. Zumpt. Das Crimmalrecht der Romischen Republik. I. ?. B. Berlin. 1865. s. 133 несколько не в полном согласии с текстом законодательных памятников соответственной эпохи, полагает "dass "bose Absicht" als Merkmal des Verbrechens anerkannt, endlich aus dem Zusatz "wissentlich", dass der Unterschied zwischen dolns und sciens zum Bewnsstsein gekommen war". Отсюда Цумпт делает тот, недостаточно обоснованный, вывод, что "Selbst ansgebildetere juristisohe Ideen miissen der Romischen Konigszeit nicht fremd gewesen sein..."

*(979) A. "W. Zumpt. Das Criminalreclit der Romischen Republik. B. 1. ?. s. 372. Близок к той же точке зрения S. Мауег. Geschichte der Strafrechte. Trier. 1876. s. 191, который принимает, "dass in den fruheren Gesetzen der Begriff der Culpa schon anerkannt, aber nicht so ausgebildet und wissenschaftlich ansgefiihrt war, wie iu der spatern Zeit".

*(980) Вот это место речи Цицерона: Cic. р. Tull. 51. "Quis est, cui magis ignosci conveniat, quoniam me ad XII tabulas revocas, quam si quis quem imprndens occiderit? Nemo, opinor. Haec enim tacita lex est humanitas, ut ab homine consilii non fortunae poena repetatur. Tamen hujnsce rei veniam majores non dederunt. Nam lex est in XII tabulis: si telum manu fugit magis qnam jecit".

*(981) "... in ihnen, говорит Цумпт о зак. XII таблиц, schoa der Begriff der Culpa, einer trotz der Unabsichtlichkeit dennoch stattflndenden Schnld des Todtenden anerkannt wurde: er war vielleicht nicht so ausgebildet und wissenschaftlich ausgeftihrt als in der spateren Zeit, aber dass er dennoch in den Anfangen vorhanden war, darf um so weniger Wunder nehmen, da wir den Begriff von dolus schon von. der fruhesten Zeit des Staates an entwickelt finden". A. Zumpt. Das Criminalrecht der Romischen Republik. B. I. ?. Berlin. 1865. s. 373.

*(982) Правильность такого толкования отрывка речи Цицерона подтверждается еще тем, что предполагаемые Цумптом постановления о неосторожности, которые скрываются в выражении Bsi telum mann flgit magis quam jecit", имеют совершенно определенный смыслу того же Цицерона в другом месте, где Cirero Тор. 17, 64 пишет: "Quae autem fortuna (fluat), vel ignorata, vel volnntaria. Nam iacere telum voluntatis est; ferire quem nolueris, fortunae. Eх quo aries subiicitur ille in vestris actionibus si telum manu fugit magis quam iecit".

*(983) Это принесение очистительной жертвы перешло, по-видимому, в законодательство XII табл. из закона, приписываемого Нуме Помпилию, в той его части, которая трактовала об убийстве, "imprudenter commissum", и которую мы приводили со слов Сервия. "0ffere arietem", о котором говорит этот последний, вполне, по-видимому, идентично с термином "arietem subicere", встречавшимся в тексте XII табл. (табл. VIII по Scholl'ю), с тем "arietem snbicere", о котором Pestus, p. 347, b: 2, пишет: "subici ar (ies dicitur qui pro occiso datur), quod flt, ut ait Cincius (in libro de officio juris) consulti, exemplo (Atheniensium apud quos) expiandi gratia aries (inigitur ab eo qui invltus sce) lus admisit poenae p (endendae loco)" и p. 351 a. 8: "subigere arietem in eodem libro Antistius esse ait dare arietem, qui pro se agatur, caedatur"... В жертвоприношении барана этот последний играл роль того животного, на голову которого падала вина убийцы, того животного, смертью которого смывалаоь с убийцы вина. Ср. W. Rein. Das Criminalrecht def R6mer. Leipz. 1844. s. 403.

*(984) Gellius. XX, 1, 16, 34.

*(985) По, указаниям Pestus'a, Гая и др. законы XII таблицъглухо поотановляли: "si membrum rnpit, ni cum ео pacit, talio esto". Festus v. tal., p. 362. Mull. "Propter os vero fractum aut collisum trecentorum assium poena erat (ex lege XII tabul.), velut si libero os fractum erat; at si servo, centum et quinquaginta." Gai. III. 223. Jnst. IV, 4, 7.

*(986) Cp. по этому вопросу С. Муромцев. Гражданское право древнего Рима. Москва. 1883. стр. 95.

*(987) Gai. III. 186, 191. Paull. IV, 31, 3, 5. Inst. IV, 1, 4.

*(988) Ср. наприм., С. Муромцев. Гражданское право древнего Рима. Москва. 1883. стр. 95.

*(989) Gai. 1. 9. Dig. De inc. 47, 9. Gaius (libro IV ad legem XII tabularum). Qui aedes acervumve frumenti juxta domum positum combusserit, vinctus, verberatus igni necari iubetur, si modo sciens prudensque id commiserit; si vero casu, id est negligentia, aut noxam sarcire jubetur, aut si minus idoneus sit, leVius castigatur; apellatione autem aedium omnes species aediflcii continentur.

*(990) W. Rein. Das Criminalrecht der Romer. Leipzig. 1844. s. 766.

*(991) Wachter. De crim. incendii Leipz. 1883. р. 7 ff. Ziegler. Quaesticmes. ad jus Roman. Leipz. 1837.

*(992) Th. Moramsen. Romisches Strafrecht. Leipzig. 1899. s. 836 и след.

*(993) Вопрос этот, впрочем, не может рассматриваться, как решенный окончательно. Некоторые ученые, и среди них Моммзен, настаивают на существовании Lex Sempronia de sicariis et veneflciis, изданного по предложению K. Семпрония Гракха, и в силу которого уже в 631/123 г. были организованы quest. perpet. Cp. Th. Mommsen. Romisches Strafrecht. Leipz. 1899. s. 258, в особ. примеч. 2, a равно Lange. Rom. Alterth. II. s. 664, ссылающийся на не которые места из Цицерона и в особен. на его речь р. Cluentio 55, 151; 56, 154. С некоторым правом ссылаются также на речь Цицерона pro Rosc. Am. 5, 11. rDas Cornelische Gesetz, пишет в указ. выше месте Моммзен, scheint, wie bei dem Morde entwickelt werden wird, dem Sempronischen inhaltlich gleich gewesen zu sein. Es ist dieses auch vollkommen im Geiste Sullas..."

*(994) Cp. A. W. Zumpt. Das Criminalrecht der Romischen Reptiblik. II. ??. Berlin. 1869. s. 3.

*(995) L. 1, pr. 1, 3, pr. _ 5. D. ad leg. Corn. de sicariis et veneficus 48, 8.- Jnst. IV, 18, 5. Coll. 1, 3. Cod. 9, 16.

*(996) Coll. 1, 3.

*(997) Cp. также L. 1, pr. D. 48, 8, где приводится со слов Марциана (1. XIV Inst), что "lege Cornelia de sicarus et veneflciis tenetur, qui hominem occiderit, ctyusve dolo malo incendium factum erit; quive hominis occidendi furtive faciendi causa cum telo ambulaverit..."

*(998) Telum autem, ut Gaius noster in interpretatione legum duodecim tabularmn, scriptum reliquit, vulgo quidem id appellatur, quod ab arcu mittitur, sed et omne significatur, quod manu cuiusdam mittitur; sequitur ergo, ut et lapis et lignum et ferrum hoo nomine contineatur. Jus. Jnst IV, 18, _ 5.

*(999) L. 3, pr. D. 48, 8. Ejusdem legis Corneliae de sicariis et veneflciis capite quinto, qui venenum necandi hominis causa fecerit, vel vendiderit, vel habuerit, plectitur...

*(1000) Cp. также Cicero. p. Cluentio, 20.

*(1001) L. l, pr.D. 48, 8... quive cum magistratus esset publicove iudicio praeesset, operam dedisset, quo quis falsnm iudicium proflteretur, ut quis nmocens conveniretur, condemnaretur. Praeterea tenetur... quive falsum testimonium dolo malo dixerit, quo quis publico iudicio rei capitalis damnaretur;quive magistratus iudexve quaestionis ob capitalem causam pecuniam acceperit, ut publica lege reusfleret...

*(1002) Cp. также Cicero. p. Cluentio, c. 52, 54, 56, 57.

*(1003) L. 1, pr. D. 48, 8... cuiusve dolo malo incendium factum erit...

*(1004) L. 7, D. 48, 8. Paulus (libro singulari de publicis iudiciis). In lege Cornelia dolns pro facto accipitur; neo in hac lege culpa lata pro dolo accipitur.

*(1005) Coll. IV, 9.

*(1006) W. Rein. Das Criminalrecht der Romer. Leipzig. 1844. s. 412 и след.

*(1007) s) G. Geib. Lehrbuch des deutschen Strafrechts. II. B. Leipzig. 1862. s. 249

*(1008) R. Kostlin. Mord und Todtscblag, s. 154 и след.

*(1009) Brunnenmeister. Das Todtungsverbrechen im altromischen Recht. Leipzig. 1887. S. 131 говорит о необходимости dolus'a, как элемента уголовного вменения в римском праве, как о "Standpunkt der Jahrhunderte lang festgehalten und von der lex Cornelia de sicarus streng

bewahrt worden ist..." *(1010) "Nur die absichtliche That fullt unter das Cornelische Gesetz", безапелляционно заявляет Th. Mommsen. Rdmiscues Strafrecht. Leipzig. 1899. s. 626.

*(1011) A. Pernice. Labeo. II. B. Abth. II, ?. Halle. 1900. s. 36 замечает: "... dass sicher die lex Cornelia de sicariis mit ihren nachsten Erweiterungen streng an der Beschrankung auf den' Mord lesthielt..."

*(1012) F. Bruck. Zur Lehre von der Pahrlessigkeit. Breslau. 1885. s. 35.

*(1013) W. Zumpt. Das Criminalrecht des Romischen Republik. II. B. II. Abth. Berlin. 1869. s. 14. "Es ist kaum begreflich, пишет здесь Цумпт, dass ein so in die Augen fallender Unterschied bis gegen Ende der Republik unberucksichtigt geblieben sein sollte, und wir haben frtther erwiesen, dass schon die XII Tafeln die Verschuldung des unabsichtlichen Todtschlagers erwahnten und bestraften..."

*(1014) A. W. Zumpt. Op. cit. s. 14.

*(1015) А. W. Zumpt. Das Criminalrecht der Remischen Republik. s. 22 и след.

*(1016) Большинство ученых исследователей, толкуя слова Гая относительно поджога "...si modo sciens prudensque id comiserit, si vero casu, id est negli" gentia..." принимают, что толкование Гаем слова casus в смысле negligentia выражает собою взгляд эпохи этого юриста, а не XII таблиц. Ср. А. Loffler Die Schuldformen des Strafrechts. Leipzig. 1895. s. 64 в его толковании L. 9, D. 47, 9.

*(1017) L. 1, pr. D. 47, 10. Iniuria ex eo dicta est, quod non iure flat; omne enim quod non iure flt, iniuria fleri dicitur.

*(1018) Specialiter autem iniuria dicitur contumelia. L. 1, pr. D. 47, 10.

*(1019) L. 2, _ 9. D. 43, 8. Si qnis in mari piscari aut navigari prohibeatur non habebit interdictum, quemadmodnm nec is, qui in campe publico ludere, vel iu publico balneo lavare, aut in theatro spectare arceatur; sed in omnibus his casibus injuriarnm actione utendum est..

*(1020) Pestus v. talionis, p. 362, передает содержание этих постановлений так: "si mebrnmrupit, ni cnm eo pacit talio esto". Талион, при этом, понимался не в смысле материального возмездия, но и в качестве выкупа, размер которого определялся потерпевшим. Талион в смысле обратного причинения того же повреждения имел место, по всем вероятиям, только в доисторическую эпоху. В эпоху более позднюю, о которой находится уже свидетельство Гая, Inst. IV, 4, 7, действовала определенная такса н "propter os vего fractnm aut collisum trecentorttm assium poena erat (ex lege XII tab.), velut si libero os fractum erat; at si servo, centnm et quinquagmta." Cp. C. Муромцев. Гражданское право древнего Рима. Москва. 1883. стр. 95. А. Pernice. Labeo. II. В. I Abth. Halle. 1895. s. 22 и след., замечает: "in allen diesen Fallen wird anf die beleidigende Absicht neben der That kein Gewicht gelegt..." Cp. также A. Pernice. Labeo. II. B. Abth. II. ?. Halle. 1900. где он пишет; "... Das Gesetz iiber Lahmung und Knochenbruch unterscheidet nicht zwischen vorsatzlicher und fahrlassiger Verletznng; nnd so wird anch hier die imprndenter oder, was damit ganz gleich gestellt ist, die fortnite beigebrachte verletzung ebenso unter die Talion gezogen, wie die dolose. Wenigstens fassen die Rechtshistoriker der Kaiserzeit die Sache so auf. Пернио ссылается, при этом, на Gellius. 20, 1, 16, 34.

*(1021) Ср. W. Rein. Das Criminalrecht der RSmer. Leipz. 1844. s. 358, ссылающийся на Cornut. ad Pers. I. 137 и Porph. ad Hor. ep. II. 1, 151.

*(1022) Cp. Th. Mommsen. Romisches Strafrecht. Leipzig. 1899. s. 796 и след. "Dass die Injurie, пишет он, des Zwolftafelrechts eine... (wiederrechtliche Absicht)... erfordert, ist allerdings mehr als zwifelhaft. Die zufallige KOrperverlelznng freilich wird nach Analogie der Bestimmungen Uber die zufallige Todtnng, schon namals belegt worden sein; aber bei. der ausserlichen "Behandlnng des Strafrechts sind dolose oder culpose Verletzung damals schwerlich unterschieden worden.."