Къарачай-малкъар тилни морфологиясы
| Вид материала | Лекция |
- Cols=3 gutter=32> Къабэрдей-Балъкъэр Республикэм и тариф хэмкlэ къэрал комитет Къабарты-Малкъар, 30.57kb.
88-чи иш. Кесекчиклери болгъанланы бла байламлары болгъан айтымланы бир-бирлеринден айырып жазыгъыз. Байламланы бла кесекчиклени бир-бирден башхалыкъларын ангылатыгъыз.
1) [Бекмырза] абирек чыкъгъанда да, ит кадетле ызындан болгъанлай турдула (Г.Б.). 2) Масхут, Идрисни абаданлыгъын да эсге алмай, оспар сёлеше эди (Ш.). 3) Бюгюн бу берекетли столну артында не жаны бла да таматалыкъ манга жетеди (Т.Ж.). 4) Барыгъыздан да мен кёп жашагъанма (Т.Ж.). 5) Оллаха, сени ол сёзлеринг энтта да мени жюрегимден кетмегендиле (Т.Ж.). 6) Къушбий, ич да, олтургъан эт (Т.Ж.). 7) Темир Къанатович, сиз угъай демей эсегиз, Адил Адилович да, мен да тюшден ингирге бешинчи, алтынчы классланы окъуучуларын шахаргъа экскурсиягъа элтир акъылыбыз бар эди (Т.Ж.). 8) Сен андан эсе сегизинчи классда окъуу да, низам да иги болмагъаныны сылтауун ангылатчы манга (Т.Ж.). 9) Иги эсиме тюшгенди да, аття (Къ.Къ.). 10) Бийик жерни хауасы таза болады. Тёгереги ачыкъды да (Къ.Къ.). 11) Андан сора да туманны да кесини аламатлыгъы барды (Къ.Къ.).
89-чу иш. Чеклендириучю, кючлендириучю кесекчиклери болгъан айтымланы айырып жазыгъыз.
1) Аны, Ако, жаланда ахшы адамла ангылайдыла. 2) Ашыкъгъан этме жаланда. 3) Аны алайлыгъына, кесим акъыл этгенден тышында да, атаны юсюнден анняны, Тебо бла Горданы, жууукъларыбызны хапарлары мени бютюнда бек ийнандыра эдиле. 4) Алай бу жол а нек эсе да аллай жумуш чыкъгъанына артыкъ ыразы болмады. 5) Аланы кёрген бла окъуна тюз боюнлу келмегенлерин, жау къонакъла болгъанларын ангылагъанды. 6) Таза да уллу палахдан къутхардынг (Къ.Къ.). 7) Фашист офицер кертида адамлыкъсыз болгъанын бет сыфаты окъуна айта эди (К.ж.). 8) Бети къызаргъанын, нек эсе да аркъасы да терлегенин сезди да, бютюн бек жунчуду (Т.З.). 9) Маймулат алай айтханда, Кулизар бютюнда адыргыгъа къалды (Къ.Х.). 10) Бир кюн а бютюнда сейирге тюбеди (З.Ж.). 11) Артыгъыракъда жангыз эгечинден туугъан ёксюз сабийни мудах этмейим деп, Гондайны кюрешгенин адам айтып бошамаз (З.Ж.). 12) Жаланда Чегетге жууукъ бек уллу юйню – межгитни ичин ёртен алгъанча, мангылай терезелери къызарадыла (Т.З.). 13) [Хасан:] Ётюрюкден не хайыр, киногъа барсакъ, автобусха минсек да, Хусей мени хуржунума хазна узалтмаучуду (Ш.Х.). 14) Айта тургъанлыгъынга, чыртда ангыламайды (К.Х.).
90-чы иш. Айтымлада кесекчиклени табыгъыз, ала не къуллукъну толтургъанларын айтыгъыз.
1) Сабий юйюрде не кёрсе да, аны этеди. 2) Колхозда къайры деселе да, биз ары барабыз. 3) Сен кёрген адам къайсы эсе да, мен кёрген да олду. 4) Кимни бёркюн алсанг да, андан къоркъ (Н.с.). 5) Кимни арбасына минсенг да, аны жырын жырла (Н.с.). 6) Нени ёсдюрсенг да, аны жыярса (Н.с.). 7) Юйде чибин учса да, эшитилликди (Х.С.). 8) Чаришде ким алгъа келсе да, ол къытар. 9) Аны жигерликге ким юйретген эсе да, ол белгили спортсменди (К.ж.).
БАШЛАРЫ
Ат
Атны баш шартлары
Атланы магъана жаны къауумлары
Атны сан категориясы
Атны ие категориясы
Атны болуш категориясы
Атны синтаксис къуллукълары
Атны белгилилик/белгисизлик категориясы
Сыфат
Сыфатны тинтилиуюню тарыхындан
Сыфатны магъана жаны бла энчиликлери
Сыфатны даража формалары
Сыфатланы айтымда жюрютюлюулери
Санау
Санауну ангылатыу
Санчы санаула
Къауумлаучу санаула
Тизгинчи санаула
Юлюшчю санаула
Кесекчи санаула
Жууукъ санаула
Кёп, аз, жарты, жарым деген сёзле
Ёлчемчи сёзле
Санауланы тилни бирси кесеклери бла байламлыкълары
Сёзлеу
Сёзлеуню тинтилиуюню тарыхындан
Сёзлеуню баш энчиликлери
Сёзлеуню даража формалары
Сёзлеулени магъана жаны бла къауумлары
Сёзлеулени синтаксис къуллукълары
Алмаш
Алмашны тинтилиуюню тарыхындан
Алмашны ангылатыу
Алмашланы къауумлары
Атланы алмашындырыучу алмашла
Сыфатланы алмашындырыучу алмашла
Санауланы алмашындырыучу алмашла
Сёзлеулени алмашындырыучу алмашла
Хапарчы сёзле
Этим
Этимни ангылатыу
Этимни айырма категориясы
Этимни туруш категориясы
Туура туруш
Буйрукъчу туруш
Шарт туруш
Ыразычы туруш
Этимни иесиз формалары
Этимсыфат
Этимсыфатны ангылатыу
Озгъан заманны этимсыфатлары
Бусагъат заманны этимсыфатлары
Боллукъ заманны этимсыфатлары
Этимсыфатны синтаксис къуллукълары
Этимча
Этимчаны ангылатыу
Этимчаны морфология жаны бла энчиликлери
Этимчаланы бла этимча айланчланы синтаксис къуллукълары
Инфинитив
Этим ат
Къарамчы сёзле
Междометияла
Междометияланы ангылатыу
Междометияланы магъана жаны бла тюрлюлери
Эриклеу сёзле
Эриклеу сёзлени ангылатыу
Эриклеу сёзлени къауумлары
Тилни болушлукъчу кесеклери
Байламла бла байлам сёзле
Байламланы ангылатыу
Тенг жарашдырыучу байламла
Бойсундуруучу байламла
Байлам сёзле
Сонгурала эм сонгура атла
Сонгураланы ангылатыу
Сонгураланы къауумлары
Таза сонгурала
Атладан къуралгъан сонгурала
Сыфатладан, сёзлеуледен, алмашладан къуралгъан сонгурала
Этимден къуралгъан сонгурала
Сонгура атла
Кесекчикле
Кесекчиклени ангылатыу
Кесекчиклени къауумлары
Учебное издание
Морфология карачаево-балкарского языка. Учебник для студентов балкарского отделения КБГУ.
Учебник представляет вторую часть вузовского курса современного карачаево-балкарского языка, в которой дается систематическое функционально-граматическое описание частей речи.