Өндіріс статистикасының дәріс материалдары
| Вид материала | Лекция |
СодержаниеТауар ресурстары және оларды пайдалану кестесі |
- Еуропа және Америка елдерінің тарихы оқу әдістемелік кешені -050202-Халықаралық қатынастар, 693.18kb.
- С. Л. Сауытбеков туралы ќысќаша маѓл±мат, 6313.58kb.
- Халықаралық ғылыми конференцияның материалдары 27-28 қазан 2011 жыл, 5466.7kb.
- Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 5310.66kb.
- Әдебиеттер тізімі, мерзімді басылымдар және конференция материалдары альфавиттік тәртіппен, 376.99kb.
- Ііі халықаралық «Сейтен тағылымдары» ғылыми-практикалық конференциясының материалдары, 8814.45kb.
- Парат министрлігі л. Н. Гумилев атындағы еуразия ұлттық университеті, 8635.57kb.
Өндіруші бағасымен есептелген салааралық баланстың жалпы үлгісі
| Көрсеткіштер | Аралық тұтыну | Ақырғы пайдалану | Барлық пайдала-нылған өнім | |
| экономика салалары | Ақырғы тұтыну | Жалпы қорла-ну | Экс-порт | |
| өндіруші бағасымен есептелінген өндіруші салалардың тауарлары (қызеттері) | I квадрант | II квадрант | *) | |
| Пайдаланылған тауардағы көліктің үстеме бағасы | ||||
| Пайдаланылған тауардағы сауданың, материаддық-техникалық жабдықтаудың үстеме бағасы | ||||
| Қосымша құн салығы және импортқа салынатын таза салық | ||||
| Өндіруші бағасымен есептелінген барлық пайдаланылған өнім | ||||
| Еңбекақы | III квадрант | | ||
| Өндіріске салынатын асқа салықтар (таза) | | |||
| Жалпы пайда және жалпы аралас табыс | | |||
| Негізгі бағамен есептелген жалпы косылған кұн | | |||
| Өндіруші бағасымен есептелінген жалпы шығарылған өнім | | | ||
| Импорт | | | ||
| Өндіруші бағасымен еселтелген барлык ресурс | *) | |
*)жеке бағандардағы «Өндіруші бағасымен есептелген барлық ресурс» = «Өндіруші бағасымен есептелген өндіруші салалардың тауарлары», «Барлық пайдаланылған өнім» (сәйкес жолдардағы).
21-кесте
Негізгі бағамен есептелген салааралық баланстың жалпы үлгісі
| Көрсеткіштер | Аралық тұтыну | Ақырғы пайдалану | Барлық пайдала-нылған өнім | |
| экономика салалары | Ақырғы тұтыну | Жалпы қорла-ну | Экс-порт | |
| Негізгі бағамен есептелген өвдіруші салалардың тау-арларьі (қызметтері) | I квадрант | II квадрант | *) | |
| I Іайдаланылған тауардағы көліктін үстеме багасы | ||||
| I Іайдаланылған тауардағы сауданың, материаддық-техникалық жабдықгаудың үстеме багасы | ||||
| I Іайдаланылған тауардағы өнімге сальшган таза са- лық | ||||
| Сатып алушы бағасымен есептелген барлық пайда-лакылган өнім | ||||
| Ііцбекақм | III квад-рант | | ||
| Жшшы пайда жине жалпы аралас табыс | | |||
| Өндіріске салынатын басқа салықгар (таза) | | |||
| Негізгі бағамен есептелген жалпы косылган кұн | | |||
| Негізгі бағамен есептелген жалпы шығарылған енім | | |||
| Импорт | | |||
| Негізгі багамен еселтелген барлык ресурс | *) | |
*) жеке бағандардағы «Негізгі бағамен есептелген барлық ресурс» = «Негізгі бағамен есептелген өндіруші салалардың тауарлары», «Барлық пайдаланылған өнім» (сәйкес жолдардағы).
Негізгі баға, өндіруші және сатып алушы бағаларының арасындағы байланысты былай көрсетуге болады:
Салааралық баланстың көрсеткіштерін бағалау әдістеріндегі өзгешеліктер сауда-көлік шығындарына, өнімге салынатын салықтарға байланысты болады.
Сатып алушы бағасы бойынша құрылған салааралық баланстың сауда және көлікке арналған жолдарында қарастырылып отырған саланың (сәйкес бағанада көрсетілген) өнімін сатып алушыға дейін жеткізуге жұмсалған көлік және сауда шығындары көрсетіледі. Мысалы, «көлік» жолы мен «ауыл шаруашылығы» бағанының қиылысындағы жазу ауыл шаруашылығы өнімін ақырғы тұтынушыға дейін жеткізуге жұмсалған көлік шығынын көрсетеді.
Ал негізгі және өндіруші бағасы бойынша құрылған салааралық баланста сауда және көлікке арналған жолдарда өндірісте тұтынуға арналған тауарларды тұтынушыға дейін жеткізу шығындары (I квадрантта) және ақырғы тауарлар мен қызметтерді тұтынушыға жеткізу шығындары (II квадрантта) керсетіледі. Мысалы, I квадранттағы «көлік» жолы мен «ауыл щаруашылығы» бағанының қиклысындағы жазу ауыл шаруашылығының еңбек заттарын сатып алу үшін пайдаланылған көлік қызметін көрсетеді. Ал осы «көлік» жолы мен II квадранттағы «үй шаруашылығының ақырғы тұтынуы» бағанының қиылысындағы жазу ақырғы сатып алушының көлік шығындарын көрсетеді.
Енді салааралық баланстағы өнімге салынатын салық көрсеткішін қарастырайық. Сатып алушы бағасы бойынша құрылған салааралық баланста өнімге салынатын таза салық баланстың жалпы қосылған құнға арналған бөлігінен алынып, жеке жолда көрсетілген, бірақ III квадрантта қалдырылған. Ал негізгі баға бойынша құрылған салааралық баланста өнімге салынатын таза салықтың бір бөлігі I квадрантта (өндіріс үшін пайдаланылған аралық өнімге салынған салық), екінші бөлігі II квадрантта (ақырғы өнімге салынған салық) беріледі.
Екі жағдайда (сатып алушы бағасы, негізгі баға) да жалпы қосылған құн негізгі бағамен есептелген, яғни оның құрамынан өнімге салынатын салықты алып тастайды, ал бірақ өнім субсидиясын қосады.
Салааралық баланстың мәліметтерін пайдаланып, жалпы ішкі өнімді үш түрлі әдіспен есептеуге болады:
өндірістік әдіс бойынша жалпы ішкі өнімді шыға-
рылған өнім мен аралық тұтынудың айырмасы арқылы есептейді;
- экономика салаларының жалпы қосылған құнын косу арқылы жалпы ішкі өнімді анықтайды;
- ақырғы пайдалану әдісі бойынша жалпы ішкі өнім ақырғы тұтыну, жалпы қорлану, экспорт-импорт сальдосының қосындысына тең.
Мысалы, сатып алушы бағасымен есептеліп құрылған салааралық баланстың мәліметтері бойынша жалпы ішкі өнім былай анықталады:
ЖІӨ=ЖҚҚ+өнімге салынған таза салық (III квадранттағы жеке жолда керсетілген), мұндағы жалпы қосылған құн экономика салаларының жалпы қосылған құны.
Ал негізгі бағамен есептеліп, құрылған салааралық баланстың мәліметтері бойынша жалпы ішкі өнім мына формуламен есептелінеді:
ЖІӨ=ЖҚҚ+аралық өнімге салынатын таза салық (I квадрант) + ақырғы өнімге салынатын таза салық (II квадрант).
ТАУАР РЕСУРСТАРЫ ЖӘНЕ ОЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ КЕСТЕСІ
БҰҰ-ның Ұлттық есеп жүйесінде (1993ж.) салааралық балансты құрумен қатар, тауар ресурстары және оларды пайдалану кестесін жете зерттеу, оның мүмкіндігін пайдалану көзделген. Бұл кесте салааралық балансқа ұқсас, бірақ өзгешеліктері де бар. Кестенің жолдарында тауарларды пайдалану көрсетіледі. Тауарлардың Халықаралық Стандартты Классификациясы бойынша тауарлар белгілі топтарға топтастырылады.Ал кестенің бағандарында өндірістік шығындардың құрылымы көрсетіледі.
Тауар ресурстары және оларды пайдалану кестесі екі беліктен тұрады. Оларды «А» және «Б» арқылы белгілейік (22-23-кестелер).
22-кесте
А. Тауар ресурстары және оларды пайдалану
| Тауар топтары | Ресурстар | Пайдалану | ||||||||||||
| Өндіруші салалар | | | ||||||||||||
| | Ауыл шаруашы- лыгы | Кеп ендіруші енеркәсіп | Өңдеуші өнеркісіп | | Барлыгы | Импорт | Өнімге салынатын таза салық | | Барлығы | Аралык тутыну | Акыргы түгыну | Қорлаиу | Экспорт | Барлыгы |
| Ауыл ша-руашылыгы тауарлары | | | | | | | | | | | | | | |
| Өнеркосіп тауарлары | | | | | | | | | | | | | | |
| Қызметтер | | | | | | | | | | | | | | |
| Барлық өнім | | | | | | | | | | | | | | |
23-кесте
Б. Шығарылған өнімнің құрылымы
(шығын элементтері бойынша).
| Шығын статьялары | Экономика салалары | | |||
| Ауыл шаруа-шылығы | Кен өндіруші өнеркәсіп | Өндеуші өнеркәсіп | | Бар-лығы | |
| 1.Аралық тұтыну, оның ішінде: тауар топтары бойынша | | | | | |
| 2. Еңбекақы | | | | | |
| З.Өндіріске салынатын басқа салықтар | | | | | |
| 4. Пайда | | | | | |
| 5. Аралас табыс | | | | | |
| б.Негізгі капиталды тұтыну | | | | | |
| 7.Жалпы шығарылған өнім | | | | | |
22-кестенің мәліметтері бойынша жалпы ішкі өнімді 2 тәсілмен:
жалпы шығарылған өнімнен аралық тұтынуды шегеріп, өнімге салынатын таза салықты қосу арқылы;
- ақырғы пайдаланудың элементтерін қосу арқылы есептеуге болады.
23-кестеде шығарылған өнімнің құрылымы шығын элементтері арқылы көрсетілген және осы кестенің 7 жолындағы әр саланың шығарған өнімі 22-кестедегі осы саланың өніміне тең болады («барлық өнім» жолы).
Сонымен, салааралық баланстың мәліметтерін болжау жасаужоспарлау, экономиканы талдау, соның ішінде, жеке факторлардың ықпалын айқындау үшін колдануға болады. Салааралық баланс экономканың жеке салалары өнімдерінің бағасының өзгеруі өндіріс шығындарына қалай әсер ететінін аныктау үшін де ыңғайлы. Салааралың баланс қандай мақсаттар үшін құрылғанына байланысты оның кестелерінің мөлшері, көрсеткіштерді бағалау әдістері, т.б. сұрақтар анықталады.