Халықаралық ғылыми конференцияның материалдары 27-28 қазан 2011 жыл

Вид материала

Документы

Содержание Список литературы Размытие диффузионных профилей в кремние при воздействий реакторного излучения и роль в изменений параметров фотодиодов Казахский государственный женский педагогический университет Мұғалімнің кәсіби шеберлігі Психологические аспекты профессионального Северо-Казахстанский институт повышения квалификации

Подобный материал:

• С. Л. Сауытбеков туралы ќысќаша маѓл±мат, 6313.58kb.
• Ііі халықаралық «Сейтен тағылымдары» ғылыми-практикалық конференциясының материалдары, 8814.45kb.
• Программа международной научно-практической конференции «независимости казахстана, 406.39kb.
• Л. Н. Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті, 5310.66kb.
• Парат министрлігі л. Н. Гумилев атындағы еуразия ұлттық университеті, 8635.57kb.
• Әдебиеттер тізімі, мерзімді басылымдар және конференция материалдары альфавиттік тәртіппен, 376.99kb.
• Iii халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференция Қазақстан Республикасы, Павлодар, 412.06kb.
• «Болашақ» халықаралық стипендиясына ғылыми тағлымдамадан өтетін үміткерлер тапсыратын, 92.29kb.
• А. А. Аскаров Жетекші ұйым: Е. Бөкетов атындағы Қарағанды, 1216.39kb.
• А. А. Аскаров Жетекші ұйым: Е. Бөкетов атындағы Қарағанды, 1312.01kb.

Список литературы:

7. Государственная Программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы.
   
8. Кулибаева Д.Н. Методологические основы управления образовательной системой школ международного типа.-Алматы,2006г.
   
9. Алексашина И.Ю.Актуальные проблемы современного образования. Учебно-методическое пособие.Санкт-Петербург,2008г.
   

РАЗМЫТИЕ ДИФФУЗИОННЫХ ПРОФИЛЕЙ В КРЕМНИЕ ПРИ ВОЗДЕЙСТВИЙ РЕАКТОРНОГО ИЗЛУЧЕНИЯ И РОЛЬ В ИЗМЕНЕНИЙ ПАРАМЕТРОВ ФОТОДИОДОВ


Е.Л. Бостанов, Н. Келгенбайқызы, Н. Бекарыстанова

Казахский государственный женский педагогический университет,

г.Алматы


В качестве объектов исследования использованы три типа фотодиодов, переходы в которых изготовлены термодиффузией бора, галлия или цинка. Во всех трех случаях материалом базы служили пластины кремния типа, плотностью дислокаций ~10²см², вырезанные перпендикулярно кристаллографичесокй оси.

Фотодиоды с переходами из цинка и галлия разрезались на пластины ~100 мм² . Из этих пластин составлялись три сери образцов. Распределение цинка и галлия в необлученных образцах (первая серия, контрольная) исследовались методом «электропроводности». Вторая серия образцов облучались в течение 12 часов в вертикальном канале ВВР – С при потоком Здесь и далее указаны нейтронов с энергией Е_n≥ 0,1 МэВ.

Распределение галлия и цинка в этих образцах изучалось методом нейтронно – активационного анализа. Этот метод нечувствителен к изменению электрических свойств материала, вызванному перераспределением примесей или радиационным дефектообразованием, и в этом смысле является прямым по сравнению с «полупроводниками методом» [1-3].

Профили распределения галлия и цинка в образцах второй серий. Идентичная образцов третья- серии облучалась при тех же условиях в течение 100 час. Контрольное образцы выдерживались в течение 100 часов при 400⁰К из сопоставления результатов, полученных на контрольных и облученных образцах, видим, что при воздействий реакторного излучения профиль распределения примесей, образующей переход, размывается. Это изменение сильно выражено в случае примеси, мигрирующей по диссоциативному механизму (цинк.), по сравнению с примесью, мигрирующей по вакансиям (галлия). Согласно результатам выбор методики исследования радиационно- ускоренного гетеродиффузий и эффективные коэффициенты радиационно-ускоренной диффузии цинка и галлия в указных условиях обучения равны и соответственно. Принимая во внимание значения коэффициентов диффузии, экспозицию обучения и специфику метода измерения, мы склонны считать, что наблюдаемое размытие профиля распределения примеси, образующей переход обусловлено радиационно-ускоренной гетеродиффузией.

Серия фотодиодов (переходы из галлия) с золотыми контактами по всей поверхности со стороны Р – области облучались указанным потоком нейтронов в течение 100 часов. Вычисленный из профилей распределения коэффициент диффузии золота был равен 9^.10^-12см²с^-1. Результаты этого эксперимента показали, что при воздействии реакторного излучения примесь, составляющая материал контакта (золото), может проникать на большие глубины в объем кристалла. Проникновение золота в образцы приводит к значительному увеличению сопротивления прилегающей к p-n - переходу области базы [2].

Для определения вклада радиационно – ускоренной диффузии в смещение p-n перехода образцы с переходами яз цинка, галлия или бора облучались в горизонтальном канале реактора (J=2 ·10²см^-2 с^-1, Т=310⁰К) в течение 12 часов.

В указанных условиях необратимо. Положение перехода в контрольных (необлученных) образцах и исследуемых образцах определялось по измерению удельного сопротивления до и после снятия тонких слоев, последовательно стравленных полирующим травителем СР-4А. Результаты эксперимента показали, что в указанных условиях облучения положение переходов, изготовленных диффузией бора и галлия, изменяется незначительно. Отметим, что удельное сопротивление базы приборов возросло при этом от 350 до 2500 Ом^.см. В диодах с переходом из цинка (кремний n-типа, p=10Oм) при облучении потоком 8,7·10¹¹см^-2 переход сместился на 10 ± 0,5 мкм в глубину кристалла. Наблюдаемое смещение перехода связано, по-видимому, с уменьшением концентрации некомпенсированных радиационными дефектами доноров (фосфор) в базе прибора, во-первых, и во-вторых с диффузией атомов цинка, у окоренной излучением.

Если профиль распределения примеси слабо изменяется под действием излучения то глубина залегания перехода Х₁ увеличивается, главным образом, за счет уменьшения концентрации некомпенсированных доноров и при крутом фронте распределения примеси смещение перехода (Х₁-Х₁) будет незначительным. Подобная ситуация наблюдается в случае облучения переходов, изготовленных термодиффузией галлия. Если же облучение приводит, как это имеет место в случае фотодиодов, изготовленных термодиффузией цинка, к сильному размытию диффузионного профиля, то смещение перехода (Х₁-Х₁) будет тем значительнее, чем больше скорость радиационно-стимулированной диффузии примеси, образующей переход, Вышеприведенные результаты могут быть использованы для прогнозирования радиационных изменений параметров фотодиодов. Можно предположить, что характер радиационного изменения параметров фотодиодов (фоточувствительность, прямое падение напряжения, вольта емкостных характеристики и пр.) с переходами из галлия и цинка будет различным. Сравнительный анализ радиационного изменения параметров фотодиодов, переход в которых получен диффузией цинка и галлия в низкоомном кремнии n-типа (), позволяет выделить вклад радиационно-стимулированной диффузии в процесс порчи полупроводниковых приборов [4].

Можно отметить, что характер изменения темноного тока фотодиодов с переходами из цинка или галлия одинаков: линейная зависимость приращения темнового тока с увеличением интегрального потока нейтронов в интервале от 0 до 10¹⁴см^-2 и нелинейный рост темноного тока при облучении интегральным потоком больше 10¹⁴см^-2.

Фоточувствительность различных типов приборов изменяется под действием реакторного излучения неодинаково. В приборах с переходом из галлия наблюдается монотонный спад фоточувствительности. Отжиг при комнатной температура в течение часа не приводит к заметному восстановлении фоточувствительности. Только в интервале потоков до 10¹³см^-2 – максимальное значение параметра

[1.1]

- значения облучения, после облучения и после отжига, достигает величины до 13%. При потоках, больших 10¹³см^-2 восстановления фоточувствительности в пределах погрешности эксперимента (5-6%) не наблюдается. Аналогичный характер изменения фоточувствительности наблюдается м в кремниевых фотодиодах, переход в которых получен диффузией бора. Уменьшение фоточувствительности этих приборов можно объяснить в ведением стабильных радиационных дефектов, уменьшающих время жизни носителей тока. Наличие золотого контакта на поверхности диодов, с переходам из галлия, влияет на характер изменения фоточувствительности при облучений дозами () наблюдается характерное для диодов с галлиевым переходом монотонное уменьшение фоточувствительности. Отжиг () после облучения интегральных потока- 10¹³см^-2 приводит прибора на 95%. Дальнейшее обучение сопровождается быстрым уменьшение фоточувствительности [3-4].

Литература

1.Поверхностные эффекты в полупроводниках и полупроводниковых приборах, вызванные радиацией -М.Атомиздат, 1970г

2.Ерматов С.Е. Очерки истории фото и радиационной физико-химии твердых кристаллических неорганических веществ. Кузбасс. Г.Кемерова. 2004г

3.Ерматов С.Е. Джаханова Б.Н. Дифуззия в полупроводниках. Учебное пособие КНПУ им Абая. Алматы, 2007г

4.Ерматов С.Е. Алимбекова М.Д. Баяхметова З.К. Доскараева Г.Ы. Кутелова Ж.А. Влияние гамма облучения на адсорбционные, электрические и фото-электрические свойства Халъ-Когенитов свинца Вестник КНУ им Баласагуна выпуск Бишкек. 2003г


МҰҒАЛІМНІҢ КӘСІБИ ШЕБЕРЛІГІ


А.А. Нурекешова,

Қызылорда облыстық білім беру қызметкерлерінің

біліктілігін арттыру және қайта даярлау институты,

«бастауыш және орта кәсіптік білім беру» кабинетінің әдіскері.


Қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік-экономикалық қайта құрулар білім беру жүйесін, әдістемесі мен түрлі типтегі оқу орындарының оқу тәрбие процестерін ұйымдастырудың технологиясын түбірінен жаңартуды талап етуде. Педагогикалық жаңалықты жасау, игеру және пайдалануға негізделген мұғалім мен тәрбиеші қызметінің инновациялық бағыттылығы білім беру саясатын жаңартудың құралына айналуда.
Білім беру мазмұнын ізгілендіру, жаңа оқу пәндерінің енгізілуі жаңа ұжымдық формалар мен оқыту технологиясын үздіксіз іздестіруді талап етуде. Осы жағдайда мұғалімдер арасында педагогикалық білімнің рөлі мен беделі арта түсіп отыр. Мұғалім қызметінің негізгі мәні - оқушыны оқыту, тәрбиелеу, дамыту ғана емес, сол үрдістерді басқаруды шығармашылықпен ұйымдастыра білу. Өйткені, мұғалім еңбегінің бүгінгі нәтижесі қандай болса, елдің, қоғамның ертеңі, болашағы сондай болмақ. Жалпы білім беретін мектептерде оқушыларды еңбекке үйрету мен тәрбиелеуді жүзеге асыру барысында жастарды еңбек негізінен мектеп жасынан бастап қалыптастыру іскер маманның негізгі міндеттерінің бірі болып есептеледі. Психологтар айтуынша қандай болмасын адамның әрекетшілдігі мен тұтынушылық бағалары және әрекетшілдіктің пайдалылығы, оның мүмкіндіктері бірге жүреді. Мұғалімдік еңбекті адамтану ғылымы, адамның жан дүниесі , рухани әлеміне бойлай алу өнері дей отырып, педагогикалық шеберлік - кәсіби әрекетті жоғары деңгейге көтеретін мұғалімнің жеке қасиеттерінің, оның білімі мен білігінің жүйесі. Бұл түсініктің барлығын оның мәселелерді шығармашылықпен шеше алуынан бір қырын білсек, адамның мамандығы қабілеттері мен қызығушыларына сәйкес қаншалықты ол өз ісінен қанағат табатындығымен байланысты. Әрбір іс-әрекет барлығында бірдей нәтижелі болмайды. Нәтижелі болуы оның сол іс-әрекеттің тиімді жолын, әдісін табу керек. Оқыту процесінің нәтижесі деп, баланың психологиялық функцияларының (ойлау қабілеті, даралығы, пайымдауы,өзіндік әрекеті), әрекеті арқылы алған білімдерін өз өмірлік мәселелерін шешуге қолдана алуы сияқты көрсеткіштерін айтамыз. Психологиялық зерттеулерге сүйенсек әрбір адамның кәсіби шеберлігі өз мамандығына бейімделу кезеңінен, мамандықта өзін-өзі өзектендіру кезеңінен, мамандықты еркін меңгерген кезеңнен, мамандықта шығармашылық деңгейге жеткен кезеңнен тұрады. Кәсіби құзыреттіліктің сипаттамасын шебер мұғалімнің, жаңашыл мұғалімнің, зерттеуші мұғалімнің кәсіби дәрежесіне көтерілген мұғалімдердің жиынтық бейнесі ретінде қарастырады. Ал, білім беруде кәсіби құзырлы маман иесіне жеткен деп мамандығы бойынша өз пәнін жетік білетін, оқушының шығармашылығы мен дарындылығының дамуына жағдай жасай алатын, тұлғалық-ізгілілік бағыттылығы жоғары, педагогикалық шеберлік пен өзінің іс- қимылын жүйелілікпен атқаруға қабілетті, инновацияны қолдана білетін кәсіби маман педагогті айтамыз. Инновациялар қоғамның пайда болу кезеңінен бері жүзеге асырылып келе жатса да, педагогикалық категория ретінде жуырда ғана қолданысқа енгізілді. Білім беру саласындағы инновацияларға мынадай анықтама береді: "Инновация - нақты бір тұлға үшін мүлдем жаңа болып табылатын идея. Бұл идеяның объективті жаңа немесе жаңа емес екендігі маңызды емес, оның маңыздылығы идеяның туындағаннан немесе алғашқы қолданысқа енгеннен бері өткен уақыт бойынша анықталады". Ш.Т.Таубаева: «Югославия ғалымдарының келтірген үлгілерінен жаңалықты оқыту формасынан, әдістемесіне білім беру құралдарына, оқыту мазмұнына, алған білімді бағалауына білім беру мақсаты мен міндетіне, тәрбие жүйесіне, мұғалім мен оқушы қатынасына байланысты жіктеуге болатындығын айқын көруге болады» - деп көрсетеді. Қазіргі кезеңдегі ең өзекті мәселенің бірі – бәсекелестікке қаблетті, еңбек нарығында сұранысқа ие бола алатындай кәсіби мамандар дайындау. Бүгінгі күні жоғары оқу орындарының әлемдік өркениетке ұмтылып, дүниеге іргелі ел ретінде танылып, тәуелсіздіктің тұғырын биыл 20 жыл берік орнатып отырған Қазақстан Республикасының болашағында білімді, білікті, саналы азаматтар тәриелеу міндеттері қойылған. Бұл міндет білім алушы жастардың шығармашылықтарын арттырып, өздігінен білім алуға және алған білімін іске асыра білуге үйретуді міндеттейді. Қазіргі әлеуметтік – экономикалық өзгерістер жағдайында біздің қоғамымызда өздігінше шешім қабылдай алатын және оны жүзеге асыра алатын әлеуметтік белсенді, шығармашыл тұлғаға сұраныс күшейеді. Өздігінше еркін ойлау қабілеті бар, тәрбие – білім беру үрдісін модельдей алатын, тәрбие беру және білім берудің жаңа технологиялары мен жаңа идеяларын өздігінше іске асыра алатын  болашақ ұстаздың кәсіби құзіреттілігінің деңгейін арттыру – өзекті мәселе. Кәсіби құзіретті мұғалім мектептің тәрбие – білім беру процесінде шығармашыл оқушылардың қалыптасуына дұрыс әсер етеді, кәсіби мүмкіндіктердің іске асуына ықпал жасайды. Білім беру жүйесіндегі педагогтің кәсіби құзіреттілігінің теориялық негізін айқындап алу үшін, осы терминнің дербес анықтамасын келтірейік. «Кәсіби құзіреттілік – жеке тұлғаның кәсіби іс – әрекетті арттыруға теориялық және практикалық әзірлігі мен қабілеттілігінің бірлігі».  Яғни, педагогтің құзіреттілігі – жеке тұлғаның білімі мен тәжірибесін нақты бір жағдайда қолдана білу іскерлігімен байланысты тұлға қасиетін білдіретін  ұғым деуге болады. Кей зерттеушілер «біліктілік» ұғымын «құзіреттілік» ұғымымен нақтылайды. Алайда, осы екі ұғымды салыстыра отырып, «құзыреттілік» ұғымының мағынасы кең екенін аңғаруға болады. Себебі, оған біліктілікті сипаттайтын таза кәсіби біліммен және іскерлікпен қоса топқа, әлеуметтік ортада жұмыс істеуге, коммуникативтік қабілет, оқу, бағалау, логикалық ойлау, ақпаратты алу және пайдалану іскерліктері жатады.

Мектепте білім алу-бала өмірінің маңызды кезеңдерінің бірі. Қандай білім беру жүйесінен және қандай мұғалімнен білім алғаны баланың үлгеріміне және  жеке тұлғалық қалыптасуына байланысты болады. Кәсіби шеберліктің құрылу процесі  білімінің жүзеге асуы мен қалыптасуын ғана емес сонымен қатар оның тұлғалық қалыптасуын да қарастырады. Мұғалімнің кәсіби шеберлігіне байланысты мәселелер көптеген жауапкершілікті талап етеді. Қазақстандағы жалпы білім беретін және кәсіби білім беретін мектептердегі жүргізіліп жатқан реформалар өзінің педагогикалық жүйесінде принципті өзерістерді қажет етеді.Қазіргі кезеңде білім беру мақсаттары өзгеруде, оқу ақпаратының мазмұны жаңаруда, педагогикалық коммуникация құралдары, және педагогикалық әсер етудің объектісі - оқушылар да айтарлықтай өзгеруде. Осы факторлардың барлығы  педагогикалық кәсіби шеберлігінің деңгейін жоғарлатуды талап етеді. Оқу процесінің  жаңаруына қажетті шарт кез-келген педагогикалық жүйенің басты тұлғасы болып табылатын оқытушылардың  педагогикалық шеберлігін арттырубасты мәселе. Жаңа әлеуметтік тұрғыда мұғалімнің кәсіби шеберлігінің қалыптасуы - білімінің жоғарғы сапасын   қамтамасыз етеді. Қазіргі заманғы білім беру жүйесі оқытушылардың кәсіби шеберлігі мәселесін күрделендіріп отыр. Өйткені дәл қазіргі таңда  оқушылардың  жалпы және рухани мәдениетін мұғалім анықтайды. Педагог- өз ісінің шебері. Бұл дегеніміз жоғары мәдениетті, өз пәнін терең білетін, өзіне тиісті ғылым және мәдениет салаларымен  жақсы таныс, психологиялық мәселелерін практикалық түрде талдай білетін, тәрбиелеу мен білім беру әдістемесін терең меңгерген маман. Осылайша, педагогикалық шеберліктің  маңыздылығын кәсіби әрекеттерді ұйымдастырудың  жоғарғы деңгейін  қамтамасыз етуші  жекелік  қасиеттердің жиынтығы деп  көрсетеді. Бұл қасиеттерге оқытушы әрекетінің гуманистік бағытталуы, кәсіби білімі, педагогикалық ерекшеліктері жіне педагогикалық техникасы жатады. Ғылымда сонымен бірге педагогтың меңгеруіне қажетті нәрсе- педагогикалық технология деген түсінік бар. Педагогикалық түсінік дегеніміз- тәрбиеленушілерге әсер етуші әдістер мен тәсілдерді меңгеру. Сонымен қатар әртістіктің кейбір әдістерін игеру, сөйлеудің, демалудың, дауыс көтерудің, мимиканың әдістерін білу. Кәсіби шеберліктің нәтижесі тұлғаның әлеуметтенуі. Тұлғаның қалыптасуы белсенді іс-әрекет, қызмет істеуде және басқа адамдармен қарым-қатынас жасауда іске асады. Тұлға – белгілі тарихи-мәдени ортада өмір сүретін, қалыптасқан әлеуметтік-психологиялық және моральдық (яғни адамгершілік) қасиеттерді бойына сіңірген, шынайы өмірді тануға және өзгертуге бағытталған жасампаз іс-әрекет субъектісі. Тұлғаның қалыптасуы оның белсенді іс-әрекеті мен басқа адамдармен пікір алмасу процесінде өтеді. Әлеуметтендіру индивидке сырттан еріксіз таңылатын нәрсе емес. Индивидтің іс-әрекетке белсенді араласуымен, өзінің қимылы мен мінез-құлқын қоғам талабына сай, өзгертіп отыруы арқылы іске асады. Соның арқасында адамда өз мінез-құлқын, іс-әрекетін, қызметін басқа адамдардың сондай мінез-құлықтарымен салыстыра бағалау, сөйтіп өзінің кім екенін түсіну, өзін-өзі тану қабілеті жетіледі.Тұлғалық қасиеттердің ішіндегі аса маңыздысы соның өмірге өзіндік көзқарасының болуы. Кейбір адамдар бүкіл өмірі бойы бір қалыпта қала береді. Ал, кейбіреулер тіпті жиырма бес жасында тұлғаға айналады. Жеке дара адамды, индивидті тұлғаға айналдыруда мұғалімнің атқаратын қызметі зор. Жоғарыдағы айтылған қасиеттер қазіргі ғылыми ізденістерден негізделген қоғамның мұғалімнен сұранысы. Барлық қасиеттердің топтамасын сараптай отырып, «ең бастысы не?»- деген сұрақ төңірегінде сөз қозғасақ...

Мұғалімге өкіметіміз тарапынан көрсетіліп жатқан қолдау айтарлықтай. Жыл сайын өткізіліп жатқан байқаулар, ерен еңбегі үшін ақшалай сыйлықтар, еңбектерінің сапасын бағалаудағы аттестациялау ережелері соның айғағы. Мұғалімнің іс-тәжірибесін зерттеу, тарату, жаң-жақты бағалау мұғалім жұмысына деген құрмет пен ізет белгісі. Бұл бағыттағы жұмыстар әдістемелік көмек, кеңес және кәсіби біліктілікті арттыру қызметтерінде қызу жүруде. Жоғары деңгейдегі шеберханалар болса, өз пәнін жақсы меңгеруіне жағдай болады. Қазіргі жаңа мектептер бағдарламасындағы шеберханалар қарастырылған. Біраз мектептердегі жағдай бірдей емес. Мұғалім мен оқушының ғылыми жұмыстармен айналысуы қоғам, заман талабына сай өсуіне жағдай туғызады. Мұғалімге заманауи технологияларды меңгеруге де курстардың ұйымдастырылуы мүмкіндік береді. Заман талабына сай тұлғаны тәрбиелеуде жеке жетекшілік, арнайы жұмыс түрі қажет. Ол ата-ана мен мұғалім қолында екені сөзсіз. Қазіргі бағдарлы –бейінді оқыту саясаты оқушы бойында оның бағдарын анықтау, жалпы білімді де оқушы қажетіне қарай саралау. Егер тұлғаны тәрбиелеудегі, тұлғаның кәсіби бағдарын анықтаудағы, кәсіби білім берудегі маңызды рольді мұғалімге жүктесек, қажетті қасиеттердің бірі – «мұғалім-продюсер». Тұлғаның негізгі қасиеті оның өзгелерден ерекшелігі. Сол ерекшелігінің арқысында ол ешкімге ұқсамайды. Ол дара. Даралық қасиетін танып, оның қалыптасу бағдарламасын тек қана мұғалім – кәсіби маман жасайды. Осы тұста мұғалімнен практикалық психолог қызметін меңгеру міндеті тұрады. Айтылған ой қазіргі мектептерде психологтардың қызметін еске түсіреді. Мүмкін. Жахандану жағдайындағы мұғалім бейнесі қайта қарауды қажет етеді. Мұғалімді даярлаудағы мұғалімге «нені» оқытамыз, мұғалімді «неге» оқытамыз деген сұрақтардың ішінде мұғалімді «қалай» оқытамыз деген сұрақ өз жауабын іздеуде.


Пайдаланған әдебиеттер

1.Қондыбай C. Арғықазақ мифологиясы. 3 кітап.

2.Қайдар Ә. Ұлтты ұйыстыратын құдіретті ұйытқы. – Алматы, 2003.

3.Айталы А. Ұлттық жаңарудың алғы шарттары Тіл және қоғам – Астана,2004, № 3.

4.Кекілбайұлы Ә. Ұлттық руханиятымыздың өзегі – тіл.Тіл және қоғам –Астана, 2004,


ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ АСПЕКТЫ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО

ВЫГОРАНИЯ ПЕДАГОГА


Т.В. Терейковская, заведующая кафедрой

«Инновационные процессы в образовании»,

Северо-Казахстанский институт повышения квалификации

и переподготовки педагогических кадров, г.Петропавловск.


Одной из серьезных проблем современной школы является профессиональное выгорание педагогов, которому подвержены чаще всего люди старше 35–40 лет. В профессиональном развитии к этому возрастному периоду у педагогов наблюдаются противоречивые тенденции: накоплен достаточный педагогический опыт, сформирована методологическая база, однако происходит резкий спад профессионального развития. У педагогов заметно снижается энтузиазм в работе, пропадает блеск в глазах, нарастает негативизм и усталость. Мы полагаем, что психологическая поддержка педагогов в ситуации профессионального выгорания должна стать приоритетной линией в работе психолога с педагогами в системе повышения квалификации.

Синдром выгорания представляет собой процесс постепенной утраты эмоциональной, когнитивной и физической энергии, проявляющийся в симптомах эмоционального, умственного истощения, физического утомления, личностной отстраненности и снижения удовлетворения исполнением работы. Возникновение профессионального выгорания у педагогов обусловлено системой взаимосвязанных и взаимодополняющих факторов, относящихся к различным уровням организации личности: на индивидуально-психологическом уровне - это психодинамические особенности субъекта, характеристики ценностно-мотивационной сферы и сформированность умений и навыков саморегуляции; на социально-психологическом уровне – особенности организации деятельности и межличностного взаимодействия педагога [1]. Симптомы выгорания можно разделить на физические (усталость, чувство истощения, частые головные боли, расстройства желудочно-кишечного тракта, избыток или недостаток веса, бессонница), психологические и поведенческие (работа становится все тяжелее и тяжелее, а способность выполнять ее – все меньше и меньше, ранний приход на работу и поздний уход с нее; чувство обиды и разочарования; чувство вины; легко возникающее чувство гнева, раздражительность; чувство всемогущества – власть над судьбой ученика; повышенное чувство ответственности за учащихся; общая негативная установка на жизненные перспективы; частое употребление алкоголя) [2].

Синдром профессионального выгорания серьезно влияет не только на профессиональную деятельность, но и на гармоничное развитие личности в целом, поэтому очень важно своевременно оказывать психологическую помощь. Для ее осуществления надо знать структуру, особенности протекания и факторы риска процесса выгорания.

Выгорание имеет три уровня. На первом симптомы выгорания выражаются в заботе о себе, например, путем расслабления или организации перерывов в работе. На втором уровне симптомы проявляются более регулярно, носят более затяжной характер и труднее поддаются коррекции. Для третьего уровня характерны хронические проявления симптомов. Могут развиваться физические и психологические проблемы типа язв и депрессии; а попытки позаботиться о себе, как правило, не приносят результата [3].

В современной психологической науке существует профессиональная диагностика для определения уровня профессионального выгорания. Это методика «Диагностика уровня эмоционального выгорания В.В. Бойко». В нем эмоциональное (или профессиональное) выгорание определяется как выработанный личностью механизм психологической защиты в форме полного или частичного исключения эмоций в ответ на избранные психотравмирующие обстоятельства. Согласно этой методике в самом процессе выгорания выделяются 3 основные фазы и 12 составляющих их симптомов. 1-я фаза – это фаза напряжения, на которой учитель переживает различные стрессовые ситуации, испытывая при этом чувства тревоги, депрессии, безвыходности и неудовлетворенности собой. Во второй фазе учитель начинает сопротивляться стрессу, но делает это с помощью уменьшения своих профессиональных обязанностей и эмоциональной отстраненности от работы. Название третьей фазы – истощение – говорит само за себя. На этой стадии у человека появляются эмоциональный дефицит, деперсонализация и целый спектр психосоматических и психовегетативных дисфункциональных признаков [4].

На базе Северо-Казахстанского института повышения квалификации и переподготовки педагогических кадров было проведено исследование на определение уровня профессионального выгорания у 80 педагогов области. Результаты показали, что у 15 педагогов полностью сформирован синдром эмоционального выгорания. Отдельные признаки сформированности наблюдались у 25 испытуемых, и практически у каждого педагога можно было наблюдать те или

У 30% педагогов отмечается падение общего энергетического потенциала: у 40% испытуемых в виде психосоматических и психовегетативных синдромов, у 30% – в эмоциональном дефиците, эмоциональной отстраненности, деперсонализации.

Поняв факторы риска развития профессионального выгорания, можно систематизировать подходы к его профилактике. Факторы можно сгруппировать в два больших блока: особенности профессиональной деятельности и индивидуальные характеристики педагогов. Первый блок находится в компетенции руководства школы. Здесь и адекватное распределение нагрузки по времени дня, стимулирование деятельности педагога (как материальное, так и моральное), создание оптимальных рабочих условий (количество учеников в классе в первую очередь), дружественной обстановки в коллективе. Второй блок необходимо отнести к деятельности школьных психологов. От них требуется бережная, длительная и кропотливая работа по оказанию помощи взрослому человеку, работа, исключающая оценку его деятельности. Однако и система повышения квалификации тоже играет определенную роль в профилактике профессионального выгорания: это и организация просветительских семинаров, профилактических тренингах с целью развития навыков стрессоустойчивости, управления временем, планирования деятельности, эффективного взаимодействия, коммуникативной компетентности, совладания с негативными эмоциями.

Таким образом, последствиями процесса выгорания являются крайне низкая эффективность и продуктивность учительской деятельности, неудовлетворенность трудом, значительное ухудшение состояния здоровья педагога. Очевидно, что для предотвращения профессионального выгорания требуется системный подход, т.е. проведение комплекса профилактических мероприятий как со стороны администрации учреждений образования, так и со стороны школьных психологов.