С. Л. Сауытбеков туралы ќысќаша маѓл±мат

Вид материала

Документы

Содержание Некоторые вопросы декоративно-прикладного искусства

Подобный материал:

• Кодекс жобасы жалпы және арнайы бөлімнен тұрады, 85.38kb.
• Әбу Насыр әл – Фараби, 23.31kb.
• Юрист әкімшілік құқық бұзушылық туралы, 5824.88kb.
• Лекции по математике выпуск, 812.39kb.
• В. А. Каймин Информатика Учебник, 2601.27kb.
• В. А. Каймин Информатика Учебник, 2602.83kb.
• В. А. Каймин Информатика Учебник, 2601.15kb.
• Предмет изучения материаловедения, 256.09kb.
• Биосфера туралы В. И. Вернадский iлiмi, 48.99kb.
• Список основных трудов Сафуанова Ильдара Суфияновича. Об аффинных частях алгебраи­ческих, 24.49kb.

Махмұд Қашғари - өз заманының энциклопедист ғалымы

НүсіповаА.К.,Р.Қыдырбайқызы,Р.Қ.Баймұхамбетова.,- Талдықорған қаласы


«Диуани лұғат ат-түрки» атты тіркі ділдес елдердің әйгілі сөздігінің авторы – Махмұд ибн әл Хусейн ибн Мухаммед әл Қашғари Орта Азияның түркі тайпаларынан шыққан. Бұл жөнінде белгілі ғалым Әшір Нәжіп мынадай ой айтады: «Сөж жоқ оның өмірі Баласағұн қаласымен тығыз байланысты. Бұл жерде ол ұзақ жылдар бойы тұрған болу керек. Ал Қашғари деген лақап аты. Оның Қашқар қаласында оқығанын немесе сол қалада ұзақ уақыт тұрғанын көрсетеді»

Махмұд Қашғари «Диуани» сөздігінің алғы сөзінде: «Қайырымды, мейірімді Алланың атымен бастаймын. Енді Мұхаммедтің айтар әңгімесіне назар салыңыздар. Мен Тәңірдің гүлденген мемлекетті түркілердің топырағында жаратқанын, өмір біліктерімен сол топырақты ғажайып өрнектегенін көрдім. Тәңір оларды түркілер деп атап, асқан сән-салтанатқа ие қылды.

Сондықтан мен түркілердің зерек қабілет иелерінің бірі, әрі ұрыстағы шебер найзагері болғандығынан олардың шаһарлары мен далаларын түгел кезіп шықтым. Түрік, түрікмен, оғыз, жігіл, яғма, қырғыздардың сөздермен сөйлеу мәнерлерін зерттеп, қажеттісін пайдаландым. Әрқайсысының тілі мен салты санама әбден қалыптасты. Соларды мұқият зерттеп, арнайы әліппелік тәртіпке келтірдім. Мәңгілік ескерткіш, әрі таусылмас әдеби-көркем мұра болып қалсын деген ниетпен түркі елдерінің сөздігін жасап, кітапқа «Түркі сөздерінің жинағы» деп ат қойдым».

Махмұд Қащғари тіл білімі мен әдебиетке қатысты көлемді де, күрделі екі ғылыми еңбек жазған. Бірі – «Жавахирун – нахв фи луғотит турк» (Түркі тілдері синтаксисінің қағидалары) деп аталады. Өкінішке орай, М.Қашғаридың бұл еңбегі бізге жетпеген. Кітаптың тағдыры әзірше белгісіз күйінде қалып отыр.

«Диуани лұғат ат түрки» 1074 жылы жазылған. Бұл түркі тілдерінің тұңғыш ғылыми грамматикасы. «Диуани лұғат ат түрки» түрікше-арабша түсіндірме сөздік қана емес, сонымен бірге, ол түркі тілдерін зерттеуде теңдесі жоқ ғылыми еңбек.

Біз үшін ең маңыздысы – автор түсіндірме сөздікке ежелгі ауыз әдебиеті үлгілерінен, өзі өмір сүрген орта ғасырдағы поэзиялық шығармалардан аса құнды материалдар – түрлі тақырыптағы өлең-жырлар, ертегі-аңыздар, мақал-мәтелдер, қанатты сөздер және басқа сөздер үлгілерін енгізген. Әдеби шығармалар мен халықтық фольклордан алынған үзінділері М.Қашғари осы сөздіктегі әрбір сөздің мән-мағынасын оқушысына тереңірек түсіндіру үшін мысал ретінде алып отырған.

Кітабының маңыз-мақсатын автор өз аузынан дәлме дәл түсіндірген: «Мақсатым – талапты жас ізденімпаздарға дәл бағыт-бағдар сілтеп, ілім-білім болашағына барынша мол көмектесу. Пікірлестерімді толық риза еткендей, керегіне жауап беру»,- дейді.

«Диуани лұғат ат түркидің» түпнұсқасы бізге жетпеген. Бізге жеткен көшірмелері туралы әр түрлі пікірлер бар. Барлық түркологтардың зерттеп, пікір айтып жүргені – сөздіктің 1266 жылғы көшірме нұсқасы. Оны Дамаск (Шам) қаласында тұратын Мухаммед ибн Ебибекир ибн Ебилфетих көшірген.

Кітап жазылғаннан кейін, араға екі жүз жыл жылдай уақыт салып барып, автордың өз қолжазбасынан көшірілген бір нұсқасы қазір Стамбулдағы Фатих кітапханасында сақтаулы тұр. Оны көшірген хуснихатшының аты - Әбу Бәкір бин Абдулфохат.

«Диуанның» қолжазбасын алғаш рет 1914-1915 жылдары Али Амири деген түрік ғалымы Стамбулдағы «Саһаблар жыршысы» деп аталатын кітап базарынан сатып алған, одан соң ол жазбаны жөнге келтіруді Қиласми Рифатқа (Рифат Билге) тапсырған. Рифат ол мұраның қолжазба көшірмесін жасап, 1915 жылы 1-2 кітабын, 1917 жылы 3 кітабын Стамбулда бастырып шығарған.

«Диуанның» тілін зерттеу, текстерін жариялау сияқты жұмыстармен көп ғалым айналысқан. Мысалы К.Броккльман ондағы жеке сөйлемдердің бәрін алфавит тәртібіне түсіріп, немісше аудармасын жарияласа, 1939-1941 жылдары түрік ғалымы Басым Аталай «Диуанның» түп нұсқасын (1914) түрік тіліне аударып, үш томдық сөздік пен бір томдық индексін Анкарада 1934-1943 жылдары жариялаған.

Сөздік деген термин – басында бір-ақ мағыналы атау болғанмен, қазір түрлі мәнді, кең мағыналы сөз. Бұл жалпы мағынада сөздік қор деген сөзді, ұғымды да түгел қамтиды. Мұны көне түркі тілдерінде лұғат деп атаған. Сөйтіп, сөздік дегеніміз – белгілі бір тілдің сөздік құрамындағы жалпы я, белгілі бір саладағы жеке сөздердің алфавиттік тәртіппен тізіліп, жүйеге түскен түрі.

Сөздік – кітап болып басылып, қолжазба ретінде көшіріліп тарауы мүмкін. Мұндай сөздіктердің жинақты атауы – лексикография деп аталады. Лексикография грекше - lexikon (лексикон) сөздік, grapho – жазамын деген екі сөзден жасалған. Мұның мағынасы бір тілдегі сөздерді жинап, құрастырып, жүйеге келтіріп, сөздік етіп шығару деген болады.

Ерте кездегі әдебиетте мұны кейде Глоссари деп атаған. Глоссари деген сөздің мәні – қиын сөздердің комментариялы тізімі деген мағынаны білдіреді, сондықтан оны көнеріп, сирек кездесетін сөздердің түсіндірмесі деген дұрыс, өйткені оған жалпы халықтық сөздердің көбі енбейді, көлемі шағын сан жағынан аз, көбінесе көнеленген текстерді түсіндіруге ғана арналған шолақ көмекші құрал болған.

Сөздікте орта ғасырдағы түркі ру-тайпаларының бәріне бірдей ортақ алты мыңнан астам төл сөз бен жеке тайпаларға қатысты диалект сөздер бар. Бұл лексикалық жинаққа енген сөздер, мақалдар, өлең жолдары, т.б. түркі тілдерінің сол кездегі сөз тудыру, сөйлем құру жүйелерін, әдеби тіл мен көріктеу құралдарының өмірге келу жолдарын анықтай түсуге мүмкіндік береді.

«Диуани лұғат ат түрки» - тіл білімінің ең басты салалары бойынша теориялық тұрғыдан құнды түйіндер жасаған аса құнды ғылыми еңбек. Көне түркі әдебиет ескерткіштерінің тілін үйренуге бұл зерттеу көп көмек көрсетіп келді. Мәселен, осы кітап табылғаннан кейін ғана Жүсіп Баласағұнның «Құтты білік» дастанын оқу, аудару және транскрипция жасау кезінде бұрын жіберілген қателіктер түзетілді.

М.Қашғари тек түрік тіліне тән сөздерді ғана енгізуді мақсат еткен. Сондықтан бұл сөздіктен – түркі халықтарының киім-кешек пен үй жиһаздары, құрал-саймандар мен шаруашылық бұйымдары, қару-жарақ пен музыка аспаптары, туыстық атаулары мен рулар, әскери атақ-дәрежелері мен атаулары, тағам аттары мен хайувнаттар, өсімдіктер мен әлем аттары, ай және күн аттары, қалалар мен елді-мекендер этнотопономикалық атаулары, ауру-сырқау мен дәрі-дәрмектер, ойын-сауық және салт-санаға байланысты алуан түрлі салаға бөлініп жатқан сөздерді табуға болады.

М.Қашғари кітапты сегіз бөлікке бөліп жазған:

1. Хамза кітабы (әліптен басталатын сөздер)
   
2. Салим кітабы (құрамында әліп, вав, йай, жоқ сөздер)
   
3. Музағаф кітабы (қосар дыбысты сөздер)
   
4. Мисаль кітабы (йай әріпінен басталатын сөздер)
   
5. Үш әріпті кітап
   
6. Төрт әріпті кітаб
   
7. Мұрын жолды дыбыстар кітабы
   
8. Қос дауыссыз дыбысты кітап. Бұларға келтірілген мысалдар әр кітап сайын есім және етістіктер болып екіге бөлінеді.
   

Академик А.Н.Кононов кітапта қамтылған материалдарды бес салаға бөліп қараған:

1. Белгілі бір тайпаға тәндігі дәл көрсетілген сөздер қоры (лексикасы)
   
2. Түркі тайпаларының мекен-қоныстары жайындағы мәліметтер
   
3. Түркі тілдерін топтастыру
   
4. Түркілік тарихи фонетика мен грамматика туралы мәліметтер;
   
5. Түркілердің тарихы, географиясы, этнографиясы, поэзиясы және фольклоры жайындағы мәліметтер.
   

Махұд Қашғаридың бұл сөздігін энциклопедиялық туынды деуге болады. Мұнда тек тіл мен әдебиетке ғана емес, сондай-ақ сол кездегі ру-тайпалар мен халықтардың қоғамдық-экономикалық жағдайына, көне тарихы мен әдет-ғұрпына салт-санасы мен наным-сеніміне қатысты аса бағалы деректер берілген. М.Қашғаридың еңбегінің осы бір өзіндік ерекшелігі, энциклопедиялық мән-мағынасы жайында айта келіп, белгілі совет түркологы А.Н.Кононов былай деп жазады: «Мұнда ХІ ғасырдағы түріктердің өмірі, олардың материалдық мәдениет бұйымдары, тұрмыс жайлары, этнонимдері мен топонимдері, ру-тайпалар туралы туыстық және жекжаттық терминдер, түркі қызмет адамдарының титулдары, аттары, тағам-сусындардың аттары, үй жануарлары мен жабайы жануарлар және құстар, мал шаруашылығы терминдері, өсімдіктер мен дәнді дақылдар, астрономиялық терминдер, халықтық календарь, айлар мен апталар атаулары, географиялық терминология мен номенклатура, қалалар, аурулар мен дәрі-дәрмектердің аттары, анотомиялық терминология, металдар мен минералдар, әсери-спорт және әкімшілік терминологиясы, діни және этникалық терминология, балалардың ойындары мен ермектері және басқа деректер көп жағдайда бірден-бір құнды деректеме болып табылады» деген.

Кітап араб тілінде жазылған. Мұнда түрік тайпаларының тілінде жиі қолданылатын алты мыңнан астам сөз бен сөз тіркестері араб тіліне аударылып, түсінік берілген. Еңбекте сөздердің әр түрлі мағыналары түсіндіріліп қана қоймай, сол кездегі түркі тайпаларының тіліндегі фонетикалық, морфологиялық ерекшеліктері айтылып отырған.

Жергілікті тіл ерекшеліктері назардан тыс қалмаған. 400-ден астам сөздің тұсына ол сөздер қай тайпаның тіліне тән екені жазылған. Сол дәуірде өмір сүрген түркі тайпаларының бастыстан шығысқа қарай орналасу реті, тайпа саны көрсетілген. Олардың орналасу картасы берілген.

Сондай-ақ сөздікте 105 кісі аты, 29 ру-тайпа, 175 жер-су, қала атаулары кездеседі. Бірнеше қаланың, жер-су аттарының шығу тарихы жөнінде қызықты деректер, аңыздар бар.

Автор өзі тұстас көшпенділердің ой-өрісінен, дүниетаным жайларынан хабар береді. Табиғат құбылысы, күн мен түн, аспан әлемінің тұрақты қайталанатыны өлең сөздер арқылы суреттеледі:

Тәңірі әлемді жаратқан

Дамылсыз аспан айналады

Жұлдыздар тізіліп, жүгірісіп

Түн, күнді түгел оранар

Әдебиеттер:

Келімбетов Н.,- Ежелгі дәуір әдебиеті, А, Ана тілі, 1992, 182 бет

Сүйіншәлиев.,- ҮІІІ-ХҮІІІ ғасырлардағы қазақ әдебиеті, А, 1985

Қыраубаева А.,- Ежелгі дәуір әдебиеті, А. Ана тілі, 1992

Древнетюркский словарь.,- М, 1969

Кононов А.Н.,- Махмуд Кашгарский и его «Дивану лугат ат турк», М, Советская тюркология, №1, 1972


Некоторые вопросы декоративно-прикладного искусства

в системе образования


Абишев А.Д.,-, доцент Санкт-Петербургского

государственного университета


Институт технологий традиционных промыслов (ИТГП) Санкт – Петербургского университета технологии и дизайна выпускает специалистов «Художник декоративно – прикладного искусства со сроком обучения 6 лет».

Циклобщепрофессиональных дисциплин включает в себя: историю искусств, академический рисунок академическую живопись, академическую скульптур и моделирование, технический рисунок и начертательную геометрию, дисциплин по выбору – организация предпринимательской деятельности, традиционные промышленные ремесла.

Цикл специальных дисциплин – история декоративно- прикладного искусства и народных промыслов. Курсовая работа менеджмент, маркетинг, теория и методика декаративно – прикладного искусства, композиция. Дисциплина по выбору: пластическая анатомия, шрифты, музееведение, национальных костюм,народный арнамент, национальные сувениры.

Цикл дисциплин специализации – композиция в ДПИ, курсовая работа, специальный рисунок, живопись, материаловедение и основы выбора материала из металла, дерева, кости, камня, кожи, меха, ткани, дизайн интерьера, дизайн изделий ДПИ, экспертиза художественных изделии

В течение 3,4 и5 курсов студенты выполняют композиции в материале. Творческие мастерские работают факультативно по всем направлениям специализации.

Во вводном курсе композиции студенты выполняют графические работы по следующим темам:

1. Простой метрический ритм.
   
2. Возрастающий ритмический ряд из элементов одного размера с сокращающим интервалов.
   
3. Убывающий ритмический ряд из элементов одного размера с увелечением интервалов.
   
4. Р. р из элементов разной величины с одинаковым интервалом.
   
5. Р. р. из элементолв равзной величины с разными интервалами.
   
6. Усиление (ослабление ) ритма посредствам
   
7. Устойчивая симметричная композиция с использованием 2-3 –х основных геометрических фигур с контрастным отношением к фону.
   
8. Усилить композицию с использованием: цвета, тона, фактуры
   
9. Изменить устойчивуюсимметричную композицию в дитнамическую, трансформируя существующие композиционные связи.
   
10. Разработать 3 вида симметричных композиций, используя такие способы преобразования как? поворот, зеркальное отражение и перенос.
    
11. Стилизация растительной или зоологической формы
    
12. Композиции на тему спираль Архимеда, логарифмическая спираль
    
13. Подобие,тождество
    
14. Контрасты (формы, цвета, фактуры).
    
15. Ритмы (форм, цвета, фактуры).
    
16. Соотношение форм в композиции (притяжение, отталкивание, диолог).
    
17. Линейная ритмическая композиция на преобладание контрастных отношений ( статистическая6 динамическая).
    
18. Линейная ритмическая композиция с преобладанием гормонические отношений.
    

Анологичные темы выполняются в объемной композиции: метр, нарастающий и убывающие ритмы,нюансный ряд, контраст объемов, контраст форм. Для всех специальностей художественных профессий актуален пропедевтический курс композиции. Основы его изложены в книге Иоханисса Иттена «Мой пропедевтический курс в Баухаузе». Начиная с І госеместра студенты изучают полный курс «Цветовидения» и выпоняют необходимое количество практических работ:

1. спекр цветов
   
2. гармонический ряд дополнительных цветов ахроматической точкой
   
3. единовременный и последовательные контрасты
   
4. цвет при освещении цветным светом
   
5. нюансные, среднеконтрастные и контрастные цветовые сочетания. Желательно эти темы разработать в заданиях по курсу академической живописи.
   

В теоритическом курсе достаточно полно излагаются психофизиологические особенности восприятия цвета, цветовые ассоциации и народные традиции цветовой и типы гормонических сочетаний.

Академический рисунок и академическая живопись преподатся на протяжении 5- ти курсов с экзаменами во всех семестрах. Программы курсов изентичны программам художественно-промышленной академии.

На Ү – ом курсе студенты проходят дизайн интерьер-102 часа и дизайн изделийДПИ –34 часа со сдачей экзаменационной работы. Программа «Дизайна интерьера»изучает : сущность интерьера, критерии усообразности, социально-историческую обусловленность интерьера, все архитектурные стили как те-хай-тек, вьюжн, минимализм, неоромантизм, неклассицизм, ките. Рассматриваются проблемы стили имоды. Много внимания уделяется современным материалам и технологиям. На ҮІ курсе студент проходит производственную практику в течение 10 недель. Обучение завершается дипломной работой по избранной студентом теме в течениие 20 недель и с защитой ее в июне месяце. По желанию студент имеет возможность получить дополнительную специализацию педагог про? Курс: педагогические теории и системы, психологии, психологии обучения и воспитания, психологический художественного восприятия творчества, новых информационных технологий в учетном проціесс, методики преподования ИЗО «ДПИ, безопасности жизнедеятельности.

Две недели в зимних семестрах (1,3,5,7,9) и и две недели в весенних семестрах (2,4,6,8,10) студенты прохоят соответственно музейную практику.

В связи с требованием времени разрабатывается программа компьютерного дизайна и 3-х мерного проектирования с использованием компьютерных технологий. В последние годы в рамках договоров о культурном соотрудничестве в СПГУТД прошли выставки «Дизайн в Швеции» научные конференции с участием представителей высших художественных учетных заведении Голландии и Финляндии.

Я по тебе скучаю…

Я по тебе скучаю…


Помнить имя свое


(материал к конференции, посвященной ученому, педагогу Сейтену Сауытбекову)


Сарсенбекова А.А.,- учитель Петерфельдской средней школы, Кызылжарского района, Северо-Казахстанской области


Проблема сути человеческой еще с незапамятных времен волновала все человечество. Это понятие вечно, ибо вечна сама жизнь…

Стремительно проносятся столетия, поднимая вековую пыль, сквозь пелену которой виден батыр, усаживающий на скакуна своего сына и речь его близка с дышащей людскими буднями землей, с безмерным небом и степью, той, что рождает полеты джигитов…

Издревле, ментальность каждого народа определяют глубина и своеобразие души, природа ее, таящая в себе скрытый символ, тайну бытия. Ментальность любого народа имеет природную суть.

У казахов природную суть определяет степь, ширь ее разве что сравнима с широтой души казахской, закаливаемая многовековым ветром. И в душе юного джигита крепнут ростки неистовой воли и поклонения святостям – земле общей, людям. И это верно! Ни один из веков, каким бы кровавым и жестоким не был, не сможет сравниться с Началом, где зарождались истоки каждого отдельного народа. Поклонение святостям, воспитывающим любовь, как живительную силу ко всему живому, творение души (исполнение песен, острых речей на ходу акынов, назидательное слово мудрецов, живопись и т. д.) отражают расцвет общечеловеческой культуры.

Ценностные начала добра и чести, почитания и милосердия были заложены как раз в эпохе изначальной. Именно там закладывалось человеческое начало. И где бы мы ни были, с радостью и болью мы вспоминаем свое начало, где пролилась капля от разрезанной пуповины, где Твоя земля, именуемая Землей Отцов. Землю Отцов утверждают сыны, резвые скакуны их втоптали вековую пыль степей, и пролитая кровь отцов жаждала продолжения жизни. И жизнь – неиссякаемый родник била ключом. И седой старец – воистину хранитель исторической памяти народа, несущий в себе глубинный смысл любви к земле. И каждая традиция отражала жемчужину, колорит культуры всесторонней, дающий корни росткам добра, где изначально зарождалась судьба человека.

«…И Слово Родное, пришедшее к нам от отцов

Проливает сквозь тьму поколений свой благостный свет».

Почему же в наше время умерло Слово Родное, когда каждый мальчик с гордостью называл свое родословное древо – семь поколений. Ведь в этом кроится само Начало, сызмальства в сознании ребенка закладывается понятие о собственном происхождении, о связи поколений, уважение к старшим.

Как мудры и глубинны слова Қашаған жырау, постигающие суть Начало и предназначение человека на Земле. Соприкасаясь с «поющим деревом », ребенок становится частью его. И звуки « поющего дерева » окрыляют мальца, возносят над ограниченностью бытия…

Говоря о « поющем дереве » - домбре, Қашаған утверждает истинность и право первородства древних традиций, именуемой тенгрианство.

• Это дерево в моих руках поет
  
• Это благословенное дерево, там, где оно выросло, забил родник
  
• Это дерево – знамя одухотворенных героев
  
• Это дерево - колыбель пророков и дверь Каабы
  
• Наш предок Адам пришел в этот мир, играя на семиструнном сазе.
  
• Музыка, что звучала тогда, звучит и сейчас.
  

Великий жырау изложил в этих строках концепцию Мирового Дерева во всем ее многообразии, смысловых пластах и аспектах.

Мировое Дерево символизирует центр мира, связывающий верхний, средний, нижний миры. И, прежде всего, оно представляет Живое дерево, Дерево – жизнь, источник космической жизни, возникающее через единение Неба и Земли.

В древнетюркских эпосах это дерево помогло младенцу, брошенному в лесу. Оно напоило своим молоком. Оно – Мать, источник жизни.

Многие народы оттождествляют Дерево с Женщиной, Матерью, хранительницей жизни.

И в новом веке, отмеченном непомерной силой страшного посягательства на святости, трагедией манкуртства и гуманизма, из глубины мрака встает проблема сути человеческой. Переводя на современный язык – личность, воспитание ее во всех сферах жизни тесно переплетающейся с дыханием сердца и времени. Пророк аналитической психологии К. Юнг писал, что «психологические неурядицы» нормального человека наводят выход в социальную сферу, принимая форму массового психоза, таких как война и революция. И тогда стоит множеству людей образовать толпу, как из нее высвобождается динамический потенциал коллективного человека - и на волю вырываются те демоны и чудовища, дремлющие в человеке.

Становясь частью толпы, ее составляющей, человек опускается на низкий уровень морали и интеллекта. Стоит чуть притеснить добро, и зло тут же укрепляет свои позиции…»

Животрепечущие души акынов, художников бьют тревогу за духовный устой, ее творческое начало в человеке и живой природы в целом. Превращение «Я» в «МЫ» есть у героев А. Кима, Ч. Айтматова и др. писателей. Поэтому не случайно приоритетными в новой литературе, в новом ее осмыслении, в ее ноосфере будут нравственный, философский и культурологический аспекты.

Личность сегодня определяют крепко утвердившаяся уверенность, адаптация во времени, крупинки нравственности, засоренные в гуще низкосортной жизни.

Многолика толпа 21 века. Какой бы печальной ее трагедия не была, осознание всей трагедии не означает выхода из нее.

Созданные детские клубы, интеллектуальные программы с ориентиром на постижение общечеловеческих ценностей еще не означает укрепления в природе Личности нравственного начала. Нет, пока не будет поиска творить добро, пока не будет потребности созидать культуру о поликультурности говорить рано. А начало ее в семье, в постижении своей природной сути, в осмыслении своего предназначения на Земле.

В современность, утрачившую изначальность культуры казахской, как в почву, высохшей от суховей, с болью и проникновением обращается истинный сын своего народа, учитель - Сейтен Сауытбеков, чье слово из пучины неверия и потери ценностей национальной культуры, традиции и религии стало живительной влагой для выстраданной казахской степи. Изучая работы педагога – просветителя, писателя и просто мудрого человека Сейтена Сауытбекова, постигаю глубинную суть его назидательных слов, отражающие изначальную культуру казахского народа.

Основа Сауытбековского слова - в духовном развитии, в воспитании почитания традиции, религии, культуры своего народа. Цикл его произведений: « Сары батыр мен қара батыр»

«Ақыл сатқан ақсақал», « Аютас», « Хан мен қайыршы бала» и другие его произведения - это поистине педагогическое наследие.

Сауытбековское наследие отражает суть изначальной традиции, ее перевоплощение и изменение, вызванное объективным и субъективным ходом жизни. Все свои знания педагог Сауытбеков направляет на возрождение духовной культуры, становление духовного человека. Посвятив себя воспитанию детей Сейтен Сауытбеков своим словом обращается прежде всего к человеку, в ком природой изначально заложены духовные ценности и поклонение святостям. Его Слово – это призыв, боль и обращение к человеку помнить имя свое…


Сейтен Сауытбеков өлеңдерінің көркемдік ерекшеліктері жайында.


А.Байтанұлы.,- Көкшетау қаласы


«Жігітке жеті өнер аз»-, дейді халық даналығы. Өз ма-

мандығының шынайы шебері бола білумен бірге, өзге ма-

мандықтар мен ғылым салаларын сан жылғы өмірлік тәжірибесі арқылы меңгеріп, өзінің саналы ғұмырында сан-салалы рухани қазына жасап кеткен елеулі тұлғала-

рымыздың бірі-Сейтен Сауытбеков болғандығы- оның сан-салалы еңбектерінен анық байқалады.

Мамандығы физик-математик ұстаздың лингвистика, эт-

напедагогика, биология, экология т.б ғылым салаларында-

ғы еңбектерінің барлығы да поэзиямен астасып жатыр-деп

айтсақ артық болмас.

Сейтен Сауытбеков-ұстаз-ақын. Ол шын мәнінде әрнеге

жөн-жосықсыз арнау жазып өлеңші санатына қосылатын-

дар қатарынан емес, қиыннан қиыстыруға құмар,арзан ұй-

қасты місе тұтпайтын , ой өрнегін кестелеген тәуір ақын болған деп айта аламыз және осы ойымызды ақын өлеңде-

ріндегі айшықты суреттерге тоқталу арқылы дәлелдеуді

мақсат еттік.Өзінің мәнді-мағыналы ұзақ ғұмырында ұс-

таз ақын шағын көлемді өлеңдер, қос тармақтар, төрттаған-

дардан бастап сюжетке құрылған поэмаларды қаламынан

туындатып,поэзия әлемінде өзіндік өлшемімен із қалдыра

біліпті.Батыс пен шығыс шайырларын көп оқыған, кешегі

өткен алаш арыстарының көзін көріп үлгісін көкірегіне ұя-

латқан білімдар жанның арзан ұйқасқа үнемі жүгіне беруі

мүмкін де емес еді.Ақынның сұлу суретті лирикалық өлеңдеріне кезек берейік:

Күміс қабық, ақ балтыр,

Ақ қайыңды көк орман.

Саған келем сағынып,

Аялайды мені арман-, деп, Есіл орманын жырласа,түн-

гі далада егін жинап жүрген комбаиндарды былай әдемі

бейнелейді:


Жатқандай жерде жылжып, жұлдыз сансыз. Күндіздей, түн жарығыболып қамсыз.-деп тамаша теңеу жа-сайды.

Ақын лирикасының тақырыбы сан тарау:азаматтық, табиғат, махаббат сезімі т.б.

Күлсе сендік гүл күлсін,

Үндесіп күнмен бір күлсін!

Сөнбес сәуле кеудеңде,

Сол екенін кім білсін!-, деген тамаша шумақтың сары-

Нынан ұлы Мағжан ақынның әсері есіп тұрғаны бекер емес болар? Бір өлкеде ғұмыр кешкен әйгілі ақынның жау-

Һар жырларын әрине ,Сейтен Сауытбековтың жаттап, біліп

өскені анық.

Аңсарың-асыл арманың,

Сезсе ғой көздің талғанын,

Іште шоқ,сыртта түтін жоқ,

Бірақ та жүрек жанғанын-

Абай салған сара жол-сүйдім-күйдім-демей-ақ іңкәрлік се-

зімін жеткізу үрдісін ұстанған ақынның сәтті шумағын

атап кеткен орынды болмақ.

Бұлт тілгілеп нажағай,

Күмбірлейді көк жылап.- деген екі жолда да тапқыр ке-

йіптеу,қанық дыбыс бар.

Қаталдық тұр қаумалай,

Қабақ түйіп тұр малай.

Қаны қатқан , жүрек мұз,

Қоршаудағы құралай. Жауыздар, зұлымдар –деп алса

өлеңнің өсері солғындаған болар еді.Ақын қаны қатқан мұз

жүрек, құралайдай қорғансыз Малайды қаталдыққа қаума-

латып қояды.

Сейтен ақынның поэзиялық мұрасынан кестелі кейіп-

Теулер мен метафоралық тіркестерді молынан табамыз.

Ақын өз жырларында қанық бояулы пейзаждар мен портреттер жасайды:

Көргенде қияпаты қалдырған таң,

Білеудей бұлшық етті,нән бура сан.

Төс еті төңкерілген қос тегене.

Иыққа орныққандай дәл төрт адам.

Шүйдесі шығыңқылау,бұғы мойын,

Білегі бөренедей бейне шойын

Құрыштай ширатылған шомбал дене,

Азырақ жасырады сұңғақ бойын.

Аққұба, қыр мұрынды,қалың қабақ,

Тұрады жанарының оты лаулап.

Секілді,тау қыраны- қияға ұшқан,

Өмірге өткірлене тұрған қарап.

Ақын жасаған портретте дене бітімге қоса, қайтпас қайсар

да ақжарқын мінез бар.

Жүрекке ғашық жарлар жалын жиған,

Жан нәрін тіл ұшымен қанға құйған,

Күлімдеп көк аруы куә болып,

Некені күбір қағып самал қиған.

Ақындық қалам қарымын, сөз саптау шеберлігін,өре биіктігін танытатын осындай орамдарға бай Сейтен Сауытбеков өлеңдеріне аз-кем тоқталу арқылы сегіз қырлы

бір сырлы тұлғаның ақындық талғампаз деңгейін аңдату

мақсат етілді.Сөз соңында айтарымыз: Сейтен Сауытбеков

мұралары әдеби тұрғыдан зерттеп-талдауға тұрарлық дүние

және оған көңіл қойып , зер салған әрбір көзі қарақты жан-

ның бұл ойды құптары анық.