Geum.ru

С. Л. Сауытбеков туралы ќысќаша маѓл±мат

Вид материалаДокументы
Из опыта школы №21 города Астаны
Мектеп практикасына экология негіздерін ендіру мәселелері
Сейтен Сауытбеков тағылымының оқу-тәрбие үрдісіндегі орны
Аралас мектептерде мемлекеттік тілді меңгерту әдістемелері
Ерлердің ұлттық киімдері
Ерлер аяқ киімі
Сабақтың тақырыбы
Кіріспе сөз
Подобный материал:
1   ...   17   18   19   20   21   22   23   24   ...   29

Из опыта школы №21 города Астаны


Умарова А.К., - директор школы

Ускенбаева К.Е.,- руководитель Центра «Атамекен»

городского дворца школьников им. М.Утемисұлы

Сейтмухаметова Р.Т.,- педагог-новатор


Как считают учителя нашей школы, настоящие педагоги должны заниматься не только обучением и воспитанием детей в школе, но и вести большую просветительскую работу с родителями и с общественностью. Недавно на базе школы был организован и проведен городской семинар. Тема семинара «Народная педагогика как основа развития гармоничной, нравственно-совершенной, социально-активной личности».

В целях подготовки к семинару администрацией школы и учителями начальных классов был составлен пакет документов:
  1. Школьная газета «Атамекен-Отчизна»
  2. Концепция научно-этнопедагогической прогаммы «Атамекен Ордасы» (М.К.Курсабаев)
  3. Памятка «Что такое Вальдорфская педагогика»

Школьная газета «Атамекен-Отчизна» является нашим достоянием и гордостью, как педагогов так и всех учащихся нашей школы.

Составление и выход каждого номера газеты – это огромный творческий труд.

Особенно радует, что в эту подключаются, в осноаном учащиеся. Пишут в нашу газету и родители, и врачи, и участковые инспектора. Именно с целью просветительской работы издается наша школьная газета. Читая ежемесячно каждый номер газеты, можно все больше узнавать интересного о том, как живут и учатся наши дети, что интересует их родителей, как работают наши педагоги, о больших и малых победах и достижениях жителей нашего микрорайона.

Думаев, что это нам удалось. Были опубликованы содержательные статьи:
  • Что волнует директора школы (Умарова А.К)
  • Лесозавод не окраина (А.Князев, 9 кл.)
  • Слово об учителе (Бегимова Г.Ж.)
  • Звездочка по имени Аида (Сейтмухаметова Р.Т.)
  • Экология через искусство (О.Сазонова, 7 кл.)
  • Пишут дети (статьи, стихи, сочинения)

Также была составлена памятка «Что такое Вальдорфская педагогика» целью которой было знакомство с основами данной школы с помощью имеющегося у нас теоретического материала. Подробно было описано памятка о внедрений научно-этнопедагогической программы «Атамекен Ордасы». Шкльники активно вступая в ряды Республиканской детско-молодежной организации «Атамекен» создали первичную организацию. Республиканская детско-юношеская организация «Атамекен», зародившаяся в 1988 году на юге Казахстана, сегодня уже победно шествует во всех регионах страны. На атамекеновцах галстуки бирюзолвого цвета – цвета знамени родного Казахстана. Все школьники являются членами «Атамекен».

Кажлый год, на кануне Дня независимости Республики Казахстан, возле памятника хана Кенесары дети торжественно вступая в ряды «Атамекен» дают клятву.

Три ступени организации охватывают все возрастные группы школьников. Малыши объединены в «Балдырган», учащиеся среднего звена – в «Улан», а старшеклассники в «Мурагер и Мирас». Датой рождения «Атамекена» в Астане можно считать 30 ноября 1998 года. 19 мая 2000 года состоялся первый городской Курылтай атамекеновцев.

После посещенных уроков учителя поделились полученными знаниями внутри школы на заседании методического совета. Очень интересно рассказали о теории преподавания и показали на практике своим коллегам разные формы и методы панорамного урока, воспитательного часа и о проделанных работ о программе «Атамекен» и о «Вальдорфской педагогике».

Мастерство учителя – это не только то, что он уже знает и умеет, а наверное, заключается в его поисках, стремлениях узнать еще больше, что может сделать его уроки более содержательными и интересными, отвечающими всем требованиям времени.

Знают и помнят об этом учителя начальных классов нашей школы. Изучая различные инновационные технологии, необходимо не только очень серьезно изучать их, а уметь глубоко и умело применять их на уроках, начиная с элементов. При этом необходимо прогнозировать ожидаемый рузультат и постоянно сравнивать его с полученными результатами.

Что же это такое Вальдорфская педагогика? По всему миру работают штайнеровские или вальдорфские школы. В них учителя стремятся воплотить принципы вальдорфской педагогики в наиболее полном виде. Первая школа была основана в Германии, поэтому иногда можно услышать, что штайнеровская педагогика является немецской. Но самом деле такие утверждения являются заблуждением.

Как сущность человека везде едина, независимо от страны проживания, цвета кожи или культурной среды, так и стремления к совершенству обучению и воспитанию, познанию законов человеческого развития и роста в своей основе едино и не зависит от существующих в мире границ. При всем различии людей объединяет одно единственное качество – человечность, которое и делает человека человеком.

Поэтому перед современной педагогикой стоит серьезнейшая задача, как научить детей взаимодействовать с другими культурами и воспитывать в них истинное чувство понимания и уважения к ним. В настоящий момент семинары по вальдорфской педагогике проходят в разных странах мира. Популярность этой педагогики за последнее время сильно возросла. Одной из причин популярности являются хорошие результаты.

Таким образом, чтобы показать покченные положительные результаты вследствие изучения и внедрения элементов вальдорфской педагогики учителями нашей школы.


Мектеп практикасына экология негіздерін ендіру мәселелері


Әмірбек Ә.А.,- профессор

Байсейітова А.,- аспирант, Шымкент


Табиғат – адамға қажет, баға жетпес байлық. Ол-ырыс пен мол қазынаның қайнар көзі. Табиғат біздің санамыздан тыс тірек болып тұрған болмыс, әсем дүние. Шыр етіп дүниеге келген жері мен кіндік қаны тамған киелі топырағы қандай адамды болмасын ойландырмай қоймайды.

Табиғаттан ғажайып, одан сұлу, одан бай алуан түрлі жаратылған, оған тең келер ешнәрсе жоқ. Адам баласы табиғат құшағында тіршілік етіп, өмір сүреді. Жануарлар, өсімдіктер дүниесі судағы тіршілік жанды-жансыздардың бәрі адамзат тіршілігімен кіндіктес. Табиғаттың қилы сырлары, қойнауындағы бар байлығы адам игілігі, тіршілік үшін жаралған. Тіршілік көзінің төрт түрі бар: су, жер, ауа, күн.

Жер – қасиетті атау. Жер – адамзаттың мәңгі мекені, ортақ үйі. Жер адамның асыраушысы, сол үшін адамның жерге деген көзқарасы, махаббаты, қадірі мен құрметі, жанашырлығы, аялы алақаны ерекше.

Ендеше осы ортақ үйімізге жанашыр жүрек, қамқор қол керек. Бұл кеудесінде жаны бар әрбір азаматтың ақ адал борышы.

«Сулы жер – нулы жер», «Жылап жүріп арық тазаласаң, күліп жүріп су ішесің » деген халық сөздеріндегі – сусыз өмір жоқ, суды пайдаланбай ешбір халық шаруашылығы алға баспайды. Сол себепті халық суды өмір нәрі, денсаулық кепілі деп санайды.

Қай қоғамның болмасын басты байлығы – адам. Ал, сол байлықтың ұзақ ғұмыр кешіп, жалғасын табуы үшін ағзасына мықтылық пен беріктік, қалыпты ырғағы, деніне саулық керек. Осы денсаулықтың ең басты кепілдерінің бірі – қоршаған ортаның тіршілікке керек ауаның, судағы тұтынатын азық-түліктің экологиялық тазалығы. Былайша айтқанда – жанның да, тәннің де тазалығы денсаулыққа кепіл бола алады.

Барлық адамдар экологиялық таза, қаіпсіз ортада өмір сүруге құштар. Олар жан-жақты әлеуметтік қызмет көрсетуін қалайды. Қоршаған ортамыздың жақсы болуы, табиғаттың өз қалпынеда сақталуы, жердің, судың, ауаның радиациялық заттармен уланбауы жалпы тіршілік мекені – Жер планетасының бүлінбеуі қазіргі жанашырлық жұмыстарымызға байланысты.

Экологиялық қауіпсіздік – ұлттық қауіпсіздік деп тегін айтылмаған ғой. Сондықтан елді, жерді, туған өлкемізді ластамай, таза сақтауға оны келер ұрпаққа табиғи қалпында қалдыруға тырысқанымыз жөн. Біз табиғаттың бір бөлшегіміз, одан өзімізді бөліп алып қарауымызға еш болмайды. Егеменді ел, дербес мемлекет болған күннен бастап кеңес одағы кезінде әртүрлі экологиялық апаттарға ұшыраған кең байтақ жерімізге қорғау, қалпына келтіру сияқты кезек күттірмейтін мәселелерге үкімет және аьалған проблемалар саласындағы мекемелер мен жауапты қызметкерлер тарапынан көп көңіл бөлінуде.

Табиғатымызды таза, көркем, байқазыналар қалпында сақтап қалу үшін жоғары оқу орындарында оқитын студенттер қауымына экологиялық білім берудің маңызы зор. Атамыз қазақ қоршаған ортаны «Табиғат – тал бесігің» деп бекерге айтпаған. Ендеше экологиялық білім берудің негізгі мақсаты қоршаған ортаны қалыпты жағдайда сақтауға жеке азаматтардың жауапкершілік сезімдерін арттыру, әрбір адамды экологиялық сапалылыққа тәрбиелеу. Экологиялық проблеманың туу көзі - әлеуметтік-экономикалық факторлар. Экологиялық білім – табиғат қорғау саясаты және білім беру жүйесінің насихаттаушысы. Қоршаған ортаның күннен-күнгн ластануы және улануы нәтижесінде адамның денсаулығына зиян келтіретін, сондай-ақ төтенше экологиялық жағдай аймағында жасалынған әрекеттер туралы ғылыми мәліметтер беріледі.

Экологияда бір-бірінен бөле-жара қарайтын маңызды буын, басты сала – негізгі тақырып деген болмайды, болуға тиісті емес. Бізді қоршаған ортада, тіршілік мекені табиғат қойнауы ортақ үйіміз – Жер планетасының бетінде бәрі де, бір-бірімен тығыз, үйлесімді байланысты. Сол үйлесімді – сол өзгерістерді, дамуды, қарым-қатынасты терең білу керек. Қазіргі таңда экология мәселесі барлық тұрғыдан алып қарағанда бүгінгі күннің көкейкесті мәселесі болып отыр. Барлық әлем болып күрескенімізге қарамастан бұл проблема әлі де өзекті күйінде қалып келеді. Республикамызда ерекше қорғауға алынған табиғаты сұлу, әсем өлкелер аз емес. Бірақ оларды кім қорғайды деген сұрақ туындайды.

Табиғат пен адам егіз. Ал адам сол табиғатта өмір сүреді. Адамға табиғатсыз өмір жоқ. Табиғат адам үшін керекті болса, неге адам табиғатты барынша қорғамайды?

Егер сол адам ойланса, табиғатқа, қоршаған ортаға зиян тигізгенін түсінсе – олай істемес еді. Әрине, барлық адамдар осындай деп айтуға болмайды. Азған, тозған, жер, лас өзен – көл, қуарған дала, ауру-сырқау адам, осының бәрі – біздің еліміздің экологиялық құзар шыңның басында тұрғанын көрсетеді. Оның үстіне бізде халықтың экологиялық сауаты нашар. Бұған ҚР Президенті Н.Назарбаевтың «Қазіргі адам өлімінің 20 пайызына тікелей экологиялық ахуал кінәлі» деуі куә.

Ал, қоршаған ортаны бұдан әрі күйзелтуімізге жол бермеуіміз керек. Ол үшін әрбір аймақтағы тұрғындардың экологиялық сауатын арттыру керек. Қазіргі таңда ауа қандай қажет болса, экологиялық білім сол ауамен бірдей қажет.

Біздің елімізде адамдардың құқыөтық білімін көтеру, елбасының стратегиялық бағдарламасын насихаттауда атқарылып келе жатқан жұмыстар өте мардымсыз. Егер халықтың белгілі бір саладағы білімі нашар болса, онда бұл салада сөз қозғаудың өзі бекер. Ал, халықты сауаттандыру үшін экология сабағын орта мектептің әр класына енгізу қажет.

Бастауыш мектеп оқушыларын былай қойғанда, бесінші кластан бастап экология пәнін аптасына бір сағат оқытқан жөн. Орта мектепті бітірушілер экология пәнінен емтихан тапсыруы тиіс. Олай болса, мектепте экология пәнін жүргізуге болады. Сабаққа жергілікті жердегі экологиялық проблемаларға арналған тақырыптар да ендірілуі керек. Алайда, кейбір мектептерде, тек өз облыс көлеміндегі материалдар оқытумен шектелсе, ондай жағдайда оқушының алатын білімі жеткіліксіз болар еді. Сол себепті «Экологиялық білім мен тәрбие беру» тұжырымдамасын басшылыққа алғанымыз жөн.

Экология тақырыбын насихаттауда бұрын істеліп келе жатқан жұмыстың өзі соңғы кезде саябырсып кетті.

«Ойды ой қозғайды» демекші болашақ табиғатты қорғаушы экологтар ретінде орта мектептегі білім және жастардың тағдырлары бізді ойландыруы керек. Жастардың бәрі бірдей жоғары білім болмаса да, орта білім алуы міндет. Сондықтан мектеп қабырғасында жүрген жастарға қосымша мамандық беру жұмысы қолға алынуы керек. Ол үшін аудандық және облыстық білім бөлімдерінде жасалған бағдарламаларға кәсіби-техникалық білім жүйелерін енгізу керек. Сонымен қатар арнайы кәсіби техникалық орта білім беретін арнайы оқу орындарын ауылды жерлерде ашқан жөн.

Осыны айта келіп, келешегімізді, болашағымызды ойласақ – экология сабағын мектеп курсынан жүргізу қажет деп санаймыз.

Экологиялық білім беру – оқушыларды жаңа экологиялық сананы, ойлау қабілетін дамытуды, яғни жаңа экологиялық заңдар мен ережелерді, біліктерді, дағдыларды игеруді ғана емес, сонымен қатар дүниеге көзқарас пен адамгершілік құқықтық сапаларын қалыптастырып, экологиялық мәдениетке тәрбиелеуді мақсат ету. Республикадағы шиленіскен экологиялық жағдай химиялық-экологиялық білім беруді алдыңғы қатарлы мәселелер қатарына қосамыз.

Сондықтан - әр сабақты түсіндіре отырып, оны экологиямен байланыстыру арқылы оқушыларды қоршаған ортаны таза ұстап, табиғатты аялауға баулимыз.


Ұлттық тәрбие – қазақ халқының тәлімдік тәжірбиелері мен тағылымдарының қазынасы


Түкеева Ұ.А.,- Шымкент қаласы ,

№24 орта мектептің директоры


Қазақ тағылымы деген байырғы сөзінің мағынасы кең, ауқымды, әрі тәрбие туралы көптеген синонимдерді қамтиды. Бұл сөздің аясы халқымның үлгі - өнеге, тәлім—тәрбие, үгіт-насихат, ұстаз, ұлағат, жөн - жосық, өсиет - уағыз, мәніс, тіл табысу, сабақ үйрету, әдеп, көреген сөздерінен ауқымдырақ.

Осы сөздерге соңғы дәуірде Абай баһра, ғибрат, ғибадат, ғанибет деген шығыстық сөздерді қосты. Ал, соңғы кезде оқу-ағарту деген мағынаны педагогика деп, тағылым сөзінің мағынасын тарылтып алдық. Соңғы мағынаға тәлім - тәрбие деген ұғымды да қосып, тағылым сөзін грек сөзі педагогиканың толық мағынасы ретінде қолданып келеміз. Сөйтіп, біздің соңғы жетпіс жылдық тәрбие жүйеміздің ғылыми негізінде қалыптасып келе жатқаны әркімге аян болса керек.

Қазақ елі - замана таңбалары беліне қатты батқан ел, отаршылардың жан - жақты қыспағынан еңсесі едәуір төмендеп, ал, мәдени тұтастығы жайылған ел, материалдық байлығы өзіне дербес дарымаған ел едік. Ал, қазір ше? Міне, сол кездің өзінде қазақ халқы тәрбие дегенге үлкен мән берген. Бүгінгі таңда қазақ халқы өзін қай жағынан да, басқа аузымен кеуе тістеген елдермен қатар тұрып көрсете алады. Қай халық болса да, өзінің ұрпақтары туралы, олардың болашақ бақыты туралы көп ойланады, көп толғанады. Оны әрі қарай жетілдіру үшін көп жазады. Соның көбісі өзіміздің ауыз әдебиетімізде. Ауыз әдебиетіміз - тәрбие туралы қазақы ғылымды қалыптастырған, оның салаларын да ішіне қамтыған тағылымды пән, халыққа көркем сабақ берерлік ғылым. Ауыз әдебиетіміздегі әрбір жеке сөздер мен тізбектер, ұғымдар, өсиеттер, баталар, ұлағатты ақыл - кеңестер, тәрбие үлгілерi, бабалардың ұрпағына қалдырған өнегесі.

“Тәрбие үлгілері мен өнегелері - үзіліп қалмайтын үрдіс, ал ұрпақтан, ұрпаққа ауысып, жалғасып, мәңгі жасайтын құбылыс” Қазақ тағылымының ұсталған негізгі бағыты - ата бабалардың үлгі - өнегесі, ақыл - кеңесі, дүниеге шынайы көзқарасы, бостандыққа, еркіндікке, тәуелсіздік - дербестікке ұмтылысы. Бұл алдан күткен арманы, ойға алған негізгі мақсаты. Тәрбие - ұрпақ үшін күрес құралы.

Міне, осындай үлкен арманмен, үлкен құдіретпен тағылымға зор үлес қосқан Сейтен Лиманұлы Сауытбеков. Ол жазған тағылым дүниелер үлкен қазына, үлкен мол мұра болып есептелінеді.

Сейтен аға өз өмірінің барлығын білікті, ұлағатты ұстаз болуға арнап қана қоймай, сол өз шәкірттерін қазақ тағылымымен де сусындатқан жан еді. “Ұлы поэзияны туғызған- Абай болса, Абайды туғызған халық - ұлы тағылым иесі емес пе?” Сейтен аға да осы ұлы тағылым иесі деп танимын. Сейтен Лиманұлы жазған тағылымдарға ден қойсақ, оның жазған өлеңдері мен әңгімелері үлкен өнегемен, өсиет.

“Поэмалар мен өсиеттер” еңбегінде үш бөлімге бөле отырып,

1-бөліміне “Ана тағдыры”, “Айша”, “Балуан”, “Достық жыры”, “²ашқындар” поэмалары енгізіледі. Бұл поэмалардың барлығы - дерлік ұлы сезім махаббат пен достыққа және адалдық пен ізгілікке тәрбиелейді.

2-бөлім ‘‘Өсиеттер’’.

Бата-тілектер, өсиеттер, мақал-мәтелдер. Ел аузынан жиған – тергендер.

3-бөлім ‘‘Естелік’’.

Біз не көрмедік.

Сейтен ағаның өзінің өмірінде көрген – білгендерінен естеліктер берілген. Бұл дүниелерді оқи отырып мынадай ой түйдім.

Бұл үлкен еңбектердің бәрі адалдыққа, пәктікке құрылады, жас ұрпақты үлкендер алдында бөтен қылықтар жасаудан аулақ болуға шақырып, “әй көргенсіз”, “жүгенсіз”, “кәпір” атанбаудан сақтандырады. Адалдық пен пәктік, әдептілік пен ізгілік, қайырымдылық пен қарапайымдылыққа баулиды. Көрсе қызарлық пен көзақы алудан аулақтатады. Не істесең де, өз бетіңмен, өз ақыл ойыңмен, өз қабілетіңмен атқаруға дағдыландырады. ‘‘Қалың көтере алмаған шоқпарды беліңе қыстырма’’, – дегенді уағыздайды. Қазағымның тәлім – тәрбие жүйелері оның ғасырлар бойы қалыптасқан қағидаларында, қисындарында, жөн - жосығында, әдетте осылай еді деген сөздері мен ұғымдарында, халық әдебиетінде, тарихымыз бен мәдениетімізде, әдеп - ғұрып, поэзиямызда, ата - бабаларымыздың даналығында, батырлардың білегінде, тұлпарлардың дүбірінде, сұңқарлардың қанатында, арулардың жүрегінде, ақсақалдардың ақ батасында, аналардың еміренуінде, ақындардың жырауларында, шығыс данышпандарының ғаламат ғаһияларында, сан ғасырлық тәжірибелерінде, қорыта айтсақ, қазақтың тәлім-тәрбие қағидалары, жөн-жосығы, қисандары, салт-дәстүрлері, өмірлік дағдылары-өміріміздің өрнегі.

“Ата сөзі-бата сөз”, – демекші Сейтен Лиманұлы “Өс бөбек! еңбегінде өлеңдер, нақылдар, жұмбақтар және дастан етіп жаза отырып, ата-бабамыз әуелі өз кеудесін тосып, ұрпағын қорғап, оққа ұшып жатты. Ана өз баласын қазан астына жасырып, өзі өлсе де, ұрпағына қамқорлық ойлап кетті. Осы іспеттес Сейтен аға да, өз ұрпағының болашағына үлкен үмітпен қарай отырып жазған еңбегі деп танимын.”

''Қазақ тілі - өте бай тіл'', оның сөздік қатарларында ойлар жасырылған. Осындай үлкен талғаммен жазылған Сейтен ағаның шығармаларының бір тобы, асыл сөз маржандары тізбектелген еңбегі “Үлес”. “Өлеңдер мен поэмалар”.

“Қазақ ауыз әдебиетінде адамды ардақтау бар, ақиқат-шындық үшін күрес бар, халықтық идеал үшін ұмтылыс бар, асыл армандар, достық пен татулық, сыйластық пен жарастық бар, халқымның ар-ожданы мен қайрат-жігері, асқақ күші мен намысы бар, жеңілмес рухы мен жасампаздығы, шалқар шабыты мен өшпес идеясы бар, қарапайымдылығы мен қайырымдылығы, батылдығы мен батырлығы, даналығы мен шешендігі бар, таланты мен ақылы, нақылы болмысы мен талғамы бар. Халқымның дүниетанымы дәстүрімен өзіндік білім қоры бар. Қазақы жыршы мен жырауы, сал серісі, Қозы мен Баяны барлық тағылым иесі болатын асыл жандар осы жинақтан табылатынына кәміл сенемін.

“Кемеңгерім, данышпаным,

Заманыңнан, қалыспадың.

Ақындық пен ұстаздықтың,

Туын ұстап, ғарыштадың!” – деп жазған Гүлнар Сейтенқызы. ´зін бүкіл жүрек жарды жырлары мен сөз маржандарын “Әкеме” деген жинағында төге білген екен. Мен де бұл еңбекті оқи отырып, “Әке” деген үлкен атқа ие болып жүрген ардақты азаматтарды тағы да ой елегінен өткізе отырып, оның бойындағы шындық, адалдық сезімдеріне рухани тоқталып өттім.

Сөз соңында ойыма мына өлең шумақтары оралды.

“Тыңда жеңді, тыңдамасқа болмайды,

Әлі де сен аз білесің ол жайлы.

Айтқан сөзін тыңдар ұлы болмаса,

Бәрінен де әке үшін – сол қайғы…”

Ұлт тілін әр халық, өзім дейді, менің адамгершілігім, бүкіл рухым, арым, ожданым, намысым, қайратым, жігерім, талай ғасыр жинап келген абыройым бәрі, бәрі тағылымымда. Сол сияқты әркімнің өзіндік өмірден алған, түйген тағлымы болады емес пе? Сондай үлкен тағылымды жазған Сейтен ағаның мына “Тағылым тегі” еңбегінде айқын көрсетілген екен.

Автор бұл еңбегінде өмірге келгеннен бастап, соңына дейінгі ¼ìiðií Абай àéòºàíäàé:

“Дүние есігін ашады өлеңменен,

Өлеңменен жер қойнына кірер денең,” Бұл дегеніміз қазақ халқынының ұлттық дәстүрі, салт-санасы, әдет-ғұрпы арқылы жастарға тәлім-тәрбие беруді мақсат еткісі келген үлкен еңбек екен. Сейтен ағаның осы зор еңбегіне қарай мына өлең жолдары осындай адамдарға арналса керек.

“Ел ішіне сау келсең,

Тағылым айтпас ер ме едің?

Жол көрсетіп сонда өлсең,

Арманым бар дер ме едің?

Халық тағылымының басты бағдарламалары – қазіргі ғылыми педагогика, неопедагогика мен байланыстырып жүр. Жахандану процесін де осы ғылыммен тығыз байланыстырады. Менің ойымша, бүгінгі таңда халық тағылымының жастар үшін де, үлкендер үшін де пайдасы орасан зор.

“Ұлағатты тәрбие –ұлағат көзі”. Халықымыздың ұлттық мұрасын оқу – тәрбие ісімен байланыстыру – басты парызымыз. Халық педагогикасы - қазақ халқының ұлттық тәжірбиелері мен тағылымдарының мол қазынасы. Сондықтан оқушылардың ой өрісін, биік адамгершілік тұлғасын қалыптастыруға көп көмегін тигізеді.

“Өнеге отбасынан басталады”, оқушыларды жас кезінен бастап, парасат биігіне, рухани өмірдің әдемі әлеміне жетелеу- ата-аналар мен ұстаздардың міндеті. Ұмыт болған салт-дәстүр, халқымызға тән ұлттық асыл қасиеттеріміз қайта жаңғырып жатқан уақытта осы мұраларды педагогикамен ұштастыру басты мақсат. Осы міндеттерді шешудегі мәселелердің қайнар бұлағы, сарқылмас көзі – халықтық педагогка. Халықтық тәлім – тәрбиенің басты ерекшелігі мен өмір тығыз байланысты. Ұлттық тәрбиенің тағылымы, берері орасан зор.

Әсіресе баланың сөздік қорын дамыту, ойын түсінікті де, тұжырымды жеткізе білуге үйрету үшін тіл сабақтарында халықтың ауыз әдебиеті үлгілерін қосымша пайдалану, сабақты түрлендіре өткізу әр мұғалімнің ізденісіне байланысты.

Ата - бабамыздың жақсы дәстүрін шәкірттер бойына дарыту үшін өз сабағымызда мақал - мәтелдерді, шешендік сөздерді, аңыз - әңгімелерді жиі мысалға келтіріп, ұлылырдың айтқан даналық сөздерін ұрпақ санасына сіңіру бүгінгі күннің талабы. Адамгершілік пен парасаттылыққа тәрбиелеген сан ғасырғы дәстүріміз тек 21 ғасырмен тоқталмайды, одан асып арғы ғасырларға жалғасып, жалғасын табады. “Тарихты жасайтын - халық”. Ал, сол халық тағлымымен де тығыз байланысты. Халықтың кейінгі ұрпағына қалдырған мұрасы сол тағылым болып табылады.

Тағылым, тәрбие өнегелері - үзіліп қалмайтын үрдіс, ол ұрпақтан ұрпаққа ауысып, жалғасып, мәңгі жасайтын құбылыс.

Ќазаќстан Республика сыныњ Білім беру зањында «Білім беру ж‰йесініњ басты міндеті - ±лттыќ жєне жалпы адамзаттыќ ќ±ндылыќтар, ѓылыми мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды ќалыптастыруѓа, дамытуѓа жєне кєсіби шындауѓа баѓатталѓан білім алу ‰шін ќажетті жаѓыдайлар жасау» - делінсе, осы басым міндеттердіњ бірі ретінде «жеке адамныњ шыѓармашылыќ, рухани жєне дене м‰мкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты µмір салтыныњ ќаѓидаларын ќалыптастыру, жеке басыныњ дамуы ‰шін жаѓдай жасау арќылы интеллектіні байыту» - деп кµрсеткен.

Бала тєрбиесі – б‰гінгі µміріміздегі жауапты сала. Д±рыс тєрбиелеу – б±л біздіњ баќытты, ќарттыќ шаѓымыз, жаман тєрбиелеу- б±л біздіњ келешек ќасіретіміз, б‰кіл ±рпаќ, ел алдындаѓы айыбымыз. Яѓни, балаѓа туѓаннан тєн азыѓы – тамаќ ќандай ќажет болса, жан азыѓы – жылулыќ, с‰йіспеншілік те сондай ќажет. ондай ќажетін ќанаѓаттандырмай, т‰пкі маќсат жас µспірімдерді тєрбиелеу маќсатымыз ешќашан орындалмайтыны белгілі жєйт.

Тєлім-тєрбиедегі жарасымдылыќ т±тас педагогикалыќ принциптері мен міндеттері бірлескен жаѓдайда ‰йлесімділік табады.

Наѓыз шынайы тєлім – тєрбие µз хылќыныњ µткені мен б‰гінгісін байланыстыра отырып єрекет жасаѓанда ѓана µз жемісін бермек. Яѓни, ќазаќ баласыныњ ±лттыќ болмысына, мєдениетіне сай µз д‰ниетанымын ќалыптастыратын ж‰йелі білім беру.

Еліміз тєуелсіздігін алѓаннан бері зерттеліп келе жатќан этнопедагогика ѓылымныњ айрыќша мањызы зор. Ќазаќ этносын біліп µсуі жасµспірімдердіњ гуманистік жаѓынан ќалыптасуына, ±лттыќ дєст‰рлерді, ±лттыќ м±раны, ±лттыќ ережелерді, т.б. жаќсы білу деген сµз. ¦лтымыздыњ ерте заманнан ќаланѓан м±расыныњ бірі - халыќтыњ ауыз єдебиеті.

Ауыз єдебиетініњ бірнеше т‰рі бар.

Соныњ бастылары: халыќ арасында єр алуан таќырыпќа шыѓарылѓан µлењдер, маќал-мєтелдер, ањыз єњгімелер, т±рмыс-салт жырлары, батырлар жыры, айтыс µлењдері, т.б.

Осы аталѓан т‰рлері, єрине, бір мезгілде туып, бірден ќалыптасып кеткен емес. Єрќайсысыныњ шыѓу, µсіп-µркендеу тарихы, даму жолдары бар.

Оќушыларды ќазіргі заман талабына сай жан-жаќты дамыѓан, Отанын, туѓан жерін с‰йетін, ±лт жанды, саналы азамат етіп тєрбиелеуде мєдени оќыту мен тєрбиелеудіњ алатын орны ерекше.


Сейтен Сауытбеков тағылымының оқу-тәрбие үрдісіндегі орны


Өміртаева Р.Қ.,- Астана қаласы, №4 мектеп-гимназиясы


«Адамѓа ењ бірінші білім емес, тєрбие беру керек, тєрбиесіз берілген білім адамзаттыњ ќас жауы, ол келешекте оныњ µміріне апат желеді» - деп, ±лы бабамыз Єбу Насыр єл – Фараби айтқан қағиданы ұстанушы, ұстаз-жазушы Сейтен Сауытбековтың тағылымы бүгінгі өскелең ұрпаққа тәләм-тәрбие берудің құралына айналып отыр.. Осындай дана сµздер ќай кезењде болмасын ќасиетін жоѓалтпайды.

Біріншіден, С.Сауытбеков – ұлт ұстазы. Олай дейтініміз, ол – этнопедагогика-этнопсихология негізінде ұрпақ бойына этномәдени дағдыларды қалыптастырушы. Оның адам баласының дүниеге келгенінен бүкіл саналы ғұмырына сабақ болып, ғибрат аларлықтай еңбектері – халық ағарту ісіндегі сіңген ұлан-ғайыр еңбегі соның айғағы.

Екіншіден, Сейтен сауытбеков қазақ балалар әдебиетінің өкілі. Өйткені, оның шығармалары ХХ ғасырдың аяғында туған ұрпақтың да үрдісінен шығып, талап-тілегін қанағаттандыруы тегін емес. С.Сауытбеков еңбектерінің бала тілін дамытуға арнаған алфавиттік жаңылтпаш, омоним сөздер, метаграммалар, анаграммалар т.б. тақырыбы айқын мақал-мәтелдер, қазақтың діни әдет-ғұрыптары, салт-дәстүрлері, ешкімге ұқсамайтын өзіндік айшығымен ерекшеленеді.

Үшіншіден, С.сауытбеков – ата-бабадан қалған рухани-мәдени мұраларды жинақтаушы, зерттеуші ғалым. Өз еңбегінде халық ауыз әдебиеті үлгілерінің барлық саласына зер салып, жинақтап, баланың жас және психофизиологиялық ерекшеліктеріне мән бере, сұрыптай білген және қазақ баласына арнап әліппе жазған.

Төртіншіден, С.Сауытбеков – имандылық жаршысы. Себебі, ұлтымыздың болашағына сенген, үмітпен қараған, дінді тәрбие діңінің басты құралы ете білген ұлы тұлға.

Қорыта айта келсек, С.Сауытбеков тағылымының өміршеңдігі сондай, бүгінгі жаңа буын оқулықтарында орын алып, өскелең ұрпақпен қауышып отырғаны соның дәлелі. С.Сауытбеков еңбектерінің әлі де зерттелмеген қыр-сыры көп, тың дүние.

Сондықтан ұлт ұстазы С.Сауытбеков еңбектері зерттеуді қажет етеді. Болашақта С.Сауытбековтың еңбектері тұтас педагогикалық үрдістерде барлық салада басшылыққа алынатын ұстаным болатыны сөзсіз. Оған дәлел, бастауыш буын ұстазы ретінде С.Сауытбековтың “Тағылым тегі”, “Өс бөбек” т.б. еңбектерін оқу-тәрбие үрдісінде кеңінен қолданамын және әріптестеріме осы мүмкіншілікті ұтымды пайдаланса демекпін.

Халыќ педагогикасында шєкіртті тєрбиелеп, оќыту барысында дамыту жас ерекшелігіне сай ж‰ргізумен бірге, тєрбиеленушініњ жеке бас ерекшелігін ескере отырып ж‰ргізу назардан тыс ќалѓан емес. Себебі; ойлау дербестігі іске асырылмаса ќазіргі ѓылыми – техникалыќ прогресс ќарќыныныњ жылдамдыѓы мен білім игеру ќабілеті арасында алшаќтыќ тууы м‰мкін.

¦лттыќ педагогикадыѓы тєрбиелеу ісінде алѓа ќойѓан ойлы маќсат – жас буынды дербестікке, µздігінен ойлауѓа баулу екенін пайымдаймыз. Жас буынды ой дербестігіне баулуда халыќ ауыз єдебиетін кењінен пайдаланѓан жµн. Елімізге белгілі педагог-±стаз балалар жазушысы Сейтен Лиман±лы Сауытбековтіњ ќазаќ этнопедагогикасына ќосќан ‰лесі орасан.

«Таѓылым тегі» атты ењбегінде С.Л.Сауытбеков ќазаќ халќыныњ ±лттыќ дєст‰рі, салт-сана, єдет-ѓ±рпы арќылы тєлім-тєрбие беруді маќсат етеді. Яѓни, ауыз єдебиетініњ барлыќ ‰лгілері жас ерекшеліктеріне сай жинаќталѓан.

Кµптеген ертегі, ањыз єњгімелер, шешендік сµздер, санамаќтар, ќазаќтыњ тыйым сµздері, маќал-мєтелдер бастауыш буында білім беру ж‰йесінде ана тілі, хрестоматияларѓа енгізілген.

С.Сауытбеков ењбегіне ‰њіле ќарасаќ тіл дамытуѓа арналѓан алфавиттік жањылтпаштар, омоним сµздер, метограммалар, анаграммалар, шарадалар, логогриф, таќырыбы айќын маќал-мєтелдер ќазаќтыњ діни єдет-ѓ±рыптары, салт-дєст‰рлері ешкімге ±ќсамайтын µзіндік ерекшелігімен айќын.

Халыќ педагогикасыныњ ењ негізгі ќаѓидасы тєрбиеніњ бірт±тастыѓында, яѓни, жас ±рпаќты «Сегіз ќырлы, бір сырлы» азамат болуы ‰шін бар м‰мкіндігін сарќып пайдаланѓан халќымыз тєрбиеніњ барлыќ т‰рін ±штастыра, ±ластыра ж‰ргізген.

Тєуелсіз еліміздіњ дамуы ‰шін мєдени- рухани м±раныњ жетістіктерін келешек ±рпаќќа ќалдырудыњ ‰лесі зор. Халыќтыњ даналыќ м±расын саќтаудыњ негізгі тєрбиеде. Тєрбиеніњ м±рагері, ќоѓамдаѓы т±лѓа – келешек ±рпаќ. ¦рпаќ ќадірін жете баѓалай білген ќазаќ халќы «Артыњда байлыќ ќалѓанша балањ ќалсын» - деген ќанатты сµздер ќалдырѓан.

Ал ќалѓан ±лттыќ м±ра байлыѓын келесі ±рпаќќа жеткізетін де, ісі мен м±ратын жалѓастыратын баладан артыќ байлыќ жоќ.


Аралас мектептерде мемлекеттік тілді меңгерту әдістемелері


Жұмабаева Е.А.,- Астана қаласы, №22 орта мектеп


Жалпы дәріс орыс тілінде жүретін мектептерде қазақ тілін оқытудың басты мақсаты – оқушыларды қазақша ауызекі сөзге түсініп, осы тілде өз ойын айтып, оқып, жаза білуге үйрету екені осы пәннің бағдарламасында анық айтылған. Оның үстіне қай ұлттың өкілі болмасын өзі өмір сүретін елдің әдеби, мәдени қазынасын, салт-дәстүрін білуі керек екенін ескере келіп, қазақ халқының тәлімдік, танымдық рухани мұрасының жағымды қырларын бала бойына дарытуға қазақ тілі пәнінің мүмкідігінің басым екенін баса айтқым келеді.
  1. Мәселен “Ұлттық киімдер” (қазақ тілі для русских школ, 10 кл. Ж. Адамбаева, К. Оңалбаева, 1977ж. 65 б.) мәтінін оқыту, мазмұнын ашу барысында қазақ халқының сыпайыгершіліктері (скромность-әдептілік), (восп-ть), өнерсүйгіштік ізгі дәстүрлерінің мән-маңызын оқушыларға меңгерту жолдарын іздестіремін. “Ұлттық киімдер” тақырыбына арналған саяхат сабағымыздың көрнекіліктері: қазақ ұлттық киімдер көрмесі, тіл дамытуға арналған суреттер көрмесі, “Сымбат” сән үйінің көркем сәнді киім үлгілері көрмесі, кітап көрмесі.

Сабақтың әдісі: Жоғары белсенділікті дамыту әдісі (интерастив)

Сабақтың екінші кезеңі – тіл жаттықтыру кезеңі. (речевая зарядка). “Қазақтың ұлттық киімдері” тақырыбына арналған сөздікпен өткіземін. (“Қазақ тілі және Елтану” К. Сариева, 1997 ж. (Ж-5: 36 бет).

Қорытынды сабақ болғанымен сөз сайысын өткіземін (2 тілде).

Сабағымның 3-ші кезеңі – сынып мұражайына саяхат. Оқушыларды қазақтың ұлттық киімдері көрмесін көруге шақырамын. Көрменің демеушілері /спонсоры/ - ата-аналар, мектеп мұғалімдері, мектеп оқушылары.

Келесі кезең – Сурет көрмесіне саяхат.

Ерлердің ұлттық киімдері: жейде, шалбар “Жарғақ шалбар” – брюки из кожи, жеңсіз қамзол, шапан, ішік, тон, белдік “кісе белдік” (пояс с ножнами)

Ерлер бас киімі: киіз қалпақ, айыр қалпақ – хан қалпақ, тымақ (ушанка-треух)

Ерлер аяқ киімі: мәсі-ичиги (сапоги без каблуков), саптама етік – сапоги с высокими голенщами и войлочными чулками внутри – байпақ.

Әйелдердің ұлттық киімдері:
  1. үкілі тақия (бойжеткен)
  2. сәукеле (қалыңдық)
  3. ақ жаулық (жас келіншектер)
  4. кимешек (егдеәйелдер)
  5. кемер белдік (пояс с бляшками)
  6. жібек көйлек
  7. қамзол
  8. шапан
  9. ішік

Әйелдер аяқ киімі:
  1. мәсі – ичиги
  2. былғары етік – кожаные сапоги
  3. кебіс – кожаные калоши
  4. “көк сауыр етік” сапоги с голубыми голенищами

название идет от цвета сапог, подчеркивая ихизящество.

Әйелдер бас киімі: үкілі тақия, сәукеле, бөрік, кимешек әйелдер самай шашын көрсетпеу үшін өз жасына лайықты кимешек киген. Баяғыда сәукеленің құны 100 жылқыға тең болған.

Әйелдердің ұлттық киімдері ерекше сәнділігімен көзге түседі. Бойжеткендер мен келіншектердің киімдері әсем өрнектеліп, оюланып тігіледі. Ақ, сары, қызыл, жасыл жібек көйлектер қамзолмен киіледі:

Сөз кезегін көрме жетекшілеріне /гидам/ беремін.

Олар сәукеле, кимешек, т.б. ұлттық киімдер туралы әңгімелеп береді.

“Сымбат” сән үйіне саяхат. Италяндықтар мен Француздарды қайран қалдырған ұлттық киімдердің тамаша үлгілерін (Сымбат” сән үәінде қызықтауға болады.

Қолдан жасаған әшекейлер /самодельные аксессуары/

Шығыстың дәстүрі мен қазіргі заманның талғамы тамаша үйлесіп тұрған былғарыдан жасалған сәнді әшекеілерді “Сымбат” сән үйінің суретші – үлгілері жасаған.

Саяхат сабағымның соңғы кезеңі сұхбат / интервью/
    • Ұлттық киімдер әдемі ме?
    • Ұлттық киімдерді осы заманда киюге ыңғайлы ма?
    • Сіздер оны қандай кезде киесіздер?
    • Қазақ халқының киім-кешегінің бүгінгі күні үшін қандай мәні бар? /Олар қазақ халқының мәдени қазынасы/
    • Оны көріп отырып біз қандай әсер аламыз?
    • /мақтаныш сезімі сезіледі/

“Сымбат” сән үйінің киім үлгілерін көргендегі алған әсерімізді 3 тілде жеткізейік:

Как красиво! Қандай тамаша!

Как модно! Қандай сәнді!

Очень красиво! Өте әдемі!

Вам к лицу! Сондай жарасымды!

Так удобно в нем! Сондай ыңғайлы!

Красота вечно! Әсемдік мәңгілік!

Человека украшает одежда. Адам көркі – киім.

“Адамның бойындағысының бәрі де: жүзі де, киген киімі де, жаны да, ойлары да әсем болуы керек. А.П. Чехов.

- Өткенмен қоштаса отырып, дәстүрге қайта ораламыз. Бұл, әсіресе, соңғы жылдары айқын байқалады. Біз ұлттық киімдерге назар аудара бастадық.

Әсемдік – мәңгілік. Ол ешқашан қартаймайды.

Халықтың педагогиканы оқу орыс тілінде жүретін мектептердің қазақ тілі пәніне енгізуді жоспарлауда білім мазмұнымен принциптеріне қоса төмендегі талаптарды да ескеру керек.
  1. Бағдарлама, оқулық бойынша берілген тапсырмалардың бар мүмкіндігін пайдалану.
  2. Халықтың педагогиканың қай түрін қай тақырыпты өткенде байланыстыру тиімді.
  3. Сабақаралық, пәнаралық, класаралық, кластан тыс жұмыстарымен сабақтастықты сақтау.
  4. Бір сабақтың өзінде халықтық педагогиканы ұштастыра білу.
  5. Тәрбиелік мәні ұтымды тұстарына, оқушының жас ерекшелігіне, жеке бас ерекшелігіне баса көңіл аудару.
  6. Халықтық педагогиканың талаптарын жүйелі түрде біртіндеп дамыта пайдалану.
  7. Басқа ұлттың да тәлім-тәбиелік мәдени мұрасын салыстыра отырып қолдану.
  8. Халықтық педагогиканың үлгілерін ретімен қолдана білу және тағы басқалары.

Елтаңбамыздың “Қазақстан 2030” бағдарламасының талабына сай қоғамда жоғары тілдік мәдениетті бекітуге біз-мұғалімдер күш саламыз.

Қазақ тілі басқа ұлттар мен халықтарға қазақ халқының мәдениетін, салт-дәстүрлері мен әдеп-ғұрыптарын таып білу үшін қажет. Оны оқцп білу сапалы шет тілдерді оқып үйрену – бұл уақыт талабы. Қазақстан әлемдік қоғамдастық басқалармен тең дәрежеде кіруге ұмтылуда. Олай болса – үш тілді меңгеру – оқушыларға да уақыт талабы.


Сабақтың тақырыбы: Қазақтың ұлттық тағамдары

Сабақтың түрі: дәстүрлі емес сабақ (сайыс сабағы)

Сабақтың мақсаттары:

Білімдік: оқушылардың ой-өрісін кеңіту, сөздік қорын байыту, оқушыларды тез ойлауға, жүйелі сөйлеу білуге баулу.

Тәрбиелік: қазақтың салт-дәстүрін басқа ұлттар арасында кеңінен таратып дәріптеу, еліміздің дәстүрін насихаттау.

Дамытушылық: оқушылардың ауызекі сөйлеу мәдениетін қалыптастыру.

Сабақтың түрі— сайыс сабағы.

Сабақтың әдісі: түсіндірме, сұрақ – жауап, әңгімелеу, сөйлесу, ЖБЖ (жоғары белсенділікті дамыту әдісі) – интерактив.

Көрнекіліктері: қазақ ұлттық тағамдары көрмесі, дастархан, ыдыс-аяқтар, тіл дамытуға арналған суреттер көрмесі, кітап көрмесі.

Оқыту түрлері (формы)
  1. жекеше
  2. топтық оқыту құралдары :
    1. “Қазақ тілі” Бектұров Ш.К., 1988 ж.97-103 б.б.
    2. тірек – конспектілер
    3. “Мир казахов” Ақселеу Сейдімбек, Рауан, 2001ж.
    4. “Национальная кухня казахов” О.В. Таланова, Алматы, Қайнар,1990ж.
    5. “777 жұмбақ” кітапшасы, Ана тілі, 1994ж.
    6. “Қазақтың мақал-мәтелдері”. “Қазақ ырымдарынан”, Алматы, 1990ж.
    7. Орысша-қазақша-ағылшынша пәндік тақырыптық сөздік”, 40 000 сөз, Алматы, 2000ж.
    8. “Дастархан” кітабы
    9. Бейсенбаева Н.Н. “Қазақ тілі” II бөлім 79-80б., 2000ж.
    10. “Астана Ақшамы” газеті

Пәнаралық сабақтастық (шетел тілі пәнімен байланыстыру)

Сабақтың барысы:

I. Ұйымдастыру кезеңі

Кіріспе сөз: “Ата мұраң-асыл қазынаң”

(“Наследие дедов – драгоценное сокровище”)

деген қазақ мақалында айтылғандай, қазақ халқының салт-дәстүрін білу біздің парызымыз.

Қазақ халқы-көшпенді халық болған. Негізгі асы — сүт пен ет болған.

Қазақ халқы дастархан байлығына ерекше мән берген.

Қазақтар тағам түрлерін үшке бөлген: сүт тағамдары, ет тағамдары және көкөніс, жеміс. Сөздік қорына назар аударайық.

II. Тіл жаттықтыру кезеңі (речевая зарядка)

Ал, балалар, сөздіктеріңді ашыңдар “Қазақтың ұлттық тағамдары” тақырыбына арналған сөздікпен жұмыс өткізейік.