Утварэнне Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, Рускага i Жамойцкага
Информация - История
Другие материалы по предмету История
?шчыны К.КалiноСЮскi, рэвалюцыйная дзейнаiь якога прыпадае на 60-я гады XIX ст. i якi заСЮсёды звяртаСЮся да свайго народа на беларускай мове называСЮ родны край Лiтвой.
Прыкладна з XVI ст. тэрмiнам "Лiтва" пачынае абазначацца СЮся тэрыторыя сучаснай Лiтвы (былыя АСЮкштайцiя i Жэмайцiя), упершыню сустракаюцца СЮпамiнаннi аб лiтоСЮскай мове, лiтоСЮскiм праве СЮ сённняшнiм разуменнi належнаii да Лiтвы. Магнаты Гедройцы гаварылi аб тым, што яны лiтоСЮцы, а не pyciны. Польскi гiсторык Я.Длугаш адзначаСЮ, што лiтовец - гэта жэмайцец. I толькi на пачатку XX ст., калi завяршыСЮся працэс утварэння беларускай нацыi, назва "Беларусь" замацавалася за Беларускiм Панямоннем, выцеснiСЮшы адтуль назву "Лiтва", якая з таго часу стала адносiцца толькi да сучаснай Лiтвы. Гiсторыкi не толькi сфармулявалi новую (беларускую) канцэпцыю СЮтварэння ВКЛ, удакладнiлi межы старажытнай Лiтвы, але i, абапiраючыся на летапiсы i iншыя крынiцы, выкарысталi аргументы i факты для абароны распрацаванай iмi канцэпцыi.
Па-першае, прыхiльнiкi новай (беларускай) канцэпцыi лiчаць, што нiякага аслаблення беларускiх зямель у XII - пачатку ХШ ст. не iснавала, мiжусобнай барацьбы таксама не было. Летапiсы i iншыя крынiцы не зарэгiстравалi такiх фактаСЮ. Больш таго, крыжацкая навала яднала беларускiя княствы. У канцы XII ст. крыжакам удалося захапiць Нiжняе Падзвiнне Кукенойс i Герцыке i тым самым адрэзаць Полацкае княства ад Балтыйскага мора. Сiл cyпрацьстаяць крыжакам у палачан не хапiла, не дапамаглi iм наСЮгародцы i пскавiчы. Гэта аслабiла Полацкае княства. Цэнтр грамадска-палiтычнага жыцця пачаСЮ паступова перамяшчацца з Падзвiння (Полацкага княства) у Панямонне (Новагародскае княства).
Па-другое, Лiтва, перш чым прыступiць да заваявання зямель заходнерусаСЮ, рабiла паходы супраць НаСЮгародчыны, ПскоСЮшчыны, Смаленшчыны, багацела, умацоСЮвалася. ПаходаСЮ было шмат, гэта адзначаюць летапiсы. Усе паходы, акрамя двух, закончылiся няСЮдачай для лiтоСЮцаСЮ. Аб гэтым нiчога не гаварылася СЮ дарэвалюцыйнай i савецкай гiстарыяграфii,таму, што лiтоСЮцы быццам мелi больш дасканалую ваенную арганiзацыю, чым заходнерусы; яны апошнiх заваёСЮвалi, i нi СЮ якiм разе не наадварот.
Па-трэцяе, М.Ермаловiч лiчыць, што галоСЮным пытаннем, было атаясамленне сучаснай Лiтвы са старажытнай Лiтвой. Апошняя была гiстарычнай воблаiю Беларусi, яе трэба шукаць побач з Полацкай, Турава-Пiнскай i Новагародскай землямi. Старажытная Лiтва пакiнула на тэрыторыi Беларусi "аСЮтографы" СЮ выглядзе назваСЮ вёсак "Лiтва" СЮ Слонiмскiм (Гродненская вобл.), Ляхавiцкiм (Брэiкая вобл.), Уздвенскiм, СтаСЮбцоСЮскiм, Маладзечанскiм (Мiнская вобл.) раёнах. Гэтыя назвы (тапонiм "Jliтва") супадаюць з летапiснымi.
Пачатак утварэння ВКЛ, на думку М.Ермаловiча, як у лiтоСЮскай, так i беларускай гiстарыяграфii звязваецца з дзейнаiю лiтоСЮскага князя МiндоСЮга. Першы раз яго iмя СЮпамiнаецца СЮ дагаворы 1219г., дзе ён разам з iншымi балцка-лiтоСЮскiмi князямi абавязаСЮся перад галiцка-валынскiмi князямi выступiць супраць палякаСЮ. У 12.47 i 1245 гг. МiндоСЮг выступаСЮ на баку Данiлы Галiцкага супраць Конрада Мазавецкага i чарнiгаСЮскага князя Раiiслава. Дзесьцi СЮ 1245-1246 гг. МiндоСЮг быСЮ запрошаны куронамi для дапамогi iм у змаганнi з немцамi. Аднак над крэпаiю Амботэн ён пацярпеСЮ страшэннае паражэнне i вымушаны быСЮ адступiць. Крыжакi напалi на яго СЮладаннi i xaця не СЮзялi яго СЮмацаванняСЮ, аднак панеслi вялiкiя спусташэннi i разбурэннi яго зямлi. Гэта не магло не прывеii да аслаблення пазiцый МiндоСЮга СЮ Лiтве, што i выкарысталi яго працiСЮнiкi. У мiжусобнай барацьбе, якую яны распачалi супраць МiноСЮга, ён пацярпеСЮ паражэнне i быСЮ вымушаны СЮцякаць у Новагародак. Там ён дзесьцi СЮ канцы 1246 - пачатку 1247г. прымае "веру христианскую от Востока со многими своими бояры", што сведчыць аб тым, што МiндоСЮг не заваяваСЮ Новагародак, а быСЮ абраны князем. Калi б МiндоСЮг быСЮ заваёСЮшкам, яму не трэба было б прымаць праваслаСЮе. Значыць, МiндоСЮг з'явiСЮся СЮ Новагародку не як заваёСЮнiк, а як перабежчык, якi СЮцёк з Лiтвы разам з yciм cвaiм родам i акружэннем (Ермаловiч M.I. тАЬПа слядах аднаго мiфатАЭ С.56 61).
У гэты час Новагародская зямля вызвалiлася з-пад залежнаii ад галiцка-валынскiх князёСЮ у першую чаргу таму, што ix зямля была спустошана мангола-татарскiм нашэiем. Суседняя Лiтва з прычыны СЮнутраных i знешнiх абставiн таксама значна аслабела. Перад МiндоСЮгам была пастаСЮлена задача пашырэння тэрыторыi Новагародскага княства за кошт Лiтвы. У такой сiтуацыi МiндоСЮг для новагародцаСЮ быСЮ добрай знаходкай: пакрыСЮджаны cвaiмi суайчыннiкамi, ён быСЮ зацiкаСЮлены СЮ помiе сваёй былой радзiме. Гэты вопыт Новагародка пазней паспяхова выкарыстоСЮвалi полацкiя i пскоСЮскiя феадалы. МiндоСЮг прыступае да выканання задання новагародцаСЮ заваявання Лiтвы. ПадгаварыСЮшы сваiх пляменнiкаСЮ ТаСЮцiвiла i Едзiвiла з ix дзядзькам Вiкiнтам icцi пад Смаленск, МiндоСЮг абяцаСЮ аддаць iм усё, што яны захопяць у час паходу. Гэтым самым МiндоСЮг хiтраiю фактычна выгнаСЮ з Лiтвы ТаСЮцiвiла, Едзiвiла i Вiкiнта, МiндоСЮг быСЮ перабежчыкам у Новагародак, а не яго заваёСЮнiкам. Бо калi б ён з Лiтвы заваяваСЮ Новагародак, дык навошта яму было займаць Лiтву? Словы "поимана бе вся земля Литовьская" гавораць, што МiндоСЮг да гэтага не валодаСЮ нiводнай часткай яе. Значыць, ён прыбыСЮ у Новагародак, страцiСЮшы Лiтву (Ермаловiч M.I. тАЬПа слядах аднаго мiфатАЭ С.61).
Далей М.Ермаловiч робiць вывад, што СЮтварэнне ВКЛ пачалося не з заваявання Новагародскай зямлi Лiтвой, а з заваявання Новагародскай зямлёй Лiтвы. Гэту заваёву новагародскiя феадалы ажыццявiлi свaiмi сiла?/p>