Працэс тэрытарыяльнага пашырэння Расійскай імперыі на прыкладзе каўказскага вектара знешняй палітыкі дзяржавы
Курсовой проект - История
Другие курсовые по предмету История
°блажылі Шемаху, а 7 жніўня занялі гэты важны гандлёва-рамесны і адміністрацыйны цэнтр Паўночнага Азербайджана. Вялікую ролю ў падзенні Шемахи згуляў пераход часткі гараджан на бок паўстанцаў.
Паблізу Шемахи паўстанцы разбілі гянжинського і ериванського ханаў. Многія стаўленікаў шаха, у тым ліку і кіраўнік дэрбі беглі ў Іран. Хаджы-Дауд укрипивсявся ў Шемахе.
Увосень таго ж, 1721 Астраханскім губернатару праз князёў кабардзінцы стала вядома, што Хаджы-Дауд-бек і Сурхай-хан звярнуліся да турэцкаму султану праз крымскага хана з просьбай, каб ён прыняў пад сваю апеку і дапамог бы войскамі.
Пры гэтым, нельга выпускаць з-пад увагі арыентацыю Xаджи-Дауда і Сурхай-хана на Асманскай імперыі, абумоўленае нацыянальнымі і рэлігійнымі інтарэсамі феадалаў. Аднак значная частка насельніцтва Паўночнай Каўказа, як пра гэта сведчаць шматлікія лісты-звароты да Пятра I, арыентавалася на Расею. Уладальнік Кабарды Іслам-бек Мисостов пісаў Пакланіліся і падпарадкаваліся ад сэрца Расеі не дазвольце, у нас сумниваться, каб мы ў далейшым да крымцами прысталі, але дазволіце верыць нам, што ад такіх думак вельмі адышлі, а ад вас ужо ніколі не видкладемося. І ў паводзіны нашых паслухмянымі і вернымі быць заўсёды гатовыя [21, с.124].
У першай чвэрці XVIII ст. Іран перажываў глыбокі эканамічны і палітычны кризу.Все расце феадальная эксплуатацыя сялянства, працоўнага насельніцтва гарадоў прывяла да падрыву сельскай гаспадаркі і ремесла.Сефевидську дзяржава падрывалі таксама і феадальныя міжусобіцы, якія не спыняліся, карупцыя, раскладанне шахскага двара і г.д. Карыстаючыся сітуацыяй, Асманская імперыя вырашыла далучыць валодання на Каўказе. Аб планах і намерах Парты добра ведалі расійскія ўлады. Цалкам відавочна, што зацвярджэнне ўлады Парты ў Прыкаспія нашмат аслабіла б пазіцыі Расіі на Каўказе і стварыла б рэальную пагрозу паўднёва-ўсходніх межах імперыі. Такім чынам, асноўнай задачай паходу Пятра I на Каўказ было прадухіліць авалодання Асманскай імперыяй Закаўказзя і Прыкаспія. Да таго ж у планах Пятра I Прыкаспія адводзілася важная эканамічная ролю. Далучыўшы прыкаспійскі вобласці, ён спадзяваўся забяспечыць неабходным сыравінай мануфактурных прамысловасць Расіі, якая развіваецца. Акрамя таго, цар жадаў ператварыць Расію ў прамежкавай ў гандлі паміж Еропою і Усходам. З гэтай мэтай Пётр I меў намер перавесці торгилю шоўкам Ірана і Каўказа з канстанцінопальскага шляху на Астрахань. Да мая 1722 г. была завершана падрыхтоўка да паходу. У Астрахані было засяроджванне 47 ветразных і 400 галерных судоў.
Напярэдадні выступу 15 ліпеня 1722 года быў апублікаваны маніфест, а для распаўсюджвання яго ў Дагестан і Азербайджан быў накіраваны А.Лопухин з 30 вершнікамі. Маніфест абвяшчаў, што паход вырабляецца толькі з мэтай пакарання бунтаўнікоў, і ўсяму насельніцтву гарантаваў бяспекі. Як мы бачым, шемахинськи падзеі выкарыстоўваліся Пятром I толькі як нагода для пачатку ваенных дзеянняў. Мэтай паходу было далучэнне да Расіі важных у эканамічным і палітычным адносінах прыкаспійскіх правінцый Каўказа. Як і варта было чакаць, за выключэннем Хаджы-Дауда, Сурхай-хана і іх асяроддзя, маніфест Пятра I у Дагестане быў сустрэты ветліва. Але затое вестка аб пачатку паходу рускіх войскаў выклікала моцную трывогу ў кіруючых колах Асманскай імперыі [19, з.36].
Калі Порта абвясціла аб прыняцці Хаджы-Дауда ў падданства, 27 ліпеня 1722 г. Пётр I з асноўнымі сіламі высадзіўся ў Аграханський заліве. Між тым з Астрахані ішла сухім шляхам конніца, якая таксама ўступіла ў Паўночны Дагестан. Да іх добраахвотна далучыліся ўладальнікі Вялікі Кабарды Эль-мурза Чаркаскі і Малой Кабарды-Аслам-бек Комметов. 5 жніўня, пакінуўшы ў аграханськом ретраншемент 300 чалавек рэгулярнага войска і 1500 казакоў, рускія войскі рушылі морам і сушай на поўдзень. У той жа дзень Пётр I з войскам прыбыў на Сулака і размясціўся. 15 жніўня рускія войскі рушылі да Дзербент. Султан-Магмут Отемишський спрабаваў супраціўляцца перадавым атрадам войскаў, але быў без асаблівых намаганняў разбіты.
Становішча спрыяла працягу паходу. Аднак з-за раптам ўзніклі цяжкасці ў сувязі з крушэннем у Аграханському заліве двух эскадраў, а таксама з ростам захворванняў сярод салдат 29 Жніўня 1722 было прынята рашэнне спыніць паход. І пакінуўшы гарнізон у Дзербент, Пётр I з асноўнымі сіламі вярнуўся ў Аграхан. І ў тым месцы, дзе р Кайса дзеліцца на два рукавы Сулака і Аграхан, загадаў закласці крэпасць Святога Крыжа. Пасля гэтага, даручыўшы камандаванне генералу Мацюшкін, адбыў ў Астрахань [11, с.390].
Між тым Порта загадала Хаджы-Дауд, каб ён усімі мерамі стараўся выгнаць расійскі гарнізон з Дзербент і з іншых тамтэйшых краёў [24, с.45]. А неўзабаве і войскі асманаў ўварваліся на Кавказ.У сувязі генералу Мацюшкін быў дадзены загад прыняць належныя меры для абароны Дзербент і Баку.
У верасні 1723 напалоханы ўварваннем войскаў асманаў на Каўказ, Іран падпісаў з Расіяй дагавор. Пры Пецярбургскага дагавора шах прызнаваў за Расіяй прыкаспійскі вобласці Каўказа. Гэта яшчэ больш абвастрыла расейска-турэцкія адносіны. Султан абвясціў аб прыналежнасці Порце за ўсё Ірана і пра свой намер далучыць Дербентское ханства, як быццам даўно яму належыць, а таксама распарадзіўся, каб памежныя ары і крымскі хан былі гатовыя да вайны з Расіяй. Варожасць Парты да Расіі па-ранейшаму падтрымлівалі Англія, Аўстрыя і іншыя заходнія дзяржавы. Над Каўказам навісла пагроза агрэсіі асманаў.
Пэўную ролю ў развіцці расійска-каўказскай гандлю згуляла усталяваная ў 1723р. ў Астрахані камп