Ылым министрлігі ministry of education and science of republic of kazakhstan
| Вид материала | Тезисы |
- Ministry of Education and Science, Youth and Sport of Ukraine, 382.75kb.
- Ылым министрлігі л. Н. Гумилев атындағы еуразия ұлттық университеті заң факультеті, 1996.9kb.
- Автономная некоммерческая организация, 41.78kb.
- Ылым министрлігі ы. Алтынсарин атындағЫ Ұлттық білім беру академиясы, 651.63kb.
- Ылым министрлігі с. Аманжолов атындағы шығыс қазақстан мемлекеттік университеті, 983.92kb.
- Ылым министрлігі «ТҰран» университеті, 5763.02kb.
- Ылым министрлігі министерство науки и образования республики казахстан л. Н. Гумилев, 255.46kb.
- Selected National Issues and the Civic Program Поддержка: предоставление средств, 209.24kb.
- Ылым министрлігі әЛ–фараби атындағЫ Қазақ Ұлттық университеті, 577.59kb.
- Ылым министрлігі қазақ инженерлік теникалық академиясы, 1195.19kb.
Досымбаева А.М.
Астана/Казахстан
КУЛЬТУРНЫЙ КОМПЛЕКС КУМАЙ КАК ИСТОЧНИК ПО ИСТОРИИ ТЮРКОВ КАЗАХСТАНА
Памятники культурного комплекса Кумай открыты в результате разведочных исследований, проведенных в 2009 году, на территории Ерейментауского района Акмолинской области. Памятники занимают территорию, на площади террасы левого берега реки Кумай, в радиусе от 3-х до 7 км, в восточной и северо-восточной части урочища Соколиные горы. Согласно территориально-административному районированию земель, памятники находятся в пределах округа аула Торгай, в 5-7 км к югу от одноименного села, в непосредственной близости от аула Карагайлы (бывш. Стаханово), на левом берегу реки Кумай и занимают пространство в радиусе 1,5 - 6 км. Комплекс состоит из нескольких групп разновременных памятников, компактно расположенных в восточной и юго-восточной части подножий гор Акшокы и Жыланды.
В период с 2009-2010 гг на названной территории выявлено, документировано и зарегистрировано 11 комплексов, относящихся к нескольким историческим эпохам развития культур населения Казахстана. Состав комплексов представлен погребальными памятниками различных эпох, тюркскими культовыми конструкциями с каменными изваяниями, родовыми тамгами и одним позднесредневековым поселением.
Топографические особенности места локализации культурного комплекса Кумай, наименования гидронима и оронимов, хронологическая протяженность во временном отрезке в четыре тысячелетия, качественный состав памятников свидетельствуют о потенциальной информационной насыщенности объектов исследования.
Результаты предварительных исследований служат основанием для некоторых выводов об историко-культурном содержании наследия. Высокая концентрация памятников разновременных эпох в пространстве долины реки Кумай на территории государственного национального парка Буйратау, не является случайной.
Географическая локализация культурного комплекса Кумай, значительную часть которой составляют тюркские ритуальные конструкции, позволяет подтвердить ранее высказанную нами мысль о взаимосвязи факторов расположения культовых сооружений с каменными изваяниями, тюркскими петроглифами, тамгами в микрорайонах, природные характеристики которых соответствуют параметрам особо охраняемых природных территорий.
Предварительные данные свидетельствуют, что историческое содержание наследия будет способствовать решению целого ряда теоретических и практических задач, актуальных в гуманитарной науке.
Айхан Пала
Түркістан/Қазақстан
SELÇUKLU VE OSMANLI SARAYLARINDA OĞUZ – TÜRKMEN GELENEKLERİ
Oğuz Türkleri tarafından kurulan Selçuklu ve Osmanlı devletlerinde Orta Asya Türk kültürü ve İslam kültürüne ait unsurlar bir arada yaşamaya devam etmiştir. Selçuklu ve Osmanlı saraylarında da bu kültür unsurlarının çeşitli örneklerini görmekteyiz. Selçuklu ve Osmanlı hükümdarlarının Tanrı’dan kut almış bir soydan geldiklerine inanılır ve idamlarında kanlarının dökülmemesine dikkat edilirdi. Selçuklu ve Osmanlı hükümdarlarının Türklerin efsanevi hükümdarı Oğuz Han’ın soyundan geldikleri kabul edilirdi. Bu inanca dayanarak Osmanlı padişahlarının Oğuz Han’a ulaşan şecereleri yapılmıştır. Fatih Sultan Mehmed bir torununa Oğuz Han ismini vermiştir. Diğer torununa da Korkut ismi verilmiştir. Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Bey de Osmanlı tarihlerinin verdiği bilgiye göre Oğuz töresine göre padişah seçilmiş ve gene bu töreye göre kımran içilerek kendisinin hükümdarlığı kutlanmıştır. Selçuklu padişahı Alaeddin Keykubad’ın sarayında verilen ziyafette de Oğuz töresine göre kımız ve kırman içildiği bilinmektedir. Osmanlı padişahlarının sikke ve silahlarda Oğuzların 24 boyundan biri olan Kayı boyunun damgasını kullanmaları da bu anlayışın sonucudur. Osmanlı padişahlarının imzası olan tuğra, geleneğe göre Oğuz destanında bahsi geçen ok ile yaydan oluşur. Bu sembol Oğuzlar tarafından kurulan başka devletlerin hükümdarları tarafından da kullanılmıştır. Büyük Selçuklu sultanlarının tuğrası da ok ve yaydan oluşuyordu. Divanü Lûgati’t-Türk’e göre göre tuğra Oğuzlara aittir. Başka Türklerde yoktur. Dede Korkut kitabında anlatılan Salur Kazan’ın Oğuzlara kendi evini yağmalatmasına benzer uygulamalar Selçuklu ve Osmanlı saraylarında da görülmektedir. Tebliğimizde Selçuklu ve Osmanlı saraylarındaki Oğuz – Türkmen gelenekleri açıklanacaktır.
Абдулхаиров А.З.
Симферополь/Крым
ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ КОМПЕТЕНЦИЯ МЕНЕДЖЕРА
В ПОЛИКУЛЬТУРНОЙ СРЕДЕ: КРЫМСКИЕ ПРОЕКЦИИ
В последние годы все большее распространение приобретает понятие «кросс-культурный менеджмент» под которым обычно понимаются практические навыки управленца по эффективной реализации основных функций менеджмента в поликультурной бизнес-среде. Основной причиной этого является общая тенденция к глобальной интеграции мировых экономических связей, увеличению текучести финансовых и информационных ресурсов, активизации трудовых и рекреационных миграций населения, что дает основание некоторым современным исследователям называть мир начала XXI века «глобальной деревней». Поэтому современному менеджеру необходимо не только хорошо знать культуру собственного этноса, но и поликультурную ситуацию в своем регионе, стране, мире. Ведь чем многообразнее культурное поле ведения бизнеса, тем выше репутационные риски, острее проявляются кросс-культурные различия, выше коммуникативные барьеры, критичнее требования к кросс-культурной компетенции менеджера [1, с. 7-8].
Для некоторых поликультурных регионов, таких, например, как Автономная Республика Крым, умение менеджера ориентироваться во всем многообразии представленных здесь культур является особенно актуальным. Достаточно сказать, что на данный момент в Крыму проживают представители около 125 этносов, каждый из которых имеет свою уникальную, самобытную культуру. Культурное своеобразие представителей различных этносов и цивилизаций проявляется по следующим основным характеристикам:
1) ощущение себя и пространства;
2) общение и язык, стиль отношений между людьми;
3) время и отношение к времени, особые способы организации досуга;
4) ценности и нормы, верования и мировоззренческие установки;
5) процесс мышления и обучение;
6) методы и приемы работы.
7) одежда и внешний вид;
8) пища и связанные с ней нормы этикета;
Ибраева А.Ғ.
Астана/Қазақстан
ТҮРКІЛЕРДІҢ ДӘСТҮРЛІ ДҮНИЕТАНЫМЫНЫҢ НЕГІЗДЕРІ
Дүние жүзіндегі әр халықтың мәдениеті материалдық мәдениет құндылықтарымен ғана шектелмей, әлемнің жаратылысы туралы мифтермен байланысты дәстүрлі және рухани дүниетаныммен байланысты. Бұған тіршілік атаулынының бәріне тиесілі өмір мен өлім, уақыт пен кеңістіктегі адамзат қоғамының даму ерекшеліктері, кез-келген халықтың әдет-ғұрып, салт-дәстүр, тұрмыс-тіршілігінің тарихи негіздері жатады.
Ежелгі түріктер бір құдайға ғана сыйынбаған, бұл мәселеге байланысты әр тайпаның, әр отбасының, тіпті әрбір адамның өзіндік көзқарасы болған. Түркілерде «жарық сана» идеологиясына негізделген «тәңірлік» дін кеңінен тараған. Онда адамды мәжбүрлеу, еріксіз өзіне тарту міндеттері қойылмаған. Сондықтан «тәңірлік» діннің идеологиясы басқа діндердің идеологиясынан рухани жағынан айырмашылығы бар.
Дәстүрлі түркі дүниетанымында адамзаттың тіршілігінің негізі қоршаған ортаны танып білу және өзінің орнын табу болды. Жалпы жер шарының қалыптасуы, адамдардың, жануарлардың, өсімдіктердің пайда болуы және олардың ішкі әлемі туралы түсініктердің шексіз екендігін бүгінгі күнге дейінгі шешімін таппай отырған мәселелермен ұштастыруға болады.
Ежелгі түріктердің космогониялық көзқарастары мифологиялық бейнелер және эпикалық поэмалар түріндегі мәтіндік нұсқада кездеседі. Мұнда тіршілік әлемінің пайда болуына байланысты оқиғалар желісі, адамзат қоғамының алғашқы қауымдық бейберекеліктен өтуі жайында мәліметтер кездеседі.
Түркілердің түсінігінде ағаш ру мүшелерінің өмірімен байланысты. Бүкіл түркі халықтарының фольклорлық жинақтарында ағаш ру мүшелеріне өмір беруші ретінде маңызды рөл атқарады. Сондықтан да бүгінгі қазақ халықындағы ағаш негізінде қалыптасқан шежірелік дәстүр сақталып отыр.
Төлешова Л.Х.
Астана/Қазақстан
ТҮРКИЯДАҒЫ ҚАЗАҚ ДИАСПОРАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТІК-ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ
Барлығымызға мәлім болғандай кез-келген мемлекет егемендікке жеткеннен кейін түрлі құрылымдарын, құндылықтарын түгендеу мүмкіндігіне ие болады. Солардың ішінде ең маңызды саласы адам тағдырына байланысты болып табылады. Біздің жағдайымызда, еліміз өз тәуелсіздігіне жеткен күннен бастап алыс және жақын шет елдердегі қазақ диаспорасына ерекше көңіл бөле бастады. Солардың ішінде үлкен тарихи мәнге ие болған Түркия еліндегі қазақ диаспорасы болып отыр.
Түркиядағы қазақ диаспорасы негізінен өткен ғасырдың 50-ші жылдары Шыңжаң-Ұйғыр автономиялық ауданының Алтай округінен («алтай қазақтары») көшіп барған, сондай-ақ ХХ ғасырдың 80-ші жылдары Ауғанстан мен Ираннан босқын ретінде қоныс аударған қазақтардан тұрады. Стамбул консулдық округінде алтай (3450 отбасы) және ауған (740 отбасы) қазақтары тұрады.
Бұл жақтағы қазақтардың саяси рөлін айтар болсақ, жасыратыны жоқ, көздеген жағдайдан көп алыста жатыр. Мұның көптеген себептері бар. Ең бастысы, Түркиядағы қазақтардың саны аз. 80 миллион халқы бар елде небәрі 20 мыңға жуық қазақ өмір сүруде. Сонымен қатар әлсіз диаспораның атамекенге пайда келтірмесі де анық. Сондықтан шетелдегі қазақтарды елге көшіріп әкелудің жолын ғана емес, оларды тұрған елдерінде қалай күшейтуге болатынын да ойластырған жөн. Бұл әсіресе, алыс шетелдегі, яғни Түркия мен Еуропа қазақтары үшін аса маңызды. Өйткені бұл елдерде Қазақстанның имиджін көтеру ауадай қажет. Әрбір елдің табиғи қолдаушыларының өздерінің диаспоралары екені халықаралық тәжірибелерден белгілі [1, 175].
Түркия қазақтары қауымдастық төрағасы Дәруіш Қылыш былай дейді: «Қазақ Президенті мен мемлекетінен тілейтініміз – Қазақстан латын әрпіне тезірек көшсе екен. Түркиядағы қазақтар болсын, Еуропадағы қазақтар болсын, қазақша кітап-журналдарды, баспасөзді оқи алмайды. Мұнда біздің жеке кітапханамыз бар. Онда Қазақстаннан жіберілген 5000-нан аса кітап шаң басып тұр. Оның ішінде Абай атамыздың, Мұхтар Шақановтың, т.б. қазақ ақын-жазушыларының кітаптары бар. Бірақ оны оқуға мүмкіндік жоқ.» - деп қанжылады. Алайда әліпби мәселесі бүгінгі таңдағы өзекті проблеманың бірі болып табылады. Зейтінбұрны ауданында Абай атындағы орта мектеп бар. Бірақ, аты – қазақша да, заты – түрікше. Дәруіш Қылыштың айтуынша, қазақтар қауымдастығы жанында қызмет ететін қордың қазақша мектеп ашуға мұршасы жетпейді екен. Екінші жағынан қандасымыз: «Біз бөлек қазақ мектебін ашып, қазақша бала оқытамыз» деуге ыңғайсызданамыз, - дейді.
Жоғарыда айтылған мәселелерді түйіндей келе, Түркиядағы қазақтардың ана тілі мәселесіне байланысты, әсіресе жас буын өкілдерінің оны ұмытып бара жатқандығы бүгінгі таңдағы өзекті мәселенің бірі болып табылады. Латын әліпбиіне көшу немесе көшпеу келешекте нақты бір шешімін табуы тиіс. Алайда, шет елдегі қазақтардың қазақ тілін, дәстүрін ұмытпас үшін, олармен қатынасты дамыту, оқу құралдарымен қамтамасыз ету, қазақ мәдени орталықтарын құру, мәдени іс-шараларды көптеп ұйымдастыру және ол жақтағы жастарға Қазақстанда білім алуын қамтамасыз етуге жағдай жасалуы тиіс.
Исабекова Ұ.К.
Астана/Қазақстан
ОРТА ЕСКЕРТКІШТЕРІНДЕГІ ТҮРКІ ТІЛДЕРІНІҢ ФОНЕТИКАЛЫҚ ДАМУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Орта ғасыр жазба ескерткіштері – түркі халықтарының өткен тарихы, мәдениеті, әдебиеті, тілі, тұрмыс-тіршілігі, дінінің өткен тарихынан мәлімет алуға мүмкіндік беретін асыл мұралары. Тілдің уақыт өткен сайын дамуы тамырының тереңдігімен де өлшенеді. Арада мың жылдай өтсе де, уақыт тезіне шыдас беріп, қазіргі түркі тілдерімен тамырластығын жоғалтпаған тарихи маңызы зор жазба ескерткіштерді зерттеп, қазіргі тілдермен туыстық дәрежесін анықтау – бүгінгі ұрпақтың еншісі. Түптамырын түркі халықтарының тым әріден басталатын тарихи мұраларынан алып, қазіргі тіліміздің пайда болу, өсу, дамуының заңдылықтарын, қалыптасу жолдарын білу үшін орта түркі жазба ескерткіштерінің тілін жан-жақты зерттеп, қазіргі ана тілімізге қатысы қанша екендігін анықтау қажет.
Орта ғасырдағы жазба ескерткіштері сол дәуірдегі этикалық топтардың сөйлеген тілдері туралы ақпараттарды сақтап қалған бірден-бір тілдік материалдар болғандықтан, оларды жан-жақты зерттеудің нәтижесінде қазіргі түркі тілдерін, соның ішіндегі қазақ тілінің де тарихы туралы нақты мәліметтер ала аламыз. Осыған байланысты орта ғасыр ескерткіштер тілінің дыбыстық құрылымын түбірлер деңгейінде зерттеу арқылы түркі тілдерінің көне дәуірлері мен жаңа дәуірдің тарихи сабақтастығын анықтауға болады.
Орта ғасыр жазба ескерткіштерінің тілін қазақ тілімен салыстыра келе, лексикалық және фонетикалық жағынан толық сәйкес келетін сөздер; фонетикалық әрі лексикалық өзгеріске түскен сөздер; фонетикалық өзгеріске түскенмен, мағынасы толық сәйкес сөздер; мағынасы өзгерген, ал фонетикалық құрылымы толық сәйкес сөздер деп жіктеуге болады. Зерттеулер көрсеткеніндей, орта ғасырлық жазба мұралар тілдің сабақтастығын көрсету арқылы таным-түсініктің, дүниетанымның, салт-дәстүрдің ортақтығын да дәлелдейді.
Karini Jahangir
Астана/Қазақстан
TÜRK – İRANÎ DILLER İLIŞKISI ARAŞTIRMALARININ ÖNEMI VE DURUMU
Bu çalışmada Türk – İranî diller arasındaki ilişkiler, bu ilişkilerin önemi ve söz konusu ilişkilerle ilgili bilimsel çalışmalar konu edinmektedir. Türk – İranî diller ilişkisini, ana çizgileriyle “İslam Öncesi İlişkiler” ve “İslam Sonrası İlişkiler” başlıkları altında incelemek mümkündür. Türk – İranî diller ilişkisiyle ilgili çalışmalar, daha çok İslamiyet sonrası ilişkilerle sınırlı olup Türk dilinin İslamiyet öncesi, Sogdak, Harezm, Pehlevî ve Avesta gibi dillerle olan ilişkisi yeterince incelenmemiştir. Avesta’nın konularından biri olan ve daha sonraları Firdevsi’nin Şehnamesinin de ana konusunu oluşturan “İran – Turan savaşı” Türk halklarının İranî kavimlerle çok eskiden sosyal, siyasal ve kültürel ilişkide olduğunu göstermektedir. İki toplum arasında gerçekleşen sosyal, siyasal ve kültürel ilişkilerin diller arası etkileşimi de beraberinde getirmesi kaçınılmazdır. Ancak, Türk – İranî dilleri ilişkisi günümüze değin yeterince ele alınmamıştır. Konuyla ilgili az sayıda çalışma bulunmakta olup bu çalışmalar da Türk dilinin Yeni Fars dili olan ilişkisiyle sınırlıdır.
Ebubekir Güngör
Yozgat/Türkiye
KIRGIZLARDA ERKEK BAŞ GİYİMLERİ VE BUNLARIN KIRGIZ KÜLTÜRÜNDEKİ YERİ
Giyim kuşam, insanoğlunun en temel ihtiyaçlarından biridir ve korunma amaçlı olmasının yanı sıra, gelişim sürecinde geniş kültürel işlevler yüklenmiş bir nesnedir. Belgelerde Göktürk çağında Kırgızların baş giyimi kullandıkları bilinmektedir. Kırgızların kullandığı bu baş giyim, çevre koşullarının, toplumsal ve kişisel değer yargılarının, törelerin, kültürel ve ekonomik koşulların biçimlendirdiği önemli bir öğedir. Aynı zamanda kültürün de bir taşıyıcısıdır. Söz konusu baş giyim öğeleri, coğrafi koşullar, cinsiyet, yaş, yaşam tarzı ve kültürün etkisi sonucu zamanla değişim geçirmiştir. Bu Kırgız Kültürü geleneksel giyim tarzına da yansımış, hiyerarşik yapı, ekonomik durum, toplumsal statü, meslekler ve uğraşı alanları Kırgız baş giyimlerinde belirleyici olmuştur.
Есбергенова Б.С.
Астана/Қазақстан
ТҮРК КЕЗЕҢІНІҢ БЕЙНЕЛЕУ ӨНЕРІ ЕСКЕРТКІШТЕРІНДЕГІ ҚҰСТЫҢ ОБРАЗЫ
Құс образы әрқашан аспанды, аспан әлемін, яғни ежелгі түрктердің жоғарғы құдайы – Тәңір әлемін бейнелейді.
Жартастағы сурет өнерінде аң аулауда қырағы құсты пайдалану сюжеттерінің орны ерекше. Түрк кезеңіне тән жартас беттеріндегі суреттердің ішінде құс бейнесі бірнеше ғибадатханаларда кездеседі. Солардың ішінде айтарлықтай қызығушылық тудыратыны Таңбалы ғибадатханасында бейнеленген салт аттының бүркітпен аңға шығу көрінісі.
Бұл петроглифтердің қатарына Орталық Азия, әсіресе Жетісу жеріндегі ерте түрк тас мүсіндерінде бейнеленген құстардың бейнелерін қосуға болады. Бірақ бұл құстардың қайтыс болған адам жанының тәнінен ұшуы немесе аңшылықпен байланысты суреттелгені белгісіз. Қайткенмен де ерте түрктерде қырағы құстарды пайдаланып аң аулау әскери-спорттық сипаттағы ақсүйектерге ғана тән жаттығу емес, қоғамдық өмірдегі белгілі нормалар мен принциптерге сүйенген маңызды мәдени-идеологиялық іс-шаралар болып табылды. Сондықтан да әлеуметтік деңгейі жоғары адамдарға орнатылған тас мүсіндерде қырағы құстар бейнеленген. Сонымен бірге түрктердің дүниетанымында адам қайтыс болған соң, оның жаны тәнінен құстың кейпінде ұшқан. Мұндай көзқарас түрк халықтарында қазіргі этнографиялық кезеңге дейін сақталған.
Қыран құспен аң аулау кейінгі қазақ петроглифтерінде де орын алған. Бұл сонау ерте замандардан келе жатқан кәсіптерінің бірі болып саналады. Қазақтар қыран құспен негізінде ұсақ аңдар мен һалал етті құстарды аулаған. Мұның бір көрінісі Маңғыстаудағы петроглифтерде аң аулап жүрген құс түрімен таныс.
Құстардың қауырсыны да жауынгердің бойтұмары ретінде қасиетті болған. «Ежелгі түрктерде құстың қауырсыны жиі қолданылатын қару түріндегі оқтың (жебенің) қауырсынымен байланысты болды».
Түрк тайпаларының пайда болуына байланысты аңыз сюжеті және Тәңір белгісі құс бейнесінде ғұрыптық ескерткіштерде суреттелген. Батыс Түрк қағанатындағы ашина тайпасының символы – Алтын құс болғаны және оны Тан патшалығына сыйға тартқандығы туралы ақпарат жазба деректерде келтірілген. «Бұл Қарға болатын. Олар ағаштан қанатты тіршілік иесін ойып және оның үстін алтынмен жапқан» (Зуев, 2002, с. 24).
Мерке ғибадатханасындағы Қарақыстақ шатқалындағы Қарақыстақ 1 қорымынан табылған ортасында құс бейнеленген алтын жапсырма стильдік жағынан Күлтегін қағанның бас киімінде бейнеленген құс бейнесіне жақын және бұл бейнелер Алтын құс Дулы жайындағы аңыздың көрінісі тәрізді.
Ортағасырлық деректерде құстың бейнеленуі ежелгі халықтың дүниетанымымен тығыз байланысты. Құс бейнесінің түрк тайпалары әлеуметтік элитасының символы ретінде қолданылғаны күмәнсіз, ал оның ғұрыптық дәстүрде қолданылуының тамыры тереңде жатыр.
Сыдықова Ж.Т.
Қызылорда/Қазақстан
ОҒЫЗДАРДЫҢ ЭТНИКАЛЫҚ ТАРИХЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІНІҢ КЕЙБІР МӘСЕЛЕЛЕРІ
Оғыздар - IX – XI ғғ. Сырдарияның төменгі ағысында саяси билікке ие болып, мемлекет құрған түркі тілдес тайпалар. Олар өз заманында көршілес Орта Азия және Шығыс Еуропа мемлекеттерімен тығыз саяси, экономикалық және мәдени байланыстар жасай отырып, сол кезеңдегі тарихи-этникалық, миграциялық процесстерде аса үлкен роль атқарды. Ортағасырлық араб-парсы деректерінде гуздар, түркі тіліндегі жазбаларда оғыздар деген аттармен белгілі болған бұл тайпалардың саяси орталығы Сырдарияның Аралға құяр сағасында орналасқан Жанкент қаласы болды. Бұл күндері оғыз тайпаларының түркімен, түрік, әзірбайжан халықтарының этногенезі мен этникалық тарихында басты роль атқарғаны тарихи тұрғыдан зерделеніп, дәлелденді. «Ал қазіргі Қазақстан жерінде өмір сүріп, мемлекет құрған оғыздар қазақ халқының ұлт болып қалыптасуында қаншалықты маңызды орын алды?» деген сұрақ қазақстандық тарихшылар мен этнологтар тарапынан жеткілікті дәрежеде зерттелмей қалып отырғаны жасырын емес. Тіпті, ортағасырлық деректерден «оғыз қалалары» деген атаумен жақсы таныс Арал маңындағы Жанкент, Женд, Хора т.б. қала жұрттарының кейбірін археологиялық тұрғыдан сәйкестендіруде де шешімін таппаған мәселелер жеткілікті.
Олардың бірі - оғыздардың астанасы болған Жанкент жайлы жергілікті халық арасында ежелден келе жатқан «Жылан жұтқан қала туралы» деген аңыздың зерттелуі. Жанкентті және оның маңайын мекендеген оғыз тайпалары туралы зерттеу барысында ортағасырлық жазба деректермен қатар осы аталған аңыздың, яғни, онда баяндалатын сюжет пен бейнеленетін образдардың да едәуір маңызы бар. Себебі, аңыздағы Жанкент халқын қырған жылан бейнесін қимақтардың құрамында өмір сүрген қаи немесе қыпшақтардың құрамындағы ұранқай тайпаларымен сәйкестендіруге болады. «Қаи» және «ұранқай» этнонимдерінің этимологиясына С.А. Ақынжановтың іргелі шығармасында жан-жақты түсініктер беріледі.
Оғыздардың этникалық тарихын зерттеудегі келесі бір мәселе: «Оғыздарды құраған 24 тайпаның қайсысы «Оғыз қалалары» аталған қоныстарды мекен етті?» деген сұрақ. Бұл тұрғыда шағын да болса археологиялық зерттеулер жүргізіліп жатқан Жанкент қаласынан табылған жәдігерлерге, керамикалық бұйымдардағы таңбаларға сараптама жасап, толыққанды тұжырымдау да оғыздар тарихын зерттеуде аса маңызды болып табылады.
Молдокулова Д.Т.
Бишкек/Кыргызстан
ЗАПРЕТЫ, ПОВЕРЬЯ И ПРИМЕТЫ, СВЯЗАННЫЕ С КОНЕМ У КЫРГЫЗОВ
(НА ОСНОВЕ ПОЛЕВЫХ ЭТНОГРАФИЧЕСКИХ МАТЕРИАЛОВ)
Кочевые кыргызы из всех видов домашнего скота уделяли особое внимание коню и проявляли к нему очень бережное отношение. Конь был непосредственным участником всех этапов жизни кыргызов: при рождении, при воспитании, при женитьбе, при обрядах, проводимых во время похорон.
Множество кыргызских примет, пословиц и поговорок, связанных с конем, можно рассматривать как один из примеров особенного отношения нашего народа к коню.
Кыргызы не только уделяли особое внимание уходу за конем, езде на конях, но и проявляли осторожное отношение к вещам, используемым при верховой езде, например, седлу, а также помещению, где держали коней.
В предлагаемой статье говорится о запретах, приметах и поверьях, которых придерживаются кыргызы при уходе за конем, при езде на нем и во время его объездов. При написании данной статьи, как основной историко-этнографический источник, использовались полевые материалы автора, собранные с 2003 – по 2010 годы в Таласской, Иссык-Кульской, Нарынской областях и научные труды, вышедшие в свет до настоящего времени в области кыргызской этнографии по данной теме.