Валянцін Акудовіч мяне няма: роздумы на руінах чалавека

Вид материала

Документы

Содержание УЛАДЗІМЕР КОНАНЗваба мэтаўнівэрсалізму

Подобный материал:

• План: Зачын Гістарычнае І нацыянальнае Рэлігійнае І нацыянальнае Уласна нацыянальнае, 1477.7kb.
• Човен на Млечным Шляху, 4882.42kb.
• Асэнсаванне творчасці І асобы У. Караткевіча пісьменніка І чалавека, 356.44kb.
• 1. Прадмет, функцыі І задачы гістарычнай наукі, 1183.69kb.
• Реферат на тему: Середні віки Л. Українки Зміст, 404.2kb.
• Уладзімір Караткевіч Нават не ведаеш з чаго пачаць пісаць. Столькі пра яго гаварылі,, 151.31kb.
• Новата тайна история, 1873.16kb.
• Файл утрымлівае канчатковы варыянт спісу пытанняў на які вы мусіце адказвуць у час, 734.26kb.
• Крыніцы вывучэння. Канцэпцыі гістарычнага працэсу, 1915.94kb.
• Усістэме агульнай сярэдняй адукацыі музыцы належыць асаблівая роля, 463.78kb.

УЛАДЗІМЕР КОНАН
Зваба мэтаўнівэрсалізму

Усё памірае ў свой час — людзі і дзяржавы. Несьмяротныя толькі Дух, які ад Бога, і культура, створаная народамі. 

Уладзімер Конан

“Усё ёсьць поўнае тым, чым яно ёсьць”. Гэтая ўнівэрсальная формула статычнага сьвету, вынайдзеная Пармэнідам, уяўляецца бездакорнай у межах непатаемнага, калі непатаемнасьць прымаецца за вызначальную адзнаку існасьці быцьця. З такога гледзішча сьвет цэласна адзіны сваёй наяўнасьцю і ўнівэрсальна паяднаны гэтым Адзіным, як мяжой наяўнага існага. Але як толькі паўстае пытаньне пра канстытуцыйныя вымярэньні Адзінага, то адразу выяўляецца, што на прасторы Адзінага быцьцё дзеецца, як незьлічоныя множнасьці быцьця, вэрхал супярэчнасьцяў якога не вытрымлівае ні адна Ўнівэрсалія, і ня толькі статычная, як у Пармэніда, але і дынамічная, як, скажам, у Геракліта ці ў Гэґеля. Тым ня менш, звабай унівэрсалізму прасякнутая ўся гісторыя мысьленьня і нават напрыканцы XX стагодзьдзя, калі большасьць мысьляроў, пакрыўджаных непадступнасьцю звабы, робяць выгляд, што не зьвяртаюць на яе ўвагі, — застаецца яшчэ даволі тых, хто не стамляецца наноў шукаць гэтую папараць-кветку мэтафізыкі ці трымаецца нейкай раней натрызьненай, часам інтэрпрэтуючы яе па-свойму, або ствараючы адмысловую кампіляцыю зь некалькіх, тымсамым спрабуючы надаць “маральна зношаным” новую якасьць.

Няма патрэбы даводзіць — бо гэта навідавоку, — што Ўладзімер Конан належыць якраз да тых мысьляроў, якія ня мысьляць сабе мысьленьне без апірышча на нейкую ўнівэрсалію. Апошнія працы (тое ж “Сусьветнае дрэва”) яшчэ раз пацьвердзілі і з дадатнай выразнасьцю акрэсьлілі ягоную схільнасьць да сыстэматызацыі веды пра існае — цяпер ужо на аснове мэтаўнівэрсаліі Сусьветнага Дрэва, якое ахоплівае ўсю прастора-часавую рэальнасьць і зьнітоўвае сабой усе пазьнейшыя ўнівэрсаліі: ад біблейска-хрысьціянскай да рэнэсанснай і далей — Новай і Найноўшай пары.

Аднак мы ня будзем разглядаць стасункі ўсіх, пазначаных Уладзімерам Конанам, унівэрсальных міталягемаў і канцэпцыяў у кантэксьце мэтаўнівэрсаліяў Сусьветнага Дрэва, а спынімся адно на біблейска-хрысьціянскай міталягеме, бо для дэманстрацыі нашага разуменьня праблемы, здаецца, будзе даволі і гэтага. Тым болей, што і сам Уладзімер Конан менавіта ёй надае дамінуючае значэньне ў агульным полі сваіх развагаў. (“Па сутнасьці, уся Біблія ёсьць сымболем драматычнага станаўленьня духоўнага чалавека, сукупнасьцю архетыпаў яго ўзыходжаньня па Сусьветным Дрэве ад цемры падзямельля да нябеснага сьвятла”.)

У сваю пару як унівэрсалія Сусьветнага Дрэва, так і ўнівэрсалія Хрысьціянства былі запар базавымі для эўрапейскага чалавецтва і шмат у чым вызначылі абрысы ідэалягемы ў першым выпадку — паганскай, у другім — хрысьціянскай эры. Таму, калі кіравацца лёгікай гісторыка-часавай пасьлядоўнасьці, не выглядае наўмысным іх паяднаньне ў адным тэарэтычным дыскурсе, але калі яны зводзяцца ў агульную сынтэзу (як у Ўладзімера Конана), то адразу паўстае пытаньне: наколькі гэтая лягічная (у гісторыка-часавым значэньні) пасьлядоўнасьць дазваляе нітаваць у нешта супольнае дзьве розныя ўнівэрсаліі, кожная зь якіх паўстала са сваёй прычыны ісьціны быцьця?..

Вось на гэты момант у эстэтычнай і быційнай сыстэме Ўладзімера Конана і хацелася б зьвярнуць увагу і выказаць сваё разуменьне тых кардынальных супярэчнасьцяў, якія мусяць зьяўляцца кожны раз, калі робіцца спроба паяднаць некалькі ўнівэрсальных мадэляў у структуры адной лёгацэнтрычнай канструкцыі.

Усякая Ўнівэрсалія ўсеабдымная і самадастатковая (на тое яна і Ўнівэрсалія) настолькі, што не трансфармуецца ў іншую, — калі ня браць пад увагу магчымасьць трансфармацыі яе асобных фрагмэнтаў, — і, больш за тое, ня мае ў сабе мэханізму, празь які магла хаця б суладна стасавацца з сваёй папярэдніцай ці наступніцай. Эвалюцыйнае перацяканьне міталягемы Сусьветнага Дрэва ў корпус біблейскіх мітаў і далей — у міт хрысьціянскі, прапанаванае Ўладзімерам Конанам, базуецца на пераемнасьці тых ці іншых элемэнтаў, але, здаецца, ня ў поўнай меры ўлічвае тую кардынальную зьмену функцыяў, якую набываюць гэтыя элемэнты ў выніку трансфармацыі (а ў рэшце рэшт — трансмутацыі) у варожай для іх прасторы новай Унівэрсаліі. Ужо ў біблейскай міталягеме, па часе найбольш блізкай да пары міталягемы Сусьветнага Дрэва і фактаграфічна (але не ідэалягічна) яшчэ зусім паганскай, Сусьветнае Дрэва “нагружана” наскрозь адмоўнай функцыяй, якая павінна была дыскрэдытаваць яго (канчаткова і назаўжды) як вечную і крыштальна чыстую крыніцу жыцьцядайнай субстанцыі.

Да біблейскіх падзеяў Сусьветнае Дрэва ўяўляла сабой абсалютную формулу бясконцасьці жыцьця, але пасьля таго як на ім высьпелі атрутныя плады “веданьня дабра і зла”, з-за якіх чалавек і па сёньня мае столькі пакутаў і ў канчатковым выніку заўсёднае гібеньне, — Дрэва апынулася ў подзе прычыны татальнага панаваньня сьмерці.

Зрэшты, было б нават дзіўным, каб ідэалёгія новай (хрысьціянскай) Унівэрсаліі не паспрабавала зганьбіць былую — дыскрэдытацыя, як інструмэнт адмаўленьня, куды больш дзейсная за рытарычна-дэкляратыўнае “не”, а адмовіць значэньне Сусьветнага Дрэва ў якасьці адзінай падставы існаваньня існага было зусім неабходна, паколькі далей прычынай сьвету мусіў быць ужо ня сам сьвет (Сусьветнае Дрэва), а штосьці іншае, нейкая староньняя ўсяму існаму сіла, якая стварае існае сама зь сябе, але ня як свой працяг, а нешта інакшае і ў пэўнай меры нават самадастатковае...

Натуральна, у гэтых дзьвюх ўнівэрсаліях (паганскай і біблейскай) можна шукаць і знаходзіць тыпалягічна агульныя прыкметы, толькі нішто іх ня зможа зьнітаваць у нейкую еднасьць, бо паміж імі разлом ня ў форме быцьця, а ў спосабе мысьленьня, якое на тую пару рашуча выламвалася з маналягічнай цэласнасьці непатаемнага ў дыялёг з патаемным.

Дарэчы, калі забыцца на рэвалюцыйны перарахунак інтэлігібэльнай сытуацыі, то быційна паганская і бібілейская цывілізацыя яшчэ не далёка разышліся між сабой, чаму сьведчаньнем і сам біблейскі Бог, які хаця ўжо і “зьлез” з Сусьветнага Дрэва, але яшчэ не намацаў сабе прытулку ў сутоньні трансцэндэнтнага і таму месьціўся недзе бліз чалавекаў і народаў. Адсюль Ягоная заангажаванасьць жывым жыцьцём: Ён то песьціць, то ненавідзіць чалавека, і робіць гэта ў тут-быцьці ды “ўласнаручна”, а ня праз памагатых у нейкай там апраметнай катавальні, як тое будзе адбывацца потым. — Ён яшчэ непасрэдна прычыняецца да ўсіх чалавечых справаў, творыць лад і бурыць бязладзьдзе, нішчыць амаль усё жывое і аднаўляе яго наноў — адным словам, прысутнічае як рэальны суб’ект у рэальнасьці чалавечага бытнаваньня. Верагодна, з гэтае блізкасьці да канкрэтыкі жыцьця Ягоныя адносіны да зганьбаваньня ім жа Сусьветнага Дрэва застаюцца пакуль досыць памяркоўнымі. Бо хаця ён і адпрэчыў прэтэнзіі Сусьветнага Дрэва на валоданьне ўсім зьместам і сэнсам Сусьвету, але літасьціва пакінуў Дрэву магчымасьць заставацца ў якасьці перыфэрыйнае падзеі, якая поўніць акаляючую чалавека прастору пабытовымі значэньнямі...

Затое трэйці Бог (за першага палічым Сусьветнае Дрэва) — Бог сьвятога дабравесьця, паставіўся да Сусьветнага Дрэва, куды больш варожа. Нябачны, няўлоўны, нямоўны — ён ужо зносіцца зь людзтвам не непасрэдна, а праз досыць складана распрацаваную сыстэму “знамёнаў” (знакаў-сымболяў), як бы падкрэсьліваючы сваёй адсутнасьцю ў тут-быцьці ягоную, тут-быцьця, нявартасьць, умоўнасьць, усяго дадатнасьць да трансцэндэнцыі, якая адно і ёсьць тым мейсцам, дзе ўсё знаходзіць і вартасную, і сакральную меру ды вагу. Адсюль сьмяротная варажнеча трэйцяга Бога да Сусьветнага Дрэва, як да альтэрнатыўна супрацьлеглай ідэалягемы, сыстэма каштоўнасьцяў якой палягае на сумернасьці чалавека і тут-быцьця і тымсамым адмаўляе трансцэндэнтнае і ягоную прычыну — хрысьціянскага Бога.

Вынікам гэтай сьмяротнай варажнечы сталася тое, што Хрыстос “сьсёк” Дрэва і на самай сярэдзіне існага, дзе раней трымаў нябесныя шаты магутны галамень Сусьветнага Дрэва, замацаваў, выштукаваны з гэтага Дрэва, — Крыж.

Ва ўсе папярэднія часы дрэва паслугавала толькі жыцьцю і само было гэтым жыцьцём. Калі яно і сьсякалася, то каб будаваць хаты, вялічыць ляда, масьціць гаці, майстраваць калыскі і вазы — адным словам, зноў жа зьдзяйсьняць волю волі да жыцьця, якое такім чынам церабіла сьцежку ў наступнасьць. І толькі хрысьціянства, абсёкшы дрэва на крыж, ператварыла яго ў начыньне сьмерці, з чаго Сусьветнае Дрэва Жыцьця набыло значэньне Дрэва Сьмерці, пад засеньню якога чалавек чакае раптоўнага поклічу з там-быцьця, каб, перасягнуўшы мяжу патаемнага, атрэсьці зь сябе жыцьцё як сьмерць і далучыцца да сьмерці як вечнага жыцьця.

Заакцэнтуем яшчэ: у сыстэме каардынатаў хрысьціянскай ідэалёгіі Сусьветнае Дрэва Жыцьця было перайначана менавіта ў Дрэва Сьмерці, а не ў “мэтафарычны сымболь чалавека”, як тое высноўвае Ўладзімер Конан, зыходзячы зь некаторых эпізодаў Сьвятога Дабравесьця, дзе “дрэва”, — сапраўды так, — згадваецца ў якасьці антрапаморфных мэтафараў.

“У Новым Запавеце звычайнае дрэва сталася мэтафізычным сымболем чалавека. Пра фарысеяў і садукеяў, якія няшчыра прыйшлі каяцца і хрысьціцца, Яан Хрысьціцель сказаў: “Ужо і сякера пры карэньнях дрэваў ляжыць: усякае дрэва, якое не прыносіць добрага плёну, сьсякаюць і кідаюць у агонь” (Мацв. 3:10). Дрэвам няплодным Хрыстос называў усіх тых людзей, хто сваёй прагавітасьцю і славалюбствам пазбавіліся дароў духоўных” (Уладзімер Конан).

Нават з гэтага кароткага ўрыўку добра бачна, як варагуе хрысьціянскі тэкст з дрэвам, замыкаючы яго ў аблогу варожага кантэксту — “сякера”, “агонь”, “няплоднасьць”... І таму нічым іншым, акрамя як адвечнай звабай мысьляроў — мэтаўнівэрсалізмам, не растлумачыць, з чаго Ўладзімер Конан прамінае ўвагай тую магутную энэргію адмаўленьня Сусьветнага Дрэва, якой літаральна насычана ўся Біблія. Гэтая энэргія адмаўленьня (зь якой хрысьціянства і ўзьнялося як новая Вялікая Ўнівэрсалія) найперш і паўстае пытаньнем да ўсёй адмысловай сыстэмы, што ладзіць беларускі філёзаф, спрабуючы паяднаць разбэрсаныя фэномэны быцьця і прыгажосьці мэтаўнівэрсаліяй Сусьветнага Дрэва.

 

* * * 

Сьсечанае на Крыж Сусьветнае Дрэва так ужо ніколі і не адродзіцца ў сваім значэньні. Не адродзіцца нават тады, калі сам Крыж, пабіты шашалем, зваляць бураломы XX стагодзьдзя, і ён перастане замінаць Дрэву выпырскнуць новым парасткам у сярэдзіне Сусьвету...

І справа тут зусім ня ў тым, што “парасткаў” Дрэва не засталося ці на подзе “сярэдзіны” паўстала нешта зусім іншае і ад Дрэва і ад Крыжа...

Няма ўжо самой сярэдзіны.

Сусьвет яшчэ быццам ёсьць, а сярэдзіны яго ўжо няма; як няма цэнтра, пэрыфэрыі, мяжы. На іх мейсцы цяпер дыскурс, які ўвогуле ня ведае, што такое ўнівэрсалія (хай сабе і такая вабная, як мэтаўнівэрсалія Сусьветнага Дрэва).

 

Хаця, магчыма, я і памыляюся: пэўна ж — ведае, але толькі як адзін з мноства сымулякраў (словы, што не адпавядаюць ніякім значэньням у зьмесьце рэальнасьці), якімі чалавецтва так доўга бавілася, выбудоўваючы рознага кшталту лёгацэнтрычныя канструкцыі.