Авторлар: Голомолзина Татьяна Владимировна

1   ...   6   7   8   9   10   11   12   13   ...   22

4 тарау Балалардан бас тартудың алдын алу бойынша негізгі ұсыныстары

4.1. Алдын алу балалардан бас тартуды болдырмау жөніндегі әлеуметтік жұмыс технологиясы ретінде


Бүгінгі танда қоғам алдындағы ең өзекті және әлеуметтік манызы бар жұмыстардың бірі ол- балаларынан бас тартушылар санын азайту және оның алдын алу тиімділігін арттырудың жолын іздеу болып табылады.

Дер кезінде алдын алу қызметі әлеуметтік жұмыстағы баладан бас тартуды болдырмау бойынша перспективалық және маңызды қызмет бағыты болып табылады және мүмкін болатын проблеманың алдын алуға және қойылған міндеттерді шешуге ықпал ететін жүйелер мен құраламдарды әске қосатын кешенді тәсілді талап етеді.

Әлеуметтік профилактика – бұл өмір сапасын арттыру шаралары жүйесі, әлеуметтік қауіптер факторларын төмендету, әлеуметтік әділеттілік принциптерін жүзеге асырға жағдай жасау арқылы мемлекеттік дәрежеде жүзеге асатын алдын алу қызметі. Әлеуметтік профилактика барлық басқа профилактикалық қызметтерді жүзеге асыруға түрткі болатын қажетті бейнені құрайды: психологиялық, педагогикалық, медициналық, әлеуметтік-педагогикалық.

Әдебиеттерде балалардан бас тартуға қатысты алдын алу қызметінің бірнеше деңгейін көрсетеді:

-жалпы әлеуметтік деңгей (жалпы алдын алу) мемлекеттің, қоғамның, олардың институттарының экономика саласындағы қарама қайшылықтарды, әлеуметтік өмірді, рухани аймағында жоспарлауды қарастырады.

- арнайы деңгей негативтік факторларға бағытталған әсерде тұратын бөлек проблемалармен ауытқу түрлерімен байланысты.

- жеке деңгей / жеке профилактика/ - мінез-құлқында проблемалар мен ауытқулары бар белгілі бір азаматтарға қатысты алдын алу қызметі.

Бұдан басқа профилактиқалық істің келесі түрлері болады: біріншілік, екіншілік, үшіншілік.

Біріншілік профилактика - ауытқуларға әсер ететін мінез – құлықтың қалыптасуына қарап биологиялық және әлеуметтік - психологиялық факторларға негативті алдын алуға бағытталған шаралар жиынтағы.

Екіншілік профилактика - девианттық және бейәлеуметтік мінез-құлқы бар (сабақты жиі босататын, құрдастарымен жиі келіспей қалатын, отбасында проблемасы бар) кәмелет жасына толмағандарға бағытталған әлеуметтік, психологиялық, заңдық, медициалық және басқа іс-шаралар.

Үшінші профилактика – әлеуметтік реабилитацияда қажет ететін жосөспірімнің болашақта кері қылықтарды жасауын алдын –алу мақсаымен бағытталған әлеуметтік психологиялық және заңдық бағыты бар жұмыстар қарастырылады.


Әлеуметтік жұмыстағы профилактикалық жұмыстардың негізгі мақсаты әлеуметтік объектілер мінез-құлқындағыжетіспеушіліктерге әкелетін жағдайлар мен себептерді анықтау, өзара қарым-қатынастың әлеуметтік-экономикалық, құқықтық, ұйымдық-тәрбиелік, психологиялық-педагогикалық шаралар көмегімен ауытқушылықтардың пайда болу ықтималдығын азайту және алдын алу болып табылады.


Профилактиқалық жұмыста әлеуметтік жұмыстар бойынша мамандарға бастысы әр түрлі жағдайларда дұрыс шешім қабылдау, жүйелі, ғылыми –танымдық материалды жариялау, себептерін анықтай отырып, олардың шынайы екендігін анықтау.

Жоғарыда айтылған байланысты, профилактиқалық түсінік ғылыми негізделген және уақытылы қабылданған іс-әрекеттер болып табылады және олардың бағыты:

• ескерту, негативті сипаттағы әлеуметтік ауытқуларды тудыратын негізгі себептер мен жағдайларды анықтау және ьейтараптандыру;
  
• әр түрлі мүгедектер мен әлеуметтік топтардағы физикалық, психикалық және әлеуметтік мәдениеттер девиациясының болуын жою;
  
• сақтандыру, қолдау және қорғау арқылы дұрыс өмір сүруге және денсаулығына кепілдік беру. Оларға алға қойған мақсатына жетуіне және ішкі потенциалының ашылуына ықпал ету.
  

Профилактикалық іс-шаралар әлеуметтік ауыктқулардың себептері мен сипаттарына байланысты болады. Профилактикалық іс-шаралар қорытындыланған түрінде бейтараптандырылған, өтем ретінде, әлеуметтік ауытқуларға әкелетін жағдайлардың тууын ескертуші; осы жағдайларды қалпына келтіруші, өткізілген алдын алу шараларын бақылаушы шаралар болуы да мүмкін. Бұдан, профилактиканы өткізу кезінде көзделген мақсатқа жетуге, әлеуметтік объектінің алдағы жағдайын бақылау мен болуы мүмкін проблемалардың алдын алуға бағытталған алдын ала жоспарланған іс-әрекет бағдарламалары түрінде өткізілуі тиіс. Отбасылық тұрмыстағы қолайсыздықтың алдын алу баладан бас тартудың негізгі факторлары ретінде әлеуметтік жұмыс тәжірибесінде қолданылатын профилактикалардың негізгі түрлеріне жатады. Әр түрлі әдебиеттерге сүйенетін болсақ, профилактиканың 2-кезеңін көрсетеді:


1–кезең. Өмірдің қиын ахуалына тап болған кәмелеттке толмағандар мен отбасыларды анықтау. Профилактиқалық процесте профилактикалық контингентті толық анықтау қамтамасыз етілуі керек. Осы процесте кәмелетке толмағандардың жеке тұлғасын қалыптастырудың ерте кезеңдерінде отбасымен жұмыс істейтін органдар мен мекемелердің қатысуы маңызды болып табылады. Ол – халықты әлеукметтік қорғау, денсаулық сақтау мекемелері, мектепке дейінгі және мектепттік білім беру мекемелері.

2 кезең. Профилактиқа жүргізілетін тұлғаны оңалту бойынша шаралар профилактикалық жұмыс болап табылады. Реабилитацияның жетістіктері оның ең бірінші профилактика алатын адамға тексеріс жасау, кәмелетке толмағандарға мінездеме, оның оқуға, еңбеке,ата-анасына,денсаулық жағдайына деген ынтасы сонымен қатар, оның психикалық ауыткының сипаттамасы мен себептеріне байланысты.


Жоғарғыда айтылғандарға байланысты келесі қорытынды жасауға болады:


1. Баладан бас тартудың алдын алу үшін белгілі бір аймақтағы кәмелетке толмағандар мен оның отбасыларының барлығына қолданылатын жалпы профилактикалық жұмысты ұйымдастыру қажет;

2. Баладан бас тартудың алдын алу жеке тұлғаның қалыптасуы мен даму факторларына кері әсерін тигізуге бағытталған қараусыздық, қаңғыбастық және баладан бас тартуды болжау мен зерделеумен байланысты шаралар жүйесінен тұруы тиіс. Өз жүйе әрекетін балалар арқылы болжап үйренуіне байланысты қараусыз қалдырған және кәмелет жасқа толмаған балалардан бастартқан. Қарсылық жасау бағыттары және жеке тұлғаның дамуына бағыталған.

3. Балалардан бас тартудың алдын алу жұмысын жастардың отбасын құруға дұрыс қарауын қалыптастыруға ықпал ететін бағдарламаларды әзірлеу мен жүзеге асыру арқылы өскелең ұрпақты жауапты ата-ана болуға әзірлеуден бастау керек.


4.2. Балалардын бас тартудың алдын алу жөніндегі бағдарламалар кешенді ролі.


Балалардан бас тартудың ескерту жөніндегі кешенді алдын алу бағдарламасын әзірлеу қажеттігі қазіргі заманғы қоғамда мемлекеттік мекемелерде тұратын ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар санының өсуімен шартталады. Біз жүргізген сауалнама мәліметтері бойынша барлық мекемелердегі ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар саны-82.5%, жетім балалар санынан 17.5% асып түседі. Сонымен қатар жасалған жұмыстардың жеткіліксіздігін балалар үйлерінің және мектеп интернаттар түлектерінің интернаттан тыс бейімделу жұмыстарының; бала тәрбиелеп отырған отбасылар жайлы ақпараттың жетіспеушілігінен көруге болады.

Қарағанды облысындағы зерттеулер нәтижесінен отбасы мен балалық шақты әлеуметтік қолдаудың қалыптасқан жүйесінде баладан бас тартудың алдын алу болмаған:

• тиімді алдын алу жұмыстарын жүргізуге арналған баладан бас тарту бойынша «кауіп тобы» отбасыларын анықтау мен есепке алудың бірыңғай ведомствоаралық моделі;
  
• кәмелетке толмаған балалары бар тұрмысы қолайсыз отбасылармен жұмыс істеу стандарттары, нормативтік қамтамасыз етуі жеткілікті;
  
• әлеуметтік жетімдіктің алдын алу саласындағы білікті көмек көрсетуге арналған кадрларды кәсіби даярлау бағдарламасы;
  
• орнын басатын отбасын (қорғаншылық, қабылдаушы) жетекшілікке алу нашар дамыған.
  

Қарағанды облысында балалардан бас тартудың алдын алу баладан бас тартуды тудыратын себептерді бейтараптандыратын немесе қалпына келтіруге бағытталған ғылыми негізделген және қазіргі заманғы қолданылатын әрекеттер жиынтығын құрайтын бірыңғай бағдарламалар шеңберінде ұйымдастырылуы керек.

Алға қойған мақсатқа жету үшін келесі міндеттерді шешу керек:

- әлеуметтік жетімдікті тудыратын себептерді анықтау мен жоюға жағдай жасау;

- отбасылық институт және балаларды әлеуметтік қорғау оптимизациялау;

- жетім балалар мен ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балаларды отбасына орналастыруды қамтамасыз ету;

- ата-анасының қамқорлығынсыз қалған балалар мен оларға теңестірілген адамдардың білім алу, мамандық, тұрғын-үй, сапалы медициналық қызмет алу құқықтарын жүзеге асыруға жағдай жасау;

- баладан бас тартудың алдын алу проблемасын шешуде мемлекеттік емес коммерциялық құрылымдар мен қоғамдық ұйымдар күштерін біріктіру;

- баладан бас тартудың алдын алу мәселесімен айналысатын барлық органдар, құрылымдар мен мекемелер, мемлекеттік құрылымдардың ведомствоаралық өзара әрекеттерін қамтамасыз ету.


Ол үшін қажет:

1. Халықтың білімі деңгейін арттыру және қоғамда отбасының маңыздылығы, оның бала тәрбиесіндегі ролі, отбасылық дәстүрлерді нығайту мен дамыту қажеттілігі, қаны бір отбасын сақтау қажеттігін қалыптастыру мақсатында отбасы мен балалық шақ бойынша ақпараттық – ағарту кеңістігін дамыту.
   
2. Әртүрлі санаттағы отбасылар мен балаларға көмек көрсету қызметінің жаңа технологиялары мен инновацияларын енгізу мен дамыту.
   

3) балаларды отбасында сактау максатында отбасындағы қолайсыз жағдайды ерте анықтау, отбасын әлеуметтік қорғауды қамтамасыз ету.

4) Қандас отбасын оңалту мен қалпына келтіру.

5) Ата – ана қамқорлығынсыз қалған, балалар мен жетім-балаларды отбасына орналастыру жүйесін дамыту

6) Білім сапасын қамтамасыз ету, жалпы тәрбиелеу мекемелерінде ата – ана қамқорлығынсыз қалған, балалар мен жетім балаларды психологиялық және педагогикалық тұрғыда тәрбиелеу.

7) Ата-анасы қамқорлығынан айрылған балалар мен жетім балалар мекемелерінің түлектеріне интернаттан тыс жүйе құру, сол балаларға қатысты тәлімгерлер институтын енгізу.

8. Кәсіби аралық және тәртіпаралық жүйе әдісі негізінде балалар және отбасы жұмысымен айналысатын мамандарды даярлау, қайта даярлау және кадрлардың біліктілігін арттыру.

9. Балалардан бас тартудың алдын алуға бағытталған әлеуметтік маңызды жобалаларды іске асыруға қатысуға қоғамдық ұйымдар, қайырымдылық қорларын және бизнес-құрылымдарын тарту.

10. Отбасының оң образын, оның дәстүрлерін, құндылықтарын, баладан бас тарту проблемаларын, күш көрсетуді, қаталдықты, адамгершіліксіздікті азайтуды бұқаралық ақпарат құралдарында жариялау.

11.Балалар үйлері мен мектеп интернаттары тәрбиеленушілерін әлеуметтендіру тәсілі ретінде еріктілер қозғалысын дамыту.

12.Отандық және шетелдік зерттеушілердің тәжірибеден өткен ғылыми әзірлемелерін зерделеу мен пайдалану негізінде балалар мен отбасы проблемасын тиімді шешуді қамтамасыз ететін бағдарламалық-әдістемелік құжаттар әзірлеу.

13.Жетім балалардың өмір сүруінің отбасылық формаларын дамыту бойынша бағытталған жұмыстар әзірлеу, оның ішінде баланы тәрбиелеуге, екінші рет бас тартудың алдын алу жөніндегі шараларға бағытталған жұмысты әзірлеу.

14.Әртүрлі типтегі отбасылардағы балалар жағдайының, бірінші кезекте баладан бас тарту бойынша қауіпті топтар отбасылардың әлеуметтік-экономикалық және тәрбие потенциялы қорытындыларына мониторинг жүргізу және талдау.

15.Баладан бас тартудың алдын алу жөніндегі қызметтің және заңнамалық және атқарушы билік органдары қолданатын қажетті нормативтік-құқықтық базасының болуы.


Барлық қызметті алдын алудың мемлекеттік жүйесінің түрлі аспектілеріне жауап беруші органдар мен мекемелердің, сондай-ақ түрлі мамандықтар мамандарының тек өзара келісілген қарым-қатынасы негізінде жүзеге асыруға болады.