ДзяржаСЮна-прававое становiшча княства ЛiтоСЮскага СЮ складзе Рэчы Паспалiтай
Информация - Юриспруденция, право, государство
Другие материалы по предмету Юриспруденция, право, государство
ДзяржаСЮна-прававое становiшча княства СЮ складзе Рэчы Паспалiтай
Рэч Паспалiтая была канстытуцыйнай, саслоСЮнай манархiяй, на чале з выбарным каралём. ЗаканадаСЮчым органам быСЮ двухпалатны парламент каронны, г. зн. "польскi", сейм, якi складаСЮся з сената (рады) i пасольскай iзбы. Сенат быСЮ вышэйшай палатай сейма, у яго СЮваходзiлi найболып знатныя свецкiя i духоСЮныя феадалы. Колькаiь iх не перавышала 150 чалавек. Першае меiа СЮ сенаце належала арцыбiскупу гнезненскаму, прымасу польскай каталiцкай царквы, за iм iшлi бiскупы, кашталяны, ваяводы i г. д. Сейм выбiраСЮ каралеСЮскую раду на два гады. Рада зяСЮлялася фактычным кiраСЮнiком дзяржавы. Нiжэйшай палатай сейма была пасольская iзба, якая складалася з дэпутатаСЮ ад шляхецкiх павятовых сеймiкаСЮ. Яны склiкалiся за шэiь тыдняСЮ да агульнадзяржаСЮнага сейма i не толькi выбiралi паслоСЮ на апошнi, але i выпрацоСЮвалi iнструкцыi, якiя паслы павiнны былi праводзiць на каронным сейме. Пасля кароннага сейма зноСЮ збiралiся рэляцыйныя павятовыя сеймiкi, дзе паслы рабiлi справаздачу аб ходзе кароннага сенма i сваёй дзейнаii. Колькаiь дэпутатаСЮ пасольскай iзбы перавышала 200 чалавек.
Вальныя (агульныя) сеймы разглядалi i прымалi пастановы на асобных пасяджэннях сената i пасольскай iзбы. На агульных пасяджэннях у выпадку супадзення пастаноСЮ яны прымалiся i пасля зацвярджэння каралём набывалi сiлу закону. Пастановы прымалiся адйагалосна. Група дэпутатаСЮ альбо адзiн дэпутат мог сказаць "не дазваляю, i пастанова прыпынялася. Гэта права РЖiЬегшп уеiо (свабоднае вета) разглядалася як адно з найважнейшых "залатых шляхецкiх вольнаiей". Але, як мы СЮбачым далей, яно было небяспечнае для дзяржавы, бо СЮносiла анархiю, хаос, падрывала дзяржаСЮную СЮладу.
На чале выканаСЮчай улады стаяСЮ кароль, пры абраннi якога таксама захоСЮвалася права вета. Кароль узначальваСЮ сенат, "паспалiтае рушэнне" (пазней на чале абароны дзяржавы стаСЮ каронны гетман), склiкаСЮ сеймы, вызначаСЮ тэрмiн iх пасяджэнняСЮ, прызначаСЮ на вышэйшыя СЮрадавыя пасады. Ён ажыццяСЮляСЮ знешнюю палiтыку дзяржавы, за якую адказваСЮ перад вальным сеймам.
Улада караля была iстотна абмежавана "залатымi шляхецкiмi вольнаiямi". Побач са свабодным вета шляхта заключала з прэтэндэнтамi на польскi прастол "Пакта канвента" дагавор, згодна з якiм кароль ускладаСЮ на сябе шэраг абавязкаСЮ па вырашэннi некаторых унутраных i знешнiх праблем. У 1573 г., у час абрання Генрыха Валуа, былi распрацаваны Тенрыхавы артыкулы", згодна з якiмi кароль трацiСЮ права без згоды сейма СЮстанаСЮлiваць новыя падаткi i пошлiны, склiкаць агульнае апалчэнне i г. д. Адначасова ён абавязваСЮся: склiкаць сеймы раз у два гады тэрмiнам на шэiь тыдняСЮ; пры перанясеннi вайны за межы Рэчы Паспалiтай выплачваць кожнаму ратнiку па 5 грыСЮняСЮ; мець пры сабе пастаянны савет з 16 сенатараСЮ, якi фактычна кiраваСЮ не толькi краiнай, але i асабiстым жыццём караля. "Генрыхавы артыкулы" былi СЮведзены толькi пры выбраннi Стэфана Баторыя (1576), а затым пацвярджалiся СЮсiмi каралямi Рэчы Паспалiтай.
Калi кароль дзейнiчаСЮ насуперак праву i сваiм абавязкам, то шляхта мела права не падпарадкоСЮвацца каралю i выступiць супраць яго. Гэта права шляхта ажыццяСЮляла шляхам склiкання канфедэрацый (саюзаСЮ узброенай шляхты) цi "рокашы" узброенага паСЮстання супраць караля. Свабоднае вета i канфедэрацыi былi магутнай зброяй барацьбы розных феадальных груповак за СЮладу СЮ дзяржаве, легальнай формай феадальнай анархii.
Пасля смерцi караля пачынаСЮся перыяд безуладдзя, якi цягнуСЮся ад некалькiх месяцаСЮ да некалькiх гадоСЮ. У часы бескаралеСЮя iснавала асобая пасада iнтэррэкса, якую звычайна займаСЮ прымас польскай каталiцкай царквы. Ен склiкаСЮ для абрання новага караля тры сеймы:
1) канвакацыйны, на якiм вызначалiся час i меiа выбараСЮ караля, мяркуемыя кандыдаты на каралеСЮскi прастол, выпрацоСЮвалiся СЮмовы дагавору з кандыдатамi; 2) элекцыйны (выбарчы), на якiм праводзiлiся выбары i заключалася пагадненне "Пакта канвента"; 3) каранацыйны, на якiм ажыццяСЮлялася каранацыя i кароль прыносiСЮ прысягу захоСЮваць усе правы i выконваць умовы пагаднення (Юхо Я.А. Кароткi нарыс гiсторыi дзяржавы i права Беларусi. Мн., 1992. С. 211 - 212).
Рэч Паспалiтая зяСЮлялася феадальна-прыгоннай дзяржавай. Пануючым класам былi землеСЮладальнiкi: магнаты (паны), сярэдняя i дробная шляхта. Юрыдвдчна як iйiны, так i шляхта былi роСЮныя памiж сабой. Аднак рашаючай палiтычнай сiлай у дзяржаве зяСЮлялiся паны. Яны складалi сенацкае саслоСЮе (вышэйшыя духоСЮныя i свецкiя феадалы: арцыбiскупы i бiскупы, ваяводы i кашталяны), i СЮсё кiраванне дзяржавай знаходзiлася СЮ iх руках. Толькi паны i шляхта мелi права валодаць зямлёй. Шляхецкая маёмаiь не магла быць канфiскавана без суда, шляхцiц не мог быць арыштаваны без дазволу суда, i яго мог судзiць толькi шляхецкi суд. Шляхта была свабодная ад пабораСЮ. Адзiнай павiннаiю яе зяСЮлялася вайсковая служба.
У склад пануючага класа СЮваходзiла "белае" i "чорнае" духавенства, якое валодала велiзарнай зямельнай маёмаiю. У выключных выпадках яно плацiла аднаразовы падатак, якi зваСЮся "доброхотное даянне". Мiж тым духавенства само збiрала дзесяцiну з каралеСЮскiх i шляхецкiх маёнткаСЮ. ПрадстаСЮнiкi вышэйшага клiра СЮваходзiлi СЮ склад сената. Што датычыцца шляхецкiх сеймiкаСЮ i пасольскай iзбы, у iх працы духоСЮныя асобы звычайна не СЮдзельнiчалi.
Такiм чынам, Рэч Паспалiтая б?/p>