ДзяржаСЮна-прававое становiшча княства ЛiтоСЮскага СЮ складзе Рэчы Паспалiтай
Информация - Юриспруденция, право, государство
Другие материалы по предмету Юриспруденция, право, государство
?ла канстытуцыйнай саслоСЮнай манархiяй, у якой улада размяркоСЮвалася памiж двухпалатным парламентам (магнатамi i шляхтай) i каралём. РЖншыя саслоСЮi нiякiх палiтычных правоСЮ не мелi.
Якое ж меiа адводзiлася Вялiкаму княству ЛiтоСЮскаму СЮ Рэчы Паспалiтай i якое меiа па сутнаii яно займала?
Польская праграма унii мела на мэце заснаванне унiтарнай дзяржавы1, якая СЮяСЮлялася як "адзiнае непадзельнае цела з адной галавой", г. зн. адводзiлася роля правiнцыi Рэчы Паспалiтай. Аднак напярэдаднi Люблiнскай унii дзяржавы мелi аднаго гаспадара, а СЮ астатнiм былi самастойныя i незалежныя. Другiм крокам у бок унiтарнай дзяржавы пасля Люблiна стаСЮ каронны сейм i скасаванне незалежнага сейма . Наступным крокам павiнна было стаць адзiнае заканадаСЮства, здабытае шляхам дапасавання ЛiтоСЮскага Статута 1566 г. да польскiх законаСЮ. Аднак зрабiць гэта было не так лёгка, як здавалася iнкарпаратарам. Справа СЮ тым, што СЮ люблiнскiм акце былi закладзёны супярэчнаii, якiя дапускалi магчымаiь будавання як унiтарнай, так i федэратыСЮнай1 цi канфедэратыСЮнай2 дзяржавы. ЗахоСЮвалiся тытулы "Вялiкага княства ЛiтоСЮскага" i "вялiкага князя лiтоСЮскага", дзейнiчаСЮ амаль не парушаны апарат адмiнiстрацыйна-дзяржаСЮнага кiравання, мелiся свой "скарб", дзяржаСЮная пячатка, сваё войска i, нарэшце, свой звод законаСЮ ЛiтоСЮскi Статут.
Узаемаадносiны памiж дзяржавамi не спрыялi СЮтварэнню унiтарнай дзяржавы. ГвалтоСЮны, абразлiвы характар заключэння унii заклаСЮ у падмурак Рэчы Паспалiтай недавер з боку Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, якi з цягам часу СЮсё болып умацоСЮваСЮся. Таму спрыялi кiруючыя колы Полыпчы, асаблiва iх тактыка адносна Лiвонскай вайны. Напярэдаднi Люблiнскай унii Жыгiмонт II АСЮгуст абяцаСЮ дапамогу СЮ вайне, але пасля унii не спяшаСЮся выканаць абяцанне. Гэта, вядома, павiнна было адмоСЮна адбiцца на грамадска-палiтычнай думцы тым больш што яно было аслаблена гвалтоСЮнай анексiяй часткi сваёй тэрыторыi: Падляшша, Валынi, Падолii, КiеСЮшчыны.Яшчэ большы недавер да Полынчы выклiкала пастанова кароннага сейма (1573) аб вядзеннi Лiвонскай вайны толькi на сродкi . Менавiта гэта i падштурхнула кiруючыя колы княства да выпрацоСЮкi тактыкi зрыву ажыццяСЮлення Люблiнскай унii. У першую чаргу магнаты княства дамагалiся ад кандыдатаСЮ у каралi насуперак Люблiнскай унii асобнай прысягi i асобнага пацвярджэння правоСЮ Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, хаця адпаведны пункт люблiнскага акта не быСЮ скасаваны.
Важным крокам у напрамку федэрацыi стала адраджэнне заканадаСЮчага органа. На генеральных сеймiках (яны, дарэчы сказаць, былi ва СЮсiх правiнцыях Польшчы) спачатку прымалася праграма, якую дэпутаты адпавiнны былi прапанаваць кароннаму сейму для абмеркавання. Пазней на гэтых сеймiках вырашалiся i пытаннi дзяржаСЮнага значэння (устанаСЮленне пабораСЮ на ваенныя патрэбы i г. д.). Асаблiва значэнне сейма СЮзрастала СЮ часы бескаралеСЮя, калi агульны сейм княства ператвараСЮся СЮ сапраСЮдны вышэйшы заканадаСЮчы орган.
Трэба мець на СЮвазе i тое, што каронны сейм як агульнадзяр-жаСЮны заканадаСЮчы орган не спраСЮляСЮся са сваiмi задачамi. 1 не толькi дзякуючы славутаму РЖiЬетт уеiо, але больш за СЮсё таму, што СЮласна польская частка сейма не мела адпаведнай згуртаванаii (была расколата на мяiовыя групоСЮкi малапольскую, велiкапольскую, мазавецкую) i не магла аказаць адпаведнага СЮплыву на велiкакняжацкiх паслоСЮ. А з цягам часу каронны сейм СЮсё больш ператвараСЮся СЮ орган, якi не прымаСЮ законы, а толькi iх абмяркоСЮваСЮ, а калi i прымалiся пастановы, то дадаткова падкрэслiвалася, што яны датычацца 1 Вялiкага княства ЛiтоСЮскага.
НеСЮзабаве юрыдычна было скасавана i патрабаванне Люблiнскай унii збiраць каронны сейм толькi СЮ Полыпчы (у Кароне, адгэтуль i назва "каронны"), У 1673 г. сейм ухвалiСЮ пастанову: кожны трэцi сейм збiраць не СЮ Кароне, "а СЮ Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм у горадзе Гродне", за выключэннем сеймаСЮ у час мiжкаралеСЮя. На сеймах у Гродне маршалкам выбiраСЮся адзiн з мяiовых дэпутатаСЮ. Гэты акт юрыдычна прызнаСЮ iснаванне Вялiкага княства ЛiтоСЮскага СЮ якаii не правiнцыi Польшчы, а асобнага дзяржаСЮнага арганiзма. Такiм чынам, поСЮнага злiцця дзвюх дзяржаСЮ не адбылося нават на СЮзроСЮнi заканадаСЮчай улады. Таму i новыя органы кiравання, створаныя СЮ Рэчы Паспалiтай, звычайна былi асобнымi для дзяржаСЮ. Так, заснаванне СЮ 1578 г. кароннага трыбунала (вышэйшага апеляцыйнага суда) пацягнула за сабой утварэнне адпаведнай судовай установы СЮ лiтоСЮскага трыбунала (1581), а пасля заснавання скарбавага трыбунала СЮ Полыпчы такi ж орган зяСЮляецца СЮ . 1 толькi пасля скасавання ордэна езуiтаСЮ булай папы Клiмента XIV (1773) была створана Адукацыйная камiсiя, адзiная для Рэчы Паспалiтай. Не было СЮ Рэчы Паспалiтай агульных мiнiстраСЮ нi па СЮнутраных, нi па знешнiх пытаннях, адзiнай найвышэйшай судовай установы. Не былi праведзены СЮ жыццё i такiя патрабаваннi унii, як скасаванне памiж дзяржавамi мяжы, увядзенне агульнай манеты i г. д.
Затое СЮ Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм захаваСЮся цалкам адмiнiстрацыйны апарат кiравання: канцлер i падканцлер, маршалкi вялiкi i надворны, падскарбi вялiкi, гетман вялiкi i гетман польны, галоСЮны лiтоСЮскi трыбунал, скарбавы трыбунал (кантраляваСЮ фiнансавыя справы дзяржавы) i iншыя СЮстановы.
Толькi СЮ 1791 г. была прынята адзiная канстытуцыя, але гiсторыя СЮжо не пакiнула часу для яе ажыццяСЮлення.
Як адзначалася вышэй, адным з патрабаванняСЮ Люблiнскай унii было фармiраванне агульнага заканадаСЮства. Па-першае, створаная СЮ камiсiя павiнна была дапасаваць лiтоСЮскае заканадаСЮства