1. Засяленне беларускіх зямель. Фарміраванне этнічных супольнасцей. Галоўныя перыяды этнічнай гісторыі Б
| Вид материала | Документы |
- Актуальнасць І неабходнасць вывучэння гісторыі Беларусі. Перыядызацыя гісторыі Беларусі, 36.86kb.
- План Засяленне сучасных беларускіх зямель. Фарміраванне этнічных супольнасцей на тэрыторыі, 216.17kb.
- 1. Засяленне беларускіх зямель. Характарыстыка даіндаеўрапейскага перыяду этнічнай, 1480.04kb.
- Экзаменацыйныя пытанні па курсу «гісторыя беларусі» для студэнтаў інжынерна-эканамічнага, 46.46kb.
- Раздзел I. Старажытнае грамадства на тэрыторыі беларусі. Фарміраванне этнічных супольнасцей, 6321.57kb.
- Роль І месца гісторыі Беларусі ў працэсах грамадска-гістарычнага развіцця, 288.08kb.
- Курс: гісторыя беларусі ў кантэксце сусветнай цывілізацыі тэма 1: гаспадарка, духоўнае, 755.94kb.
- А. У. Літвінскі >21. 04. 2011, 201.95kb.
- «гісторыя беларусі», 56.29kb.
- Вучэбная праграма факультатыўных заняткаў па гісторыі Беларусі для вучняў ХІ класа, 171.35kb.
1. Засяленне беларускіх зямель. Фарміраванне этнічных супольнасцей. Галоўныя перыяды этнічнай гісторыі Б.
На 2 перыяды:
–даіндаеурапейскі (40 тыс.г. да н.э. – 3тыс. да н.э.)
–індаеурапейскі (у бронзавым 32 тыс. да н.э. – да нашага часу)
-балцкі (3-2ст. да н.э.- 4-5 ст. нашай эры)
-славянскі (4-5ст. нашай эры – да нашага часу)
Этнас –этнічная супольнасць людзей, якая складалася гістарычна на пэўнай тэрыторыі, мае агульную мову, культуру, побыт, псіхалагічныя рысы і самасвядомасць. Асноўныя гістарычныя формы этнасу: род, племя, народнасць, нацыя.
Прыкметы: мова –сродак захавання і перадачы культ. традыцый, самасвядомасць, культура, побыт, псіхіка, этнічная тэрыторыя (галоўнае), лінгвіст. параніміка.
Б. не з’яўляецца прарадзімай чалавецтва.
Найбольш працяглы этап – палеаліт (2 млн. галоў)
-ніжні (2.2 млн. г. назад)
-сярэдні
-верхні (поздні) (40-35г. назад – 10 тыс. г. назад)
1926 Полікарповіч стаянкі Бердыж (23-15тыс.г. таму) і Прыпяці Юравічы (26 тыс. г. таму)
Палеаліт
-ранне-феадальная абшчына
-некалькі абшчын аб’ядноўваюцца ў род
-матрыярхат
16 тыс. г. таму пахаладанне- пакінуў Б.прыкладна 10-8 тыс. да н.э.- закончыуся ледніковы перыяд
Мезаліт (8-5 тыс.г. да н.э.)
-120 стаянак: на Палессі 61 стаянка, 4.5 тыс. чалавек
- крэмень, сабака, рыбалоўства
Неаліт (новы камен. век 4 тыс. да н.э.)
-збіральніцтва, прысваеваюч. гаспадарка
-500 стаянак (27-36)
-гліняны посуд (вострадонны)
-прадзенне, ткацтва (крапіва, канапля), поспехі у распрацоўцы дрэва, сякеры, цеслы, мова не знойдзена
У 3 тыс. да н.э. ад Падзвіння і Падныпроўя фінагорскае,індаеурап. Насельніцтва
2. Ранне-феадальныя княствы на тэрыторыі Беларусі: іх палітыка, сацыяльна-эканамічнае развіцце: вытокі дзярж. на бел. землях
Да сярэдзіны 9 ст. старажытн. слав. насельніцтва фарміравалася ў ранне-феадальныя княтсвы, княжанні складалі з былых радавх абшчын, улада падзялялася паміж князем і Вечай. Веча- заканадаўчая ўлада, ф-цыі вечы- абранне князя, вызначала колькасць платы. Князь- выканаўчая ўлада, не меў права мець маемасць.
Развіццё земляробства і жывелагад., рамяства і гандлю, гарадоў і слав. зямель аб’яднан. абумовілі ўтварэнне дзяржавы Кіеўская Русь – ранне феадальная дзяржава, манархія, на чале князь, дума, баяры (князі, старш. дружыны). Князю падпаражкоўваўся вялікі апарат кіравання. у падуладных землях князю падпарабкоўваліся пасаднікі і іх намеснікі (тысяцкія). Пасаднікаў назначаў князь, тысяцкіх выбіралі на Вечы са знатных баяр. Князі асобных зямель знаходзіліся ў васальнай залежнасці.
Полацкае і Тураўскае княтсвы
Полацкае ўтварылася ў 9-10ст. у сярэднім цячэнні Зах. Дзвіны. упершыню упамінаецца у летапісу ў 862годзе. Летапiсец адзначау, што заснавалi Полацк крывiчы. Закан.-веча, выканаўчая-князь. князі былі, як мясцовыя, так і прышлыя (ворагі). Тут існавала дынастыя крывіцкіх князёў, з 10 ст. залежнасць Полацка ад Кіева слабее.
Тураўскае княства ўтварылася ў канцы 9 ст, аснова гаспадаркі-земляробства і жывелагадоўля, паляванне-другое места. Сяліліся селамі (весямі), рэліг. центрам быў пагост (вялікае сяло), жылі у падзямеллях. Земляр. насельніцтва было арганізавана у абшчыны – “меры”, “вермі”. У прававым і маемасн. сэнсе насельн. было аднародна. сяляне серды, радовічы, халопы, ізоі.
2 формы феад. землеуладання: вотчына з правам надзелу і памеснае за службу без правам спадчыны. Класс феадалаў меў іерархіі. Буйныя феадалы мелі войскі.
Высокі ўзровень с/г вытворчасці стварыў эканам. перебудовы аб адзяленні рамяства і гандлю ад земляробства. Месцам гэтых відаў з’явіліся гарады: 862-Полацк, 10ст-Тураў, 11ст-12 гарадоў, 12 ст-17 гарадоў, Мінск-1067 (паселішча ваеннага тыпу)
Пачатак 12 ст. стараж. Рус. распалася на дробныя княтвы.
3. Увядзенне хрысціянства. Культура ў 9-13 стагоддзі
Развiццё культуры на Беларусi звязваюць з пранiкненнем яе тэрыторыю пiсменнасцi i хрысцiянства. У адрозненне ад Рымскай імперыі, хрысціянства на старажытную Русь прыйшло ў гатовым выглядзе. Яно прыйшло з Візантыі. Руская княгіня Вольга прыняла хрысціянства. А яе ўнук Уладзімір Святаслававіч (“Чырвонае сонейка”) у 988-989 пачаў хрышчэнне Русі. У аснову пiсменнасцi,якая распаусюдзiлася на Беларусi лягла пiсменнасць створаная братамi Кiрылам i Мяфодыям у 863 годзе. Пры дапамозе "кiрылiцы" пiсалi у Балгарыi, Сербii,на Русi i iншых славянскiх краiнах. Аб распаусюджваннi пiсменнасцi сярод жыхароу беларусiх гарадоу сведчыць знаходка у Бярэсцi,датуемая XIII ст.Гэта грэбень з самшытавага дрэва,на якiм паслядоуна размешчаны славянскiя лiтары ад "а" да "л". Грэбень з Бярэсця выконвау ролю "буквара"для навучання грамаце у XIII ст.Выключную навуковую каштоўнасць маюць берасцяныя граматы - сярэднявечныя пiсьмы бытавога характару. Берасцяныя граматы III ст. выяулены у вынiку архелагiчных раскопак у Мсцiславе i Вiцебску.
У першай палове XI ст.пачалося летапiсанне i стварэнне рукапiсных царкоуных кнiг. Ёсць звесткi аб iснаваннi Полацкага летапiсу, якi страчаны у XYIII ст. Самая вядомая з рукапiсных кнiг - Тураускае евангелле - XI ст.
Выдатным дасягненнем старажытнай культуры з'яуляюцца помнiкi манументальнай архiтэктуры-пераважна цэрквы. У Полацку у 50-хгг будуецца грандыёзны Сафiйскi сабор - трэцi ва Усходняй Еуропе ( Кiеу,Ноугарад ). На працягу XII ст. у Полацку узведзена каля 10 мураваных царкоуных устаноу.Найбольш вядомыя:Барысаглебскi манастыр у Бельчыцах,Пятнiцкая царква,Спаса-Еуфрасiньеуская царква - якую пабудавау полацкi дойлiд - Iаан. а нашых дзен захавалася Барысаглебская (Каложская) царква у Гродне.
Шэдэурам старажытнага беларускага мастацтва з'яуляецца крыж Еуфрасiннi Полацкай. Зрабiу крыж у 1161 г майстар Богша Лазар на заказ Еуфрасiннi Полацкай. Памер крыжа - 51 см. у даужыню,таушчыня 1,5 см.Крыж аздоблены залатымi i срэбнымi пласцiнамi,мае перагародкавыя эмалi. На залатых пласцiнах змешчаны выявы святых i Iсуса Хрыста,фiгура Божай мацi. У гады вайны крыж Еуфрасiннi Полацкай, якi знаходзiуся у Магiлёускiм краязнаучым музеi,быу страчаны.Зараз робяцца спробы аднавiць крыж як сiмвал беларускай культуры.
Клімент Смаляціч жыў у першай палове 12ст.. Ен напісаў шмат кніг, казанняў, пасланняў, тлумачэнняў. З усіх гэтых матэрыялаў захавалася толькі адно пасланне, напісаннае смаленскаму святару Фаме.
Кірыла Тураўскі – другі прадстаўнік асветы 12ст.. Пісаў прамовы, казанні, павучанні.
Прадслава-Ефрасіння
992- утварэнне Полацкай епархіі
1005- Тураўская епархія
4. Утварэнне ВКЛ. Роля беларускіх зямель у станаўленні беларуска-літоўскай дзяржаўнасці.
Для заходніх зямель Русі ХІІ–ХІІІ стагоддзі былі перыядам феадальнай рздробленасці.
Знясіленае бясконцымі войнамі і міжусобіцамі, Полацкаге княства ўсё больш аслаблялася, што адразу ж выкарысталі знешнія ворагі.
Заходнім і паўночна-заходнім землям Русі пачала пагражаць сур’ёзная небяспека – агрэсія нямецкіх феадалаў.
Яшчэ большая небяспека навісла над княствам быў заснаваны Тэўтонскі Ордэн.
Яшчэ адным фактам аслаблення заходнерускіх зямель стала мангола-татарскае нашэсце.
Пагроза з захаду ад крыжакоў, з поўдню і ўсходу – ад мангола-татараў адрадзіла аб’яднальную тэндэнцыю ў гэтых землях.
Феадалам спатрэбілася аб’яднаць сілы для ўзмацнення прававога рэгулявання феадальных адносін, уніфікацыі феадальнага прыгнёту, спынення перабежкі сялян ад аднаго феадала да іншага, прымацавання іх да зямлі.
Аб’яднальнай сілай заходнерускіх княстваў выступіла ўлада вялікіх князёў літоўскіх.
У першай палове ХІІІ ст. ствараецца цэнтралізаваная раннефеадальная Літоўская дзяржава з моцнай вялікакняжацкай уладай.
Яе ўзнікненне звязана з імем вядомага літоўскага князя Міндоўга, як сведчаць хронікі, сына буйнейшага феадала Літвы. Яму ўдалося аб’яднаць большасць літоўскіх княстваў.
Такім чынам, у ХІІІ ст. складаюцца перадумовы ўзнікнення ў Еўропе новага дзяржаўнага ўтварэння – ВКЛ.
Працэс аб’яднання ў ВКЛ быў працяглы і складаны. Ён адбываўся больш за стагоддзе – з 2-й чвэрці ХІІІ ст. па 3-ю чвэрць ХІV ст.
Пэўную ролю ў ім адыграў узаемны палітычны інтарэс.
Шляхі, спосабы і акалічнасці далучэння асобных зямель да ВКЛ былі розныя. У адных выпадках тэрыторыя далучалася пры дапамозе ваеннай сілы, у іншых – шляхам дынастычных шлюбаў, у трэціх – на аснове пагадненняў паміж літоўскімі і рускімі князямі. Усё залежала ад узроўню развіцця, ступені палітычнай кансалідацыі той ці іншай зямлі. Адыгравалі ролю знешнепалітычныя, геаграфічныя і часовыя фактары. Так паступова ішоў працэс уключэння заходнерускіх зямель у палітычнае жыццё літоўскай дзяржавы, якая па меры свайго росту ператварылася ў ВКЛ.
5. Беларускія землі ў грам.-паліт. жыцці ВКЛ. Палітычная барацьба ў ВКЛ 14-15 ст.
Ва унутра-паліт. жыцці 14-16ст. вядуць федэратыўныя і цэнтраліст. тэндэнцыі. Цэнтр не хацеў адпускаць гэтыя адзінкі. 1-шы крызіс адбыуся пасля смерці Гедыміна (1341). У краіне ўсталявалася двойствен. улады(моцны). Жыцце паліт. было стабільным і шмат было зроблена ва умацаванні цэнт. тэндэнцый і панавання над зах. землямі Русі. З 2-й паловы 14ст. у паліт. жыцці узрастае роля буйных зямельных уласнікаў (літоўцы). Гэта выклікала новы канфлікт, не падабалася сялянам, пачалася барацьба супраць цэнтрал. дзяржавы.З 1377 князем стаў сын Ягайла не без дапамогі Кейстута. Ягайла як і бацька праводзіў палітыку цэнтр. дзяржавы. Прадстаўнікі паліт. кругоў усходніх зямель складалі паліт. апазіцыю. У зах. рускіх княствах выспяваў шырокі грам. –паліт. крызіс.
Рух супраць грам. жыцця. Гэты рух узначальваў Полацкі. У 1381г. Кейстут выкарыстаўшы барацьбу Ягайлы за Полацк захапіў вярхоўную ўладу ў ВКЛ. Пачынаецца новы паліт. крызіс, звязаны з тым, што Кейстут быў задушаны Ягайлам у Крэўскім замку. А Ягайла імкнуўся утрымацца на крэсле ВКЛ. Паліт. крызіс сваімі сіламі передалець не змог. Цэнтраб. тэндэнцыі замацоўваліся, саюз з Масквой не адбыўся. Таму Ягайла робіць стаўку на знешн. сілу- на Польшчу. Ад Польгшчы Ягайла хацеў атрымаць падтрымку для барацьбы з апазіц. ва зах.-рускіх землях і падтрымку з Вітаўтам, які прапанаваў на Вялікакн. дзяржаву.
1385г. у Крэве было падпісана пагадненне-Крэўская унія, з боку Літвы падпісалі-Ягайла і яго 4 браты, Вітаўт.
1386г. на Люблінскім сейме Ягайла быў абраны польскім каралем. У Кракаве прыняў хрысціянтсва, атрымаў імя Уладзіслава, павенчаны Ядзвізяй і каранаваны. Па Крэускай уніі самастойнасць кіраўніцтва перапынялася. Вярхауладзе Польшчы замацоўвалася. Ягайла праводзіў пракатал. палітыку ад 20 лютага і 22 лютага 1387 1-е даравалася маемасн. прывілеі і асаблівыя правы пры умове прыняцця каталіцтва. 2-я абумовіла магчымасць заключэння шлюбаў паміж католікамі і праваслаўнымі, пры умове пераходу апошніх у каталіцтва. Гэта палітыка парадзіла буйны грам-паліт. рух супраць польска-літ. уніі: Ягайлы з яго барацьбой. 1 этап 1386-1389 супраць уніі (Ягайла). Гэты этап узначальвалі князі славянскага паходжання і князі правасл. арыентацыі ў Полацку: Полацкі, Святаслаў
2 этап Вітаўт 1389-1392, ен абапіраўся на літ.-бел. баярства, а бывала і на ўсе насельніцтва. Жорсткая барацьба скончылася пагадненнем. 5 жніўня 1392- пагадненне паміж Ягайлам і Вітаўтам у маентку Вострава (каля Ліды)-карэкціравала Крэўскую унію. Па Востр. пагадненню Вітаўт-князь ВКЛ.Вітаўт ліквідаваў сіс-му спадч. надзелу княжання. Інстытут княжання заменены інстытутам намесніцтва з прадстаўнікоў цэнтр. улады літ. паходжання. Поунай цэнтралізацыі ўлады Вітаўту не ўдалося, ен робіць спробу каб перапыніць.
У 1413г. Гарадзельская унія паміж Вітаўтам і Ягайлам юрыдычна аформіла паліт. самастойнасць ВКЛ, але пад уладай польскага караля.1430- Свідрыгайла (брат Ягайлы)стаў князем ВКЛ, ен спрабаваў пашырыць сваю ўладу і сац. базу. Свідрыгайла збег у Полацк. 1432-князем быў Жыгімонт Кейстутавіч і Ягайла зацвердзіў гэта становішча. Дзяржава падзелена на 2 часткі: Жыгімонт-Зах. землі, Свідрыгайла-усходн. землі. У краіне пачалася Грамадзянская вайна да 1436г. у выніку Свідрыгайла пацярпеў паражэнне, а Жыгімонт веў намер увесці катал. па ўсей дзяржаве, у 1440 забілі Жыгімонта. З 1440г.-князь ВКЛ Казімір, абрала тайная рада. 1447- палякі абралі Казіміра на польскі прастол. Апошняя спроба разарваць унію была зроблена праз 80г.Летам 1548 Жыгімонт1 памер і каралем стаў Жыгімонт2-Аўгуст 1572
6. Знешняя палiтыка ВКЛ у XIV—сяр. XVI ст.
Знешняя палiтыка ВКЛ не была свабоднай ад уплыву на яе ўнутрыпалiтычных працэсаў у дзяржаве. Унiя з Польшчай (1385), нягледзячы на складаныя ўнутраныя вынiкi, умацавала мiжнародныя пазiцыi княства. Галоўным ворагам, з якiм ВКЛ даводзiлася весцi напружаную барацьбу, былi Тэўтонскi i Лiвонскi ордэны. У 1409 г. пачалася «вялiкая вайна» памiж Польшчай, ВКЛ, з аднаго боку, i Тэўтонскiм ордэнам – з другога. Вырашальны ўдар быў нанесены крыжакам у бiтве пад Грунвальдам (1410), i нямецкая агрэсiя была спынена.
У XIV—XV стст. працягвалiся набегi татар на тэрыторыю ВКЛ. Значнай падзеяй у барацьбе з iмi быў разгром Альгердам мангола-татар на р. Сiнiя Воды (1362), далучэнне да ВКЛ Кiеўшчыны, Падолii. У 1455 г. атрады мангола-татар былi разбiты войскамi кiеўскага князя Сямена Алелькавiча. На гэтым набегi Арды на тэрыторыю ВКЛ практычна спынiлiся.
З другой паловы XV ст. у знешняй палiтыцы ВКЛ паўстае пытанне ўзаемаадносiн з мацнеючым суседам на поўднi – Крымскiм ханствам. Першапачаткова адносiны былi добрыя, але калi ханам стаў Менглi-Гiрэй (1468), ён па дамоўленасцi з Масквой пайшоў вайной на Кiеўскiя землi, узяў Кiеў. Пад нацiскам крымскiх татар паўднёвыя межы ВКЛ адступiлi на поўнач. Толькi за перыяд з 1500 па 1569 г. татары зрабiлi на Беларускiя землi 45 набегаў, у 1505 г. дайшлi да Мiнска i Новагародка, у 1521 г. спустошылi землi памiж Слуцкам i Мiнскам. У 1527 г. лiтоўскiмi, беларускiмi i ўкраiнскiмi атрадамi было нанесена паражэнне крымскiм татарам пад Каневам на Ўкраiне. З гэтага моманту яны ўжо не пагражалi ВКЛ. Пазней татарскiя ханствы выкарыстоўвалiся ВКЛ як iнтрумент усходняй палiтыкi.
З канца XV ст. абвастрылiся адносiны памiж ВКЛ i Рускай дзяржавай. Прычыны – завяршэнне палiтычнага аб`яднання Паўночна-Усходняй Русi пад уладай Масквы (вылучылiся два цэнтры аб`яднання зямель былой Старажытнаруская дзяржавы – ВКЛ i Маскоўская дзяржава), -- асаблiвасцi вырашэння канфесiйнага пытання ў ВКЛ, наступ каталiцызму падштурхнулi беларускiх феадалаў да пераходу пад уладу Масквы. Канфрантацыя памiж маскоўскай дзяржавай i ВКЛ неаднаразова прыводзiла да войн (1492—1494, 1500—1503, 1507—1508, 1512—1522, 1534—1537).
Такiм чынам, знешняя палiтыка ВКЛ была складанай i супярэчлiвай, прыярытэты ў ей мянялiся. У XIV—XV стст. – гэта барацьба супраць крыжакоў (Тэўтонскi ордэн) i татарскiмi ханствамi (Залатой Ардой, Вялiкай Ардой, Крымскiм ханствам) i пашырэнне сваей тэрыторыi, у канцы XV—XVI стст. – галоўным напрамкам знешнепалiтычнай дзейнасцi ВКЛ сталi адносiны, а па сутнасцi канкурэнтная барацьба з мацнеючай маскоўскай дзяржавай. Страта 1/4 тэрыторыi ВКЛ у гэтай барацьбе сведчыла пра значнае аслабленне ВКЛ i вымушала яго да больш цеснага саюза з Польшчай.
7. Асаблі васці дряржаўнага і саслоўнага ладу ВКЛ. Тры статуты
На чале класа зямельных уласнікаў стаяў вялікі князь літоўскі (гаспадар), які з'яўляўся вярхоўным уладаром усёй зямлі ў дзяржаве, а. таксама меў свае ўласныя зямельныя ўладанні (гаспадарскі дамен). Усе феадалы дзяліліся з вялікім князем часткай феадальнай рэнты. 3 гаспадарскага дамена ўвесь прыбытак збіраўся на карысць велікакняжацкай улады і выкарыстоўваўся як на прыватныя мэты князя, так і на дзяржаўныя. Гэтыя землі атрымалі статус дзяржаўных. Прыступкам ніжэй на іерархічнай лесвіцы стаялі буйныя феадалы — князі і зямельныя магнаты, што валодалі зямлёй на правах вотчыны (спадчыннага ўтрымання). Далей ішлі баяры, самая шматлікая група пануючага класа. Ад князёў яны адрозніваліся тым, што валодалі зямлёй умоўна (пры ўмове нясення вайсковай службы ў князя ці буйных магнатаў). Гэта быў прыклад часовага ўтрымання. Баярства паводле маёмаснага становішча было таксама неаднародным. Былі буйныя баяры, якія стаялі блізка да князёў, сярэднія, што складалі асноўную частку баярства. Але былі і такія, што мала адрозніваліся ад сялян і самі апрацоўвалі зямлю. Гэта група мела польскую назву "шляхта". Пасля шляхтай пачалі называць феадалаў, што належалі да ваенна-служылага саслоўя. Руская назва "баярства" паступова выйшла з ужытку.Пануючы стан класа зямельных уласнікаў, феадалаў, быў замацаваны законам. Характэрна, што ў Вялікім княстве Літоўскім доўгі час не было адзінага заканадаўства. Прывілеі, што давалі вялікія князі асобным землям і саслоўям, грунтаваліся на Рускай Праўдзе і мясцовых звычаях. Судзебнік 1468 г. Казіміра (1440 - 1447 — вялікі князь літоўскі, 1447 — 1492 - і кароль польскі) хоць і пашыраўся на ўсю тэрыторыю ВКЛ, але кадыфікаваў толькі феадальнае права. Першым сістэматызаваным агульнадзяржаўным зборнікам законаў феадальнага права стаў Статут ВКЛ 1529 г., які потым меў другую (1566) і трэцюю (1588) рэдакцыі. Палітычны лад ВКЛ — феадальная манархія, якая мела шэраг асаблівасцей у параўнанні з суседняй Маскоўскай дзяржавай.Таму ў ВКЛ не стваралася амаль ніякіх цэнтралізаваныхустаноў. Галоўным кіраўніком княства лічыўся вялікі князь літоўскі.
8. Асаблівасці эканамічнага развіцця беларускіх зямель
Пачаткова вялікі князь літоўскі лічыўся вярхоўным уласнікам усёй зямлі. Паступова ўся зямля ў Вялікім княстве Літоўскім падзялілася на катэгорыі ў залежнасці ад таго ці іншага ўладальніка.
Поўнай уласнасцю феадалаў была “чэлядзь нявольная”. Яна не вяла сваёй уласнай гаспадаркі і жыла пры дварах феадалаў.
Асноўную частку насельніцтва складалі “цяглыя” сяляне ўсіх найменняў. Яны мелі меньшую ступень асабістай залежнасці ад ўладальніка..
Уся зямля, якой карысталіся ўсе жыхары сяла, лічылася маёмасцю сялянскіх абшчын. Абшчына несла адказнасць за своечасовае выкананне сялянскіх павіннасцяў.
За карыстанне зямлёй сяляне былі абавязяны плаціць уласніку пэўную рэнту.
К канцу ХV ст. адным з асноўных відаў павіннасцяў была дзялка-даніна прадуктамі. Яна была мядовай, бабровай, кунічнай, збожжавай, піўной, сеннай і г.д.
Прывілей 1447 г. пачаў працэс юрыдычнага абгрунтавання прыгоннага права ў Вялікім княстве Літоўскім. Ён зацвярджаў, што сяляне, якія пражылі на зямлі феадала 10 год, становяцца “непахожымі”, старажыхарамі.
Людзі служэбныя складалі даволі шматлікую катэгорыю насельніцтва. Па сваім эканамічным палажэнні яны былі блізкія да цяглавага сялянства. Галоўнай іх павіннасцю была вайсковая служба.
Вялікакняскі двор стаяў перад праблемай павелічэння прыбытковасці. Частыя войны паставілі вялікага князя літоўскага ў залежнасць ад феадалаў, якім ён вымушаны быў раздаваць землі. Гэта прывяло да моцнага скарачэння княжаскіх зямель. Таму каб павысіць прыбытковасць маёнткаў, Жыгімонт II Аўгуст у 1557 г. абвясціў аб правядзенні рэформы. Уся зямля падзялялася на роўныя надзелы памерам 21,3 га кожны.
Цяпер уся зямля, маёмасць сялян і самі сяляне сталі ўласнасцю феадала ці дзяржавы ў залежнасці ад таго, на чыёй зямлі яны сядзелі. Прынятыя ў хуткім часе статуты 1566 і 1588 гг. устанавілі спачатку 10-, а потым 20-гадовы тэрмін вышуку беглых сялян і вяртання іх гаспадарам. Гэта азначала канчатковае юрыдычнае афармленне прыгоннага права на Беларусі і ва ўсім Вялікім княстве Літоўскім.
У XIV–XVI стст. адбываецца значны рост гарадоў і гарадскога насельніцтва. Гарады былі цэнтрамі рамяства і гандлю.
Галоўным органам адміністрацыйнага кіравання горада быў магістрат. Ён складаўся з Рады і суда. Крымінальныя справы разбіраліся судом. Судзі выбіраліся гараджанамі.
Насельніцтва гарадоў фарміравалася за кошт беглых сялян, а таксама з рамеснікаў, пераселеных феадаламі ў горад.
Рамеснікі адной спецыяльнасці былі аб’яднаныя ў цэхі.
У XIV–XVI стст. развіваецца ўнутраны і знешні гандаль гарадоў Беларусі.
Такімі былі асноўныя асаблівасці сацыяльна-эканамічнага жыцця Беларусі ў XIV–XVI стст. Мацнела феадальная залежнасць сялян ад феадалаў. Цэнтрамі культурнага жыцця, развіцця рамёстваў і гандлю станавіліся гарады. Іх роля ў эканоміцы Беларусі ўзрастае.
9. СТАЛЫПIНСКАЯ АГРАРНАЯ РЭФОРМА У БЕЛАРУСI.
ПЕРШАЯ РЭВАЛЮЦЫЯ ЯСКРАВА ПАКАЗАЛА НЕАБХОДНАСЦЬ ХУТЧЭЙШАГА ВЫРАШЭННЯ
АГРАРНАГА ПЫТАННЯ.IНIЦЫЯТАРАМ I ГАЛОУНЫМ ВЫКАНАУЦАМ РЭФОРМЫ У Е/С ВЫСТУ-
ПIУ П.А.СТАЛЫПIН, ЯКI УСВЯДОМIУ НЕАБХОДНАСЦЬ ЛОМКI СЯРЭДНЯВЯКОВЫХ ФОРМ
УЛАДЯННЯ ЗЯМЛЕЙ З МЭТАЙ РАСЧЫСЦIЦЬ ДЛЯ КАПIТАЛIСТЫЧНАГА РАЗВIЦЦЯ.
МЭТЫ РЭФОРМЫ:
1. РАЗБIЦЬ АДЗIНЫ АГУЛЬНАСЯЛЯНСКI ФРОНТ СУПРАЦЬ ПАМЕШЧЫКАУ;
2. РАСКАЛОЦЬ ВЕСКУ,ПАСКОРЫЦЬ ПРАЦЭС СТВАРЭННЯ КЛАСА СЕЛЬСКАЙ БУРЖУАЗII;
3. ЗАБЯСПЕЧЫЦЬ УМОВЫ ШПАРКАГА РАЗВIЦЦЯ ЭКАНОМIКI КРАIНЫ.
СРОДКАМI ВЫРАШЭННЯ ГЭТЫХ МЭТ,НА ДУМКУ СТАЛЫПIНА БЫЛI:
1. РАЗБУРЭННЕ СЯЛЯНСКАЙ АБШЧЫНЫ;
2. НАСАДЖЭННЕ ХУТАРОУ I ПЕРАСЯЛЕННЕ "ЛIШНЯГА" З ЕУРАПЕЙСКАЙ ЧАСТКI РАСII
СЯЛЯНСТВА У СIБIР I НА ДАЛЕКI УСХОД;
3. ПЕРАХОД АД ПРУСКАЙ ДА АМЕРЫКАНСКАЙ (ФЕРМЕРСКАЙ) МАДЭЛI ЗЕМЛЕКАРЫСТАН-
НЯ.
ПЕРШАПАЧАТКОВЫМ,ЗЫХОДНЫМ ЭТАПАМ РЭФОРМЫ,НЕАБХОДНЫМ ДЛЯ СТАНАУЛЕННЯ ПРЫ
ВАТНАЙ СЯЛЯНСКАЙ ЗЯМЕЛЬНАЙ УЛАСНАСЦI З'ЯУЛЯЛАСЯ РАЗБУРЭННЕ СЯЛЯНСКАЙ АБ-
ШЧЫНЫ.УКАЗ АД 9 ЛIСТАПАДА 1906 ГОДА ДАЗВАЛЯУ КОЖНАУМУ ГАСПАДАРУ ВЫЙСЦI З
АБШЧЫНЫ I ЗАМАЦАВАЦЬ У АСАБIСТУЮ УЛАСНАСЦЬ СВАЮ НАДЗЕЛЬНУЮ ЗЯМЛЮ. НА РЭА-
ЛIЗАЦЫЮ РЭФОРМЫ НА БЕЛАРУСI ПЭУНЫ АДБIТАК НАКЛАУ ВЕЛIКАДЗЯРЖАУНЫ НАКIРУ-
НАК ПАЛIТЫКI ЦАРЫЗМУ,ЯКI ПРАЯВIУСЯ ПА НАСАДЖЭННЮ НА БЕЛАРУСI РУСКАГА ЗЕМ-
ЛЕУЛАДАННЯ.ТОЛЬКI У ГРОДЗЕНСКАЙ ГУБЕРНII ЗА 1905-1912 ГГ. РУСКIЯ ПАСЯЛЕН-
ЦЫ КУПIЛI АМАЛЬ 28 ТЫС. ДЗЕСЯЦIН ЗЯМЛI.НА БЕЛАРУСI БЫУ СТВОРАНЫ СПЕЦЫЯЛЬ-
НЫ ФОНД ДЛЯ РУСКIХ ПЕРАСЯЛЕНЦАУ.НА БЕЛАРУСI,БОЛЬШ ЧЫМ ДЗЕ,ШПАРКА ПРАПАГАН