Geum.ru

1. Засяленне беларускіх зямель. Фарміраванне этнічных супольнасцей. Галоўныя перыяды этнічнай гісторыі Б

Вид материалаДокументы

Содержание


42. Развитие просвещения, науки, культуры бсср в 1920-30
Подобный материал:
1   2   3   4   5   6
У другой палове ХІХ – пачатку XX ст. працягваўся працэс фарміравання мовы беларускай нацыі.

Беларуская літаратурная мова развівалася галоўным чынам як мова мастацкай літаратуры і часткова публіцыстыкі.

Адметнасць беларускага этнасу адлюстроўвалася ў своеасаблівым народным выяўленчым і дэкаратыўна-прыкладным мастацтве.

Кансалідацыя беларускага этнасу ў нацыю суправаджалася ростам нацыянальнай самасвядомасці.

Быў праведзены шэраг рэформ у галіне адукацыі Расійскай імперыі, якія закранулі і Беларусь.

Да 60-х гг. ХІХ ст. сістэма адукацыі характарызавалася рознатыповасцю навучальных устаноў. У мэтах уніфікацыі іх дзейнасці большасць навучальных устаноў перайшла ў падпарадкаванне Міністэрства народнай асветы.

Змены ў сістэме адукацыі Беларусі прывялі да ўстойлівага росту колькасці навучальных устаноў.

Аднак, нягледзячы на станоўчыя дасягненні народнай асветы, як Расійская імперыя ў цэлым, так і Беларусь адставалі ад краін Заходняй Еўропы.

У галіне пачатковай адукацыі ўрадавая палітыка была накіравана на тое, каб значную частку затрат на ўтрыманне народных вучылішч перакласці на сялян.

Сярэдняя адукацыя заставалася прывілеяй пануючых класаў.

Складвалася сістэма прафесійнай адукацыі. У Беларусі ствараліся рамесныя, сельскагаспадарчыя, камерцыйныя, медыцынскія, музыкальныя, мастацкія навучальныя ўстановы.

Літаратура. У другой палове ХІХ ст. пачынаецца новы этап у развіцці беларускай літаратуры. Пісьменнікі паступова пераадольвалі вузкае фальклорнае апісальніцтва сваіх папярэднікаў, станавіліся на шлях стварэння развітой літаратуры. Ішоў працэс жанравага ўзбагачэння літаратуры, удасканальвалася вершаскладанне.

Вяршыняй развіцця беларускай літаратуры другой паловы ХІХ ст. стала творчасць Францішка Багушэвіча.

На лепшыя дасягненні літаратуры другой паловы ХІХ ст. абапіралася беларуская літаратура пачатку ХХ ст. Новыя тэмы, матывы і вобразы прынесла ў беларускую літаратуру. Як таленавіты паэт-наватар, адзін з пачынальнікаў беларускай драматургіі і заснавальнікаў нацыянальнай школы перакладу ўвайшоў у гісторыю беларускай літаратуры Янка Купала. Разам з Янкам Купалам заснавальнікам новай беларускай літаратуры і літаратурнай мовы стаў Якуб Колас. У пачатку ХХ ст. раскрыліся творчыя здольнасці Максіма Гарэцкага, Змітрака Бядулі, Цішкі Гартнага, Каруся Каганца і інш.

Тэатр. У фарміраванні беларускага прафесійнага нацыянальнага тэатра вялікую ролю адыграла тэатральная культура рускага, украінскага і польскага народаў. У беларускіх гарадах дзейнічалі мясцовыя рускія драматычныя трупы, а таксама гастралявалі акцёры сталічных тэатраў. Паспяхова выступалі артысты ўкраінскіх тэатраў, прыязджалі польскія тэатральныя калектывы.


32. Кастрычнiцкая рэвалюцыя на Беларусi. Устануленне Савецкай улады.

24—25 кастрычнiка 1917 г. у Петраградзе перамагло ўзброенная паўстанне. Часовы ўрад быў звергнуты. II ¡серасiйскi з’езд Саветаў прыняй Дэкрэты аб мiру i зямлi, стварыў новы ўрад – СНК, выбраў заканадаўчы орган – УЦВК. Уся ўлада перайшла да Саветаў рабочых, сялянскiх i салдацкiх дэпутатаў.

26 кастрычнiка 1917 г. узяў ўладу ў свае рукi i Мiнскi Савет. Былi створаны ўзброеныя сiлы новай улады, якiя ўстанавiлi кантроль над поштай, тэлеграфам, вакзаламi. Быў створаны ВРК. Супраць новай улады выступiў меншавiцка-эсэраўскi «камiтэт выратавання рэвалюцыi». У вынiку перагавораў было дасягнута кампрамiснае рашэнне: «Камiтэт...» абавязаўся не пасылаць войскi ў Петраград для падаўлення рэвалюцыi, а Савет пагадзiўся перадаць «Камiтэту» уладу. Затым бальшавiкi з дапамогай салдат Заходняга фронту ўзялi ўладу ў свае рукi. За Мiнскам савецкая ўлада ўсталявалася i ў iншых гарадах Беларусi. Быў ўтвораны адзiны абласны выканаўчы камiтэт i Савет Народных Камiсараў, праведзены першыя рэвалюцыйныя пераўтварэннi: нацыяналiзацыя прамысловасцi, уводзiўся 8-гадзiнны рабочы дзень, канфiсковывалiся памешчыцкiя гаспадаркi, стваралiся першыя калектыўныя гаспадаркi сялян i iнш. Адбылiся кардынальныя змены ў галiне культуры. Пашыралася сетка школьных устаноў, шмат увагi ўдзялялася лiквiдацыi непiсьменнасцi сярод дарослага насельнiцтва. Пачалiся карэнныя пераўтварэннi ва ўсiх сферах жэцця беларускага народа.

Кастрычнiцкая рэвалюцыя – не выпадковая з`ява, а заканамерны працыс грамадзянскага развiцця Расii. Пры ўсiх неадназначных адносiнах да Кастрычнiцкай рэвалюцыi, трэба прызнать, што яна як нi адна iншая падзея, сказала глыбокае ўздзеянне не толькi на народы Расii, але на ход сусветная гiсторыi. За кароткi час краiна пераўтварылася ў магутную iндустрыяльную дзяржаву, з якой лiчыўся ўвесь свет. Дзякуючы Кастрычнiку беларускi народ здабыў сваю дзяржаўнасць, стварыў магутны эканамiчны i iнтэлектуальны патэнцыял. Чаму не ўдалося захаваць усе гэта? Кастрычнiцкая рэвалюцыя тут нi пры чым. Гэта тлумачыцца iншымi як аб`ектыўнымi, так i суб`ектыўнымi прычынамi.


33.


34. Беларусь у перыяд германскай акупацыi. Абвяшчэнне БНР.

У жнiўнi 1914 г. з пачаткам першай сусветная вайны Заходняя Беларусь была захоплена Германiяй. Нi царскi ўрад да лютага 1917 г., нi часовы буржуазны ўрад пасля Лютаўскай рэвалюцыi не зрабiлi нiчога, как вывесцi краiну з вайны, вызвалiць Беларусь ад захопнiкаў. Пасля Кастрычнiцкай рэвалюцыi савечкi ўрад звярнуўся да ваюючых краiн з прапановай спынiць вайну. Але зрабiць гэта яны адмовiлiся. Не прынеслi поспеху i сепаратныя перагаворы з Германiяй. У лютым 1918 г. Германiя адмовiла ваенныя дзеяннi. Больш за 2/3 тэрыторыi Беларусi апынулiся пад уладай германскiх акупантаў. Савецкi ўрад вымушаны быў пайсцi на падпiсанне самага несправядлiвага мiрнага дагавора з Германiяй. Такi дагавор быў падпiсаны 3-га сакавiка 1918 г. Беларускае пытанне на перагаворах не разглядалася. Iнтарэсы беларусаў не былi прыняты пад увагу нi адным з бакоў.

На захопленай тэрыторыi акупанты лiквiдавалi савецкую ўладу, устанавiлi акупацыйны рэжым, што выклiкала моцнае супрацiўленне беларускага народа. Пачалася барацьба рабочых, сялян Беларусi супраць акупантаў. Кiравалi гэтай барацьбой камунiсты.

Ва ўмовах наступлення германскiх войск кiраўнiкi нацыянальна-дэмакратычных партый Беларусi зрабiлi спробу захапiць уладу, стварыць беларускую дзяржаўнасць. Яны звярнулiся з 1-ай, а потым 2-ой Устаноўчай граматай да беларускага народа. Беларусь была аб`яўлена народнай рэспублiкай. Былi вызначаны асноўныя прынцыпы дзяржаўнага ладу краiны, тэрыторыя, формы ўласнасцi i iнш. Кiруючым органам БНР былi Рада i Народны Камiсарыят. 25 сакавiка 1918 г. Беларусь была абвешчана незалежнай у этнаграфiчных межах пражывання беларусаў. Самастойнасць i незалежнасць БНР яе кiраўнiкi хацелi здзейснiць пры дапамозе Германii. Аднак зрабiць гэта было немагчыма. Германiя не была зацiкаўлена ў стварэннi такой дзяржавы. Не прызналi БНР i iншыя краiны. Рада БНР аб`явiла аб разрыве з Расiяй, не ўлiчваючы настрою беларускага народа. БНР дзяржавай не стала. Не было заканадаўчай улады. Выканаўчая ўлада абмяжовывалася толькi сферай культуры. Не было i судовай улады. Тым не менш гэта быў рашучы крок у стварэннi беларускай дзяржаўнасцi.


35. Станаўленне беларуска савецкай дзяржаўнасці. Утварэнне БССР. Аб’яднанне БССР з ЛССР.

Пасля вызвалення Беларусі ад нямецкіх акупантаў і аднаўлення савецкай улады зноў паўстала пытанне аб утварэнні беларускай нацыянальнай дзяржаўнасці. Існавала некалькі пазіцый:

1. Пазіцыя кіраўніцтва Паўночна-Заходняга абкома РКП(б). Яны лічылі, што Беларусь павінна быць тэрытарыяльнай адміністрацыйна-гаспадарчай адзінкай РСФСР.

2. Іншую пазіцыю па пытанні аб нацыянальным лёсе Беларусі адстойваў Беларускі нацыянальны камісарыят (Белнацком), якія лічылі неабходным стварэнне Беларускай Савецкай Сацыялістычнай

Была прынята рэзалюцыя аб утварэнні беларускага савецкага ўрада.

Пленум ЦК РКП(б) прыняў пастанову аб утварэнні Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі (БССР).

31 снежня 1918 г. ЦБ КП(б)Б абмеркавала пытанне аб складзе Часовага рэвалюцыйнага рабоча-сялянскага ўрада БССР.

1 студзеня 1919 г. Часовы ўрад Беларусі абнародаваў маніфест у сувязі з утварэннем БССР.

2–3 лютага 1919 г. у Мінску адбыўся І Усебеларускі з’езд Саветаў рабочых.

І Усебеларускі з’езд Саветаў прыняў Канстытуцыю БССР. Так сама прыняў рашэнне аб аб’яднанні Беларускай ССР і Літоўскай ССР у адну дзяржаву – Літоўска-Беларускую ССР (Літбел).

Так Беларуская Савецкая Рэспубліка праз месяц пасля абвяшчэння незалежнасці і ўтварэння сваёй дзяржаўнасці стала часткай аб’яднанай дзяржавы – Літбела.


36. Беларусь у перыяд польскай iнтэрвенцыi. Аднаўленне БССР.

У канцы лютага 1919 г. пачалася польская iнтэрвенцыя. Урад Лiтбел не змог арганiзаваць супрацiўленне польскiм вайскам. Асноўныя сiлы Чырвонай Армii накiроўвалiся на ўсходнi фронт. Галоўнай мэтай Польшчы было далучэнне зямель былога ВКЛ да Польшчы. 8 жнiўня 1919 г. польскiя войскi захапiлi Мiнск. У вераснi 1919 г. пачалiся перагаворы. На захопленай тэрыторыi iнтэрвенты ўстанавiлi жорсткi акупацыйны рэжым. Праводзiлiся масавыя арышты, рабаўнiцтвы i гвалт, паланiзацыя насельнiцтва Беларусi. Дзяржаўнай мовай была аб`яўлена польская мова. Былi зачынены беларускiя школы, установы культуры.

Беларускi народ не пакарыўся акупантам. На ўсей тэрыторыi лiтбел разгарнулася партызанская барацьба. Кiравалi гэтай барацьбой бальшавiкi i беларускiя эсэры. Сумесныя дзеяннi бальшавiкоў i эсэраў далi свае станоўчыя вынiкi. Быў распрацаваны план узброенага паўстання, створаны Беларускi паўстанцкi камiтэт, Народная ваенная самаабарона.

У канцы красавiка 1920 г. урад Польшчы перарваў перагаворы i разгарнуў наступленне сваiх войск. У маi 1920 г. пачала контрнаступленне Чырвоная Армiя, але беспаспяхова. Новае контрнаступленне пачалося 4 лiпеня 1920 г. Да жнiўня 1920 г. Чырвоная Армiя вызвалiла ўсю тэрыторыю Беларусi i ўступiла на тэрыторыю Польшчы. У гэты час стала магчымым аднавiць БССР. Бэў створаны Белрэўком на чале з А.Чарвякрвым. Гэта быў часовы орган улады. У канцы лiпеня была прынята Дэкларацыя аб абвяшчэннi незалежнай БССР. У жнiўнi 1920 г. перайшлi ў контрнаступленне польскiя войскi. Разлiк на сусветную рэвалюцыю не апраўдаўся. У вынiку значная частка тэрыторыi Беларусi была зноў захоплена польскiмi войскамi. Таму БССР аднаўлялася толькi ў межах 6 паветаў Мiнскай губернi. 18 сакавiка 1921 г. быў падпiсаны мiрны дагавор памiж Польшчай i Расiяй. Да Польшчы адышла Заходняя Беларусь (была вызвалена ў вераснi 1939 г.). Усходняя частка беларусi заставалася ў складзе РСФСР (была вернута ў 1924 i 1926 гг.).


37. Новая эканамiчная палiтыка, яе сутнасць i вынiкi.

Час пераходу ад вайны да мiрнага будаўнiцтва паставiў шмат цяжкiх праблем. Разбурэннi, беспрацоўе, неабдуманае ўсеагульнае адзяржаўленне сродкаў вытворчасцi, харчразверстка выклiкалi незадаволенасць народа, асаблiва сялянства. Цяжкае эканамiчнае становiшча прывяло да забастовак рабочых, прымусовая канфiскацыя збожжа – да супрацiўлення ўладам сялян. Кульмiнацыяй гэтай незадаволенасцi стала ўзброенае выступленне ў лютым-сакавiку 1921 г. маракоў Кранштата.

Прычынай цяжкага эканамiчнага i палiтычнага крызiсу на рубяжы 1920—1921 гг. было разбалансаванне палiтычных i эканамiчных iнтарэсаў, захаванне ранейшых ваенна-камунiстычных метадаў кiравання пры новых палiтычных i эканамiчных абставiнах. Перагляд метадаў кiравання стаў неабходным. I адказам на гэтыя пытаннi з`явiлася НЭП.

Сутнасць НЭПа зводзiлася да максiмальнага надвiгу вытворчых сiл i паляпшэння становiшча рабочых i сялян дзеля захавання савецкай улады.

Галоўнай мэтай НЭПа стала замена харчразверсткi харчпадаткам. Падатак быў меншы i ўстанаўлiваўся да пачатку палявых работ. Трэба было здаваць хлеба амаль у два разы менш, чым па харчразвертцы. З 1 студзеня 1924 года браўся толькi чырвонцамi ў памеры 5% прыбытку з гаспадаркi. Падатак дэференцыраваўся з улiкам наяўнасцi жывелы, урадлiвасцi зямлi. Дазвалялася здаваць зямлю ў арэнду i выкарыстовываць наемную працу пры ўмове, што члены сямьi наймальнiка таксама працуюць. Тэрмiн арэнды абмяхоўваўся, заахвочвалася развiцце кааперацыi. Усе гэта стварыла матэрыяльную зацiкаўленасць. Лiшкi, пасля выплаты падаткаў, селянiн мог свабодна адменiваць i прадаваць на рынку.

У галiне фiнансаў вялiкае значэнне давалася стабiлiзацыi рубля, якi амаль абясцэнiўся. Была праведзена грашовая рэформа. Адбылiся дзве дэнамiнацыi грашовых знакаў. У 1922 годзе выпушчаны новыя дзяржаўныя знакi, т.зв. саўзнакi. Адзiн рубель адпавядаў 10-цi тысячам дарэформенных.

Другая ў 1923 г.: адзiн рубель узору 1923 г. раўняўся 1 млн. дарэформенных рублеў, або 100 рублям узору 1992 г. У 1922 былi выпушчаны грашовыя знакi - чырвонцы, якiя абменьвалiся на золата (адзiн чырвонец раўняўся 10 дарэвалюцыйным залатым, або 7.74 г чыстага золата). Т.ч. у краiне ўтварылiсы дзве грашовыя сiстэмы: абясцэненыя саўзнакi выпуску 1922—1923 i цверды чырвонец, якi абменiваўся на золата.

У лютым 1924 г. грашовая рэформа завяршылася. Былi выпушчаны новыя казначэйскiя бiлеты 1, 3, 5 рублеў, забяспечаныя золатам, разменныя сярэбраныя i медныя манеты. Быў праведзены абавязковы абмен старых грошаў – 50 тыс. саўзнакаў вып. 1923 г., або 50 млрд. рублеў, якiя хадзiлi да дэнамiнацыi 1923 г.

У прамысловасцi: здавалiся ў арэнду нерэнтабельныя прадпрыемствы прыватным асобам, нават iншаземным фiрмам у форме канцэсiй.

Глаўкi былi лiквiдаваны, замест iх – трэсты. Прадпрыемствы атрымлiвалi поўны гаспадарцчы разлiк i фiнансавую прыналежнасць. Сталi стварацца сiндыкаты – аб`яднаннi трэстаў на пачатках кааперацыi. Сiндыкаты займалiся збытаў, забеспяяэннем, крэдытаваннем, знешнегандлевымi аперацыямi.

Узнаўлялася грашовая аплата працы, ажыццяўляўся пераход да новай тарыфнай палiтыкi. Былi лiквiдаваны абавязковыя працоўныя павiннасцi i некаторыя абмежаваннi на перамену месца работы. Т.ч. арганiзацыя працы будавалася на прынцыпах матэрыяльнага стымулявання. У вынiку тэмпы развiцця прамысловасцi былi намнога вышэйшымi, чым у РСФСР.

У 1922 годзе ў Беларусi ужо дзейнiчала 277 прамысловых прадпрыемстваў, у тым лiку 17 аб`ектаў металаапрацоўчай, 33 – дрэваапрацоўчай, 87 – харчовай прамысловасцi. Дробныя прадпрыемствы былi здадзены ў арэнду.

Перанаселенасць вескi, нiзкая землезабяспечанасць сялянская гаспадаркi, беспрацоўе ў мястычках i гарадах спрыялi развiццю саматужнага насельнiцтва, дробнай прамысловасцi i гандлю. А дзяржава падтрымлiвала прыватнiка. У вынiку ў Рэспублiцы паявiлася мноства швейных, слясарных, дрэваапрацоўчых майстэрняў, пякярняў, лавак i iнш.

Правядзенне ў жэцце НЭПа дазволiла ў кароткi тэрмiн аднавiць прамысловасць, стабiлiзаваць эканомiку, узняць матэрыяльнае становiшча насельнiцтва.


38. Палiтыка iндустрыялiзацыi.

На пачтку 20-х гадоў ХХ стагоддзя Беларусь па-ранейшамк заставалася слабаразвiтай у прамысловых адносiнах рэспублiкай. Аснову яе складалi харчовая, дрэваапрацоўчая, каляровая, гарбарная галiны, на долю якiх прыпадала асноўная частка агульнага аб`ему валавай прадукцыi. Рпамысловасць па-ранейшаму заставалася «дробнай» i «кустарнай». Вельмi вострастаяла ў рэспублiцы праблема iнжынерна-тэхнiчных кадраў, квалiфiкаваных рабочых. У той жа час i культурны ўзровень асноўнай масы насельнiцтва заставаўся нiзкiм.

Усе гэта перашкаджала развiццю народнай гаспадаркi, галоўйнай мэтай палiтыкi сацыялiстычнай iндустрыалiзацii было стварэнне матэрыяльна-тэхнiчнай базы сацыялiзму, пераўтварэнне СССР у эканамiчна-незалежную дзяржаву за магутным эканомiка-вытворчым, навукова-тэхнiчным i абарончым патэнцыялам, забеспячэнне росту прадукцыйнасцi працы i на гэтай аснове няўхiльнае павышэнне матэрыяльнага дабрабыту ў культурнага ўзроўню працоўных.

Сутнасць iндустрыалiзацii (I) заключалася ў наступным: весцi эканамiчнае будаўнiцтва пад такiм вуглом гледжання, каб СССР з краiны, якая ўвозiць машыны i абсталяванне, ператварыць у краiну, якая выпускае машыны i абсталяванне. Дзеля таго как забяспечыць пераўзбраенне народная гаспадаркi, падняцце яе на новы тэхнiчны ўзровень, аб`яўлялася пераважным развiццем цяжкай iндустрыi, асаблiва тых яе галiн, што выраблялi сродкi вытворчасцi. Улiчвалася, што поспех I будзе залежыць ад «змычкi рабочага класа i сялянства», г.зн. удзелу вескi ў фiнансаваннi прамысловасцi цераз збалансаваную палiтыку ў вобласцi падаткаў i цэн як на сельскагаспадарчую, так i на прамысловую прадукцыю.

Па сваей прыродзе I ў СССР не магла абмежавацца нi маштабамi асобных галiн, нi тэрыторыяй асобных рэспублiк цi раенаў. Паколькi эканомiка савецкай беларусi была неад`емнай часткая эканомiкi СССР, I рэспублiкi праходзiла так, як у цэлым па краiне.

На Беларусi мелiся i свае асаблiвасцi, i свае цяжкасцi. Адрозненне ў тэрмiнах i тэмпах I, галiновых i структурных прапорцыях былi абумоўлены:

- геапалiтычным становiшчам Беларусi ў мiжваенны перыяд (прамежнае знаходжанне, адсюль немэтазгоднасць развiцця цяжкай прамысловасцi прадпрыемстваў ваенна-прамысловага комплексу);

- адсутнасць разведаных радовiшчаў нафты, газа, каменнага вуглю, руд чорных i каляровых металаў, сыравiннай базы будаўнiчых матэрыялаў;

- арыентацыяй прамысловасцi на мясцовую сыравiну – перчарговым развiццем легкай i харчовай прамысловасцi;

- недахопам квалiфiкаваных кадраў i iнш.

З улiкам гэтых асаблiвасцей на Беларусi быў ўзяты курс на неабходнае i хуткае развiцце галiн, якiя базiравалiся на перапрацоўцы мясцовай сыравiны: керамiчнай, шклянай, запалкавай, дрэваапрацоўчай, iльнопрадзiльнай, папяровай, гарбарнай, харчовай i iнш. Гэты курс адпавядаў структуры прамысловасцi рэспублiкi, яе гiстарычным, эканамiчным i фiнансавым магчамысцям. Аднак пераапрацоўка прадукцii сельскай гаспадаркi займала вядучае месца ў прамысловасцi БССР.

Правядзенне I патрабавала вялiкiх сроддкаў. Асноўнай крынiцай накаплення з`яўлялася сама прамысловасць праз сакрашчэнне накладных расходаў, знiжэнне сабекошту прадукцыi, паскарэнне абарачальнасцi сродкаў, шэрокай нацыяналiзацii прамысловасцi, укараненне найноўшых дасягненняў навукi i тэхнiкi, павышенне прадукцыйнасцi працы i ўмацаванне дысцыплiны, а таксама за кошт эканомii i павышэння рэнтабiльнасцi вытворчасцi. Важнай крынiцай атрымання сродкаў з`явiлiся таксама зберажэннi працоўных, падпiска на дзяржаўныя пазыкi.

За трю гады I ў рэспублiцы было пабудавана 150 прамысловых прадпрыемстваў. Адначасова вялася рэканструкцыя дзеюцых прадпрыемстваў, абапiраючыся на фiнансавую дапамогу СССР. За гады першай пяцiгодкi было пабудавана 78 буйных i 460 дробных i сярэднiх прадпыемстваў.

У 1932 годзе XVII партканферэнцыя ВКП(б) канчаткова адмовiлася ад НЭПа, адзначыўшы яго поўную несумяшчальнасць з палiтыкай партыi i iнтэрлэсамi рабочага класа, з буржуазна-нэпнанскiмi скажэннямi прынцыпу гаспадарчага разлiку, якiя праявiлiся ў разбазараваннi агульнанародных дзяржаўных рэсурсаў i «значыць» у зрыве ўстанаўлення гаспадарчых планаў. На змену гаспадарчаму разлiку ў эканомiцы прыйшла камандна-адмiнiстрацыйная сiстыма. Усталеўвалася жорсткая цэнстралiзаваная сiстэма кiравання прамысловасцю часоў «ваеннага камунiзму».

Тым не менш у вынiку гэтага I iшла хутка, прамысловасць рэспублiкi развiвалася дастаткова высокiмi тэмпамi. Другая пяцiгодка (1933—1937) дала павялiчэнне валавой прадукцыi ў 1,9 раза. Усяго ў 1929—1940 гг. было ўведзена ўстрой i рэканструктавана 1863 прадпрыемствы. Да канца другой пяцiгодкi рэспублiка давала ўжо 2,2 % усей валавой прадукцыi прамысловасцi СССР.

У агульным комплесе эканамiчнага развiцця Беларусi важная роля належала рэканстуркцыi i развiццю транспарта, асаблiва аўтамабiльнага. У 1935 г. адкрыта першая ў рэспублiцы авiялiнiя Мiнск-Масква. У Мiнску быў пабудаваны аэрапорт, укаранялася тэлефонная i тэлеграфная сувязi. Нягледзячы на працоўны ўздым i высокiя тэмпы I, заданнi другой i першых гадоў трэцяй пяцiгодак (як i першай) не былi выкананы. Па тэмпах развiцця БССР адставала ад СССР у цэлым.


39. Калектывiзацыя сельскай гаспадаркi.

Велiзарная значэнне ў жыццi нашага грамадства, 4/5 насельнiцтва якога ў 20—30-я гг. складала сялянства, мелi радыкальныя пераўтварэннi сельскай гаспадаркi. У 20-я гг. пачалi развiвацца розныя формы кааперацыi, паступовы пераход дробных сялянскiх гаспадарак да калектыўнай апрацоўкi зямлi на ўмовах НЭПа. Асаблiвасцю Беларусi было тое, што ўвядзенне НЭПа супадала з перадачай зямлi сялянам. У 1921 годзе ўся зямля перадавалася бясплатна сялянам у карыстанне. Свабода выбоару форм землекарыстання захоўвалася аж да 1927 г. Да гэтага часу ў беларусi развiвалiся гаспадаркi як калектыўнага землекарыстання (у формах вытворчай кааперацыi – сельгасарцелей, камун, таварыстваў па суместнай апрацоўцы зямлi); у разнастайных прасцейшых формах кааперацыi – крыдытных, забяспячэнскiх, збытавых; у спецыялiзаваных вiдах кааператыўных аб`яднанняў – машынных i конна-машынных, масларобчых, сыраварных, жывелагадоўчых, насенняводчых i г.д., так i аднаасобнага землякарыстання (двары, хутары i адрубы).

Кiраўнiцтва народным камiсарыятам земляробства праводзiла ў жыцце план стварэння хутароў i дробных паселкаў тыпу адрубаў. У канцы 20-х гадоў хутарская сiстэма на Беларусi складала больш за 25 % сялянскага землекарыстання.

З першых гадоў савецкай улады стваралiся i вытворчыя кааператывы, калектыўныя гаспадаркi. Да пачатку 1927 г. на Беларусi было ўжо ўтворана каля 400 сельскагаспадарчых арцелей, камун i таварыстваў па сумеснай апрацоўцы зямлi, а таксама 213 саўгасаў.

Калгасы разглядалiся ў асноўным як форма арганiзацыi бяднейшых пластоў насельнiцтва. Стваралiся яны як правiла на землях дзяржаўнага фонду. Да кастрычнiка 1928 г. у БССР было арганiзавана 994 калгаса, у тым лiку 243 нацыянальныя (227 яўрэйскiх, 12 польскiх, 2 латышскiя, цыганскi i нават кiтайскi – два апошнiх у Вiцебская воблсцi). На адзiн калгас у сярэднiм прыходзiлася 40—75 дзесяцiн зямлi, па 3—5 коней, 3—4 плугi, 4 бараны; на 100 га мелася па 20 галоў буйной рагатай жывелы; сярэдняя ўраджайнасць зерневых з 1 га склада 8 цэнтнераў. Развiцце сельскагаспадарчай кааперацыi iшло галоўным чынам у дзвюх формах: крыдытнай i забеспячэнска-збытавой. Разнастайнымi формамi сельскагаспадарчай кааперацыi ў Беларусi ўжо да пачатку 1926 г. было аб`яднана 20,9 % сялянскiх гаспадарак.

У канцы 20-х гг., згодна палiтыкi Камунiстычнай партыi i савецкай дхзяржавы, быў ўзяты курс на паскораную калектывiзацыю ў яе вышэйшых формах. Мэта – у кароткi тэрмiн парвесцi калектывiзацыю вескi i ўзяць у яе сродкi для патрэб iндустрэялiзацыi i абароны краiны. Пачатак рэалiзацыi такога курса паклаў хлебанарыхтоўчы крызiс, якi ўзнiк у краiне зiмой 1927—1928 гг. У сувязi з недаборам збожжавых, скрачэннем дзяржаўных нарыхтовак хлеба стварылася пагроза планаў iндустрыяльнага ўбдаўнiцтва, бо пастаўкi прамысловагаабсталявання залежылi ў краiне ад экспарту хлеба. У гарадах пачалiся перабоi ў забеспячэннi прадуктамi, давалося ўвесцi картачную сiстэму. Пачаўся адыход ад НЭПа, яе дэмантаж i шырокае прымяненне надзвычайных мер. Бязлiтасна знiшчалася самая заможная частка сялянства – кулацтва. Барацьба з «правым ухiлам» суправаджалася фарсiраваннем калектывiзацыi, пачалася гонка за «тэмпамi», i ад палiтыкi абмежавання i выцяснення кулацтва партыя перайшла на палiтыку лiквiдацыi кулацтва як класа на аснове суцэльнай калектывiзацыi. Раскулачвалi не толькi кулакоў, але i сярэднiкоў, якiя не хацелi ўступаць у калгасы. Прымусовыя меры далi свае вынiкi. Калi ў студзенi 1930 г. у калгасы ўступiла 20,9 % сялянскiх двароў, то да сакавiка таго ж года – 58 %. Пратэст сялян выразiўся 500 выступленнямi, распадам прымусоваствораных калгасаў. Калi ў сакавiку 1930 г. калгасы аб`ядноўвалi 58 % сялянскiх гаспадарак, дык у чэрвенi – 11,1 %. А вясной 1932 г. – чарговы выхад сялян з калгасаў. Толькi да 2—3 месяцы распалiся 1002 калгасы, з якiх выйшла большi за 55 тыс. сялянскiх гаспадарак.

У канцы першай пяцiгодкi ў рэспублiцы налiчвалася прыкладна 9 тыс. калгасаў, якiя аб`ядноўвалi 43 % сялянскiх гаспадарак. У вынiку дапушчаных памылак у эканамiчнай палiтыцы ў 1932—1933 гг., краiну ахапiў масавы голад (7 жнiўня 1932 г. быў выдадзены «Закон аб ахове сацыялiстычнай уласнасцi», «закон аб пяцi каласках»).

Да канца 30-х гадоў калiктывiзацыя ў Беларусi была завершана, кулацтва як клас лiквiдавана. У 1937 г. калгасы аб`ядноўвалi 680 тыс. сялянскiх двароў, цi 87,5 % iх агульнай колькасцi.


40. Нацыянальная палiтыка. Беларусiзацыя ў 20-я гг. XX ст.

Разглядаючы перадумовы палiтыкi беларусiзацыi, неабходна мець на ўвазе асаблiвасцi нацыянальных адносiн на Беларусi на пачатку 20-х гадоў.

Па-першае, iшоў працэс тэрытарэяльнага самавызначэння беларускага народа, беларускай нацыi. (У 1924 г. адбылося вяртанне, перадача БССР 16 паветаў i ў 1926 г. -- 2-х паветаў).

Па-дургое, паводле перапiсу 1926 г. беларусы складалi 80,6 %, яўрэi – 8,2 %, рускiя – 7,7 %, палякi – 2 %, украiнцы – 0,7 %, латышы – 0,3 %, лiтоўцы, немцы i татары – па 0,1 % (шматнацыянальныя меншасцi складалi амаль пятую частку насельнiцтва).

Па-трэцяе, палiтыка беларускага адраджэння ва ўмовах савецкай улады пачала ўжыццяўляцца раней афiцыйна абвешчанай беларусiзацыi перш за ўсе намаганнямi дзеячаў нацыянальна-дэмакратычнага руху.

Намаганнямi вядомых дзеячаў беларускага нацыянальнага адраджэння закладвалiся асновы нацыянальнай палiтыкi, якая пазней была аформлена як дзяржаўная палiтыка беларусiзацыi.

З сярэдзiны 1923 г. да сярэдзiны 1924 г. працыс беларусiзацыi прайшоў першую фазу, на працягу якой вялася ў асноўным яе палiтычная i iдэалагiчная падрыхтоўка.

Лета 1924 г. i прыкладна да 1928 г. – час актыўнай практычнай рэалiзацыi вызначаных напрамкаў дзейнасцi ў палiтыкi беларусiзацыi.

1) Адмiнiстрацыйна-тэрытарыяльная рэформа праведзена ў 1926—1929 гг. пасля таго, як адбылося вяртанне БССР значнай часткi этнiцна беларускiх зямель. У складзе БССР губернi, паветы, вобласцi былi лiквiдаваны i замест iх утвораны акругi, раены i сельсаветы. У аснову новаўтварэнняў пакладзены нацыянальны прынцып.

2) Адным за напрамкаў нацыянальнай палiтыкi з`яўлялася беларусiзацыя дзяржаўных устаноў, грамадскiх арганiзацый, якая мела на мэце вывучэнне супрацоўнiкамi беларускай мовы i перавод на яе справаводства.

3) У ходзе бларусiзацыi вырашалася задача больш актыўнага вылучэння на кiруючыя пасады прадстаўнiкоў карэннага (не толькi беларускага) насельнiцтва.

4) Палiтыка беларусiзацыi закранула i войска. У 1923—1925 гг. праводзiлася ваенная рэформа.

5) Важны напрамак беларусiзацыi – нацыянальна-культурнае будаўнiцтва. Значныя змены адбылiся ў агульнаадукацыйнай школе: калi ў 1921 г. беларускiя школы складалi 21,5 % ад агульнага лiку школ на беларусi, то ў 1931 г. – 83,5 %.

У 1930 г. 76,6 % студэнтаў вышэйшай школы рэспублiкi былi беларусамi, выкладанне больш за 80 % вучэбных дысцыплiн вялося на беларускай мове.

6) У беларускай акадэмii навук працавалi нацыянальныя сектары – яўрэйскi, польскi, латышскi, а таксама камiсiя па вывучэннi Заходняй Беларусi, сектар масавай работы i краязнаўства. Сярод навуковых супрацоўнiкаў акадэмii ў пачатку 30-х гадоў колькасць беларусаў складала 45 %.

7) У 1924 г. заснавана Дзяржаўнае выдавецтва Беларусi.

8) Значных поспехаў у гады правядзення палiтыкi беларусiзацыi дасягнулi беларуская лiтаратура, нацыянальны беларускi тэатр, музыка, жывапiс.


41. Грамадска-палітычнае жыццё ў БССР.

У міжваенны перыяд (20–30-я гады) грамадска-палітычнае жыццё на Беларусі, як і ў Савецкай краіне ў цэлым, было поўным супярэчнасцей, цесна звязаным з сацыяльна-эканамічнымі працэсамі, што адбываліся ў гэтыя гады.

У беларускім грамадстве ў першай палове 20-х гадоў магчыма вызначыць існаванне і барацьбу двух тэндэнцый. Адна з іх была накіравана на пэўную дэмакратызацыю ў палітычных адносінах, другая – на працяг палітыкі ваеннага камунізму.

З’явілася беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў (эсэраў або БПС-Р). Адрозненне пазіцыі беларускіх эсэраў ад пазіцыі КП(б)Б заключалася ў пытаннях, звязаных з характарам улады і суверэнітэтам.

З гэтага моманту пачалося адкрытае процістаянне дзвюх палітычных партый, якое скончылася не на карысць БПС-Р. У 1921 г. карныя органы арыштавалі 860 актыўных яе членаў.

У канцы 1922 г. паскорыўся працэс аб’яднання савецкіх рэспублік, у якім актыўны ўдзел брала БССР.

На І Усесаюзным з’ездзе Саветаў 30 снежня 1922 г. 25 прадстаўнікоў БССР разам з дэлегацыямі РСФСР, УССР і ЗСФСР падпісалі дэкларацыю і дагавор аб стварэнні СССР.

Стварэнне СССР дало магчымасць аб’яднаць намаганні гістарычна звязаных паміж сабой народаў, спрыяць іх хуткаму эканамічнаму, сацыяльнаму і культурнаму развіццю.

З другой паловы 20-х гадоў узмацнілася дырэктыўная сістэма кіравання не толькі эканомікай, але і іншымі сферамі грамадскага жыцця, узрасла роля партыйна-дзяржаўнага апарату.

У пачатку 30-х гадоў у беларускім савецкім грамадстве былі ўсе рысы таталітарнага палітычнага рэжыму.

Пераход да таталітарызму праяўляўся ў далейшым паніжэнні ролі і ўдзелу ў справах грамадства дэмакратычных, прадстаўнічых органаў, поўным іх падпарадкаванні партыйнаму апарату.

Так у 30-я гады канчаткова сфарміраваліся палітычныя інстытуты беларускага грамадства, яго таталітарны палітычны рэжым.


42. РАЗВИТИЕ ПРОСВЕЩЕНИЯ, НАУКИ, КУЛЬТУРЫ БССР В 1920-30


Развитие бел-го просвещения:

1. 1921-1924–время поиска форм и путей развития образования и науки

2. 1925-1928–время, когда образование было бел-им, когда проявлялись основные направления научных исследований в Б-и.

В 20-ые годы в БССР готовяться педагогические кадры для системы нац-ых школ. До 1928 около 80% школ было бел-ими, преподавание–на бел-м. Однако начиная с 1926 count выпусников, speak б-м ≈ 50%.

БГУ (1921). Первый ректор В.И.Пичета. Два факультета: общественных наук и медицинский.

ИнститутБелорусскойКультуры (1922), на основе Научно-терминологической комиссии, созданной в феврале 1921 с целью разработки терминологии во всех отраслях знаний. В организации и работе: Е.Карский, Я.Купала, Я.Колас, И.Лесик, З.Бедуля. Секретарь–В.Ластовский. В 1924 в его составе появляются георграфическая, медицинская, агрономическая секции.

Ком-ий университет (Минск), Б-ий ветеринарный институт (Витибск), Бел-ая с/х-ая академия (Горки), 23 техникума, 20 профтехшкол, 20 других спецзаведений.

Расцвет бел-ой лит-ры. Формируется и действют первые лит-ые объединения (их цель–поиск новых путей в ис-ве):

• бел. “Маладняк”=К.Черный, К.Крапива, М.Зарецкий, М.Лыньков, М.Лужанин

• бел. “Полымя”=М.Чарот, Я.Колас, Я.Купала, Т.Гартный, А.Дударь, А.Вольный

• русские (“Звенья”, “Минский перевал”), еврейские (“Юнгер арбайтер”).

Отход от пропагандистских форм “Маладняка” в 1926 привел к созданию “Узвышша” = К.Крапиву, К.Чорнага, А.Бабареко, З.Бедулю € ставка на устное народное творчество.

Социально-бытовой рассказ с ориентацией на деревенский материал.

Эпические произведения: Т.Гартного “Соки целены”, Я.Коласа “На ростанях”, М.Зарецкого, К.Черного.

Становление повести для юношества: Я.Мавр, Я.Колас, З.Бядуля.


Проявляют свои нац-ые черты и получают гос-ую поддержку драматургия, театр и кино.

Август 1920 дебют бел-го передвижного театра под рук. В.Голубка. 1921 по 1931 становление Бел-го гос-го тетра (с 1926–БГТ-1), реж. Е.Мирович. Ноябрь 1920, создание БГТ-2 в Витебске. Репертуар создавался в Москве, мало нац-ой тематики. Известными стали А.Ильинский, П.Молчанов, С.Станюта.

Расцвет бел-ой драматургии. Материал на фольклоре (“На Купалье” М.Чарота, “Кузнец-воевода” Е.Мирович). Попытка анализа общ-но-пол-ой ситуации (Я.Купала “Тутэйшыя”).

1921-1928–возникновение бел-го немого кино. Хроника. Художественная кинолента в 1926 “Лесная быль”–о гражданской войне в Б-и (реж. Ю.Тарич).

20-е гг. не предопределили появления новой архитектурной школы.

В живопись как результат борьбы с абстракционизмом (М.Шагал, К.Малевич) начинает преобладать тематическая картина, сюжеты соц-ой борьбы.

Становление бел-ой книжной графики. Основатели: М.Филиппович, А.Тычина, П.Гутковский.

1 января 1929 АН БССР (реорганизация ИБК). В результате репрессий пострадали филология, история, география, литературоведение, а cool = биология, химия, медицина, геология.

В конце 20-ых с БГУ связано развитие физики и математики БССР. В 1934 открывается исторический факультет. На основе БГУ создаются новые ВУЗы.


43. Заходняя Беларусь пад уладай Польшчы (1921—1939).

У вынiку польска-савецкай вайны 1920г, паводле Рыжскага дагавору 1921г. Заходняя Беларусь адышла да Польшчы. Анексаваную тэрыторыю польскiя улады раздзялiлi нга 4 ваяводствы: Палескае, Навагруцкае, Вiленскае, Беластоцкае.Створаная польская адмiнiстрацыя падмацоувалася густой сеткай палiцэйскiх устаноу – пастарункау. Беларусь пераутварылася у сыравiнны прыдатак Польшчы. Працоуны дзень вызначауся у 10—11 гадзiн, за тую ж працу польскаму рабочаму плацiлi больш, як беларусу. Было беспрацоуе.

Больш паловы зямельнага фонду належала памешчыкам i буйным уладальнiкам (менш чым 1% жыхароу). Польскiя улады раздавалi буйныя участкi зямлi былым чыноунiкам i афiцэрам польска-савецкай вайны, на якiх потым абапiралiся. Iх называлi асаднiкамi. Польскi урад шырока праводзiу хутарызацыю (па-польску – камасацыю). Выгаду ад рэформы атрымала невялiкая частка сялян, якiя ужо былi заможнымi. Рэформа лiквiдавала сервiтуты, у вынiку чаго сяляне пазбавiлiся Пашы для жывелы, вадаемау i сенажацяу. Аграрныя пераутварэннi такiм чынам вялi да узрастання дыферэнцыяцыi сялян, калi бедная частка пачала няухiльна павялiчвацца.

Кiраунiкi Потльшчы праводзiлi шавiнiстычную палiтыку, мелi на мэце паланiзаваць цэлы народ. Закрывалiся беларускiя установы, забаранялася у дзяржауных установах ужываць беларускую мову. Гэтаму дапамагала каталiцкая царква.

Панавау жорсткi палiтычны рэжым i палiцэйскi тэрор, рэпрэсiравалi у першую чаргу камунiстау. Лютавалi карныя экспедыцыi, «пацыфiкацыi». У iх час палiцэйскiя разбуралi жылле сялян, знiшчалi маемасць i харчы, учыняi масавыя экзэкуцыi. Вядучая роля у правядзеннi тэрору належала тайнай палiцыi – «дэфензiве». Яна шырока карысталася метадамi правакацый, паклепу, i фiзiчных катаванняу.

У пачатку i сярэдзiне 20-х гг. сацыяльная i нацыянальная барацьба пераважна насiла узброены характар у форме партызанскага руху. Значную ролю у барацьбе выконвала КПЗБ. Яна была часткай КПП i кiравалася ея дакументамi. Такая ж сiтуацыя была з Камунiстычным саюзам моладзi ЗБ. Асаблiва значным поспехам гэтых арганiзацый было кiраунiцтва легальнай рэвалюцыйна-дэмакратычнай арганiзацыяй «Грамадой». Яе праграма: аб’яднанне з БССР, канфiскацыя памешчыцкiх зямель, стварэнне рабоча-сялянскага урада i г.д. Грамада праводзiла мiтынгi, дэманстрацыi.

У 1927 г. улады пачалi лiквiдацыю гурткоу i камiтэтау грамады. Грамаду забаранiлi, а яе актывiстау прыцягнулi да судовай адказнасцi.

Пасля гэтага традыцыi Грамады працягвала новая арганiзацыя «Змаганне за iнтарэсы сялян i рабочых», якая атрымала 26% галасоу выбаршчыкау у польскi сейм. У 1930 г. палiцыя правяла масавыя арышты актывiстау «Змагання» i закрыла яго кiраунiцтва.

Вялiкую ролю у грамадска-палiтычным жыццi адыграла культурна-асветнiцкая арганiзацыя «Таварыства беларускай школы».

Эканамiчны крызiс 1929—1933 гг. абвастрыу у небывалых памерах мiждзяржауныя i унутрыкласавыя супярэчнасцi большасцi краiн свету. Гэта штурхала кiруючыя колы краiн да пераходу на антыдэмакратычныя метады кiравання (Германiя, Iталiя). Знешнепалiтычная арыентацыя на гiтлераускую Германiю выкрышталiзавала i унутрыпалiтычны курс «санацыйнага» рэжыму Ю.Пiлсудскага у Польшчы.

Рашаючую ролю у перабудове усяго рэвалюцыйнага руху адыграу 7-мы кангрэс Камiнтэрна (1935), якi распрацавау тактыку барацьбы супраць фашызму i вайны. Кангрэс патрабавау ад камунiстау: стварыць адзiны рабочы фронт i адзiны антыфашысцкi фронт. Гэтаму працэсу перашкаджау надавер камунiстау КПП да дэмакратычных партый i наадварот.

Антыфашысцкi фронт склалi: Польская сацыялiстычная партыя, БУНД, «Стронiцтва людове», Беларуская хрысцiянская дэмакратыя i г.д. З iмi наладжвалi сувязi, або спрабавалi гэта зрабiць камуiсты ЗБ.

Брацьба працоуных працягвалася да 1939 г., нягледзячы на роспуск у 1938 г. КПЗБ i КПЗУ. У шэтай барацьбе вылучылiся многiя выдатныя барацьбiты: К.Арлоускi, В. Харужая, В.Корж i iнш.

БССР пастаянна аказвала матэрыяльную i iдэалагiчную падтрымку у барацьбе працоуных у ЗБ. Але калектывiзацыя i iншыя працэсы у СССР адштурхоувалi людзей ад гэтай барацьбы. Масавыя рэпрэсii значна аслаблялi весь рух. Таму i не удалося стварыць адзiны народны антыфашысцкi фронт.


44. Аднаўленне народная гаспадаркi Беларусi пасля Вялiкай Айчыннай вайны.

Вялiкая Айчынная вайна i фашысцкая акупацыя прынелсi беларускаму народу вялiзарныя бедствы: загiнула больш за 2 млн. 200 тыс. чалавек, толькi прамыя страты склалi 75 млрд. р., былi разбураны гарады, вескi, прамысловыя прадпрыемствы. Аднаўленне эканомiкi пачыналася адразу пасля вызвалення – у канцы 1943—1944 году. Аднак галоўнае было зроблена пасля заканчэння Айчыннай вайны, у ходзе рэалiзацыi чацьвертага пяцiгадовага плана аднаўлення i развiцця народнай гаспадаркi 1946—1950 гг.

У галiне прамысловасцi адбылося не толькi аднаўленне разбуранага, развiцце тых галiн, якiя iснавалi да вайны, але i стварэнне новых – аўтамабiльная, трактарная, дарожных машын i будаўнiчых механiзмаў i iнш. Вялiкiя поспехi адбылiся ў стварэннi энергетычнай i палiўнай базы народнай гаспадаркi – к 1950 г. выраб электраэнэргii перавысiў даваенны ўзровень на 47 %.

Ва ўсiх галiнах, асаблiва ў машынабудаваннi, у значных маштабах рабiлася тэхнiчная рэканструкцыя, уводзiлася больш дасканалае абсталяванне, выкарыстоўвалiся новыя метады вытворчасцi: механiзацыя, электрыфiкацыя i аўтаматызацыя.

Прадпрыемствы мясцовай прамысловасцi наладжвалi вытворчасць тавараў народнага спажывання, абутку, адзення, вырабаў са скуры, будаўнiчых матэр`ялаў i iнш., у тым лiку новых вiдаў вырабаў: швейных машын, посуду, бытавых электрапрыбораў. Далейшае развiцце атрымала легкая прамысловацсь: былi пабудаваны Мiнскi i Гродзенскi тонкасуконныя камбiнаты па вырабу тонкасуконных i шэрсцяных тканiн, рэканструяваны гарбарка-абутковыя прадпрыемтсвы, iльназаводы, хутка развiвалiся швейная, скураная i iншыя галiны легкай прамысловасцi.

Хуткiмi тэмпамi iшло аднаўленне i развiцце прамысловасцi ў заходнiх раенах Беларусi, тут будавалiся новыя прадпрыемствы, а аб`ем прамысловай прадукцыi тут у 1950 г. перасягнуў даваенны ўзровень амаль удвая.

Усяго за пяцiгодку было адноўлена, пабудавана i ўведзена ў дзеянне каля 6 тыс. прадпрыемстваў, а агульны рост валавай прадукцыi прамысловасцi складаў 115 % да ўзроўня 1940 г.

Вельмi цяжкiм было аднаўленне сельскай гаспадаркi, i ўсе ж такi ў канцы чацьертай пяцiгодкi агульная пасяўная плошча склала 91,4 % даваеннай, а па валаваму аб`ему прадукцыi сельскай гаспадаркi рэспублiка амаль што дасягнула даваенны ўзровень.

Хуткае аднаўленне i развiцце прамысловасцi, некаторыя поспехi ў сельскагаспадарчай вытворчасцi далi магчымасць палепшыць становiшча насельнiцтва, будаваць жылле, аднавiць сiстэмы аховы здароўя i адукацыi.

Трэба адзнацыць, што паслеваеннае развiцце вызначае ў значнай ступенi далейшую спецыялiзацыю Беларусi ў адзiным народнагаспадарцым комплексе СССР, адбылося змяненне структуры прамысловай вытворчасцi i эканомiкi рэспублiкi.

У 1946—1950 гг. былi створаны ўмовы для далейшага развiцця рэспублiкi.


45. Асноўныя напрамкі сац-эк і пал развіцця Б у 50-60 гг.

Прамысловасць Беларусі ў пачатку 50-х гадоў дасягнула грунтоўных зрухаў у сваім развіцці.

Была зроблена першая спроба рэфармавання эканомікі ў краіне.

Прамысловае будаўніцтва ў 50-я гады вялося ва ўмовах паскоранай навукова-тэхнічнай рэвалюцыі.

Быў узяты курс на актыўнае супрацоўніцтва навукі з вытворчасцю – вучоныя.

Паспяховае прамысловае будаўніцтва ў 50-я гады дазволіла асвоіць выпуск новых відаў прамысловай прадукцыі.

Перавод прамысловасці і іншых галін народнай гаспадаркі на новы тэхнічны ўзровень ажыццяўляўся марудна.

Больш выразна спроба рэфармаваць кіраванне эканомікай праявілася ў 50-я гады ў сельскай гаспадарцы.

Прычынай адставання сельскай гаспадаркі перш за ўсё была эканамічная палітыка, якую праводзіла савецкае кіраўніцтва.

У 50-я гады ў краіне ўзнікла новая эканамічная сітуацыя. Сутнасць яе ў наступным: значна павялічыліся маштабы савецкай эканомікі, змянілася якасць эканомікі ў сувязі з навукова-тэхнічнай рэвалюцыяй.

Разгарнулася другая спроба рэфармавання кіравання эканомікай.

Спачатку рэформы далі дастаткова высокія вынікі.

Між тым, рэформа як бы прыпынілася пасярэдзіне, на ўзроўні прадпрыемства: яна не дайшла да кожнага рабочага месца, але не закранула і верхні эшалон кіравання.

Павелічэнне дзяржаўных асігнаванняў на патрэбы сельскай гаспадаркі, а таксама выкарыстанне ўласных сродкаў дазволілі калгасам і саўгасам ажыццявіць шырокую праграму будаўніцтва вытворчых памяшканняў.

У маштабах СССР развіццё сельскай гаспадаркі Беларусі выглядала нядрэнна.

У пасляваенныя гады ў СССР і БССР захоўвалася палітычная сістэма, якая склалася ў 20–30-я гады і была замацавана ў Канстытуцыі.

Першым крокам у вяртанні да мірнага жыцця былі выбары ў Вярхоўны Савет БССР і мясцовыя Саветы рэспублікі.

Але ў пасляваенныя гады новая хваля рэпрэсій прыйшла на Беларусь – чарговыя арышты, дэпартацыі людзей на спецпасяленні і ссылку.

Вострай была палітычная сітуацыя ў заходніх абласцях Беларусі. Тут прадоўжылі ўзброеную барацьбу супраць савецкай ўлады групы асоб, якія супрацоўнічалі ў час акупацыі з фашыстамі.

Аднак складаная сітуацыя была не толькі ў заходніх раёнах. Зладзейска-грабежніцкія банды і групы дзейнічалі на ўсёй тэрыторыі рэспублікі.

Ліквідацыя крымінальных банд была завершана ў 1948 г.

Былі зроблены некаторыя намаганні па ўдасканаленню палітычнай сістэмы.

Працэс аднаўлення грамадства, які разгарнуўся ў 50-я гады, востра паставіў задачу выпрацоўкі стратэгічнага курсу.

Эканамічныя рэформы 60-х гг. таксама патрабавалі дэмакратычных змен у жыцці грамадства. Толькі яны не наступілі.

З сярэдзіны 50-х гадоў неаднаразова рабіліся спробы павялічыць ролю Саветаў у кіраванні дзяржавай і грамадствам.

Аднак рэальная ўлада знаходзілася ў руках партыйных камітэтаў.


46. Асаблівасці сац-эк і пал развіцця Б ў70-сяр 80-х ггХХ ст.

Нягледзячы на высокія паказчыкі росту прамысловай вытворчасці, з першай паловы 70-х гадоў паралельна існавалі і ўзмацняліся негатыўныя з’явы – адставанне тэмпаў паскарэння навукова-тэхнічнага прагрэсу і ўкаранення ў вытворчасць дасягненняў навукі і тэхнікі.

Павелічэнне дзяржаўных асігнаванняў на патрэбы сельскай гаспадаркі, а таксама выкарыстанне ўласных сродкаў дазволілі калгасам і саўгасам ажыццявіць шырокую праграму будаўніцтва вытворчых памяшканняў.

Эканоміка Беларусі была часткай агульнагаспадарчага комплексу СССР.

Вынікам развіцця эканомікі БССР да сярэдзіны 80-х гадоў з’явілася стварэнне буйнога тэрытарыяльна-галіновага прамысловага комплексу.

Мы бачым, што ўвесь пасляваенны перыяд, у тым ліку і ў 70-я – першай палове 80-х гг., у рэспубліцы вялося інтэнсіўнае капітальнае будаўніцтва, нарошчваліся вытворчыя магутнасці.

Аднак нельга не лічыцца з тым фактам, што ў эканамічным развіцці краіны і нашай рэспублікі ў першай палове 80-х гг. сталі відавочнымі негатыўныя з’явы. Гэта перш-наперш зніжэнне тэмпаў эканамічнага росту. Не ўдалося забяспечыць у поўнай меры выхад народнай гаспадаркі БССР, як і СССР у цэлым, на якасна новы навукова-тэхнічны і арганізацыйна-эканамічны ўзровень. Рэспубліка не дабілася рашучага зруху ў інтэнсіфікацыі вытворчасці. Не адбылося значнага паляпшэння якасці вырабленай прадукцыі. Значна ўскладнілася экалагічная сітуацыя ў выніку бурнага індустрыяльнага развіцця і недаацэнкі прыродаахоўных мер, недахопаў у ахове здароўя і г.д. Усё гэта выклікала сур’ёзную заклапочанасць у грамадстве. Мацней і мацней раздаваліся галасы аб неабходнасці перамен.

З другой паловы 70-х гадоў канцэпцыя пабудовы камунізму атрымала працяг у канцэпцыі развітога сацыялістычнага грамадства.

З сярэдзіны 50-х гадоў неаднаразова рабіліся спробы павялічыць ролю Саветаў у кіраванні дзяржавай і грамадствам.

Аднак рэальная ўлада знаходзілася ў руках партыйных камітэтаў. І наогул ўсё грамадска-палітычнае жыццё было строга рэгламентавана і цэнтралізавана.

Кіруючай сілай беларускага грамадства з’яўлялася Кампартыя Беларусі. Яе колькасць павялічылася з 48,2 тыс. камуністаў у 1946 г. да 688 тыс. у 1985 г.

Важную ролю ў палітычнай структуры і жыцці грамадства ігралі грамадскія арганізацыі – гэта перш-наперш прафсаюзы.

Усплеск грамадскай актыўнасці быў звязаны з абмеркаваннем і прыняццем Канстытуцыі СССР 1977 г. і Канстытуцыі БССР 1978 г. Іх вартасцю была арыентаванасць на абарону сацыяльных гарантый людзей.


47. Развіццё культуры Б ў 1946-1985 гг.

Важнай прадумовай развіцця культуры з’яўляецца неабходны адукацыйны ўзровень насельніцтва. У пасляваенны перыяд адбылося аднаўленне і далейшае развіццё сістэмы адукацыі

У 70-я гады была ўведзена ўсеагульная сярэдняя адукацыя моладзі.

Паспяхова развівалася вышэйшая адукацыя.

У 1959 г. было створана Міністэрства вышэйшай і сярэдняй спецыяльнай адукацыі БССР.

За пасляваенныя гады колькасць сярэдніх спецыяльных навучальных устаноў значна павялічылася.

Высокімі тэмпамі развівалася сетка культурных устаноў – бібліятэк, клубаў, музеяў, тэатраў і кінатэатраў.

Паспяхова развівалася навука. Цэнтрам навуковай працы ў рэспубліцы становіцца Акадэмія навук БССР.

Быў створаны Інстытут фізікі і матэматыкі, у якім пачалі развівацца новыя навуковыя напрамкі. Арганізаваны ў 1957 г. Інстытут машыназнаўства і аўтаматызацыі перайменаваны пазней.

Вучоныя ВНУ прымалі ўдзел у распрацоўцы актуальных тэарэтычных і прыкладных праблем.

Беларускія вучоныя праводзілі таксама даследаванні ў галіне біялогіі, хіміі, генетыкі і інш.

Дасягненні сусветнага ўзроўню навука Беларусі мае ў матэматыцы, оптыцы і спектраскапіі.