«Мәшһүр-Жүсіп шығармаларындағы заттық мәдениет лексикасы» : Монография. 1 том. Павлодар : Кереку, 2008. 244 б

Вид материала

Монография

Содержание Вамб. Больной, слабый); Кир

Подобный материал:

• Избранное, 886.75kb.
• Врамках программы «Прометей» Павлодар удк 94(574. 25)(075. 8) Ббк 63. 3(5Каз)я73, 3259kb.
• История зарубежной социологии Учебно-методическое пособие для студентов всех специальностей, 725.22kb.
• Габит Нажмединович Иренов. Павлодар: Павлодар гос ун-т, 2008. 285 с. Isbn 9965-08-323-1:, 414.13kb.
• Учебное пособие Павлодар Кереку 2010 удк 53 (075. 8) Ббк 22. 3я73, 1449.38kb.
• Врамках программы «Прометей» Павлодар Кереку 2009 удк 316(038) ббк 81. 2Англ-4+60., 1211.12kb.
• Қазақстан Республикасының Мәдениет министрлігі, 186.4kb.
• Врамках программы «Прометей» Павлодар удк 94(574. 25) Ббк 63. 3(5Каз), 6238.86kb.
• Врамках программы «Прометей» Павлодар 2007 удк ббк 63. 3(5Каз), 8203.42kb.
• Список публикаций сотрудников Апатитского филиала мгту в 2008 году Монографии, 492.82kb.

Жас ұрпаққа тарихи маңызы жағынан сєукеленіњ баѓасын да білген артыќ болмас. Х. Арѓынбаев: «Бµкей ордасында кездескен бір т‰рініњ ќ±ны к‰міс аќшамен 1000 сомѓа баѓаланѓан екен. Ал, Семей тµњірегінде 2000 сомѓа жеткен кµрінеді» десе [58, б.63]. Ќ±рбанѓали Халид: «Біздіњ бала кезімізде бір Аякµз дуанына бір орыс тµресі келіп, сыбан елінде бір тµреніњ келінініњ сєукелесін музейге ала ма, не істемек білмедім 3000 сомѓа баѓалаѓанын естігенбіз. Кµргендер сєукеленіњ екі жаѓында т‰йе ќ±малаѓындай 4 маржан бар екен, 2000 мыњ тењге болды, ќалѓанын мыњѓа баѓалады десті» – дейді [56, б.178]. Л.З. Будагов: дж. سوكال саукел, саукл سوكل сÿкель, больной, болзнь, растройство, не будеть боле болзни (для тхъ, кто выпьетъ воды изъ источника кевсеръ, سوكال بولمق саукел болмаќ заболть (ibid. 68: у Вамб. Больной, слабый); Кир. سوكله саукле, سوكالا сеукелэ, женскій головной уборь у киргизовъ и башкировъ, носимый въ первый годъ замужества (высокій, почти цилиндрическій колпакъ, украшенный серебр. и золот. бляхами, съ такими же длинными привсками), саукеле سوكله قراني сукәле ќарани шапка, унизанная кораллами или бусами и серебр. монетами – деп түсіндіреді [8, б.648].

Негізінде сєукелені к‰ні б±рын шеберлерге жасатќан. Маржан, гаућар тастыњ єшекейіне байланысты сєукеленіњ баѓасы µте ќымбат болѓан оның кейбір этнографиялық көріністерін Будагов жақсы жазған [8, б.754]. Сєукелені т±рмысќа шыѓатын ќыз киеді. Сєукеленіњ тµбесі ±зыныраќ сопаќша болып келеді. Сєукеле неше бµліктен т±ратынын жоғарыда жазғандықтан қайталамаймыз (сєукеле-ќарањыз). Сєукеленіњ ±шар басында ‰кі де, ќауырсын да ќадалады. Тек ќана асыл тастар «тєж» айнала немесе т±сына ілінеді. Ќарањыз: Х. Арѓынбаев (Сєукелелер. Антропология жєне этнография музейі. Ленинград) 64 - 65 – беттегі суреттер [58, б.64]. Таблица 21: Саукеле-свадебный головной убор невесты. Мастер Жунусова. Начало ХХ в. Алма-Атинская область; Таблица 22: Саукеле-свадебный головной убор невесты. Западно-Казахстанская область; Таблица 23: Женский головной убор. Носился под саукеле (Казахский народный костюм. 1958:72). Ал В. Радлов Jыға высокая шапка невсть – die hohe Bralmütze (Kir. сäÿкälä) – дейді [17, б.469]. Сєукеленіњ ќазіргі заманѓа лайыќталып жасалѓан ‰лгісі де бар (Шаңырақ, 1990: 326).

Түйін. Мәшһүр-Жүсіп сәукелені он екі мың жылқысы бар Өтебай салдың асқа киіп бару үшін арнайы жасатқанын жазады. Мәшһүр-Жүсіп қолданысында бір қызығы сәукелені ер адам да әзіл ретінде киген сияқты. Жыға мен сәукеле Радловтың айтуынша бір бас киімнің атауы болған. Сєу > сау + келе > қарқара.

Қарқара. Ойнаушы ем, ортекемді киік қылып, Шаншушы ем қарқарамды биік қылып (М-Ж., 130); Он жеті ұл ат арқасына мініп, соңынан ерген соң, жалғанның жарты пәлесі болған басына құстың қауырсынын қадап алып, қарқаралы хан Бертіс атанған (М-Ж., 30). Сол ќыздыњ ќарќарасы жоѓалып, т‰сіп ќалѓан жер – Ќарќаралы–Ќазылыќ атанѓан (М-Ж., 121). Ќыздыњ берген – ќарќарасы т‰сіп ќалып, «Ќарќара» тау атын ќоя сапты (ЌКБС, 49-50); Из волосы перо воткнула Прямо в землю близ дороги: Пусть жених, найдя приметы (Тверитин: 1935. ҚКБС, 38), В наши дни на месте этом в знак о прошлом вырос город, Что зовут Каркаралами (Тверитин, 38). Где упало каркара*** девицы Баян-Слу, там горы назвали Каркаралы. Каркара*** называются четыре пучка фазаньих первьев, которыми украшается во время перекочевки посудный ящик, киргизский буфет. Такой ящик имеет створчатые дверцы, которые придают ему вид шкапика, и четыре коротенькие ножки. Навьючивают на верблюда этот ящик ножками кверху. Пучок перьев на нижнем конце имеет предлинную войлочную трубку, которая и надевается на торчащую кверху ножку ящика - деп жазды Потанин [59, б.353].

Л. З. Будагов: а.قرقره қрќре ќарќара. Мн. قراقر ќраќр 1) крикъ верблюда. 2) взрывъ хохота. 3) воркованіе голубя. 4) дж. назавніе большой птицы, строусъ (изъ перьевъ котораго длають султаны: قرقرا اوناغه ќрќра изъ чего видно, что اوقر ауќар отъ ќутан отличается; въ англ. пер. قرقره ќрќре – degla heron, ауќак اوقار – heron, цапля; но к сл.قرقره ќрќре = جقتر жқар см. Это слова у Вамб. переведено дятель, и головной женскиій уборъ въ Хезарэси: въ кир. султанъ изъ павлин. и совьихъ перьевъ, носимый кирг. двушками на шапочк). Ќарќара-каркари, одна изъ манеръ обматыванія чалмы – деп түсінік берген [20, б.50]. Будаговтағы арабша жазылған сөздің қазақша транслитерация жасаған – автор. Кейбір деректе қарқараның бірнеше мағынасы беріледі: