Кепеш. Р. Сыздыќова жењі бар кебенектіњ т‰бірін «кеп» болар дейді. Аталѓан т±лѓа т‰бірі ќазіргі ќазаќ тіліндегі «кептеу», «ныѓыздау», «таз кепеш» сияќты сµздерде саќталѓан. М. Қашқари кеп сөзін «Құтадғу білігте» қалып («форма») мағынасында жұмсалады (ДТС, 299). Е. Жанпейісов та бұл сөзге мән берген [37, б.78].
Алт. كب кепъ, образецъ, колодка, сапожная форма, нарядъ, одежда (монг. - кебъ - форма, модель) (Будагов, 1871: 111). Таз кепті* басындаѓы ж±лып алды, – М±нда таз, м±нда айналып ќара! – депті (ҚКБС,62 бет) *Кеп – бас киім деп т‰сінік берілген. Таз (тас (-з) кепті > тас~тәж. Бір ќызды кеп кигізіп ќыздар ќосты, – Осыныњ кім екенін біліп кел! – деп (ЌКБС, 66 бет); Ұмтылады қыздарға Кепешін тартып шекеге Самайын жүр жасырып (Алпамыс, 216 бет); Екі сµздіњ бірінде соќыр дейсіњ, Кепиектіњ бар болса, басыњды жаз (М-Ж., 133). Кепиектің – адамның басына қатысты айтылған. Кєпеш I. Зат. Ес. (Орын.: Ад., Бµр.). Жас баланыњ бас киімі (Ш. Сарыбаев, 275 ); Будагов: сиб. тат. кеп // кэпъ (кебін//кэби) = киім (Будагов, 413). Кембес, кембеш `украшение у женщин` (из костяшек и пуговиц, носимое на спине и груди); см. Пеш, кем. Ср. РСл., IV, 1288, 1292, 1294; Ср. Кен `прекрасный`, `красивый`, `убранство`. РСл., II, 1073, алт. Вербицикий, 169. (Малов, 66). Тур. كبنك Кепенекъ – 2) одежда, надаемая во времия дождя. 2) простон. бабочка (Будагов, 112). Мына төмендегі сөздердің дыбысталуы мен мағыналарының жақындығы олардың бір түбірден өрбігенін білдіреді: қап, қабық, кебек (кеуек), қауыз (ыз-кішірейту), қам-а, киім (киіт), хабар (татарша, бізше істе деген мағынада), қауық (асқабақ), кеуек (кебек), қақпа=қап+қа (қ/п) (құманның қақпағы), кеп (ішің кепсін), кеп-кепеш (таз кепеш); кеп-кебін кию; кебін (Қ. Жұбанов, 124).
Демек, таќия сияќты кеп те бас киімніњ орнында ж‰рген. Кей жерде кепеш дейді. Кеп > кебін > кепеш сµздері де таќиямен семантикалыќ жаѓынан байланысты. Кепенекъ, кебін, кебіс сөздері де генетикалық жағынан тығыз байланысты. Кебін киген келмейді, Кебенек киген келеді (Мақ.) Кебенек-«панцирь, кольчуга» (Ә. Қайдар. Қазақ тілінің өзекті мәселелері. – Алматы, Ана тілі. 1998: 37 б.). Кебенек > кебін сөзімен де түбірлес сияқты. Ешкіні кебенек – дейді. Кебенек келгір тіркестері де осы кеп > кебін > кебенек > тері байланысты сияқты. Көрде жатып «аһ» десем, Кебінімді өртеп құл қылып (М-Ж., 54); Алды уәзір қолына кебін, кетпен (М-Ж., 150); Өліктен ұялмастан кебін сұрап (М-Ж., 75);
М-Ж. Көпеев кебін сөзінің орнына бөз сөзін де қолданады: Бөз жауып, бір ағашты, Өлікті аманат қып мойын бұрды (М-Ж., 149); Тері телпек. Тері телпегі: Түсіп қалды бір жерге, Басынан тері телпегі (Қамбар, 326); Телпек: тақия (татарская тюбетейка). Ильм., 109; Ман. ГО. (С. Аманжолов, 1959: 411). Ә. Қайдар кебе «вид кольчуги, боявая одежда» мына варианта кездесетін: кебе // кебене // кебентай; тон «верхняя одежда» – деп жазады (Қайдар, 1998: 33). Осы кебе тон мен ақ кіреуке, тілла сауыт, сауыт (Мәшһүр-Жүсіп) себіл тон (оқ өтпейтін тон – Ш. Уәлиханов) тығыз байланысты сияқты. Ақ кіреуке сыймаған қайран жота Астында қара жердің жатамыз ба? (М-Ж., 50); Тілла сауыт кигізді Алтыннан салып жағасын (М-Ж., 267); Басына дулыға мен сауыт салды (М-Ж., 223); Тілә. п. чистое золото (Будагов, 738). Таза алтынмен қапталған сауыт – деп Мәшһүр-Жүсіп Көпеев дұрыс қолданған. Және жоғарыдағы айтылғандармен де семантикалық жақындығы бар.
Түйін. Демек, таќия сияќты кеп те бас киімніњ орнында ж‰рген. Кей жерде кепеш дейді. Кеп > кебін > кепеш сµздері де таќиямен семантикалыќ жаѓынан байланысты. Кепенекъ (Будагов), кебін, кебіс сөздері де генетикалық жағынан байланысты болуы мүмкін. Қалып > кепеш > кепиек. Кеп түбір тұлғасынан: әйелдердің тағатын әшекейі, бас киім, жаңбырда киетін киім, оқ өтпейтін киім, аяқ киімнің қалыбы – кебіс т.б. пайда болған. Кеп – теріні өңдеу болуы да мүмкін. Кепеш, тері телпек пен айыр қалпақ бір-біріне ұқсас бас киімдер. Таз кепеш > тас кепеш (тас сияқты жалтыр).
Айыр қалпақ. Ақбозатпен аңқылдап, Айыр қалпақ солқылдап (М-Ж., 185). Каз. قالباق, قالباق, قلبق, калпакъ 1) подать, дань. 2) тур. тат. колпакъ остроконечный, надваемый сверхъ тебетейки, вообще всякая шапка изъ войлока (تاتارلك كجهدن تاقياسنه درلر) въ тур. особенная шапка съ мховой опушкой; У кирг. родъ шляпы изъ войлока, высокой, конусообразной, съ загнутыми вверхъ полями (надвается сверхъ бараньей шапки даже въ жары; قره قالباق деген тайпаның да аты бар (Будагов, 1871: 21).
Түйін. Қалпақтың сопақша түрі де болған. Оны тақияның сыртынан киген. Мәшһүр-Жүсіп айыр қалпақ түрін қолданған. Жалпы, бас киімді теріден кептіріп, илеп, киізден, жүннен тоқыған, тіккен, жасаған. Айыр қалпақ сияқты малақай да бас киімнің бір-түріне жатады.
аемая во времия дождя. 2) простон. бабочка (Будагов, 112). Мына төмендегі сөздердің дыбысталуы мен мағыналарының жақындығы олардың бір түбірден өрбігенін білдіреді: қап, қабық, кебек (кеуек), қауыз (ыз-кішірейту), қам-а, киім (киіт), хабар (татарша, бізше істе деген мағынада), қауық (асқабақ), кеуек (кебек), қақпа=қап+қа (қ/п) (құманның қақпағы), кеп (ішің кепсін), кеп-кепеш (таз кепеш); кеп-кебін кию; кебін (Қ. Жұбанов, 124).