Курс наум тэмы 1 Тэма І. Беларусь у старажытнасці. Сярэдні палеаліт (100 тыс гадоў назад –40(35) тыс
| Вид материала | Документы |
- Першае пранікненне чалавека на тэрыторыю Беларусі адбылося ў прамежку часу 100 40 тыс, 1264.19kb.
- Реферат по этнологии формирование татарского этноса, 265.81kb.
- Современные аспекты онкологии и возможности применения продуктов витамакс при злокачественных, 305.75kb.
- Проект: Производство молока, 68.21kb.
- Боронование, культивация, посев, прикатывание, обработка гербицидами, обработки против, 21.12kb.
- Нп «сибирская ассоциация консультантов», 103.24kb.
- Ученица 11 класса А, 192.3kb.
- Информационная услуга, 1617.47kb.
- Сельскохозяйственными товаропроизводителями района несмотря на сложные погодные условия,, 171.06kb.
- География населения, 292.63kb.
Ліберальныя народнікі. К сярэдзіне 80-х гг. Многія народніцкія арганізацыі ў Расіі былі ліквідаваны паліцыяй Да таго ж шмат хто з народнікаў пераканаўся ў тым, што сяляне як дробныя ўласнікі не ўспрымаюць ідэй сацыялізму, гэта стала базай для ўзнікнення ліберальных народнікаў.
Яны прапаноўвалі меры, накіраваныя на падтрымку сельскай абшчыны і калектыўных (арцельных) формаў гаспадарання:
- дамагаліся забеспячэння вёскі танным крэдытам, палепшанымі прыладамі працы і сельскагаспадарчымі машынамі, штучнымі ўгнаеннямі, сартавым насеннем, пародзістай жывёлай,
- арганізацыі ўзорных гаспадарак, выдання і распаўсюджання папулярнай агранамічнай і зоатэхнічнай літаратуры.
- на дапамогу вёсцы медыкаў, адвакатаў, настаўнікаў, бібліятэкараў, аграномаў, лесаводаў, тэхнікаў і іншых спецыялістаў.
Ідэі ліберальных народнікаў у Беларусі прапагандавала газета «Минский листок».
Адраджэнне рэвалюцыйнага народніцтва. Рэвалюцый-
ны народніцкі рух з сярэдзіны 80-х і амаль да канца 90-х гг. знаходзіўся ў стане глыбокага заняпаду. У такіх умовах народнікі звярнулі ўвагу на рабочы рух, які ў другой палове 90-х гг. хутка нарастаў.
У Мінску ў гэты час дзейнічала група народнікаў (Л. Радзівонава-Клячко, Р. Гершуні, Я. Гальперын, К. Брэшка-Брашкоўская, А. Бонч-Асмалоўскі), якія імкнуліся стварыць Рабочую партыю палітычнага вызвалення Расіі (РППВР).
Праграма партыі была выкладзена ў брашуры «Свабода», выдадзенай вясною 1900 г.
- Бліжэйшай мэтай РППВР ставіла звяржэнне самадзяржауя ў Расіі і заваяванне палітычнай свабоды (канстытуцыі). ;
- Сваёй сацыяльнай апорай яна лічыла пралетарыят і дэмакратычную інтэлігенцыю.
- Вырашальнае значэнне ў барацьбе з царызмам надавала палітычнаму тэрору супраць прадстаўнікоў улады. Для гэтай дзейнасц ііпланавалася стварэнне ў партыі спецыяльнай Баявой арганізацыі.
- Канчатковай мэтай РППВР абвяшчалася пабудова сацыялістычнага ладу.
Вясною 1900 г. РППВР была ліквідавана паліцыяй. Аднак К. Брэшка-Брашкоўскай і Р. Гершуні
ўдалося выехаць за мяжу, дзе яны прынялі актыўны ўдзел у стварэнні ў 1902г. Партыі сацыялістаў-рэвалюцыянераў (ПСР) і яе Баявой арганізацыі, якую ўзначаліў Гершуні (Мінскі доктар). У 1902 г. аформілася партыя сацыялістаў-рэвалюцыянераў (эсэраў) — ПСР. Яна аб'яднала народніцкія арганізацыі і групы, якія ў сваёй дзейнасці ' арыентаваліся на сялянства. ПСР выступала за перадачу ўсё зямлі ва ўласнасць народа і ўраўняльнае надзяленне зямлёй без права куплі — продажу. Называла гэта сацьіялізацыяй зямлі і бачыла ў гэтым, а таксама ў распаўсюджанні кааперацыі, шлях да сацыялізму. (Кааперацыя — добраахвотнае аб'яднанне асобных вытворцаў э мэтай сумеснага вядзення гаспадаркі)
Праграма ПСР прадугледжвала знішчэнне самадзяржаўя і ўстанаўленне дэмакратычнай федэратыўнай рэспублікі У барацьбе з царызмам выключна важнае значэнне надавала палітычнаму тэрору — забойствам царскіх міністраў, генерал-губернатараў і іншых вышэйшых чыноўнікаў. У 1904 мясцовыя арганізацыі ў Беларусі аб'ядналіся ў Паўночна-Заходнюю арганізацыю ПСР.
Рабочы рух. Распаўсюджанне марксізму і ўтварэнне сацыял-дэмакратычных арганізацый.
Першыя выступленні рабочых Беларусі супраць невыносных умоў працы і жыцця адбыліся ў 1864—1875 гг. Яны праявіліся ў асноўным у падачы калектыўных скаргаў начальству і групавых уцёках з месца працы.
Найболып значныя стачкі ў 1876—1894 гг. арганізавалі рабочыя чыгуначных майстэрняў у Мінску, Гомелі, Пінску, Брэсце. Для арганізацыі выступленняў засноўваліся “стачачныя касы”.
Летам 1898 г. у Віцебску адбылася першая вулічная дэманстрацыя рабочых, якія пратэставалі супраць свавольства паліцыі
Фабрычныя законы. Рост рабочага руху ў буйных прамысловых цэнтрах Расіі прымушаў царскі ўрад прымаць законы аб абмежаванні эксплуатацыі рабочых на фабрыках і заводах.
Законам 1882 г. забаранялася праца дзяцей да 12 гадоў, а ў шкодных для здароўя вытворчасцях — і праца падлеткаў (12—15 гадоў). Акрамя таго, яны вызваляліся ад працы ў начны час і святочныя дні. Для кантролю за выкананнем закона ўводзілася дзяржаўная фабрычная інспекцыя;;
Законам І885г. была забаронена начная праца жанчын і падлеткаў
На тэкстыльных фабрыках.
Паводле закона 1886г. на фабрычных прадпрыемствах уводзіліся разліковыя кніжкі у якія запісваліся ўмовы найму. Мяняць іх да завяршэння тэрміну дагавору не дазвалялася. Забаранялася разлічвацца з рабочымі купонамі і таварамі. На фабрыках і заводах уводзіліся правілы ўнутранага распарадку. За іх парушэнні спаганяліся ўстаноўленыя штрафы, прычым штрафныя грошы павінны былі расходвацца на патрэбы рабочых.
- Закон абмежаваў рабочы дзень для фабрычна-заводскіх 11,5 гадзінамі і ўстанавіў абавязковыя нядзельныя і святочныя дні адпачынку (66 дзён у год).
На пераважную большасць рабочых Беларусі фабрычныя законы не распаўсюджваліся,бо датычыліся дзяржаўных прадпрыемстваў.
Закон аб выплаце дапамогі рабочым у няшчасных выпадках быў прыняты ў Расіі толькі ў 1903 г. У 1912 г. яго дапоўнілі законам аб страхаванні рабочых ад няшчасных выпадкаў. Гэтыя законы ўстанаўлівалі велічыню пенсіі пры поўнай, частковай ці часовай страце працаздольнасці рабочых і дапамогі сям'і ў выпадку іх гібелі. У тым жа годзе быў зацверджаны і закон аб страхаванні рабочых на выпадак хваробы.
Сацыял-дэмакратычныя гурткі. Пераход да масавай агітацыі.
Узніклі спрыяльныя ўмовы для распаўсюджвання марксізму, прыхільнікі якога сталі называцца сацыял-дэмакратамі. Пачатак гэтага руху ў Беларусі звязаны з дзейнасцю расійскай групы «Вызваленне працы», якой кіраваў з 1883г. Пляханаў у Жэневе, і першай польскай сацыялістычнай партыі «Пралетарыят», якая ўзнікла ў 1882г.
У процівагу народнікам сацыял-дэмакраты даказвалі, што парэформенная Расія развіваецца па капіталістычнаму шляху, і менавіта з ім звязвалі выспяванне перадумоў для пера-могі сацыялістычнай рэвалюцыі. Ажыццяўленне апошняй, паводле вучэння К. Маркса, з'яўлялася «гістарычнай місіяй» (прызваннем) пралетарыяту.
У сярэдзіне 80-х гг. у Мінску інтэлігентамі-марксістамі Э. Абрамовічам, П. Берманам і I. Гурвічам былі створаны першыя гурткі рабочых з мэтай вывучэння марксізму. У канцы 80-х — першай палове 90-х гг. такія гурткі з'явіліся ў Вільні, Віцебску, Гомелі, Гродне, Брэсце, Смаргоні..
У ліку першых марксістаў Веларусі і Літвы, якія прыйшлі да высновы аб неабходнасці злучэння дзейнасці сацыял-дэмакратаў з рабочым рухам, былі Вацлаў Сяліцкі, Станіслаў Трусевіч, Яўген Спонці, Аляксандр Крэмер. Зрабіць гэта было вырашана шляхам разгортвання масавай агітацыі сярод рабочых на аснове блізкіх і жыццёва важных для іх пытанняў. У выніку, у1893г. Крэмер піша брашуру “Аб агітацыі”, дзе ім вылучалася два віды агітацыі: эканамічная і сацыялістычная.
Сацыял-дэмакратычныя арганізацыі:
1895г. – пачатак утварэння “Саюзаў барацьбы за вызваленне рабочага класа”, першы з іх узнік у Адэсе.
У красавіку 1896 г. С. Трусевіч удзельнічаў у рабоце ўстаноўчага з'езда Літоўскай_сацыял-дэмакратычнай партыі (ЛСДП) у Вільні, але не пагадзіўся з яе сепаратызмам і вырашыў стварыць іншую партыю.
1896г. -- С.Трусевіч стварыў Рабочы саюз Літвы (РСЛ), ), які аб'яднаў інтэрнацыянальныя рабочыя арганізацыі Вільні, Мінска і Смаргоні. (Гістарычная Літва-
Беларусі ( Міншчыны, Гродзеншчыны і Віленшчыны).
Праграма РСЛ прадугледжвала:
-- звяржэнне царызму і заваяванне канстытуцыі ў Расіі ў адзінстве з расійскім пралета-рыятам, а на далейшых этапах — барацьбу за сацыялістычны лад.
-- З'езд выказаўся за ўступленне РСЛ на правах аўтаномнай (самастойнай) арганізацыі ў будучую Расійскую сацыял-дэмакратычную партыю
-- Нацыянальнае пытанне ў праграме РСЛ не закраналася – гэта супярэчыла асноўнай тэндэнцыі ў дзейнасці некатоорых партый, а менавіта:
У другой палове. 90-х гг. сярод сацыял-дэмакратаў шматнацыянальных заходніх губерняў пераважала тэндэнцыя да стварэння рабочых арганізацый па нацыянальнай прыкмеце. Такую пазіцыю заняла ЛСДП. Узаемадзеянне з расійскім пралетарыятам адмаўляла Польская сацыялістычная партыя (ППС).
У верасні 1897 г. у Вільні адбыўся з'езд прадстаўнікоў яўрэйскіх сацыял-дэмакратычных груп Вільні, Мінска, Віцебска, Беластока і Варшавы, які абвясціў аб утварэнні Усеагульнага яўрэйскага рабочага саюза ў Літве, Польшчы і Расіі (скароча-ная назва — Бунд, што ў перакладзе азначае «саюз»). У якасці першачарговай ставілася задача арганізацыі барацьбы яўрэйскіх рабочых за паляпшэнне свайго эканамічнага стану.
Такім чынам, бундаўцы далучыліся да той плыні сярод расійскіх сацыял-дэмакратаў, якая абмяжоўвала задачы рабочага руху эканамічнай барацьбой. Іх сталі называць
«эканамістамі». У канцы 1897 г. да Бунда далучылася Брэсцкая рабочая арганізацыя. У Гродне пытанне аб далучэнні да Бунда выклікала раскол. Мінскія і гомельскія сацыял-дэмакраты супраць уступлення. У 1900— 1903 гг. камітэты і групы Бунда ўтварыліся амаль ва ўсіх павятовых гарадах і многіх мястэчках краю. У гэты час яны перайшлі ад эканамічнай да палітычнай агітацыі і ўзначалілі мясцовы рабочы рух.
У пачатку сакавіка 1898 г. у Мінску адбыўся з'езд прадстаўнікоў Пецярбургскага, Маскоўскага, Кіеўскага і Екацярынаслаўскага «Саюзаў барацьбы за вызваленне рабочага класа», кіеўскай «Рабочай газеты» і Бунда, на якім было прынята рашэнне аб аб'яднанні гэтых арганізацый у Расійскую сацыял-дэмакратычную рабочую партыю (РСДРП). Бунд, як і «Саюзы барацьбы», уступаў у РСДРП на правах аўтаноміі ў мясцовых справах і па пытаннях, якія спецыяльна датычыліся яўрэйскага пралетарыяту. Праграма і статут РСДРП з-за непадрыхтаванасці не абмяркоўваліся.
Красавік 1898г. «Маніфест РСДРП», у красавіку 1898 г. У ЦК РСДРП былі выбраны
С. Радчанка (Пецярбург), Б. Эйдэльман (Кіеў), А. Крэмер (ад Бунда).
Утварыўся толькі адзін камітэт РСДРП — у Гомелі. Летам 1900 г. і ён далучыўся да Бунда
ў 1900 г. на з'ездзе ў Мінску аб'яднаўся з сацыял-дэмакратыяй Каралеўства Польска-
га ў адну партыю, якая называлася Сацыял-дэмакратыя Каралеўства Польскага і Літвы (СДКПіЛ). Яе кіраўнікаміі з'яўляліся С. Трусевіч і Ф. Дзяржынскі.
У 1900— 1903 гг. камітэты і групы Бунда ўтварыліся амаль ва ўсіх павятовых гарадах і многіх мястэчках краю. У гэты час яны перайшлі ад эканамічнай да палітычнай агітацыі і ўзначалілі мясцовы рабочы рух.
Супраць федэратыўнага прынцыпа РСДРП (пазіцыя Бунда) выступіла газета «Искра», заснаваная за граніцай У. I. Леніным і Г. В. Пляханавым. Яна змагалася за стварэнне ў Расіі цэнтралізаванай рэвалюцыйнай марксісцкай партыі, якая павінна была аб'яднаць у адзіных партыйных арганізацыях рабочых усіх нацыянальнасцяў.
На II з'ездзе РСДРП (1903 г.) дэлегацыя Бунда галасавала за праграму партыі, распрацаваную рэдакцыяй «Искры». Яна прадугледжвала звяржэнне самадзяржаўя, усталяванне дэмакратычнай рэспублікі, а пазней — «дыктатуры пралетарыяту» шляхам сацыялістычнай рэвалюцыі. У сувязі з адхіленнем большасцю з'езда патрабавання аб перабудове РСДРП на прынцыпах федэрацыі Бунд выйшаў з партыі.
Барацьба на з'ездзе завяршылася расколам іскраўцаў на бальшавікоў і меншавікоў. Балыпавікі на чале з Леніным выступалі за стварэнне цэнтралізаванай партыі з безумоўным падпарадкаваннем ніжэйшых арганізацый цэнтру. Меншавікі лічылі, што гэта раней ці пазней прывядзе да ўстанаўлення
ў партыі дыктатуры цэнтра і культу правадыра.
У сувязі з выхадам Бунда з РСДРП прыхільнікі «Іскры» ў Беларусі стварылі Палескі і Паўночна-Заходні камітэты. Мясцовыя арганізацыі РСДРП аб'ядноўвалі і балыпавікоў і меншавікоў.
Польская сацыялістычная партыя ў Літве («ППС на Літве»). Утварылася ў 1902 г. у выніку адасаблення адПольскай сацыялістычнай партыі груп, што дзейнічалі на тэрыторыі Віленскай і Гродзенскай губерняў. У 1903 г. у Лондане яна выдала тры агітацыйныя брашуры на беларускай мове: «Гутарка аб тым, куды мужыцкія грошы ідуць», «Як зрабіць, каб людзям стала добра на свеце», «Хто праўдзівы прыяцель беднага народу».
Утварэнне Беларускай сацыялістычнай Грамады.
Яшчэ ў канцы 90-х гг. XIX ст. сярод мінскіх навучэнцаў бра-ты I. і А. Луцкевічы арганізавалі гурток, які меў на мэце выву-чэнне Беларусі. Калі ў 1902 г. браты Луцкевічы пераехалі вучыцца ў Пецярбург, яны стварылі там легальны студэнцкі «Гурток беларускай народнай асветы», які працягваў пачатую ў Мінску дзейнасць.
Разам з тым у канцы 1902 — пачатку 1903 г. рабіліся спробы арганізацыі першай нацыянальнай рэвалюцыйнай партыі і выдання яе органа — газеты «Свабода». У снежні 1903 г. у Вільні адбыўся з'езд прадстаўнікоў ад гурткоў, на якім была ўтворана Беларуская сацыялістычная Грамада (БСГ) і зацверджана яе праграма. Да ліку заснавальнікаў уБСГ адносіліся студэнты пецярбургскіх ВНУ Вацлаў
Іваноўскі, браты Іван і Антон Луцкевічы, Алаіза Пашкевіч (Цётка) і Фелікс Умястоўскі, гімназіст Алесь Бурбіс, служачы Казімір Кастравіцкі (Карусь Каганец).
У праграме БСГ:
- партыя характарызавала сябе як сацыяльна-палітычную арганізацыю беларускага працоўнага народа, да якога адносіла сялян і рабочых. Сваёй канчатковай мэтай яна абвясціла знішчэнне капіталістычнага ладу перадачу ўласнасць усяго народа зямлі, сродкаў вытворчасці і камунікацый (транспарту і сувязі), прадастаўленне права кожнаму чалавеку апрацоўваць зямлю «сваімі рукамі без карыстання з чужой працы» і паступовы пераход да сацыялістычнай гаспадаркі шляхам распаўсюджання «ідэі ўсестаронняга сябравання і таварыстваў» (кааперацыі) Бліжэйшую сваю задачу БСГ бачыла ў звяржэнні самадзяржаўя сумесна з «пралетарыятам усіх народаў Расійскай дзяржавы» і утварэнні на тэрыторыі Беларусі незалежнай дэмакратычнай рэспублікі на аснове раўнапраўя ўсіх грамадзян і поўнай улады народа. У 1903—1904 гг. БСГ узаемадзейнічала з ППС на Літве.
Студзень 1906г. – ІІ з’езд БСГ прыняў статут і выбраў ЦК у складзе Івана і Антона
Луцкевічаў, Вацлава Іваноўскага і Аляксандра Бурбіса. З’езд унёс змены ў праграму.
Асноўныя змены ў праграме датычылі вызначэння характару партыі вьірашэння нацыянальнага і аграрнага пытанняў. На II з'ездзе Грамада прызнала сябе арганізацыяй працоўнай беднаты Беларускага краю без адрознення нацыянальнасцей, і г. зн. не нацыянальна беларускай (як у праграме 1903 г.), а інтэрнацыянальнай партыяй. З'езд выказаўся за неабходнасць замены самадзяржаўнага ладу ў Расіі (федэратыўнай дэмакратычнан рэспублікай са свабодным самавызначэннем
народаў. Для Беларусі праграма патрабавала дзяржаўнай аўтаноміі з соймам у Вільні. Для нацыянальных меншасцей краю гарантавалася культурна-нацыянальная аўтаномія.
Па аграрным пытанні БСГ адмовілася ад ідэі нацыяналізацыі зямлі і ўвядзення параўнальнага землекарыстання па працоунай норме. Замест_яе .бьіло сфармулявана патрабаванне аб утварэнні ў. Расіі абласных зямельных фондаў на аснове канфіскацыі казённых, удзельных, царкоўных і памешчыцкіх зямель, якія павінны былі перайсці ў распараджэнне органаў абласнога самакіравання. прадугледжвалася, што малазямельныя і беззямельныя сяляне атрымаюць зямлю ў пажыццёвую арэнду з выплатаю зямельнай рэнты (падатку) на карысць краю. Гэта была праграма муніцыпалізацыі зямлі.
Для ажыццяўлення ўсіх намечаных у праграме пераўтварэнняў БСГ лічыла неабходным скліканне пасля звяржэння самадзяржаўя Устаноўчага сойму Беларускага краю на аснове ўсёагульнага, роўнага, тайнага і прамога выбарчага права.
! Тэсты:
1. Хто з’яўляўся стваральнікам БСГ?
2. Знайдзіце адрозненне паміж І і ІІ праграмай БСГ па нацыянальнаму і зямельнаму пытанню ?
Супрацьдзеянне сацыял-дэмакратычнаму руху з боку царызма:
“ Паліцэйскі сацыялізм». Уздым рабочага руху ў канцы XIX ст. выклікаў трывогу ўрада, тым болын, што жорсткія рапрэсіўныя меры не прыносілі поспеху. Прааналізаваўшы сітуацыю, начальнік Маскоўскага ахоўнага аддзялення С. Ц. Зубатаў прапанаваў ураду ўзяць на сябе клопаты аб задавальненні элементарных, найперш эканамічных, патрабаванняў рабочых. Такім чынам С. Зубатаў разлічваў узмацніць царысцкія ілюзіі рабочых (веру ў «добрага цара»), для гэтай мэты неабходна было ствараць арганізацыі рабочых пад негалосным наглядам паліцыі – гэт называлася “зубатаўшчынай”. Прыхільнікі Зубатава ў Мінску летам 1901 г. утварылі «Яўрэйскую незалежную рабочую партыю» (ЯНРП), якая з дапамогай жандарскага палкоўніка Васільева наладжвала паспяховыя эканамічныя забастоўкі і масавыя культурна-асветніцкія вечары. Аддзяленні ЯНРП узніклі ў Вільні і Адэсе. Без падтрымкі паліцыі ЯНРП не магла існаваць і летам 1903 г. самараспусцілася.
Сіянісцкі рух у Беларусі. Для барацьбы з рэвалюцыйным рухам у заходніх губернях, у прыватнасці з Бундам, царскі ўрад па ініцыятыве Зубатава спрабаваў выкарыстаць дзейнасць сіяністаў. (Сіяністы — паслядоўнікі сіянізму —вучэння, якое звязвала вызваленне яўрэяў ад дыскрымінацыі і ганенняў у розных краінах, дзе яны пражывалі, з перасяленнем іх у Палесціну (старажытную радзіму) і ства-рэннем там яўрэйскай дзяржавы. Слова «сіянізм» паходзіць ад назвы гары Сіён у Іерусаліме, якая для сіяністаў стала сімвалам радзімы. (Дыскрымінацыя — абмежаванне або пазбаўленне правоў грамадзян з-за нацыянальнай, расавай прыналежнасці, веравызнання, полу і г. д.)
Колькасць сіянісцкіх арганізацый у Беларусі хутка павялічвалася. Яны агітавалі за перасяленне
яўрэяў у Палесціну. Удзел яўрэяў у вызваленчым руху ў «чужых» краінах і «сіяністы лічылі шкодным для іх нацыянальных інтарэсаў. У 1902г у Міснку адбыўся ўсерасійскі з’езд сіяністаў. Аднак летам 1903 г. прапаганда сіянізму ў Расіі была забаронена.
Умовы і асаблівасці ўтварэння беларускай нацыі.
Сацыяльна-эканамічнай асновай працэсу пераўтварэння народнасці ў нацыю з’яўляецца:
- развіццё капіталістычных адносін; 2) разбурэнне натуральнай гаспадаркі, пашырэнне і паглыбленне гандлёвых сувязей паміж горадам і вёскай, прамысловасцю і сельскай гаспадаркай; 3) свабодная міграцыя (рух, перасяленне) рабочай сілы; 4) злучэнне мясцовых рынкаў у агульнанацыянальны рынак.
Знаходжанне беларусаў у межах адной дзяржавы таксама садзейнічала ўтварэнню нацыі.
Усеагульны перапіс 1897 г. Паводле яго даных складзена карта «Структура насельніцтва Беларусі і сумежных тэрыторый у канцы XIX ст.». Усяго ў 5 заходніх губернях у канцы XIX ст. пражывала 5,4 млн беларусаў і 3,1 млн рускіх, палякаў, украінцаў, літоўцаў, латышоў і яўрэяў.
Асаблівасці беларускай нацыі.
- Абсалютная болыпасць беларусаў (95 %) жыла ў сельскай мясцовасці і адносілася да сялянскага саслоўя. Разам з тым перапіс 1897 г. засведчыў, што беларускую мову ў якасці роднай прызналі 50 % дваран
- Пасля скасавання ў 1839 г. царкоўнай уніі і прымусовага далучэння уніятаў да дзяржаўнай царквы праваслаўныя сярод беларусаў у цэлым сталі значнай болыпасцю (у 1897 г.— 81 %). Асноўная маса беларусаў-католікаў пражывала на Віленшчыне і Гродзеншчыне.
- Слабасць нацыянальнай буржуазіі і этнічнай самасвядомасці (усведамлення свайго адрознення (найперш па мове) ад прадстаўнікоў іншых народаў).
- У землеўладанні і сельскай гаспадарцы, прамысловасці і гандлі Беларусі панавалі памешчыкі — па нацыянальнай свядомасці палякі і расійцы — і яўрэйская буржуазія. Гэта крайне адмоўна адбівалася на станаўленні беларускай нацыі, мовы і культуры, якіх яны не прызнавалі.
- Вельмі неспрыяльнае для развіцця беларускай нацыі становішча захоўвалася ў гарадах Беларусі, дзе колькасна пераважала яўрэйскае насельніцтва, а ў грамадскім і палітычным жыцці панавала расійская мова і культура.
- Беларуская агпарная буржуазія, якая пачала фарміравацца пасля адмены прыгоннага права і ў пачатку XX ст. была эканамічна слабай і не ўсведамляла свайго нацыянальнага адзінства як беларусаў і не разлічвала сваімі сіламі авало-даць нацыянальным рынкам.
- Развіццё нацыянальнай культуры і мовы ва ўмовах пануючай русіфікацыі. Агульнасць мовы — адна з самых важных прыкмет нацыі. Новая беларуская літаратурная мова пачала фарміравац-ца ў першай палове XIX ст. на аснове жывой, шматдыя-лектнай народнай мовы (гл. § 8). У 40—50-я гг. у яе развіцці былі дасягнуты пэўныя поспехі (творчасць В. Дуніна-Марцінкевіча, Я. Чачота, Я. Баршчэўскага, У. Сыракомлі, ананімныя паэмы «Тарас на Парнасе», «Энеіда навыварат” Пасля 1863г. -- Жорсткія рэпрэсіі: у 1863—1888 гг. у Расійскай імперыі не было апублікавана ніводнага літаратурнага твора на беларускай мове.
- Слабое развіццё нацыянальнай барацьбы. У прыгнечаных народаў нацыянальная самасвядомасць найболып поўна праяўляецца ў нацыянальна-вызваленчых рухах, якія маюць на мэце ўтварэнне (ці аднаўленне) нацыянальнай дзяржавы. Першым змагаром за яе ажыццяўленне быў К. Каліноўскі. Пазней, у творах («Да беларускай моладзі», «Да беларускай інтэлігенцыі», «Пісьмы пра Беларусь. Пісьмо першае» за подпісам «Даніла Баравік», «Пасланне да землякоў-беларусаў» ад «Шчырага беларуса»), два нумары часопіса «Гомон».упершыню не толькі абвяшчалася існаванне самастойнага беларускага этнасу як «асобнай галіны славянскага племені», але і давалася тэарэтычнае абгрунтаванне гэтага тэзіса, пратэставалі супраць асіміляцыі беларусаў, (Асіміляцыя — знішчэнне нацыянальных асаблівасцей і свядомасці народа, зліццё яго з іншым народам, якое суправаджаецца засваеннем чужой мовы, культуры і звычаяў.)