Ылым министрлігі ministry of education and science of republic of kazakhstan
| Вид материала | Тезисы |
- Ministry of Education and Science, Youth and Sport of Ukraine, 382.75kb.
- Ылым министрлігі л. Н. Гумилев атындағы еуразия ұлттық университеті заң факультеті, 1996.9kb.
- Автономная некоммерческая организация, 41.78kb.
- Ылым министрлігі ы. Алтынсарин атындағЫ Ұлттық білім беру академиясы, 651.63kb.
- Ылым министрлігі с. Аманжолов атындағы шығыс қазақстан мемлекеттік университеті, 983.92kb.
- Ылым министрлігі «ТҰран» университеті, 5763.02kb.
- Ылым министрлігі министерство науки и образования республики казахстан л. Н. Гумилев, 255.46kb.
- Selected National Issues and the Civic Program Поддержка: предоставление средств, 209.24kb.
- Ылым министрлігі әЛ–фараби атындағЫ Қазақ Ұлттық университеті, 577.59kb.
- Ылым министрлігі қазақ инженерлік теникалық академиясы, 1195.19kb.
Гасанов З.Г.
Баку/Азербайджан
АКТУАЛИЗАЦИЯ КИММЕРИЙСКО-СКИФО-САКСКОЙ ПРОБЛЕМЫ В ТЮРКОЛОГИИ
Исследования последних лет свидетельствует о том, что большая часть киммерийских, скифских и сакских племен имела тюркское происхождение. Несмотря на это киммерология, скифология и сакология продолжают оставаться за пределами внимания тюркологов. В связи со сложившейся ситуацией мы предлагаем пути и методы актуализации данной проблемы в тюркологии.
I. Расширение масштабов тюркологии: 1) Интегрировать киммерологию, скифологию и сакологию в тюркологию. С данной целью в тюркологию следует привлечь аккадские, древнегреческие и латинские источники. 2) К исследованиям киммерийцев скифов и саков следует привлечь эпосы: «Кёроглу», «Деде Коркут», «Огузнаме», «Урал Батыр», «Манас», «Алпамыш», «Маадай-Кара», «Гесер» и др. 3) Активизировать исследования тюрко-монгольского шаманизма и тенгрианства, и их параллелей в культуре киммерийцев, скифов, саков. 4) Исследовать образ тюрков как врагов, а не поклонников Авесты, которая пронизана антитюркским сознанием. Априорное отнесение тюркских народов к зороастризму искусственно оттесняет тенгрианство. 5) Активно исследовать в тюркологии проблемы этнической идентификации андроновской и срубной общностей и происходящих от них археологических культур.
II. Расширение методологического арсенала тюркологии: 1) В тюркологии (дописьменного периода) можно добиться эффективных результатов только применяя междисциплинарный метод исследования (сопоставление материалов различных дисциплин создает систему взаимодоказательств). 2) Полисемантическая этимология киммерийско-скифо-сакских слов является наиболее перспективным направлением тюркологии.
III. Подготовка кадров: Ираноцентристы как правило не склонны сотрудничать с учеными исследующими киммерийцев, скифов и саков на тюркской основе. Поэтому: 1) необходимо подготовить тюркологов владеющих аккадскими, санскритом, авестийским и древнеперсидским языками, а также темой зороастризма и ведизма. 2) В тюркологии должна активно разрабатуваться проблема критической оценки иранской версии происхождения киммерийцев, скифов и саков. 3) Активно привлекать молодых исследователей не тюркских стран к исследованию киммерийцев, скифов и саков на базе тюркских языков.
Кемеңгер Қ.Р.
Астана/Қазақстан
А. СЕЙДІМБЕКТІҢ «ҚАЗАҚТЫҢ АУЫЗША ТАРИХЫ» ЗЕРТТЕУІНДЕГІ ҚАЗАҚ ХАЛҚЫНЫҢ ДҮНИЕТАНЫМЫ МЕН БОЛМЫСЫ
Қазіргі қазақ қоғамында адамдар арасында байырғы дәстүрлі қарым-қатынас іздерінің жойылып бара жатқан кезеңінде оқырман қолына жол тартқан ойшыл Ақселеу Сейдімбектің «Қазақтың ауызша тарихы» атты кітабы – ұлттық құндылықтарымызды қызғыштай қорғайтын аса құнды еңбек. Көтерер жүгі ауыр, оқырманын бей-жай қалдырмайтын, идеялық мазмұны тереңге тартқан, сан ғасырдың салмағын арқалаған аталған туынды ХХІ ғасырдың басында дүниеге келгені бір жағынан, сүйінші сұрарлық қуаныш, екіншіден, заңдылық та. Сүйінші сұрайтындай жері – бұл еңбектің болмыс-бітімінде, айтар ойында даралық сипат, даналық келбет бар. Заңдылық дейтініміз – дәл осындай сипаттағы еңбек еліміз егемендік алған азат рухты заманда ғана дүниеге келгендігі.
Көңілің қалайтын, жүрегің сүйетін, ақылың құптайтын, ұлттық құндылықтарды дәріптейтін, тілі жатық, дерегі мол, берері көп жақсы кітапты осы күні таба қою қиын. Көп кітап әдемі әшекейленсе де, оқыған кезде тартпайды, оқуға тәбетіңді ашпайды. Ал Ақселеу Сейдімбектің «Қазақтың ауызша тарихының» жөні бөлек. Әдебиетші мен тілшіге, өнертанушы мен өлкетанушыға, саятшы мен саяхатшыға, саясаттанушы мен әлеуметтанушыға бірдей қажет әрі тарихи, әрі этнографиялық, әрі философиялық осы еңбек қолымызға тигенде, көп жылтырақтың ішінен саф алтынның сынығын тапқандай қуандық.
Рухани өмірімізде үлкен жаңалық болып саналатын «Қазақтың ауызша тарихы» – алдымен қазақтың өзіне, одан кейін, елімізде мекен ететін барша ұлт өкілдеріне, Қазақстан деп аталатын мемлекетке керек дүние. Қазақ ұлтының біртұтас бөлінбейтін этнос екендігін құрамындағы рулар мен тайпалар тарихын зерделеу арқылы көз жеткізген Ақселеу Сейдімбек өзінің фундаменталді зерттеуінде трайболизм секілді етегімізге жабысқан кеселдің тамырына балта шабады. Бүгінгі таңда рушылдық пен жүзшілдіктің отын үрлеуге тырысып жүрген кейбір таяз тарихшылар мен жетесіз журналистердің бейшара әрекеттеріне аталған ғылыми дәйекті кітап тосқауыл болады. Көрнекті ғалым, білгір шежіреші Ақселеу Сейдімбектің кітабын түгел оқыған көкірегінде санасы бар кез-келген адам қазақтың түбі бір атадан, бар қазақ бір-біріне бауыр, бәріне ортақ тіл мен дүниетаным, салт-дәстүр бар екендігін мойындайды.
«Қазақтың ауызша тарихынан» жер жаһандағы он бес миллионға жақын әр қазақ өз атасын, айналып келгенде түп негізін табады, бар қазақтың құрылымын түсінеді. Қазақты құрайтын рулар мен тайпаларды жіліктеп көрсеткенде, ғалым ұлтымыздың сыртқы формасын, композициялық құрылымын танытқандай. Ал осы рулар мен тайпалардың мекен еткен ареалын, таңбасы мен ұранын, негізгі ата кәсібін, қоршаған дүниеге көзқарасын, өмір жайлы танымын, салт-дәстүрі мен әдет-ғұрпын, жырлаған жырын, тыңдаған ертегісін, шырқаған әнін, күмбірлеткен күйін, жыл құсымен бірге жүрген әсем көшін көркем тілмен суреттегенде Ақселеу Сейдімбек қазақ деген халықтың жанын, оның ішкі мазмұнын жайып салғандай. Сондықтан қазақты түсінгісі келген адам «Қазақтың ауызша тарихын» оқығаны ләзім.
Нарбекова Б.М.
Астана/Қазақстан
ҰЛТ ЖӘНЕ ҰЛТТЫҚ ЕТЕНЕЛЕУ МӘСЕЛЕСІ ТЕОРИЯЛЫҚ ДИСКУРС КОНТЕКСТІНДЕ
Қазақстан егемендігін алғаннан бері қоғамымызда мемлекетті қалыптастыру үрдісімен қатар, ұлттық мемлекетті қалыптастыру және ұлттық етенелеу жолын іздестіру үрдісі орын алып отырғандығы көпшілікке мәлім. Аталмыш мәселеге қызығушылық егеменді ел болғалы қоғамымызда болып жатқан әлеуметтік–саяси, мәдени салаларда болып жатқан оңды өзгерістерді саралау арқылы еліміздің келешекте тұрақты дамуын қамтамасыз ету факторларын қарастырумен тікелей байланысты. Сонымен қатар қоғамның этникалық, әлеуметтік–экономикалық, діни тұрғыда бытыраңқылық сипатта дамуы ұлттық етенелеу негізінде халықты ұйыту мен біріктіру мәселесін алға тартады. Сондықтан алдымен аталмыш мәселені жүйелі түрде қарастыру үшін осы мәселенің мәнін, шығу төркінін немесе оның теориялық дискурсын саралау, зерттеу маңызды болып табылады.
Жалпы «етенелеу», «ұлт», «ұлттық етенелеу» түсініктері теориялық, саяси дискурсте кеңінен қолданылып келе жатқан ұғымдар. Дегенмен осы ұғымдар саяси, қоғамдық сарындағы мәтіндерде әр түрлі мағынада қолдануда. Осы орайда «ұлт» және «ұлттық етенелеу» терминдерін қазақстандық қоғамда жүріп жатқан әлеуметтік, сасяи, этникалық өзгерістерден туындайтын үрдістермен байланыстыра отырып, қазақстандық жағдайды айқындайтын «қазақстандық етенелеу» түсінігінің концептін қарастыру және құрастыру осы мақаланың мақсаты болмақ.
Ali Asker
Ankara/Türkiye
DIL OLGUSUNUN MILLETLEŞME SÜRECI ÜZERINDEKI ETKISI VE TÜRK DÜNYASI ENTEGRASYONU AÇISINDAN DEĞERLENDIRILMESI: AZERBAYCAN ÖRNEĞI
Azerbaycan’da dil politikaları Azerbaycan’da milletleşme sürecinden daha eskidir. Azerbaycan’ın gerek coğrafi, gerek siyasi, gerek etnik ve gerekse kültürel ve tarihi sınırını çizmek hiç de kolay değildir. Siyasi ve coğrafi bir kavram olan “Azerbaycan” mefhumunun ortaya çıktığı tarih M.Ö. 4. yüzyıla dayanmaktadır.
Bugün ise Azerbaycan adı coğrafya bakımından Kafkasya ve İran sahası içinde iki ayrı coğrafyayı tanımlanmak için kullanılmaktadır.
Azerbaycan siyasi tarihinin önemli devletlerinden birisi de Kızılbaş İmparatorluğu veya Safevi Hanedanı olmuştur. Kızılbaşlar Devleti Ortadoğu coğrafyasında kurulmuş Selçuklular ve Hülegüküler’den sonra en büyük Türk imparatorluğu idi. Safevilerden sonra yine önemli bir Türk boyu olan Gacarlar hakimiyeti ele almışlar. Fakat birkaç yüzyıl sonrasi Safevi Türk İmparatorluğu bir İran devletine dönüşmüştür.
Moder anlamda milletleşme süreci Azerbaycan’da kapitalizm dönemine denk gelmektedir. Fakat bir millet olarak dil olgusuna tam sahiplenme dönemi 1918-1920 Azerbaycan Halk Cumhuriyeti döneimden başlar. Sovyet döneminde Azerbaycan’da dil politikaları SSCB’nin politikalarına uygun olarak yükseliş ve düşüş süreçlerini yaşamıştır. 1980’lerin ortalarından sonra Azerbaycan’da milletin adına ilişkin tartışmalar meydana gelmiştir.
1987’de Azerbaycan kamuoyunda Azerbaycanlıları zaten eskiden beri Türk oldukları,
Azerbaycanlı adının Stalin tarafından dayatıldığına ilişkin görüşler yaygınlık kazanmıştır. Bu görüşler aslında yaşanmış bir gerçeğin ifadesinden ibaret idi. Aslında dil tartışmaları milli kimliğin adlandırılması sürecini de yakından etkilemiştir.
1992’de Azerbaycan’da devletin resmi dili olarak TÜRK dili olarak adlandırıldı. 1995’de Azerbaycan Anayasasının 21. maddesi devletin dilini “Azerbaycan Dili” olarak değiştirdi.
Bugünkü Azerbaycan iktidarının savunduğu ideolojik kavramlardan biri de Azerbaycancılıktır. Bu kavram bir devlet ideolojisi olarak değerlendirilmektedir. Bu yine de Türkçülük kavramıyla karşılaştırılmaktadır. Milletin adının “Azerbaycanlı” olarak belirlenmesinin ulusal bütünlüğü koruyacağı yönündeki iddialar kısa süre içinde gerçeklikten yoksun olduğunu ortaya koydu. Neticede Lezgi, Talış, Tat ve Kürt gibi kimlikler kendi kimliklerini, etnik mensubiyetlerini “Azerbaycanlı” olarak tanımlamadılar. “Azerbaycanlı” olmak bu kesimler için “Azerbaycan ülkesinde yaşamak” anlamından farklı bir anlam ifade etmemektedir. Bu süreçte siyasi iktidarın oluşturduğu “Azerbaycanlı” şemsiyesi altında Türkler yalnız başına kalmıştır. Azerbaycan’daki dilin Azerbaycan dilimi yoksa Türk dilimi olduğuna ilişkin tartışmalar en azından bilimsel alanında ve medyada bu gün de devam ettirilmektedir. Bu politikanın Azerbaycan ulusal kimliğini mi kuvvetlendireceğine veya Türk dünyasına bütünleşmesi engelleyeceğine dair değişik tezler bulunmaktadır. Tebliğimizde bu tezlerle ilgili tartışmalar ve gelecekte bu yönde hangi gelişmeler yaşanabileceğine ilişkin tahminler söylenecektir.
Ж.Б. Кулькатов
Москва/Россия
НОГАЙЦЫ – ПОСЛЕДНИЙ КОЧЕВОЙ НАРОД СЕВЕРНОГО ПРИЧЕРНОМОРЬЯ (КОНЕЦ XVIII В. – ПЕРВАЯ ПОЛОВИНА XIX В.)
Этногенез многочисленных тюркоязычных племён и народов в Северном Причерноморье. Последние номады Западного Дешт-и-Кыпчака – ногайцы. Территория и процесс формирования Мангытского юрта (Ногайской орды) в эпоху распада Золотой орды. Хан Ногай и бий Едигей как исторические личности. Особенности внутреннего устройства и политической истории Ногайской орды: родо – племенное деление, междоусобица, отношения с Московским государством, Казанью, Астраханью, Крымом.
Причины миграции на запад из Волго-Уральского региона. Малые и Большие Ногаи. Ногайские орды: Буджакская (Аккерманская), Едисанская (Очаковская), Джамболукская, Едичкульская, Азовская, Кубанская. Их социально – политический строй, традиционное жилище, роль скотоводства, земледелия и охоты. Роль ногайцев в истории Крымского ханства и этногенезе крымских татар. Переход ногайских орд в российское подданство и русско-турецко-крымские отношения II половины XVIII в. Переселение ногайцев в Приазовье и на Кубань, планы их переселения в Западный Казахстан. Мероприятия царской администрации по управлению новыми подданными в Таврической губернии. Буджакская орда – колебания между Россией и Турцией. Образование городов Ногайск и Бердянск, Бердянского, Мелитопольского и Днепровского уездов.
Крымская война 1853-1855 гг. и её трагическая роль в истории ногайцев, крымских татар, народов Северного Кавказа. Мухаджирство. Политика русских гражданских и военных властей в Крыму и в Таврической губернии. Александр II о переселении инородцев в Турцию.
География расселения ногайцев с XIX в.: Малая Азия, Балканы, Крым, Кубань, Ставрополье, Дагестан, Астраханская область. Трагедия разобщенного народа.
Ногаева А.М.
Астана/Казахстан
ОРГАНИЗАЦИИ И СОВМЕСТНЫЕ ИНИЦИАТИВЫ ТЮРКОЯЗЫЧНЫХ СТРАН: ИСТОРИЯ И СОВРЕМЕННОЕ СОСТОЯНИЕ
Попытки интеграции тюркоязычных стран как на региональном уровне, так и в более широком масштабе были предприняты после образования независимых государств. Данные инициативы являются велением времени, ведь как гласит старинная притча о венике, его прутья можно легко сломать, когда они врозь. К примерам интеграции стран на региональном уровне является Центральноазиатское Экономическое Сообщество (ЦАЭС), до июля 1998 г. именуемое Центральноазиатским союзом. Оно образовано на основе Договоров между Казахстаном, Киргизией и Узбекистаном о создании экономического союза ( 1993 г.) и единого экономического пространства (1994 г.). С присоединением к этому объединению Таджикистана было образована Центральноазиатская Организация Сотрудничества. Хотя перечисленные организации не функционируют их существование стало переходным этапом к появлению инициатив более широкого формата. В настоящее время выдвинуто множество инициатив к объединению тюркоязычных государств. Объединенные единой целью- углубление связей между странами тюркского мира данные структуры и объединения можно разделить по направлениям: политического, культурного и пр. характера. Посредством выдвинутой в 2006 году Назарбаевым и созданной в 2008 году Парламентской Ассамблеи тюркоязычных стран (ТюркПА) — парламентского объединения между тюркоязычными странами, предпринимается попытка достижения единого механизма между тюркоязычными странами и соответствия политических взглядов, обмен опытом, осуществление совместных проектов. К действующей с 1993 года и объединяющей тюркский мир организации ТЮРКСОЙ, культура, язык и общая история тюрков будет изучаться в рамках инициированной президентами Турции и Казахстана Тюркской академии. Кроме перечисленных структур на данный момент озвучены инициативы о создании медиа-объединения тюркоязычных стран. Университетом ЕНУ им.Л.Н. Гумилева выдвинуты также инициативы о создании ассоциации юристов и тюркологов.
Байтуова А.Н.
Туркестан/Казахстан
ОСНОВНЫЕ ЭТАПЫ ФОРМИРОВАНИЯ И СТАНОВЛЕНИЯ ЛИТЕРАТУРНЫХ НОРМ В КАЗАХСКОМ И ТУРЕЦКОМ ЯЗЫКАХ
По данным исследований лингвистов и историков казахский язык сложился «на рубеже ХV-ХVI вв. в процессе консолидации ряда крупных близкородственных родоплеменных объединений и образования на их основе в ХIV-ХV вв. казахского народа и его государственности» [5; 230-238].
По существующей классификации современный казахский язык, образуя вместе с ногайским и каракалпакским одну подгруппу, относится к центральной ветви кыпчакской группы тюркской семьи языков и находится в близких родственных отношениях с киргизским, татарским, башкирским, крымтатарским, кумыкским, карачаево-балкарским, караимским и другими языками этой группы.
В истории казахского языка, как и во многих других тюркских языках, исключительно важное значение имел период развитого и позднего средневековья (Х-ХVII вв.).
По мнению ученых, в истории становления современного казахского языка прослеживаются три этапа его поступательного развития, соответствующие трем уровням структурно-функционального состояния, что в вертикальном срезе выглядит так: первый уровень или состояние родоплеменных языков и диалектов до периода сложения общенародного языка; второй уровень или состояние общенародного языка до периода сложения литературного языка; третий уровень или состояние казахского литературного языка в двух его (устной и письменной) разновидностях.
По сведениям исследователей, в тюркологии установлено три основных этапа развития османского языка: 1) период “староосманского языка” (Eski Osmanlica) – XIII-XV вв., 2) период “среднеосманского языка” (Orta Osmanlica) – XV-XIX вв. 3) эпоха “новоосманского языка” (Yeni Osmanlica) – XIX-XXI вв.
Общие сведения, относящиеся к истории становления и развития казахского и турецкого – сравниваемых языков, относящихся к двум разным – кыпчакской и огузской – группам тюркских языков, дают основание сделать следующие выводы.
Исторические, этнические, социальные, демографические, культурные, административные, территориально-географические и другие объективные факторы являются, несомненно, решающими, оставляющими в языковом развитии этноса свои определенные отпечатки. Вместе с тем отклонения в фонетической структуре изучаемых языков от пратюркского состояния, находят известное объяснение также в экстраординарных ситуациях истории.
Турханова А.Ж.
Астана/Казахстан
К ВОПРОСУ О ПОЛИТИЧЕСКОЙ СИМВОЛИКЕ ДРЕВНЕЙ ТЮРКСКОЙ ЦИВИЛИЗАЦИИ
Тюркская культура очень богата образами и символами. Можно сказать, что прототюркская и тюркская культура символична. Большинство знаков и символов относятся к религиозной составляющей культуры. Однако встречаются символы власти уже в эпоху энеолита, в виде наверший жезлов, по всей видимости, используемых древними жрецами.
Политическая символика тюрков переплетается с религиозной символикой. В истории развития тюркской символики с прототюркских племен прослеживается следующая логическая взаимосвязь. Религиозная символика тюрков вытекает из мифологических и религиозных мировоззрений. Здесь, мифологическое мировоззрение народа выступает основой развития общественного сознания. Если в эпоху энеолита и бронзового века, в культуре прототюркских племен (Аркаимцев, Андроновцев и.т.д) прослеживается тесная взаимозависимость двух элементов культуры мифологии, религии. Позже, в скифо-сакскую эпоху, то есть эпоху ранних кочевников, прослеживается взаимосвязь трех компонентов культуры мифологии, религии, политики.
С развитием общества меняется и отношение к знакам и символам. Если в эпоху прототюрков сильно было влияние мифологических и религиозных воззрений, то с началом Тюркского периода истории, символика приобретает политический, то есть, связанный со сферой властных и государственных отношений характер. Появляются военные знамена, штандарты государств, флаги, шашаки, бунчуки, которые содержат мифологический и религиозный смысл многих веков.
Таким образом,можно сделать вывод, что политическая символика возникает в цивилизованных обществах, прошедших этапы мифологического и религиозного развития, с собственной историей. Поскольку символ появляется в обществах с развитой духовной культурой. Сравним развитие символики прототюркского и тюркского периодов. Символика прототюрков большей частью религиозная, в скифо-сакскую эпоху она приобретает некоторый политический смысл, поскольку изображения и религиозные знаки трансформируются в политические. Так, изображение креста приобретает политический смысл на штандарте Атиллы. Во второй тюркский период, символика приобретает политический характер, играя роль в обществе легитиматора власти. Ведь завоевывая власть в многочисленных странах тюрки несли не только свою культуру, религию,общественный уклад, но и символику. А символика несла элементы культуры религии и мировоззрения, которые сейчас известны во всем мире.
Таким образом, политическая символика тюрков начала свое развитие в прототюркский период и окончательно сформировалась в средние века. Государство, власть выражает себя в символах, знамена и штандарты не просто знаки, а символы силы и славы. Политическая символика тюрков несет в себе богатый потенциал великой культуры, которую можно изучать тысячелетия и находить н
ТҮРК ХАЛЫҚТАРЫНЫҢ ТІЛІ МЕН ӘДЕБИЕТІ
ЯЗЫК И ЛИТЕРАТУРА ТЮРКСКИХ НАРОДОВ
Т і л с е к ц и я с ы
П о д с е к ц и я я з ы к а
Mehmet Ölmez
İstanbul/Türkiye
ESKI TÜRKÇE ETIMOLOJILER
Eski Türk Yazıtları, Eski Uygurca ve Dīvānu Luġāti’t-Turk’te görülen bazı sözcükler bir defa bu abidelerde geçmekte, ya çok seyrek olarak başka tarihi kaynaklarda ya da modern Türk dillerinin sadece bir-ikisinde görülmektedir. Bu tür sözcükleirn bazılarını iki ayrı çalışmamda ele almıştım. Bunlar şu sözcüklerdi:
kirgin “(hayvanlarda, özellikle develerde) kızgınlık hali; kızgın deve”
saka “düzük yer
taşgüt “değişik; karşılıklı ödünçleme yöntemiyle çalışma, yardımlaşarak çalışma”
tuluk “silidir biçimindeki taş” (M. Ölmez, “Eski Türkçe Etimolojiler (1)”, Türk Dilleri Araştırmaları 12 (2002): 189-198).
başgıl “alnı akıtmalı, alnında akıtma olan (at)”
ädräk “sopa, çubuk”
yoday “bayağı, basit, kötü”
ēş “son, etene (послед)” (M. Ölmez, “Alttürkische Etymologien (2)”, Aspects of research into Central Asian Buddhism. In Memoriam Kōgi Kudara, Ed. Peter ZİEME, Brepols yayınevi, Turnhout 2008: 229-236).
Bu bildiride ise aynı şekilde, Eski Türkçe kaynaklarda ve yalnızca bir-iki Türk dilinde görülen kimi sözcükler ve yapıları ele alınacaktır. Bu sözcükler şunlardır: anvant, örtgün, mayaq, yuy ~ yüy ~ yoy ~ yön ~ yun ~ yon ~ yün ~ yön
Mehmet Kara
İstanbul/Türkiye
KAPALI KUTUCUK: DEYIM
Deyimler, kelimelerin bir araya gelerek bilinen anlamlarından farklı bir anlamı karşılar hâle gelmesiyle oluşmaktadır. Çarpıcı anlam ifade eden bu tür kelime birlikleri, bütün dillerde bulunur.
Herhangi bir ana dilde yer alan bazı deyimler, o dille meramını anlatan kişilere bile yabancı olabilir. Kimilerini hiç duymamışlardır, kimilerinin de ne anlama geldiğini bilemezler.
Türk lehçelerinin kendi iç yapısında da durum bundan farksızdır. Bir kimse ana dili olan lehçede bulunan deyimin neyi ifade ettiğini anlayamazsa, ana dili bir başka lehçe olanlar bunu nasıl anlayacak ve anlamlandıracak? Bu kapalı kutular tam olarak açılmadıkça, aktarılan metinlerde kör noktalar bulunacaktır.
Ortak deyimlerde iş biraz kolayken, ortakmış gibi görünenler için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Eş anlamlısı bol deyimlerin aktarılması da nispeten kolaydır. Ancak bambaşka kelimelerle kurularak çok farklı şeyleri ifade eden deyimlerin aktarımında büyük güçlükler çıkabilmektedir. Bunların doğru aktarılabilmesi için ana ve hedef lehçenin çok iyi bilinmesi gerekir.
Hangi tür deyim olursa olsun; aktarma sırasında deyim sözlüklerine ve genel sözlüklere başvurmak ve titiz davranmak, karşılıklı olarak daha düzgün metinleri, özellikle edebî eserleri, okumamızı sağlayacaktır.