Geum.ru

Сборник статей представляет обзор теоретических и экспериментальных работ по интегративной психологии

Вид материалаСборник статей

Содержание


Культура і менталітэт: збліжэнне
Подобный материал:
1   ...   15   16   17   18   19   20   21   22   ...   33

ЛИТЕРАТУРА:

Barzun, J.,& Graff, H. The modern researcher (5th ed.) - New York: Harcourt Brace Janovich, 1992.

Brennan, J.F. History and systems in psychology. - Englewood Cliffs, NJ: Prentice-Hall, 1991.

Capra, F. The Turning Point: Science, Society and The Rising Culture. – London: Flamingo, 1983.

Capra, F. The Web of Life: A New Synthesis of Mind and Matter. - London: Flamingo, 1997.

Carmic, P.M. et. al. (Eds.) Qualitative Research in Psychology: Expanding Perspectives in Methodology and Design. APA, 2003.

Colman, A.M. Dictionary of psychology. - Oxford: Oxford University Press, 2001.

Dilthey, W. Der Aufbau der geschichtlichen Welt in den Geisteswissenschaften. - Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1970.

Furumoto, L. The new history of psychology. //In I. Cohen (Ed.). The G. Stanley Hall Lecture Series (Vol. 9) - Washington, D.C.: APA, 1989.

Gergen, K.J. Toward a postmodern psychology. // In: Kvale, S. (Ed) Psychology and postmodernism. – London: Sage Publications, 1997.

Habermas, J. Kommunikatives Handeln und detranszendalisierte Vernunft. – Stuttgart. 2001

Hollway, W. Subjectivity and method in social psychology: gender, meaning, and science. – London: Sage Publications, 1989.

Huserls E. Fenomenoloģija. – Rīga: LU Filozofijas un socioloģijas institūts, 2001.

Kasīrers E. Apcerējums par cilvēku. – Rīga: Intelekts, 1997.

Koch, S. The nature and limits of psychological knowledge. American Psychologist, 36, 1981.

Kūle M., Kūlis R. Filosofija. – Rīga: Burtnieks, 1996.

Kvale, S. (Ed) Psychology and postmodernism. – London: Sage Publications, 1997.

Leahey, T.H. A history of modern psychology. - Englewood Cliffs: Prentice Hall, 1994.

Lekns, H. Handlexion zur Wissenschaftsheory. - Munchen, 1989.

Mārtinsone K., Lasmane A. Psiholoģijas vēsture. – Rīga: Zvaigzne ABC (in print).

Popers K. Nākotne ir atvērta. – Rīga: Zvaigzne ABC, 2005.

Potter, J. Wetherell, M. Discourse analysis. //In Smith, J. et. al. (Eds.) Rethinking Methods in Psychology, London; Sage.. – Beverly Hills, CA: Sage, 1995.

Romanyshyn, R.D. The Attitude of Science and the Crisis of Psychology. // In A.Giorgi (Eds.) Duquesne Studies in Phenomenological Psychology: Vol.2. Pittsburgh:Duquesne University Press, 1975

Scultz, D., Schultz, S., A history of modern psychology. Harcourt Brace & Publishers, 1996.

Simonton, D. Great psychologists and their times: Scientific insights into psychology’s history. APA, 2002

Simonton, D. Scientific genius: a psychology of science. – Cambridge: Cambridge University Press, 1988.

Siliņš E. I. Lielo patiesību meklējumi. - Rīga: Jumava, 1999.

Smith, N.W. Current systems in psychology. History, theory, research and applications.- NY: Wadsworth. 2001.

Stevens, R. Trimodal theory as a model for interrelating perspectives in psychology // In Sapsford R. (Eds.) Theory and social psychology. – London: Sage Publications, 1998.

Suppe, F. (Ed.) The Structure of Scientific Theories. - London: University of Illinois Press, 1974.

Tolman, C.W. The Theoretical Imperative in Psychology. //In W. Maiers et. al. (Ed.) ссылка скрыта. - North York, Canada: Captus Press, 1999.

Van Dijk, T.A. (Ed.) Discourse as social interaction: Discourse studies: a multidisciplinary introduction. Vol. 2. – London: Sage Publication, 1997.

Vitgenšteins L. Loģiski filosofiskais traktāts. //Kentaurs XXI. Nr. 6. – 1994.

Watson, R., Evans, R. The great psychologists: a history of psychological thought. (5th ed.) - New York: Harper Collins, 1991

Walace, W.A. The modeling of nature: philosofhy of science and philosophy of nature in synthessis. - Washington, 1996.

Wilber, K. Integral psychology. Consciousness, spirit, psychology, therapy. - Boston: Shambhala Publications, 2000.

Wittgenstein, L. Vermischte Bemerkungen. – Frankfurt am Main: Suhrkamp, 1977.

Кун Т. Структура научных революций. – М.: Прогресс, 1977.

Рикёр П. Конфликт интерпретаций: Очерки о герменевтике. – М.: Медиум, 1995.

Фейерабенд П. Избранные труды по философии и методологии науки. – М.: Прогресс, 1986.


КУЛЬТУРА І МЕНТАЛІТЭТ: ЗБЛІЖЭННЕ

І ТРАНСФАРМАЦЫЯ

Микус Александр (г. Минск)


Культура і менталітэт – паняцці, якія ў шмат чым могуць быць названыя вызначальнымі для цяперашняга часу. У дачыненні да іх абодвух маем вялікую блытаніну што да азначэнняў, але якраз невычарпальная да іх цікавасць і адсутнасць якіх адзіных азначэнняў і сведчаць за іх актуальнасць.

Культура і менталітэт аказаліся проціпастаўленыя. Прычым, большую ўвагу займела культура ва ўрон менталітэту. Першапачаткова абодва яны шчыльна судакраналіся, нават імкнуліся да тоеснасці. З цягам часу ж культура і менталітэт былі нібыта разведзеныя да розных полюсаў. Прычына гэтага, думаецца, палягае ў тым, што культуру даследчыкі новага часу змаглі «прэпараваць», раскласці на складовыя элементы (згадайма хрэстаматыйнае азначэнне культуры Э. Тайларам з пералічэннем такіх складнікаў [1]). Тады як менталітэт заўсёды заставаўся ахаваным ад такога раскладання.

Менталітэт застаўся ў большай цэласці і пазбегнуў раскладання дзеля таго, што разумеўся як нешта суцэльнае, маналітнае, як пэўная падстава і першапрычына. Урэшце, менталітэт заўсёды быў схільны разумецца як і першаснае ў дачыненні да самой культуры, якая тады атрымлівала статус вытворнай. Больш за тое – у разуменні культуры тады заставаўся элемент непрасветленасці, непразрыстасці. Сама культура гэтак працягвала мець сваю таямніцу, зону, асвятленне якой аказвалася наўрад магчымым, а раскладанне якой на складовыя часткі – немагчымым пагатоў.

Рэшта непрасветленасці натуральна прысутная ў чалавечай паўсядзённасці, аднак яна не была прымальнаю для навукі найноўшага часу. Перакананасць такой навукі рашуча ісці да самога вытоку кожнай з’явы доўга не мог пахіснуць нават квантава-фізічны дуалізм, які, працягваючы «водную» метафару, усё змушаў не забывацца на існаванне такога «балота», праз якое да самой крыніцы ўсякай рэчы не прадзерціся.

Менталітэт прадугледжваў пастуляванне пэўнай звыш-культурнай рэаліі, якая не клалася ў рамкі звыклага проціпастаўлення натуры (прыроды) і культуры як звыш-біялагічнай рэаліі. Метафара ўзаемадачыненняў натуры і культуры заўсёды была схільная да вертыкальнага выбудоўвання: першая клалася падставай, другая ставілася на яе, выцякала з яе [2] – хоць, вядома, не вымаліся і зваротныя ўплывы.

Менталітэт жа ставіў пад сумнеў такую метафарычную канструкцыю, бо сам схіляўся хутчэй да пазіцыі падставы, прычыны – прычым, прычыны слаба падлеглай адрэфлектаванню. Трэба прызнаць, менталітэт не разумеўся тоесным прыродзе, хоць набліжаўся вельмі блізка. Статус менталітэту заўсёды быў хісткі і падвойны: з аднаго боку, яго можна было разглядаць як месца пераходу ад натуры да культуры, як такое «родавае месца» культуры, з іншага ж – менталітэт у пэўным сэнсе дубляваў натуру.

У сэнсе апошняга менталітэт нібы змушаў надаваць натуры большую суб’ектнасць – бо пераносіў натуру з па-эвалюцыянісцку ўяўленага калісняга часу, калі нібыта «з натуры пайшла культура», у час цяперашні і хоць які, калі ў такім разе натура аказваецца пастаянна прысутнай і пры сваёй уплывовай ролі. Гэта ўсумнявала пашыранае разуменне як натуры, так і культуры, хоць збольшага трывога даследнікаў тут тычылася якраз культуры – бо закрывала магчымасць канчатковага яе вытлумачэння.

Менталітэт пакрысе апынуўся ў той сама зоне, куды, напрыклад, з грамадскай свядомасці паступова было выціснутае ўсякае вонкавае ірацыянальнае, паранармальнае, боскае як прызнаныя фактары ўплыву з правам на суб’ектнае ўмяшальніцтва.

Апрача таго, пэўная небяспека менталітэту сыходзіла з таго, што ён, яўна ці няяўна, меў на ўвазе іншую антрапалогію, іншую мадэль разумення чалавека. На пытанне, дзе ўгрунтаваны менталітэт, адказ – у этнічна згуртаванай грамадзе, згуртаванасць якой абумоўленая размяшчэннем на адной тэрыторыі людзей аднолькавага паходжання, пацверджанага супольнай мовай.

Дзе тады належала б лакалізаваць менталітэт – дык гэта ў трох умоўных локусах: па-першае, у самім чалавеку, па-другое, у прасторы, якую насяляе, і нарэшце, па-трэцяе, у пэўнай прамежкавай зоне. Гэтая прамежкавая зона – вытворная ад пэўных слаба артыкуляваных на сёння дачыненняў чалавека і абжытай ім прасторы. Прырода і характарыстыка гэтай зоны не агучаная, мусім адзначыць, зусім ніяк. Адзіная плённая магчымасць такой характарыстыцы, трэба думаць, палягала б у разглядзе семантызацыі пэўнай прасторы і яе аб’ектаў (для даволі вялікай этнічна-тэрытарыяльнай грамады – відаць, макра-аб’ектаў).

Але найгалаўнейшае тое, што тады прадугледжвалася б пастуляванне пэўных механізмаў замацавання такой семантызацыі ў псіхіцы, што, зрэшты, можна было б назваць прычынай узнікнення менталітэту. Трэба думаць, семантызацыя тут мела б адлюстроўваць дынамічны аспект працэсу менталітэтатварэння, а вось статычны аспект выяўляўся б метафарызацыяй.

Як бачым, давядзенне логікі менталітэтнага дыскурсу да канечнай яснасці мае на ўвазе прынцыпова іншую – ад цяперашняй навуковай – антрапалогію, дзе прызмай, праз якую канцэпцыйна разглядаецца чалавек, была б не аналітычнасць хімічнага-медыцынскага кшталту, але метафара. Зразумела, гэта ўваходзіла б у сутыкненне з многімі падставовымі ўстаноўкамі сучаснага навуковага гуманітарнага дыскурсу – у тым ліку з пашыранай псіхалагічнай акадэмічнай практыкай разгляду ментальнага з гледзішча складовых частак, вылучаных асобна працэсаў.

Такім чынам, аказваецца зразумелай перыферыйнасць, нават маргінальнасць менталітэту для сучасных гуманітарных даследаванняў. Шмат больш эўрыстычнымі для іх уяўляюцца штудыі культуры.

Тым часам штудыі культуры самі знаходзяцца ў стане падставовага глыбокага раздзёру, у стане выбару. З аднаго боку, навідавоку звязаная з постмадэрнам і блізкімі да яго з’явамі фрагментарнасць сучаснай культуры, яе расхінутасць незлічонаму мноству хімерычна спалучальных культуральных вятроў. Гэтую сітуацыю характарызуе вычарпанасць не ахопленых пагэтуль накірункаў даследаванняў, сфармуляванасць і інвентарызаванасць працэсаў, паводле якіх, у такой мадэлі, функцыянуе культура. З іншага ж боку, новыя імпульсы да культуралагічнага мыслення магчымыя, як падаецца, хіба разам з пераасэнсаваннем пэўных падставовых даследніцкіх установак, шчыльна павязаных са светапогляднымі арыентацыямі.

Адным з магчымых варыянтаў такога пераасэнсавання магло б быць усё тое ж большае збліжэнне сферы культуры са сферай менталітэту (такая сабе менталітэтна-культурная мадэль) з адпаведнымі зменамі і перагледжанымі антрапалагічнымі акцэнтамі.

Пры выбары такога варыянту назапашаныя цягам бадай стагодніх даследаванняў веды пра працэсы ўнутры культуры засталіся б актуальныя. Што памянялася б істотна – дык гэта займаная пазіцыя, якая перайшла б ад менталітэтна неўтральнай да менталітэтна вызначанай, пастуляванай і нават параўнаўча больш валявой. Такой даследніцкай пазіцыі адпавядала б пэўнае натуральнае проціпастаўленне розных менталітэтных канструкцый, усведамленне іх прынцыповай агрэсіўнасці і выяўленне ўласнай актыўнай прыхільнасці пры іх дынамічным узаемадзеянні (атаесамленне).


Спасылкі:

1. Tylor, Edward. Primitive culture. 1871. У перакладзе: Тайлор Э. Первобытная культура. М., 1989.

2. Параўн. больш асцярожнае: «У самым подзе культуры палягае існаванне інакшага, проціпастаўленага ёй свету» (Лотман Ю. М. Избранные статьи в трех томах. Т. I: Статьи по семиотике и топологии культуры. Таллинн, 1992. С. 9).