Курс наум тэмы 1 Тэма І. Беларусь у старажытнасці. Сярэдні палеаліт (100 тыс гадоў назад –40(35) тыс
| Вид материала | Документы |
- Першае пранікненне чалавека на тэрыторыю Беларусі адбылося ў прамежку часу 100 40 тыс, 1264.19kb.
- Реферат по этнологии формирование татарского этноса, 265.81kb.
- Современные аспекты онкологии и возможности применения продуктов витамакс при злокачественных, 305.75kb.
- Проект: Производство молока, 68.21kb.
- Боронование, культивация, посев, прикатывание, обработка гербицидами, обработки против, 21.12kb.
- Нп «сибирская ассоциация консультантов», 103.24kb.
- Ученица 11 класса А, 192.3kb.
- Информационная услуга, 1617.47kb.
- Сельскохозяйственными товаропроизводителями района несмотря на сложные погодные условия,, 171.06kb.
- География населения, 292.63kb.
У 1792г. Пад апекай імператрыцы Кацярыны II была ўтворана Таргавіцкая (ад назвы ўкраінскага мястэчка Таргавіцы) канфедэрацыя. Яна сабрала незадаволеных пераменамі прадстаўнікоў шляхецкага саслоўя. У сярэдзіне мая 1792 г. разам са 100-тысячнай расійскай арміяй яны ўварваліся ў Рэч Паспалітую, каб абараніць парушаныя з іх пункту гледжання старашляхецкія правы. Да канфедэрацыі далучыўся кароль і канстытуцыя была адменена.
А ў студзені 1793 г. Расіяй і Прусіяй пры згодзе Аўстрыі быў здзейснены другі падзел Рэчы Паспалітай. Да ўсходняга суседа — Расійскай імперыі — далучаліся цэнтральныя беларускія землі прыкладна па лініі
Друя — Пінск і Правабярэжная Украіна. Была ўтворана Мінская губернія.
Прусія атрымоўвала Торунь, Познань, Гданьск. Аўстрыя – не ўдзельнічала.
Восенню 1793. – Гродна – адбыўся апошні сойм РП-замацаваў 2-гі падзел.
Тадэвуш Касцюшка даводзіў: «Кім жа я з'яўляюся? Хіба я не ліцвін, Ваш зямляк?»
Паўстанне пад кіраўніцтвам Тадэвуша Касцюшкі 1794г.
Лозунг паўстання: цэласнасць, роўнасць, незалежнасць. Кастюшка выступаў за аднаўленне канстытуцыі РП.
24 сакавіка 1794 г. паўстанне пачалося ў Кракаве.
4 красавіка 1794 г. пад Рацлавіцамі, што ў Польшчы, Касцюшка атрымаў перамогу.
18 красавіка 1794 г. паўстанцы авалодалі Варшавай.
23 красавіка 1794 г.Вялікае княства Літоўскае далучылася да паўстання, быў атакаваны расійскі гарнізон у Вільні. Горад перайшоў у рукі паўстанцаў. У Вялікім княстве на чале іх стаяў палкоўнік, паэт, рэспубліканец па поглядах трыццацітрохгадовы Якуб Ясінскі. Быў утвораны асобны ад Польшчы вышэйшы орган кіраўніцтва паўстаннем, які атрымаў назву «Найвышэйшая Літоўская рада».
I ў атрады паўстанцаў пацягнуліся касінеры — сяляне, узброеныя косамі.
Май 1794г. – Касцюшка выдае Паланецкі ўніверсал, які адмяняў прыгоннае права для сялян.
1 чэрвеня 1794 г. Якуб Ясінскі аддаў загад аб стварэнні атрадаў, якія павінны былі распачаць партызанскія дзеянні ў тыле царскага войска. Найбольш буйнымі рэйдамі ўглыб тэрыторыі Беларусі былі паходы Міхала Клеафаса Агінскага( «Развітанне з Радзімай». такую назву мае славуты паланез Агінскага) праз Браслаўшчыну на Дынабург (цяпер Даўгаўпілс) і Стафана Грабоўскага на Меншчыну. Апошні быў няўдалы, бо 4 верасня 1794 г пад Любанню атрад Грабоўскага быў разбіты, а сам кіраўнік трапіў у палон.
Атрады Касцюшкі не вытрымлівалі ўдараў царскіх войскаў I. Я. Ферзена і А. В. Суворава. У жніўні 1794 г. капітулявала Вільня.
У верасні каля вёскі Крупчыцы, пад Кобрынам пацярпелі паражэнне атрады К. Серакоўскага.
10 кастрычніка 1794 г. адбылася вырашальная бітва войскаў Касцюшкі з царскімі злучэннямі пад Мацяёвіцамі недалёка ад Варшавы. Паўстанцы пацярпелі паражэнне, а іх начальнік трапіў у палон.
4 лістапада 1794 г. А. В. Сувораў авалодаў Прагай — прадмесцем Варшавы. Пры яго абароне загінуў Якуб Ясінскі.
6 лістапада 1794 г. капітулявала Варшава.
1795г. – Апошні падзел Рэчы Паспалітай. Прусія атрымлівала Кракаў, Аўстрыя — Сандамір, Хелм
і Люблін. Да Расіі адыходзілі Літва, Курляндыя, Валынь, заходняя частка Беларусі.
25 лістапада 1795 г. апошні кароль Рэчы Паспалітай Станіслаў Аўгуст Панятоўскі адрокся ад прастола.
Эканоміка 2-й паловы 16 –18ст.
Сацыяль-на-эканамічныя працэсы ў Заходняй Еўропе непасрэдным чынам уплывалі на эканамічны стан краін Цэнтральнай і Усходняй Еўропы, у тым ліку Вялікага княства Літоўскага. У сувязі з развіццём капіталістычнай вытворчасці павялічыўся попыт на хлеб у краінах Заходняй Еўропы, выраслі кошты на яго, што дало магчымасць атрымання вялікіх прыбыткаў ад продажу хлеба. Гэта прымусіла ўласнікаў зямлі ў ВКЛ перабудоўваць сваю гаспадарку. Яны пачынаюць ствараць прадпрыемствы па вытворчасці збожжа. Але для гэгага трэба было, па- першае, пашырыць плошчу панскай ворнай зямлі, і, па-другое, прымусіць сялян працаваць на ёй. Таму распачынаецца рэарганізацыя панскага двара ў фальварак. Фальварак — гэта феадальная гаспадарка, у якую ўваходзілі гаспадарскі двор з рознымі пабудовамі, а таксама ворыўныя землі і сельскагаспадарчыя ўгоддзі, заснаваныя на працы феадальна-залежных сялян.( Першыя фальваркі ў ВК.Л з'явіліся ў XV ст.) і прадукцыя якой арыентавалася на продаж (на рынак, прадукцыя мела таварны характар).
Рэформа 1557г. – Валочная памера на аснове дакумента “Устава на валокі”. Рэформа была выклікана попытам на сельска-гаспадарчую прадукцыю ў краінах Заходняй Еўропы. Аграрная рэформа якая ўводзіла новы парадак падаткаабкладання і фальваркі. Замест падаткаабкладання ад дыма (сялянская гаспадарка, сінонімы: дворышча, жарэб’е, служба) уводзілася падаткаабкладанне ад валокі. Уся зямля, паводле Уставы, падзялялася на валокі. Валока з'яўлялася зямельнай мерай, роўнай 21,36 га, але адначасова і выступала як норма павінасцяў.
Усе павіннасці і падаткі вылічваліся з валокі. Сяляне,якія працавалі на паншчыне фальварка называліся цяглымі, у сялян,у якіх асноўнай павіннасцю з’яўляўся грашовы чынш, называліся асаднымі. Фальваркі вядомы з 15ст. Цяглыя валокі, фальваркі і валочная рэформа найбольш атрымалі распаўсюджанне ў рэгіёнах Падзвіння і Панямоння (Нёман і Зах. Дзвіна ўпадалі ў Балтыйскае мора, што забяспечвала зручны экспарт збожжа па вадзе), а асадныя валокі – на Падняпроўі. У структуры павіннасцяў даніна і чынш саступаюць першае месца паншчыне.
Колькасць дзён пашнчыны на тыдзень: 1-я пал.16 ст. – 1дзень; 2-я пал. 16ст. – 2дня; 1-я пал. 17 ст.—3 дні.
Тэндэнцыя:1. Стабільна высокі попыт на заходнееўрапейскім рынку на сельскагаспадарчую прадукцыю вызначыў аграрны характар эканомікі ВКЛ, а фальварак зрабіў вызначальным паказчыкам эканамічнага развіцця Беларусі аж да канца XVIII ст.
2. У сувязі з развіццём фальварковай гаспадаркі ў знешні гандаль, акрамя купцоў, пачынаюць актыўна ўключацца і феадалы
- Такім' чынам галоўнай асаблівасцю эканамічнага развіцця Вялікага княства Літоўскага'ў XVI—XVIII стст. стала ўзнікненне фальварковай гаспадаркі.
- Такім чынам, у Сярэдневякоўі і ў пачатку Новага часу землі .Вялікага княства Літоўскага, як і
іншыя ўсходнееўрапейскія, былі сыравінным прыдаткам прамыслова развітага Захаду. Аб гэтым яскрава сведчыць, напрыклад, экспартна-імпартны баланс Вялікага княства Літоўскага ў канцы XVIII ст.: вываз прадуктаў сельскай і лясной гаспадарак складваў 96 % экспарту з гэтай краіны, а ў імпарце — 95 % прыходзілася на прамысловую прадукцыю.
Запрыгоньванне сялян.
Тэндэнцыя: Развіццё фальваркова-паншчыннай сістэмы паскарала прэцэс прымацавання сялян да зямлі.
Статут 1588г. завяршыў запрыгоньванне сялян (працэс пачаўся прывілеем 1447г.)
Цалкам адлучаў земляроба ад зямлі артыкул 26 раздзела III Статута Вялікага княства Літоўскага 1588 г.: «Простага стану чалавек, не атрымаўшы раней ад нас, гаспадара, шляхецкай вольнасці, маёнткаў і зямель шляхецкіх, ніякім звычаем займець, а ні купляю сваёю трымаць не можа».
Паводле Статута 1588 г. вольныя, ці «пахожыя», сяляне маглі скарыстаць сваю волю, г. зн. пайсці адтсвайго гаспадара ў іншае ўладанне, толькі ў тым выпадку, калі 1) адпрацуюць на карысць землеўладальніка «столькі, колькі на волі сядзелі».2) Калі вольны селянін не жадаў адпрацоўваць, ён быў павінен сплочваць «свайму» пану па 6 грошаў за тыдзень.
Другой нормай запрыгоньвання сялян быў 10-гадовы тэрмін даўнасці. Згодна са Статутам 1588 г., той селянін, што больш за 10 гадоў пражыў на зямлі шляхціца, станавіўся яго ўласнасцю.
Такім чынам, катэгорыі сялян, якія існавалі раней, — «людзі пахожыя» (вольныя), «непахожыя» сяляне (без права пераходу з аднаго ўладання ў другое), «чэлядзь нявольная» (рабы) — да канца XVI ст. пераўтварыліся ў адзіны клас-саслоўе — прыгоннае сялянства.
Павіннасці прыгонных сялян.
Вельмі цяжкай для беларускага селяніна і яго гаспадаркі была падводная павіннасць. Каб яе выканаць, прыгонны павінен быў сваім канём і «на сваёй страве» даставіць панскія грузы да найбліжэйшай прыстані ці ў ган-длёвыя цэнтры, часцей за ўсё ў Вільню, Рыгу, Каралевец.
Асаблівае і даволі значнае месца ў павіннасным аб-кладанні сялян у Беларусі ў другой палове XVII—XVIII ст. займалкграшовыя плацяжы. Сярод іх, як і раней, на першым месцы стаяў чынш.
Грашовыя плацяжы сялян сваім панам дапаўняліся самымі разнастайнымі падаткамі.
Згадаем такі пабор, як жарнавое, што спаганяўся за права мець свае жорны і не ездзіць
на панскі млын.
За карыстанне панскімі ляснымі угоддзямі сяляне плацілі такія падаткі грашыма, угайнае, ялавічнае, вепраўшчызна.
За дазвол на выраб гарэлкі і піва феадал спаганяў з падуладных яму сялян так званае чопавае.
Землеўладальнікі забаранялі падданым дзяўчынам самавольна выходзіць замуж ва ўладанні іншага феадала. Але, калі каханне было мацнейшае за грошы, селянін сплачваў пану падатак — так званую куніцу
Штогод кожны сялянскі двор (дым) уносіў пэўную суму грошай — так званае падымнае.
Прыгонныя мелі на ўтрыманні таксама войска. Для гэтага з дзяржаўных сялян спаганялася гіберна, , а з прыватнаўласніцкіх — рэйтаршчына.
Дапаўняла адработачныя і грашовыя павіннасці даніна натураю — дзякла. Аснову яго складалі збожжавыя: жыта, ячмень, авёс, пшаніца. Удзякла ўваходзіла таксама абавязковая здача свайму пану гусей, курэй, яек, масла, хмелю, канапель, грыбоў, ягад.
Сялянскія паўстанні:
1595 г. – паўстанне пад кіраўніцтвам казака Налівайкі. Захапілі Магілёў, але былі разбіты пад Бунічамі.
Кычаўскае паўстанне 1740-1744г.
Пад кіраўніцтвам Васіля Вашчылы паўстанне было накіравана супраць арандатараў
братоў Іцкавічаў, потым, арандатара Хрыптовіча, якім Крычаўскае староства было здадзена ў арэнду Радзівіламі. (староства – дзяржаўнае зямельнае ўладанне, якое магло здавацца ва ўладанне магнатам).
Цэнтр паўстання – вёска Царкавішча.
Студзень 1744г. – паўстанцы паспрабавалі захапіць Крычаў.
У лютым 1744 г. у Крычаў прыбыў гаспадар уладання Геранім Радзівіл. Тады ж адбыўся суд над кіраўнікамі паўстанцаў. Шаснаццаць чалавек, у тым ліку Івана Карпача, Стэся Бачко, Васіля Ветра, Навума Буяна, Івана Дакуку, Івана Галёнку, прысудзілі да пакаран смерцю.
Паўстанне на Каменшчыне (Мазыршчына) 1754-1756г.
Цэнтр паўстання – Славечна. Паўстанне падаўлялася шляхцічам Панятоўскім.
ГОРАД 14-18 ст.
Магдэбургскае права – права на самакіраванне, якое горад атрымліваў за штогадовы падатак на карысць дзяржавы, ці прыватнага гаспадара горада.
Храналогія атрымання магдэбургскага права:
Вільня – 1387г. – першы горад на тэрыторыі ВКЛ.
Берасце – 1390г. – першы горад на сучаснай тэрыторыі Беларусі.
Слуцк – 1441г.
Гародня – 1496г.
Полацк – 1498г.
Менск – 1499г.
Ратуша-магістрат -рада і лава. Начале магістрата – войт, адзіная не выбарная пасада.
Склад магістрата захоўваўся той жа. У яго ўваходзілі бурмістры, радцы і лаўнікі. На чале горада стаяў прызначаны каралём войт. Яму дапамагалі намеснікі — лентвойты. Судовыя функцыі выконваў магістрацкі суд. За мяшчанамі Магілёва і Гародні было за-мацавана права выбіраць войта горада.
3 насельніцтва гарадоў спаганяліся на карысць дзяржавы падымнае, гіберна, паштовае і іншыя падаткі. За карыстанне ворнай зямлёй, сенажацямі і агародамі гарадское жыхарства сплачвала чынш.
Рамёствы:
У 16 ст.актыўна ўтвараліся цэхі.
У першай палове XVI ст. яны ў розных мясцовасцях называліся па-рознаму:
сотні ў Гародні,
староствы ў Магілёве,
брацтвы ў Полацку і Менску.
Цэх з'яўляўся арганізацыяй майстроў. Каб да-біцца гэтага высокага звання, трэба было на пра-цягу некалькіх гадоў прайсці школу вучня, затым падмайстра. Толькі пасля гэтага можна было ры-зыкнуць здаць экзамены на майстра. Для праверкі ступені валодання сваім рамяством прэтэндэнт на майстра павінен быў зрабіць узорны абразчык прадукцыі “штуку”.
NB
На беларускіх землях у XVII—ХУІІІ стст. намецілася пэўная тэрытарыяльная вытворчая спецыялізацыя. Так, кушнерскае рамяство (апрацоўка аўчын) было найбольш развіта ў Магілёве, слуцкія рамеснікі ў гэты час спецыялізаваліся на выпрацоўцы скур, а пераважная большасць рамеснікаў Капыля займалася ткацтвам і вырабам адзення
Першыя мануфактуры. Мануфактурамі (адлац. рука і выраб) называліся капіта-лістычныя прадпрыемствы, якія былі заснаваны на ручной працы і шырокім яе падзеле. Яны былі пераходнай формай ад рамеснай вытворчасці да капіталістычнай фабрыкі.
Першынцамі былі Налібоцкая і Урэцкая шкляныя, а таксама Свержанская фаянсавая мануфактуры, якія належылі Радзівілам.
У прадмесцях Гародні дзейнічалі створаныя рэфарматарам Антоніем Тызенгаўзам суконная, баваўняная, палатняная, карункавая, панчошная,капялюшная, карэтная фабрыкі, а таксама фабрыкі шаўковых паясоў, ігральных карт, зброевая, свечач-
ная і гарбарная, завод жалезных і медных вырабаў.Усяго - 53 мануфактуры.
Еўрапейскую вядомасць мела шкляная мануфактура ў радзівілаўскім мястэчку Урэчча. Гэта было першае ва ўсёй Рэчы Паспалітай прадпрыемства па вырабе люстэркаў Яно было створана па ўзоры Дрэздэнскай каралеўскай люстэрні.
Слуцкая мануфактура-“Персіярня”. Сусветную славу мелі і маюць слуцкія паясы. Пры іх вырабе выкарыстоўваліся беларускія народныя ўзоры, нацыянальны арнамент. Даўжыня такога пояса складала прыблізна 2—4,5 метра.
Карэлічы – мануфактура па вырабе шпалераў. На іх адлюстроўваліся гістарычныя падзеі: «ПараД войскаў пад Заблудавам», «Імпера- тар Карл V надае Радзівілам княжацкі тытул», «Узяцце ў палон ( Станіслава Міхайла Крычэўскага) пад Лоевам у 1649 годзе»
Вішнева – чыгуналіцейная мануфактура.
Унутраны гандаль.
Тэндэнцыя: Адыход ад натуральнай гаспадаркі, развіццё таварна-грашовых адносін у Беларусі ў XV— першай палове XVI ст. садзейнічалі фарміраванню ўнутранага рынку. Рынкі гарадоў усё больш трывала звязвалі паміж сабою ўсе рэгіёны Вялікага княства Літоўскага. І гэтую сувязь забяспечваіп гарадскія гандляры, якіх у той час называлі «прасоламі».
Знешнеэканамічныя сувязі. Іх забяспечвалі гандляры, якіх называлі гасцямі. Бо паступова паміж вёскамі, гарадамі і мястэчкамі пракладвался шляхі-«гасцінцы», якія звязвалі рынкі гарадоў усёй Рэчы Паспалітай.
Барацьба ў горадзе.
Найбольш значнымі гарадскімі паўстаннямі на Беларусі былі выступленні рамеснікаў і гарадской беднаты ў Магілёве ў 1606—1608гг. і 1610 г. Магілёўскія рамеснікі на чале са Стахорам Мітковічам, Пятром-кавалём, Мікітам-збройнікам, Харапонам-краўцом, Міхайлам-ганчаром, Ходкам Багдановічам выступілі супраць гарадской рады і ліквіда-валі яе. Больш за два гады горадам кіравала «рамесніцкая» рада, праводзячы палітыку ў інтарэсах гарадскіх нізоў. У 1608 г. подкупам і пагрозамі дзяржаўныя ўлады здолелі «скінуць» раду рамеснага люду і перадаць паўнамоцтвы былому складу магістрата. Ад-наго з паўстанцаў — Ходку Багдановіча, які да канца вёў барацьбу, пакаралі смерцю.
Але праз два гады няскораныя магілёўцы зноў падняліся супраць магістрата. На гэты раз уладу ў горадзе захапіць не ўдалося. Расправа з завадатарамі паўстання была больш жорсткай. Пяцярых кіраўнікоў — Івана Харкавіча, Міхаіла Чабатара, Лаўра Міхайлавіча, Мікіту Мількавіча, Гаўрылу Іванавіча— пакаралі смерцю на Ільінскай гары ў Магілёве. Двух рамеснікаў — Максіма Тальбушу і Ісая Шчэснага — прысудзіліда 12-тыднёвага зняволення.
КУЛЬТУРА XVI—XVIII стст.
Эпоха Асветніцтва з 18ст.
Асветніца з'яўлялася працягам „ гуманістычных традыцый Адраджэння і было накіравана на аднаўленне грамадства праз развіццё асветы і навукі.
Вялікі ўплыў на светапогляд дзеячаў беларускай культуры другой паловы XVIII ст. аказвалі ідэі французскіх асветнікаў Вальтэра, Д. Дзідро, Ш. Л. Мантэск'ё, І. Ж. Русо. Апошняга гародзенскі мецэнат А. Тызенгаўз запрасіў пасяліцца ў Беларусі, але гэтага не адбылося.
У 1776 г. выйшла ў свет першая на беларускай зямлі газета — «Газета Гродзенска» (на польскай мове) А ў 1792 г тут друкавалі «Ведамасці Гродзенскія».
Такія асветнікі XVIII ст., як Адам Нарушэвіч, Т. Гусаржэўскі, Тадэвуш Млоцкі ў сваіх творах выказваліся ў падтрымку канцэпцыі натуральнага права, якое, па іх разуменню, дадзена Богам, замацавана грамадскім дагаворам з уладай і павінна ахопліваць і аб'ядноўваць усё насельніцтва. Пры гэтым Адам Нарушэвіч і яго прыхільнікі выступалі за манархічны лад дзяржавы з моцнай цэнтральнай уладай. Зыходзячы з тэорый «натуральнага права» і «грамадскага дагавору», прыхільнікі асветніцкіх ідэй у Рэчы Паспалітай выступалі супраць феадальна-арыстакратычнай і каталіцкай рэакцыі, адстойвалі прынцыпы роўнасці нацый, недатыкальнасці дзяржаўнага суверэнітэту. Ідэалогія Асветніцтва знайшла практычнае ўвасабленне ў дзейнасці Адукацыйнай камісіі.
Рэформа адукацыі ў РП.
Прыкметна абнавілася ў гэты час сістэма адукацыі ордэна піяраў (з'явіліся ў ВК.Л у 30-х гг. XVIII ст.),
якія сапернічалі ў гэтай справе з езуіцкімі навучальнымі ўстановамі. У праграмах піяраў былі пашыраны курсы матэматыкі, прыродазнаўчых і свецкіх гуманітарных навук. У 1773г. Папа Рымскі забараніў ордэн езуітаў і іх установы “павіслі ў паветры”, што выклікала рэформу адукацыі.
1773г. ствараецца Адукацыйная камісія-першае міністэрства адукацыі ў Еўропе.
1780г. – на аснове Віленскай езуіцкай акадэміі – Галоўная школа ВКЛ.
У пачатку 1780-х гг. на той частцы Беларусі, якая заставалася ў Рэчы Паспалітай, дбаннем Адукацыйнай камісіі працавала 200 пачатковых школ, у якіх займалася 2500 чалавек, сярод якіх былі і дзеці сялян.
Удругой палове XVIII ст. значную ролю ў распаўсюджванні навуковых ведаў адыгрывала медыцынская школа ў Гародні. 3 1770-х гг. яе кіраўніком быў французскі вучоны Ж. Э. Жылібер. Яго дбаннем былі створаны пры школе прыродазнаўчы, анатамічны кабінеты, аптэка, батанічны сад. 3-пад яго пяра выйшлі два тамы навуковай фундаментальнай працы «Літоўская флора».
Рэформа адукацыі 1770—1790 гг. зрабіла яе больш даступнай, свецкай. Замест латыні ў школы ўвайшла польская мова. Ад тэалогіі прыярытэт пераходзіў да прыродазнаўчых і грамадскіх навук. Навучанне арыентавалася на развіццё разумовых здольнасцей дзяцей.
Асветніцтва і навука. У другой палове XVIII ст. паступова вызваляліся ад сваіх сярэдневяковых рэлігійных асноў філасо-фія і прыродазнаўчыя навукі. Яскравым пацверджаннем гэтаму I сталі працы Казіміра Нарбута (1738—1807 гг.) і Анёла Доўгірда (1776—1835 гг.). Шырокае распаўсюджанне ў Беларусі ў гэ-ты час набылі ідэі фізіякратаў. (Фізіякраты — французскія буржуазныя эканамісты, якія прызнавалі зямлю і земляробства адзінай крыніцай багацця, а сельскагаспадарчую працу — адзінай вытворчай працай.) Прыхільнікамі гэтых поглядаў у Беларусі былі М. Карповіч, I. Страйноўскі, I. Храптовіч.
Літаратура.
Адметнымі рысамі развіцця літаратуры ў XVII — XVIII стст. стала з'яўленне замест агульнадзяржаўнага па свайму зместу летапісання мясцовых летапісаў (Баркулабаўская, Магілёўская хронікі і інш.), хранографаў па сусветнай гісторыі, соймавых дзённікаў і іншых дакументальна-белетрыстычных твораў.
Актыўна развіваюцца ў гэты час таксама мемуарыстыка, вершаванне, публіцыстыка, нараджаецца камедыйна-сатырычная плынь, найбольш вядомымі помнікамі якой сталі парадыйная соймавая «Прамова Мялешкі» (першая палова XVII ст.), «Ліст да Абуховіча» (1655 г.), «Прамова русіна» і інш.
У XVII ст. пануючым стылем у еўрапейскай культуры, а таксама ў літаратуры і мастацтве ВКЛ становіцца вычварнае, маляўнічае барока. У гэтым стылі былі напісаны творы настаў-ніка Полацкага калегіума Мацея Сарбеўскага, паэта-панегірыста Даніеля Набароўскага, асветніцкая паэма магілёўскага і брацкага пісьменніка Фамы Іяўлевіча «Лабірынт, або заблытаныя шляхі Мудрасці» (Кракаў, 1625 г.)\ мноства беларускіх і рускіх вершаў Сімяона Полацкага.
У акадэмічнай навукова-прававой літаратуры ВКЛ прыкметнае месца належыць прафесару Віленскага універсітэта А . Алізароўскаму, аўтару прац «Аб палітычнай супольнасці людзей»; (1651 г.), «Палітычныя пытанні» (1647 г.) і інш.
3 крытыкай палітычнага ладу Рэчы Паспалітай выступіў беларускі шляхціц Станіслаў Шчука. У сваім трактацеі «Зацьменне Польшчы» (1709 г.) ён прапаноўвае ліквідаваць панаванне магнатаў і шляхты ў грамадскім жыцці краіны. А Аляксей Дубовіч апублікаваў “Каляндар праўдзівай царквы” (1644г.).
Традыцыі Тамаша Макоўскага і яго нясвіжскіх памочнікаў, што ў пачатку XVII ст. падрыхта-
валі лепшую ў Еўропе карту ВКЛ (была надрукавана ў Амстэрдаме каля 1603 г. і ў 1613 г.), працягваў картограф і матэматык Юзаф Наронскі. У сярэдзіне XVII ст. ён працаваў у маёнтках
Радзівілаў у Беларусі і Літве, напісаў вялікую кнігу з чарцяжа-
мі: «Геаметрыя, або трактаванне і майстэрства ўсякага вымярэння».