Geum.ru

Акимата Костанайской области

Вид материалаДокументы
Подобный материал:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   17

Номинация: Лучшая научная работа о становлении и развитии государственности в Казахстане посвященная 20-летию независимости Республики Казахстан


Айдаров Б.

Слушатель 2 курса

Академии КУИС МЮ РК

Научный руководитель: Альпеисов Б.Б.


Сравнительный анализ программы партии «Алаш» и Конституции Республики Казахстан


В этом году наше молодое государство отмечает своего рода «совершеннолетие», 18-лет со дня принятия декларации о независимости Республики Казахстан. В историческом отрезке времени это очень маленький срок, практически ничего не значащий, но за этот срок было сделано немало в деле укрепления независимости, суверенитета нашей страны. Немалая роль в становлении республики сыграл основной закон – Конституция Республики Казахстан.

30 августа 1995 года народ Казахстана на референдуме принимает нынешнюю Конституцию и отсюда идет счет становления основной правовой базы нашей независимой республики, но будет справедливым отметить, что зачатки основного закона были сформированы еще в начале XX века. В 1905 году зарождается движение «Алаш», в 1917 году формируется партия «Алаш» и в этом же году в газете «Қазақ» печатается программа партии. Вокруг партии был сплочен весь цвет казахского народа.

В программе партии были сформированы для той эпохи передовые идеи, идеи демократии, правового государства, земельный вопрос, толерантности, есть основные аспекты жизнедеятельности общества и государства. Далее мы предлагаем остановится на основных моментах программы партии «Алаш», который перекликается со статьями Конституции Республики Казахстан.

На Первом Всеказахском съезде, проходившем в г. ссылка скрыта с 21 по 28 июля 1917 г. произошло организационное оформление партии «Алаш». На этом же съезде были приняты решения по 14 вопросам, в том числе таким ключевым, как форма государственного устройства ссылка скрыта (парламентская федеративная республика), автономия казахских областей, землеустройство казахского населения, отношение к религии, вопрос о положении казахской женщины, подготовка выборов в ссылка скрыта. [1]

Проект программы партии «Алаш» провозглашались демократические ценности: равноправие, неприкосновенность личности, свобода слова. Религия должна быть отделена от государства. Все народы равны перед судом. Партия «Алаш» ставила задачи создания войск для защиты народа, социального партнерства, поддержки неимущих слоев населения, развития народного образования; решения аграрного вопроса. Все это предполагалось сделать на основе демократических, гуманных принципов. Печатным органом партии стала газета «Қазақ», выходившая в Оренбурге до января 1918 г., затем ее сменила газета «Сары-Арқа».[2]

На Втором общеказахском съезде в декабре 1917 г. была провозглашена ссылка скрыта и сформирован временный Народный Совет, которому присвоено наименование «ссылка скрыта». Предусматривалось последующее утверждение конституции ссылка скрыта Всероссийским Учредительным собранием. По словам ректора Социально-гуманитарного университета имени Шакарима Ерлана Сыдыкова, алашординцы стали буревестниками современной независимости Казахстана.

Теперь рассмотрим Конституцию Республики Казахстан, принятую на общенациональном референдуме 30 мая 1995 г. (с последующими изменениями и дополнениями от 1998 и 2007 гг.). Конституция Республики Казахстан состоит из 98 статей, объединенных в 9 разделов.

Конституция как основной закон страны отражает волю народа Казахстана, его стремление к утверждению страны «в качестве демократического, светского, правового и социального государства, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь, права и свободы» (Н. Назарбаев).

Современная, вобравшая идеи и концепции конституций развитых демократий мира, Конституция Республики Казахстан закрепляет основные общечеловеческие и демократические ценности, которая рассматривает следующие аспекты развития общества такие как:
  • что государство утверждает себя демократическим, светским, правовым и социальным, высшими ценностями которого являются человек, его жизнь, права и свободы;
  • устанавливает, что единственным источником государственной власти является народ;
  • провозглашает, что в Республике Казахстан признаются и равным образом защищаются государственная и частная собственность;
  • устанавливает, что в Республике Казахстан государственным является казахский язык, но в государственных организациях и органах местного самоуправления наравне с казахским официально употребляется русский язык;
  • провозглашает, что права и свободы человека принадлежат каждому от рождения, признаются абсолютными и неотчуждаемыми;
  • провозглашает, что каждый имеет право на судебную защиту своих прав и свобод;
  • устанавливает, что все равны перед законом и судом;
  • провозглашает, что каждый имеет право на жизнь; гарантирует свободу слова и творчества и запрещает цензуру;
  • провозглашает, что каждый имеет право на свободу совести; гарантирует независимость судебного корпуса Республики и верховенство судебных решений.

По словам Президента Республики Казахстан, «Конституция стала основанием нашей свободы. Она закрепляет весь тот комплекс наших побед, наших обретений, которые принесла независимость… Мы учимся жить в демократическом обществе – а значит, ежедневно сами создаем демократию. …Наша Конституция дала нам главное – право выбора, ибо творить свою жизнь самим – ценнее любых сокровищ».

Являясь демократическим государством, Казахстан сегодня позиционируется как правовое, социальное государство. Сегодня Конституция Казахстана следует принципам демократии, и поэтому единственным источником власти установлен народ. Кроме того, Конституция Казахстана признает и государственную, и частную собственность, она гарантирует одинаковую защиту обеих. Государственным языком в стране признан казахский, однако Конституцией Казахстана официально разрешено использовать в органах власти и государственных организациях и русский язык.

В Конституции Казахстана установлено, что права и свободы человека принадлежат ему от рождения, и каждый гражданин имеет право на защиту своих прав и свобод в любых судебных инстанциях, а перед законом и судом все предстают на равных условиях. Конституцией Казахстана запрещена цензура. Согласно Конституции, каждый гражданин Казахстана имеет право на жизнь, свободу слова, свободу творчества, а также на свободу вероисповедания, на труд и отдых, охрану здоровья, на бесплатное среднее образование и неприкосновенность жилища. Конституция Казахстана гарантирует независимость судебных органов и главенство их решений.

По признанию Президента Казахстана Нурсултана Назарбаева, Конституция Казахстана есть основание свободы. Так, Конституция дала народу в Казахстане самое главное – право выбора.

Делая сравнительный анализ программы партии «Алаш» и Конституции Республики Казахстан можно сделать вывод, что мы- потомки Алашордынцев, идем по следам наших предков, и это нас радует. Многие моменты конституции повторяют программу партии, пример: уже тогда партия «Алаш» выдвинула идеи демократического, светского государства, свобода выбора, свобода совести, свобода слова и где главной ценностью выдвинула человека. Первый в мировой практике опыт, когда в законодательном органе представлены 9 мест крупным этносам, проживающим на территории республики, и этот же момент можно увидеть, когда во Временном Совете правительство Алаш-Орда, который состоял из 25-и членов, 10 мест были выделены представителям других нации. [3]

Это еще раз говорит о гениальности представителей первой волны казахской интеллигенции, это Алихан Бокейханов, Ахмет Байтурсынов, Мыржакып Дулатов и другие.

Видя погубность сложившиегося положения казахского народа. Когда стоял вопрос о самом существовании казахского этноса, представители казахской интеллегегнции, представители партии «Алаш» выдвинули идею возрождения казахской государственности. Вся идея была выдвинута в программе партии «Алаш», то есть фундамент современной казахской государственности , был заложен в начале XX века и такую же роль сыграла конституция Республики Казахстан в становлении, возрождении казахской государственности.

В свое время Маргарет Тэтчер сказала такие слова: «Мы преклоняем свои головы перед прошлым, но засучив рукава идем в будущее», то есть мы, жители современного, независимого Казахстана не должный забывать заветы, оставленные нашими предками «Алашордынцами».


Список использованной литературы:

1. Аманжолова Д. Партия «Алаш»: история и историография. Семипалатинск, 1993

2. Аманжолова Д. "Казахский автономизм и Россия. История движения «Алаш». Москва, 1994.

3. Нурпеисов К. «Алаш» и «Алаш-Орда». Алматы, 1995.


Абилова И.

М. Дулатұлы атындағы Қостанай Инженерлік-Экономикалық университетінің студенті.

Ғылыми жетекшісі: Жұмабаев Н.М.


Қостанай облысындағы тың игеру және оның маңыздылығы


Осыдан жарты ғасыр бұрын қазақстандағы иың және тыңайған жерлерді көтеру адамзат тарихындағы ьірегей беттердің бірі болып қалды. Еліміздегі астықты өлкеге айналдырып, алтын дәнді берке мен молшылықтың қайнарына айналдырған сол кезеңдер – мемлекетіміздің шежіресіндегі өшпес өмірбаяны.

Тың өлкесіндегі ортақ еңбекте көптеген адамдардың тағдыры байланысты,талай ұлттың өкілдері тың төсінде табысты.

Қазақ даласындағы «тың эпопеясын» іске асыруға үн қатқан одақтас республикалардың ерікті жастары ешқандай елді-мекен болмаған өлкеге келіп қоныстанды. Олар сол алғашқы қағылған қазықтан бастап, бүгіндері толыққанды қазақстандық ауылдарға айналды. Оның айқын дәлелі ретінде біздің облысымыздағы «Минский», «Киевский», «Харьковский», «Россия» секілді елді-мекендердің атауларын айта аламыз.

Тың игерудің алғашқы екі жылында облыс аумағында 130 кеңшар құрылып, астық өндіру көлемі 5 есеге өсіп, 1956 жылы тұңғыш рет 13,2 ц түсімі мен 5,2 млн тонна астық жиналды.

Дәл сол кездерде еліміздің экономикасын дамытуға, оның қазіргі агроөнеркәсіп кешенін, инфрақұрылымын құруға үлкен қадам жасалынды. Тыңды кешенді игеру жылдарында иен даламызда жүздеген жаңа шаруашылықтармен қатар Рудный, Лисаковск, Арқалық секілді мүлде жаңа қалалар бой көтерді. Барлық шаруашылықтар да мектептер, мәдениет ошақтары, ауруханалар мен медициналық орталықтар, кітапханалар мен балабақшалар мен басқа да әлеуметтік объектілер іске қосылды.

Жарты ғасырлық шежіресі бар Тыңды игеру өзін өзі ақтағанын уақыт көрсетті. Бүгіндері облысымыздың астықты алқаптары елдің ішкі рыногын қамтамасыз етуге ғана емес, сонымен бірге әлемдік рынокқа астық жөнелтуге мүмкіндік беруде. Қостанайдың астағы сапалы, өтімді, экспорттық товар ретінде Евроодақтың, Азияның, Таяу Шығыс пен Африка елдеріне саудалана бастады.

I Бөлім

Тың-біз үшін тарих.Тарихтан сабақ алып,тәубе етуді үйренген абзал.Кешегі Кеңес Одағы тұсында тың игеру науқаның мақтан тұтып,оның 10,20,30 жылдықтарын алаңсыз шаттықпен тойлап өткенімізді ұмытып,енді оған күдіктене қарап,ашық сынға ала бастағандар да жоқ емес.

Тың игерудің басталуына 50 жыл толуына орай үстіміздегі жылдың 6 ақпанында салтанатты мәжіліс болды.Елбасы Н.Ә.Назарбаев тың және тыңайған жерлерді игерудің еліміздің өміріндегі заманалық маңызы бар оқиға екендігін айрықша атап өтті.

Баяндамадан және мәжілісте шығып сөйлеген шешендердің,әсіресе ардақты жерлесіміз Кәмшат Дөненбаеваның сөздерінен байқағанымыз,бұдан былайғы жерде тың игеруге күдікпен қараушылардың ауыздарына құм құйылған сияқты.Тың игеру жылдарында еліміздің қай саласында болмасын өсіп - өркендеу белең алғаны ақиқат шындық.Біздің асқа тойынған кезіміз тың игеру жылдарынан басталғаның мойындағанымыз жөн. « Елу жылда-ел жаңа»,-дегендей,осы жылдар ішінде еліміз,селеу басқан жеріміз адам танымайтындай өзгеріп,ауыл еңсесі көтеріле бастады.Ауылшаруашылығы курт өркендеп,еңбек өнімділігі арта түсті.1954 жылғы тың көтеру қарсаңында біздің Қостанай ауданында 47 колхоз,3 кеншар болып,егіс көлемі 187мың гектардан аспайтын.Ал өткен ғасырдың 80-ші жылдары оның көлемі 450 мыңға дейін өсіп,астық өнімі үш есе артты.Тың игеру жылдары әр гектардан өндірілген астық түсімі де 3-4 есе ге артты.Әсіресе,1956,1966,1976 және кеінгі жылдары егістік көлемнен бітік өнім алынып,ел экономикасының арта түсуіне толық мүмкіншіліктер туды.1976 жылы біздің аудан әр гектардан 21 центнерден астық өндіріп,мемлекетке 39,4 млн пұт астып тапсырып астығының көлемінен асырып түсіпрді.

Тынның арқасында ұжымшарлар кенщарға айналып,бүкіл жұмыс механикаландырылды,электр желісі әрбір ауылға жетіп,құрылыс дүрілдеп жүріп жатты.Осы жылдар ішінде жүздеген шақырым тас золдар төселіп,сәулетті қалашықтар пайда болды,мәдени-ағарту ошақтары бой көтерді,жер-үй,жапырайған қора келмеске кетті.

1954 жылдың 1 қантарындағы 600 трактордың саны 3,5 мыңға дейін өсіп,К-700,К-701 тракторларының саны 700-ге дейін артты.

Егістік көлемінің өсуіне байланысты малшаруашылығы да дами бастады. 24,6 мың қара мал басы 130 мыңға жетті,шошқа 50 мыңнаң асып түсті.Орныққан,қорланған шаруашылықтар күннен-күнге,жылдан-жылға сыр бермей,елді тоқ ұстап тұрды.Әлеуметтік жағдай айта қаларлықтай оңды өзгерістерге түсіп,халықтың әл-ауқаты күрт жақсарды.

Осынау атақты өлкемізден небір іскер адамдар,ұйымдастырушылық қабілеті зор қайраткерлер шықты.Олардың ішінде бүкіл елімізге танымал Социалистік еңбек Ерлері Ахметқали Айтмұхамбетов,Оразалы Қозыбаев,Жансұлтан Демев,Амангелді Исақов т.б. бар.

22 наурыз айының басынан елімізге алғашқы тың игерушілер келе бастады.Сол жылдары кімдер келмеді дейсіз:жалындаған жастар да,әскерден азаматтық борыштарын орындап қайтқан солдаттар да,жерсіз шаруалар да ,жұмыссыз мамандар да,қабілеті шамалы өркөкірек бастықтар да,саяси себеппен ауып келгендер де,аннан қашқан,мұннан қашқан сотқарлар мен ұры-қарылар да болды. Солардын бәрін қарсы алып,жайғастыру жергілікті партия ,комсомол комиттеттері мен шаруащылық басшыларының басты міндеті болып саналды.

Иә,тың игеру саясат болатын болатын.Халықтың әлеуметтік тұрмысын жақсартуға бағытталған арналы іс болғаны айқын.Алайда,ол тек қазақ елі үщін емес,Қазақстан үшін емес,бүкіл Кенес Одағының мүддесін қорғаған саясат еді.Дегенмен біз үшін де теріс болған жоқ.Тойындық. Ел келбеті өзгерді.Аз уақыт ішінде ілгері жылжушылық сезілді.Қазақстанды бүкіл жер жүзі тани бастады.Қайткен күнде де мұның бәрін мойындағант жөн.Сондықтан да тәубе дедік.Біз қуана білген халықпыз,қуаныш үстінде өткен күнімізді еске түсіріп,қамығып,бүгінгі күнмен салыстырып жұбана да білген халықпыз.Мейрамымыз құтты болсын дейік.Тың игеру жылдарындағы кемшілігіміз де,қателескен тұстарымыз да аз болған жоқ.Оны да ұмытуға болмайтын шығар.

Ана тілінде оқитын мектептеріміз жабылып,құруға бет алды, ұрпақтарымыз өз тілінде сөйлеуден қалды,жиналыстар тек қана орыс тілінде өтетін болды. Кешегі Кенестер Одағы коммунистік партиясының Н.С.Хрущевтің басқару кезінде жүргізген саясаты мен солтүстіктегі бес облысты Ресейге қосып жібере жаздауын қалайша ұмытуға болады.

80-ші ж тыңда жауапсыздықтар белен ала бастады.Көптеген шаруашылықтардың,өндіріс орындарының экономикасы ілгері басудын орнына кері кетті.Егіншілікте,мал шаруашылығындағы,өндіріс орнындағы кемшіліктер әлеуметтік жағл\дайлардың кері кетуіне әсерін тигізе бастауы күннен-күнге айқындала түсті.

Тың бізге сабақ болуға тиіс. Тың игерудегі жинақталған бай тәжірибені үш жылдық « Ауыл» бағдарламасыын жузеге асыруда жан-жақты пайдалана білсек ұтатындымызға өз басым сенемін. Шаруашылықтын қай саласынан болса таюыс мол.Осының бәрі жас мемлекетіміздің болашағы өте зор екендігіне басты айғақ.Егер сол үшін күреспесек,саналылықпен еңбек етпесек,онда бүгінгі ісімізде,бүгінгі тіршілігімізде береке де,қадыр-қасиет те болмақ емес. Бұл-уақыт талабы. Ендеше,біздің табысымыз сапалы да тиімді еңбекте.

Еңбек-тіршілігіміздің құдыреті. Оның үлкен-кішісі де жоқ.Айыр ұстап,шөп маяласан да,жер астына түсіп көмір-темір қазсан да,қалам ұстап,ғылыми еңбек жазсаң да-Отан байлығы,ел игілігі үшін жасалатын қарекет.Осы қағиданы кім-кімнің де ұмытпауы шарт.

Қазір тың эпопеясы бізден алыстаған сайын: ол неге қажет болды, ол бізге не берді?, - деген сұрақтар мазалай береді. Әрине, ол жөнінде талай жазылды да, айтылды да. Бірақ мен де туған жердің түлегі ретінде тың игеруге тікелей араласқан соң, ойларымды тұжырымдап, естеліктерімді жазғым келеді.

Кешегі кеңес дәуірі кезінде тың және тыңайған жерлерді игеру коммунистік партияның көрегендік саясаты болды деп ұрандатып жазылды ғой, шынында да қазақтың кең жазық даласы барлық байлықтың бастауы болған қазыналы қойнау еді. Бір сөзбен айтқанда, ғасырлар бойы тыныш жатқан меңіреу далаға жан бітіп, бұрын-соңды адам баласының қолы жетпеген қыруар байлықтың көзін табуға жол ашты.

Сөз жоқ, біздің болашақ ұрпақ үшін тың игеру идеясын алғаш рет кім ойлап тапты деген сұрақтың қызығушылық туғызуы мүмкін. Ал оған жауапты қысқаша айтқанда халықтың өзі ұйытқы болды. Өйткені сол кезде халықтың нанға деген қажеттілігі арта түсті. Халықтың осы талап-тілегін орындау үшін коммунистік партия оған басшылық жасайтын бағыттаушы күшке айналды. Бүкіл ел бойынша оның тікелей басты атқарушысы Н.С. Хрущев болғанын айта кеткен жөн. Ал ол партияның Орталық Комитетінің бірінші хатшылығынан кеткеннен кейін бұл лауазымды Л.И. Брежнев қолға алып, үлкен абырой-атаққа бөленгені белгілі.

Никита Сергеевич жүгері өсіруді партиялық іс деп қарап, оған бақылауды күшейтті. Ол өз сөзінде «Жүгеріні өсіргенде оның собықты, яғни дәнінің болуына назар аудару қажет, - деп атап өтті, - әйтпесе сумен бірдей. Ал суды тасуға көп ақылдың қажеті жоқ». Үлкен ауылшаруашылық жиналыстарының бірінде қабылданған мынандай қаулы жолдары бар еді: «біз тамаша дақыл-жүгеріге көзімізді ашқаны үшін Н.С. Хрущевқа алғыс айтамыз. Қазір біздің арамызда жүгерінің пайдасына сенбейтіндер жоқ». Ол сонымен бірге ауыл шаруашылығы дақылдарының сенімділігін арттыру үшін бұршақ тұқымдас дақылдардың егісін арттыруды талап етті. Бірақ біздің жағдайымызда бұл дақылды өсіруді одан әрі дамыту кең қолдау таба алмады.

Кейде бұқаралық ақпарат құралдарында істің жағдайын біліп зерттемей-ақ Н.С. Хрущевті «жүгері өсіруші» - деп атап жатады. Ал ол кезде өз көзімізбен көріп, сол істердің бел ортасында жүрген біздерге бұлай деп айту ыңғайсыз сияқты. Ал қай кезеңде де, қай іс болса да игі бастаманың халыққа пайдасы тиіп жатса жаман ба?....

Біздің ауданда тың және тыңайған жерлерді игеру оңтүстік аудандардағыдай жайсыз-күйсіз жазық далада басталған жоқ. Жаңадан құрылған шарушылықтардың бәрінде де елді мекендер бар еді. Сол кездің өзінде адамдардың қажырлы еңбегінің арқасында облыстағы таңдаулылардың қатарында болдық. Сондықтан жергілікті тұрғындар мен тың игерушілердің тыныс-тіршілігі бірдей еді. Әрине қай жерде болса да тұрғын үймен қамтамасыз етуде айтарлықтай қиындықтар кездесті. Бұл проблеманы шешуге бүкіл аудан жұртшылығы жұмыла кірісті.

Қамысы қаулап өскен үлкенді-кішілі көлдер бізде көп. Солардан қалыңдығы 20-25 сантиметр, ұзындығы 2,5 метр қамыс бумаларын дайындау қолға алынды. Олардың бәрін алғашқы кезде тұрғын үй құрылысын салуға пайдаландық. Біздің мұндай қадамға баруымызға Н.С. Хрущевтың: «Қамыс – нағыс байырғы құрылыс материалы, қазір ол алтыннан да қымбат», - деген сөздері себеп болды. Содан бұл іске мемлекеттік деңгейде назар аударылып, құрылыс материалы шығаратын шағын қамыс зауыттары салына бастады. Онда жүз адам жұмыс істесе, оның тоқсан пайызы алғашқы тың игерушілер еді.

Бұл жерде құрылыс қарқын алды. Біреулері балташылық жұмыс атқарса, екіншілері балшықпен сылаумен айналысты. Не керек, тың игерудің алғашқы жылдарында күніне бір үй тұрғызған кездер болды. Және де ол үйлердің көбі жылы еді. Одан кейін дайын қабырғалардан фин үйлері әкеліне бастады. Әрине, алғашқы кезде тұрғындар қысылып-қымтырылып жүрсе де ешкім реніш танытқан жоқ. Мысалы, Татьяновка поселкесіндегі Данил Шумилиннің үйіндегі ағаш сәкілердің үстінде адамдар жатса, астында бұзаулар тұрған. Әрине, мұның тиімді болғаны сөзсіз, дегенмен оны қазіргі жастардың түсіне бермеуі мүмкін.

Тыңдағы селоларда тұрғын үй құрылысынан кейін мәдениет үйлері, бала бақшалары, мектептер мен ауруханалар салына бастады. Сол кезде әлеуметтік сала объектілерімен қатар, мал фермаларын, машина-трактор шеберханаларын, астық қоймалары мен гараждар, басқа да өндірістік орындар салуға баса көңіл бөлінді. Тыңдағы шаруашылықтарды ағаш материалдарымен қамтамасыз етуде Қорған, Свердлов облыстары жақсы көмектесті.

Аудан орталығы Меңдіқарадан Қостанайға және шаруашылық орталықтарына асфальт жолдар салынып, электр желілері тартыла бастады. Сол кезде біздің ауданда Боровойдан Ивановкаға дейін он екі километрлік көтерме жол ғана бар еді. Ал қалған жерлерде жай дала жолдары еді. Сондай-ақ, бізге электр энергиясы да ауадай қажет еді. Ал электр желілер толық тартылып болғанша Чехословакиядан жылжымалы электр стансасы әкелінді. Олар шаруашылық орталықтарындағы машина-трактор шеберханаларын, гаражды, моншаны, сондай-ақ тұрғын үйлерді электр энергиясымен жабдықтауға мүмкіндік берді. Мұндай электр стансаларының бірі – Летунов атындағы кеңшарға да берілді. Ол үш жыл бойына шаруашылықтағы тұрғын үйлер мен өндірістік объектілерді электр энергиясымен қамтамасыз етті. Олар таңғы сағат алтыдан түнгі он бірге дейін жарық беретін.

Тыңдағы селолардың белгісі қандай еді? Оны көркейтіп, гүлденте түсу үшін қаншама проблемаларды шешуге тура келді десеңізші. Мысалы, Летунов кеңшарында ғана бір жазда орталықтан жылу жүйелерін тартып, он екі километр су құбырларын жүргізіп, қала қала үлгісінде монша салынды, көптеген жас кешеттер отырғызылды. Жекелеген тұрғындар алғашқы кезде бір орталықтан берілетін жылу жүйесін жүргізуге қарсы болса да, келесі жылы оның тиімді екенін түсіне бастады. Сөйтіп, олар да жылу және су беретін жүйеге қосылды. Енді қазір сол өз қолыңмен салып орнатқан орталық мекенді танымайсыз, бәрі құлып, қирап қалған. Оны көргенде жүрегің ауырады. Тек «Кеш жүре түзеледі» дегендей, ауыл жылдарында бәрі орнына келмегенмен, бірте-бірте түзелер деп өзіңді-өзің жұбатқандай боласың.

Біршама қиыншылықтармен бетпе-бет келетінімізде өтірік емес,оны да жеңе білдік. Тың көтерушілер жәңе жергілікті халықтар бірігіп үлкен жетістіктерге жеткендігі туралы әңгімелер көп ескерткіштер қалдырды.

III Бөлім

Тыңды көтеруге ат салысқандардың ішінде жергілікті ұлт өкілдері де аз емес. Өкінішке қарай, біздің республикамызда олардың көбін біле бермейді.

Мысалы, солардың қатарына,яғни алғашқы тың игерушілердің шоғырына Шәкір Есеналинді жатқызуға болады.Ол тың игеруге дейің бірнеше балықшы-шаруалардан «Көксерек» ұжымшарын құрған. Содан өгізге тіркеген соқалармен адам аяғы баспаған жерлерден жүздеген гектар сүдігер жыртқан.

Ол басқарған шаруашылық отыз жыл бойына таңдаулылар қатарында болды. Ол соғысқа дейін және одан кейін де шаруашылықты құлатпай,панасыз балалар мен майданда еркектері мен балаларынан,аға-інілерінен айырылған әйелдерге қамқор болған кісі. Сонда оның қазіргідей бірнеше жоғары білімі емес,бастауыш қана білімі бар еді.Соған қарамастан ьған өмір бәрін үйретті.Шәкір Есеналин ауыл шаруашылығы саласындағы қажырлы еңбегі үшін Ленин және «Құрмет белгісі» ордендерімен наградталған.

Тыңға сонау Украинаның Винницк облысынан келгендердің бірі Михаил Саввич Яровой еді. Ол мұнда Михайлов МТС-на келіп,одан Свердлов атындағы ұжымшарға жіберілді.Қайда болса да Михаил Саввич өзін жақсы жағынан көрсете білді.

Арыстанбай Досжанов та бүкіл саналы өмірін ауыл шаруашылығына арнаған адам. Көбінесе оны білетіндер «Тылда өскен партизан»-деп атайды.Ол да тыңды игеруге белсене араласты. Бірнеше үкімет наградаларына ие болып,республиканың еңбек сіңірген ауылшаруашылығы қызметкері атанды. Михаил Палкин де өзінің отбасымен Қазақстанда қалды.Ол біздің ұлттың мақал-мәтелдері мен қазақ тілін жақсы меңгеріп кетті.Тыңгер бірнеше үкімет наградалары мен мақтау қағаздарға ие болды.Тың және тыңайған жерлерді игеру оңай болған жоқ,кейде ойламаған қателіктер де кетті. 1956ж егін бітік шықты.мол астықты қабылдауға еліміз мүлде дайын емес еді.Астық сақтайтын қоймалар мен элеваторлар жетпей жатты.Сондықтан алтын дәнді тау –тау қылып қырмандарға үйген сәттер де болған.

1954ж біздің ауданда 54412 гектар игерілді,жеті жылдан кейін егіс көлемі 300 мың гектарға жетті.Сол кезде өлкелік комитетінің хатшысы өзінің жасаған баяндамаларының бірінде «Біздің есептеріміз көрсеткендей,Үкіметтің тың игеруге кеткен шығындары артығымен өтеледі. Алғашқы жылдары бой көтерген кеңшарлардын құрылысын салуға,техника сатып алуға,кадрлар даярлауға 16 миллиард рубль жұмсалса,бұл мерзімде мемлекет тың өлкесі шаруашылықтарының астық өткізуінен ғана 22 миллиард рубль таза пайда тапты»-деп атап көрсетті.

Айта кету керек, тың игеру 1961ж дейін жалғасты.Ал оның екінші кезеңінде бұрынғы ұжымшарлардын негізінде кеншарларды қайтадан құрып,оларға тың және тыңайған жерлер қайтадан бөлініп берілді.1961ж Летунов атындағы кеңшар, Киров атындағы (Каренинка),Калинин атындағы (каменка және Бородиновка) көптеген кеншарлар бөлімшелері ұйымдастырылды.

Тың, менің ойымша молшылық бастауы ғана болып қойған жоқ,ол жергілікті халық өкілдерінен тамаша басшыларды да тәрбиеледі.Мендіқара ауданына қатысты айтсақ,көптеген тұлғалар елдің экономикасы мен әлеуметтік саласын дамытуға ерекшк үлес қосты. Олардың біразы үлкен қызметтерге жоғарылады,біразы бөтен өлкеде өмір сүріп жатыр,біразы дүниеден өтті.

Ағымдағы жылғы ауа райының қолайсыз жағдайларына қарамастан республика диқандары дәнді дақылдардын жоғары өнімін өсіруге қол жеткізілді. Астықтың жалпы жиыны алғашқы салмақпен алғанда 21 миллион тоннаға жуық болды, бұл –кейінгі бес жылдағы екінші рекордты өнім.

Жоғары өнімділік пен астық сапасына қол жеткізу ауыл шаруашылығы еңбеккерлерінің тынымсыз еңбегінің және әлемдік қаржы дағдарысы жағдайында дәнді дақылдардын егіс алқабын көбейтуге ,өсімдік шаруашылығын әртараптандыруға,ылғал ресурстарын сақтау технологиясына жаппай көшуге мүмкіндік берген астық өндірісін дамытуды жүйелі мемлекеттік қолдаудың нәтижесі.

16 миллион тонна шамасында астық жинаған Қостанай, Солт.Қазақстан, Ақмола облыстарынының диқандары ерекше көзге түсті. Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстарында рекордттық астық жиналды.Ауыл шаруашылығы өнімін қайта өндеудін жаңа обьектілерін пайдалануға беруде көп іс қарастырылды.

Ауыл еңбекккерлерінің еліміздің азық-түлік қауыпсіздігін қамтамасыз етуге,республиканың астықты держава ретіндегі экспорттық әлеуеті мен қалыптасқан беделін көтеруге қосқан үлесі зор мақтаныш әрі алғыс сезіміне лайық.

Сіздерді қол жеткен табыттарынызбен құттықтаймын. Мықты денсаулық,игілік,еліміздің аграрлық секторын дамытуда жаңа табыстар тілеймін

Нұрсұлтан Назарбаев.

Қорытынды

Қорытындылай келсек,тың дегеніміз Қазақстан үшін тек тарихи оқиға, өткен күннің шежіресі ғана емес,ол әлі ашылмаған мүмкіндіктері мол болашақтың бастауы. Демек,тың эпопеясы ендігі кезекте жаңаша жағдайда жалғасын таппақ.

Пайдаланылған әдебиеттер
  1. Б. Баймағамбетова. “Қостанай - тың планетасы” 2004 ж.
  2. Ж. Сатыбалдина “Тың игеру” 1986 ж.
  3. “Егемен Қазақстан” 2 қазан. №10. 2004 ж.



Федорова Л.Н.

Студентка Костанайского

инженерно-экономического

университета им. М.Дулатова

Научный руководитель: Джумабаев М.Н.,

Нурбаев Ж.Е.

Copyright © 2023. All rights Reserved.