Пособие составлено на основе использования элементов интенсивной методики обучения казахскому языку. Оно предназначено для взрослой аудитории, ранее не изучавшей казахский язык

Вид материала

Содержание

Подобный материал:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 15

Русскими эквивалентами окончаний жатыс септік (местного падежа) являются предлоги: в, на, по, у.

Закрепите знания по теме «Жатыс септік». С данными словами составьте предложения.

Қаулыда – в постановлении, төрағада – у председателя, сарайда – во дворце, өкілде – у уполномоченного, заңда – в законе, өкімде – в распоряжении, хатта – в письме, өкіметте – во власти, заң жобасында – в законопроекте, Үкіметте – в Правительстве.

�Келесі тапсырмаларды орындаңыздар

Выполните следующие задания:

Образуйте формы Жатыс септік следующих слов: мекеме, дүкен, департамент, министрлік, үй, пәтер, баспа (издательство), әкімдік, терезе, кәсіптік одақтар үйі, білім, бастық, орынбасар, Петропавл қаласы, қала, Қазақстан Республикасы, баяндама, хабарлама, университет, кафедра, кеңсе, деканат.

Қайда жұмыс істейтініңізді айтыңыз – Скажите, где Вы работаете:

Үлгі (образец): - Мен университетте жұмыс істеймін. Ал Сіз ше? (А Вы?)

Мен әкімдікте жұмыс істеймін. Мен экономика факультетінде жұмыс істеймін.

Қайда (кімде) отырғаныңызды айтыңыз – Скажите, где (у кого) Вы сидите:

Үлгі: Мен орындықта отырмын. Мен бастықтың кабинетінде отырмын.

Сағат 9-да қайда боласыз? – Скажите, где Вы будете в 9 часов.

-Сағат тоғызда

мен жұмыста боламын.

кабинетте боламын.

қабылдау бөлмесінде боламын

бастықтың кабинетінде боламын.

Жасыңызды көрсетіңіз – Укажите свой возраст.

Менің жасым отыз бесте (елуде, қырық үште, жиырма жетіде, отызда…)

Сіз қай республикада (қай қалада, қай көшеде, қай үйде, нешінші пәтерде, нешінші қабатта) тұрасыз? – Скажите, в какой республике (в каком городе, на какой улице, в каком доме, в какой квартире, на каком этаже) Вы живете?

- Мен Қазақстан Республикасында тұрамын.

- Мен Петропавл қаласында тұрамын.

- Мен Бейбітшілік көшесінде тұрамын.

- Мен жүз жиырма алтыншы үйде тұрамын.

- Мен он төртінші пәтерде тұрамын.

- Мен төртінші қабатта тұрамын.

Бұл қай кезде болады? – Скажите, когда это бывает?

Күн ыстық (жарко) –Бұл қай кезде болады?

-Бұл жазда болады.

Күн суық, аязды. ……………………………

Күн салқын, жаңбыр жауады. …………………

Күн жылы, қар ериді (қар жоқ). …………………

*Для подсказки Вам понадобятся слова: суық-холодно, аязды-морозно, салқын-прохладно, жаңбыр жауады-идет дождь, жылы-тепло, қар ериді-снег тает, қар-снег, көктем-весна, жаз-лето, қыс-зима.

Бос орынды жетпейтін ақпаратпен толықтырыңыз – Заполните пропуски недостающей информацией.

Где Вы живете? …………………………………..

В какой республике Вы живете? ………………...

В каком доме, в какой квартире Вы живете? ……

На какой улице Вы живете? ……………………..

Толықтырыңыз – Дополните.

Әлия

Марат

Қыздар

Жігіттер

Әйелдер

мектеп…

Әділет министрлігі..

кәсіпорын…

мекеме…

елшілік…

университет

жұмыс істейді

Шартты қаланың сызбанұсқасын салып, қай жерлерде болатыныңызды көрсетіңіз - Нарисуйте схему условного города и укажите в каких местах Вы бываете.

Үлгі: Мен Достық даңғылында боламын (Я бываю на проспекте Дружбы).

Абылай даңғылы, темір жол вокзалы, тарихи-өлкетану мұражайы, кітапхана, М.Жұмабаев алаңы, «Қызылжар» қонақ үйі…

Прочитайте диалог, переведите на русский язык.

- Сіз қайда жұмыс істейсіз? (Сіз қай жерде жұмыс істейсіз?)

- Мен Парламентте жұмыс істеймін.

- Парламент қай жерде орналасқан? (расположен)

- Парламент Республика алаңында орналасқан.

Келесі мекемелердің қайда орналасқанын айтыңыз - Скажите, где расположены следующие учреждения.

Ұлттық банк, мәслихат, сот, облыстық кітапхана, тарихи -өлкетану мұражайы, университет, Н.Погодин атындағы драма театры, монша, Ұлттық Қауіпсіздік Комитеті, салық инспекциясы, “Қызылжар” қонақ үйі, “Алтын базар”…

- Айтыңызшы, университет қай жерде орналасқан?

- Университет Пушкин көшесінде орналасқан.

- Рақмет.

- Оқасы жоқ.

Қарсы келіңіз – Возразите.

- Мен әкімдікте жұмыс істеймін.

- Жоқ, мен әкімдікте емес, мен фирмада жұмыс істеймін.

Жауап беріңіз – Ответьте

- Сіз қайда жұмыс істейсіз?

- Сіз қайда тұрасыз?

- Сіз қай үйде тұрасыз?

- ……………………………

- ……………………………

- ……………………………

ТАНЫСУ –

Знакомство (знакомиться)

Таныс бол! Таныс!

Танысыңыз!

Таныс болайық!

Танысайық!

Кел, танысайық!

Танысқаныма қуаныштымын.

Танысқаныма өте қуаныштымын.

-Будь знаком! Знакомься.

-Знакомьтесь!

-Будем знакомы!

-Познакомимся!

-Давай познакомимся!

-Рад(а) знакомству.

-Очень рад(а) знакомству

O Диалогты тыңдаңыз - Послушайте диалог

- Сәлеметсіз бе? Танысайық! Сіздің есіміңіз кім?

- Менің атым Жақсылық. Ал Сіздің аты-жөніңіз кім?

- Менің аты-жөнім Оспанова Айман Маратқызы.

- Танысқаныма қуаныштымын.

- Мен де Сізбен танысқаныма өте қуаныштымын.

- Сіздің жасыңыз нешеде?

- Жасым қырықта.

Жұмыс орны мен лауазымын анықтаңыз – Уточните место работы, должность…

- Сіз қайда (қай жерде) жұмыс істейсіз?

- Мен әкімдікте жұмыс істеймін.

- Ал мен М.Қозыбаев атындағы Солтүстік Қазақстан мемлекеттік университетінде жұмыс істеймін.

- Сіздің жұмыс орныңыз қайда?

- Жұмыс орным жетінші қабатта, жеті жүз он төртінші бөлмеде.

- Әкімдік қай жерде орналасқан?

- Ол Конституция көшесінде, елу сегізінші үйде орналасқан. Ол саябақтың жанында.

Үлгі бойынша шағын мәтін құрыңыз – Составьте мини-текст по образцу:

- Сәлеметсіз бе? Менің атым Болат. Мен банкте жұмыс істеймін. Банк Конституция көшесінде орналасқан. Менің жұмыс орным екінші қабатта.

Өзіңіз туралы әңгіменің мәтінін күрделендіріңіз – Усложните текст Вашего рассказа о себе.

- Менің аты-жөнім Данияров Асқар Қалиұлы. Мен әкімдікте жұмыс істеймін. Мен бас маманмын. Менің жұмыс орным Конституция көшесінде, екінші қабатта.

? Жауап беруге болатын сұрақтарды жазыңыз – Напишите вопросы, на которые можно дать ответы

1. Менің атым Абай.

2. Құдайға шүкір.

3. Мен мекемеде жұмыс істеймін.

4. Денсаулығым жақсы.

5. Қал-жағдайым жақсы.

6. Жаман емес.

7. Рақмет, жақсы.

1. …………………. ?

2. …………………. ?

3. …………………. ?

4. …………………. ?

5. …………………. ?

6. …………………. ?

7. …………………. ?

Сіз де сол жерде жұмыс істейтініңіз туралы айтыңыз – Скажите, что и Вы тоже там работаете. Употребите частицы –да/-де,-та/-те (-тоже, также).

Помните, что частицы та, те употребляются после глухих согласных, да, де употребляются после гласных, звонких з, ж и сонорных.

- Мен де – Я тоже. Ол да – Он (она) тоже. Сіз де – Вы тоже. Болат та – Болат тоже

а) – Мен бөлімде жұмыс істеймін.

- Мен де бөлімде жұмыс істеймін.

Ауыспалы осы шақ

(переходное настоящее время (настояще-будущее время)

Ауыспалы осы шақ – переходное настоящее время (настояще-будущее время) служит для выражения привычного (каждодневно повторяющегося) действия и имеет простую и сложную (аналитическую) формы. Простое ауыспалы осы шақ образуется следующим образом: основа глагола + суффикс деепричастия на –а, -е, -й + личные окончания. Суффиксы –а, -е пишутся после согласной: -а –твердая основа, -е – мягкая основа. Суффикс –й пишется после гласной.

-а, -е

Жазу - жаз + а + мын (я пишу, я напишу)

Келу – кел + е + мін (я прихожу, я приду)

-й

Ойлау – ойла + й + сың (ты думаешь, ты подумаешь).

На примере спряжения глагола «БАРУ» запомните личные окончания:

Жекеше – ед. Число

1. Мен бар + а + мын

2.Сен бар + а + сың

Сіз бар + а + сыз

3.Ол бар + а + ды

Көпше – мн. число.

Біз бар + а + мыз

Сендер бар + а + сыңдар.

Сіздер бар + а + сыздар.

Олар бар + а + ды

«КЕЛУ» - приходить

1.Мен кел + е + мін

2.Сен кел + е + сің

Сіз кел + е + сіз

3.Ол кел + е + ді

Біз кел + е + міз

Сендер кел + е + сіңдер

Сіздер кел + е + сіздер

Олар кел + е + ді

«Сөйлеу» етістігін жіктеңіз – Проспрягайте глагол «сөйлеу».

Мен қазақша сөйлей… Сен қазақша сөйлей… Сіз орысша сөйлей… Ол немісше сөйлей… Біз қазақша сөйлей… Сендер ағылшынша сөйлей… Сіздер түрікше сөйлей… Олар қырғызша сөйлей…

FОтрицательная форма ауыспалы осы шақ образуется следующим образом:

Основа глагола + отрицательный суффикс -ма/-ме, (-ба/-бе, -па/-пе) + й + личные окончания.

Мысалы: жазу – жаз + ба + й + мын (не буду писать, не напишу), айту – айтпаймыз (не скажем), бару – бар + ма + й + сың (не пойдешь, не ходишь), келу – кел + ме + й + ді (не приходит, не придет).

G В следующих предложениях определите отрицательную форму глагола в повелительном наклонении, переведите на русский язык.

Бабалар Өсиеті

1. Есікті теппе

2. Үйді айналма

3. Отқа түкірме

4. Кісі ақысын жеме

5. Бас киіммен ойнама

6. Босағаны керме

7. Нан үстінен басқа зат қойма

8. Бейуақытта ұйықтама

9. Сыпырғышпен ұрма

10. Жалғыз ағашты кеспе

11. Таңдайыңды қақпа

12. Басыңды шайқама

13. Дастарқаннан аттама

14. Отпен ойнама

15. Пышақты шалқасынан қойма

16. Табалдырықты баспа

17. Өтірік айтпа

18. Малды басқа ұрма

Сөздік:

Тебу – пинать

ұру – бить

Түкіру – плевать(ся)

шайқау – качать

Қою – класть, ставить

аттау – переступать, наступать

Босаға – порог (дверная коробка)

qСөйлемдерді аударыңыз – Переведите предложения.

Біз қазақша сөйлейміз. Біз ағылшынша сөйлемейміз. Сендер немісше сөйлейсіңдер ме? Олар қазақша жақсы оқиды, бірақ жақсы сөйлемейді. Сіздер қазақша түсінесіздер. Түрікше түсінбейсіздер. Бастық қазір қабылдайды. Ертең қабылдамайды. Біз түскі асқа сағат бірде барамыз. Сендер түскі асқа сағат бірде бармайсыңдар. Олар үйге кетеді.

K Бұл іс-әрекетті істемейтініңізді айтыңыз – Скажите, что Вы не делаете это действие.

Үлгі : Мен жұмыста бос отырмаймын.

-Мен жұмыста сағат тоғызда болмаймын. Мен үйде отырмаймын.

— Жоспар бойынша өзіңіз туралы айтып беріңіз: қайда тұрасыз, қайда жұмыс істейсіз, қай тілде сөйлейсіз, ойлайсыз, жазасыз, оқисыз – Расскажите о себе по схеме: где живете, где работаете, на каком языке говорите, думаете, пишете, читаете.

Үлгі: Мен Петропавл қаласында тұрамын. Мен университетте жұмыс істеймін. Мен орыс тілінде сөйлеймін, қазақ тілінде оқимын, неміс тілінде жазамын, орыс тілінде ойлаймын.

Келісетініңізді немесе келіспейтініңізді айтыңыз, түзетіңіз - Подтвердите или выразите несогласие, поправьте:

1. - Ол кафедрада жұмыс істейді.

- Иә, ол кафедрада жұмыс істейді.

2. - Мен Министрлікте жұмыс істеймін.

- Жоқ, Сіз Министрлікте жұмыс істемейсіз, Сіз фирмада істейсіз.

J Бастық қашан қабылдайтынын біліңіз - Узнайте, когда принимает начальник.

А. -Бастық қабылдай ма? –Иә, қабылдайды.

-Ол қашан қабылдайды? –Ол екіден төртке дейін қабылдайды.

Ә. -Бастық қашан қабылдайды?

-Бастық жұма күні екіден төртке дейін қабылдайды.

-Рақмет.

Б. -Бүгін бастық қабылдай ма?

-Жоқ, ол бүгін қабылдамайды. Сенбі күні таңертең қабылдайды.

Қазақша айтыңыз – Скажите по-казахски:

Берик работает в акимате. Серик смотрит телевизор. Мы пьем чай. Вы что делаете? -Мы пишем доклад. Она делает сообщение. Мы любим свою работу. Я звоню. Мы придем. Начальник принимает в 9 часов. Сейчас он не принимает. Вы говорите по-казахски. Они не знают английский язык.

Используйте коммуникативные формулы выражения просьбы «мүмкіндік болса» – «если будет возможность», «если это возможно», «міндетті түрде» – «обязательно» и скажите по-казахски:

Мүмкіндік болса, біз кездесеміз – Мы встретимся, если будет возможность. Міндетті түрде ол жеке адамдарды қабылдайды. Телефон соғу

Іссапарға бару

Жеке адамдарды қабылдау

Жасау

Жақсы көру

- звонить по телефону

- поехать в командировку

- вести прием по личным вопросам

- делать

- любить

K Мүмкіндігіңіз болса, Сіз не істейсіз? - Что Вы сделаете, если у Вас будет возможность?

Үлгі: Мүмкіндік болса, мен Астанаға барамын.

Жұмыс аптасын қалай жоспарлайсыз және не істейсіз? – Расскажите, как Вы планируете провести рабочую неделю? Что будете делать?

в понедельник -?

во вторник - ?

в среду - ?

в четверг - ?

в пятницу - ?

в субботу - ?

O Аптада не істейтінімді тыңдаңыз - Послушайте, что я буду делать на неделе.

1. Дүйсенбіде мен сағат тоғыздан онға дейін жиналыс өткіземін.

2. Сейсенбіде мен тексерісте боламын.

3. Сәрсенбіде іссапарға жүріп кетемін.

4. Бейсенбіде бастыққа есеп беремін.

5. Жұмада жеке адамдарды қабылдаймын.

6. Сенбіде хаттарға жауап беремін.

Осылай апта бойы жұмыстан қолым бос болмайды. –Так всю неделю я занят работой.

J Өткен тақырыптарды қалай меңгергеніңізді тексерейік. Өзіңіз туралы келесі жоспар бойынша айтып беріңіз – Давайте проверим, как Вы усвоили пройденные темы. Повторение закрепит Ваши знания. Расскажите о себе по следующему плану.

1. Имя, специальность, место работы;

2. Место нахождения работы;

3. Режим работы;

4. Как Вы проводите рабочую неделю?

— Сұрақтарға жауап беріңіз:

- Сәлеметсіз бе? Танысайық. Менің аты-жөнім–Таева Мара Бекетқызы

- Сіздің аты-жөніңіз кім? - ……………………….

- Сізбен танысқаныма қуаныштымын. - ………….

- Халыңыз қалай? (Хал-жағдайыңыз қалай?) - ……

- Денсаулығыңыз қалай? - …………………………

- Жасыңыз нешеде? - …………………………….

- Сіз кімсіз? - …………………………………

- Сіз дәрігерсіз бе? - …………………….

- Сіз қайда жұмыс істейсіз? - …… .

- Нешінші қабатта?- ……

- Жұмыс орныңыз қайда орналасқан? - …………….

- Сіздің мекен-жайыңыз? - ……………………….

- Телефоныңыз бар ма? - ………… ………………….

- Жұмыс нешеде басталады? - ……………………….

- Жұмыс нешеде аяқталады? - ……………………….

- Түскі үзіліс қашан болады? - ……………………….

Жұмыстан кейін қайда барасыз? - ………………….

Шығыс СЕПТІК (Исходный падеж)

СҰРАҚТАРЫ:

Кімнен? Кімдерден? (от кого?)

Неден? Нелерден? (от чего?)

Қайдан? (откуда?)

Қашаннан бері? (с какого времени?)

ЖАЛҒАУЛАРЫ:

-дан/-ден, -тан/-тен, -нан/-нен.

Шығыс септік указывает на:

1. Исходный пункт действия или движения.

2. Материал, из чего сделан предмет.

3. Сравнение предметов

4. Исходный пункт во времени и пространстве

5. Объект при глаголах со значением «бояться, беречься»

Мәскеуден келеді

(Приедет из Москвы)

Үстел ағаштан жасалған (Стол сделан из дерева). Нан ұннан жасалған (Хлеб сделан из муки).

Үстел орындықтан үлкенірек (Стол больше стула).

Олар таңертеңнен бері осында жүр (Они с утра ходят здесь).

Өрттен сақтану керек (Нужно беречься от огня)

В предложении является обстоятельством. С исходным падежом употребляются послелоги: «соң», «кейін», «басқа» (после, через, кроме). Мысалы: Жұмыстан кейін (соң) (После работы). Мысалы: Меннен басқа (Кроме меня).

Шығыс септіктің жалғаулары

Окончания

Употребляются после

Примеры

-дан/-ден

-гласных

-сонорных р, л, й, у

-звонких з, ж

қаладан, үйден, судан, сайдан, қағаздан, колледжден; дәптерден…

-тан/-тен

-глухих согласных

-б, в, г, д

Бастықтан, жұмыс-тан, клубтан…

-нан/-нен

-сонорных м, н, ң

-притяжательных окончаний ІІІ л.:

-сы/-сі, -ы/-і

ұннан, адамнан, күріштен, деканнан, досынан, жұмысынан, таңертеңнен.

Русскими эквивалентами окончаний шығыс септік являются предлоги: с, из, от.

Личные местоимения в Шығыс септік имеют следующие формы:

І л.

2 л.

3 л.

Менен – от меня

Сенен - от тебя

Сізден - от Вас

Одан- от него (нее)

Бізден (біздерден) -от нас

Сендерден - от вас

Сіздерден - от Вас

Олардан - от них

� Келесі тапсырмаларды орындаңыз

Выполните следующие задания

Орыс тіліне аударыңыз – Переведите на русский язык.

Менен сәлем айт. Сенен хабар жоқ. Сізден сұрауға бола ма? Одан жақсылық күтуге болмайды. Бізден көмек жоқ. Олардан сұрау керек.

Шығыс септіктің жалғауларын жазыңыз – Напишите окончания Шығыс септік

Үлгі: Қазақстан – Қазақстаннан (из Казахстана)

Петропавл, Қызылжар, Қазақстан Республикасы, Петропавл қаласы, Солтүстік Қазақстан, Солтүстік Қазақстан облысы, Мир көшесі, облыс, кафедра, ректор, факультет, меңгеруші.

Шығыс септіктің жалғауларын жалғап, осы сөздермен сөйлем құрастырыңыз – Допишите окончания Шығыс септік и составьте с этими словами предложения.

Үлгі : жұмыс – жұмыстан – Мен жұмыстан келдім (Я пришел с работы).

Үй…, әкімдік…, банк…, орталық…, досым…, қыз…, монша…, бассейн…, іссапар…, бастық…, көше…, базар…, әкем….

Неден жасалғанын айтыңыз – Скажите, из чего сделано.

Үлгі : Нан ұннан жасалған (Хлеб сделан из муки)

Кеспе (лапша) – ұн… жасалған. Орындық – ағаш… (из дерева) жасалған. Есік темір…( из железа) істелген. Киім (одежда) мата… тігілген. Жүзік алтын…, қасық күміс… жасалған.

Сағат екіде қайдан келе жатқаныңызды айтыңыз – Скажите, откуда Вы идете в два часа.

Үлгі: Мен сағат екіде үйден келемін. Мен сағат екіде бастықтан келемін.

(жұмыстан, бөлімнен, хатшыдан, орынбасардан, көршіден, досымнан)

БАРЫС СЕПТІК

(Дательно-направительный падеж)

Барыс септік обозначает:

а) лицо или предмет, к которому направлено действие

б) направление действия

в) цель действия

Әлияға, әйелге, үстелге…

Жұмысқа, үйге…

Құжатқа (за документом), Қағазға (за бумагой)…

В предложении существительное в форме Барыс септік может быть обстоятельством, дополнением, определением.

На русский язык переводится как предложный, обозначающий направление или цель действия, движения, или как дательный падеж.

СҰРАҚТАРЫ:

Кімге? Кімдерге? (кому? к кому?)

Неге? Нелерге? (чему? к чему?)

Қайда? (куда?)

ЖАЛҒАУЛАРЫ:

-ға/-ге, -қа/-ке, -на/-не; -а/-е.

Окончания

Употребляются после…

Примеры

-ға/-ге

-гласных

-сонорных

-з, ж

қалаға, көшеге, әкеге,

адамға, үйге, нанға, тойға, қағазға…

-қа/-ке

-глухих согласных

-б, в, г, д

бастыққа, үшке, клубқа, педагогке…

-на/-не

-притяжательных окончаний ІІІ лица:

-сы/-сі, -ы/-і

оның бастығына (к его начальнику). Оның жұмысына (на его работу)…

Blog

Содержание