Пособие составлено на основе использования элементов интенсивной методики обучения казахскому языку. Оно предназначено для взрослой аудитории, ранее не изучавшей казахский язык

Вид материала

Содержание

Көптік жалғау
3. –тар/ -тер
Сұраулы сөйлемдер
Регрессивная ассимиляция
Тәуелдік жалғау
Жатыс септік

Подобный материал:

1 2 3 4 5 6 7 8 9 ... 15

Сіз – Вы (вежливая форма)

Ол – он, она, оно.

Біз (біздер) – мы

Сендер – вы

Сіздер – Вы (вежливая форма)

Олар - они

q Сөйлемдерді аударыңыз – Переведите предложения:

1. Мынау кім? 2. Ол – басшы. 3. Мен кеңесшімін. 4. Мынау кітап. 5. Ол – орынбасар. 6. Сіздің атыңыз Серік, ал менің есімім Берік. 7. Біз – тыңдаушылармыз. 8. Мен – тыңдаушымын.

На этом занятии Вы сможете:

-назвать предметы во множественном числе;

-правильно произнести звуки қ, ә, ғ;

-продолжить тему «Знакомство».

Следующий звук казахского языка – звук қ. На письме он обозначается буквой Қ,қ. Этот звук сочетается только с твердыми гласными а, о, ұ, у, ы. Қ қ

Встречается во всех позициях слова: қазақ (казах), оқулық (учебник), ақ (белый). При произнесении звука қ задняя часть языка полностью смыкается с задней частью неба, после чего потоком воздуха мгновенно размыкается. А теперь послушайте и повторите: қ–қ–қ, қа–қа–қа, оқ–оқ–оқ, қы–қы–қы.

< Запомните слова:

рақмет (спасибо)

жақсы (хорошо)

қалам (ручка)

ақпарат (информация)

бақыт (счастье)

қағаз (бумага)

оқытушы (преподаватель)

денсаулық (здоровье)

байлық (богатство)

қуаныш (радость)

ақылды (умный)

жалақы (зарплата)

зейнетақы (пенсия)

қызық (интересно)

*С новыми словами составьте словосочетания. Мысалы: жақсы ақпарат…

< Мақалды жаттаңыз - Выучите пословицу.

Бірінші байлық – денсаулық,

Екінші байлық – ақ жаулық,

Үшінші байлық – бес саулық

Общие вопросы о делах,

обстоятельствах и состоянии собеседника:Простая форма:

Вежливая форма:

-Қал қалай?

-Қал-жағдай қалай? (Как дела?)

-Денсаулық қалай? (Как здоровье?)

-Рақмет, жақсы.

-Қалыңыз қалай?

-Қал-жағдайыңыз қалай? (Как Ваши дела?)

-Денсаулығыңыз қалай? (Как Ваше здоровье?)

Қоштасу – прощаться, прощание:

- Сау бол! (Пока! До свидания!)

- Сау болыңыз! Қош-сау болыңыз! (До свидания! Вежливая форма на «Вы»)

Послушайте новые слова, постарайтесь их запомнить, а затем употребите в своих предложениях, диалогах:

- бастық-начальник, қайырымды-добрый, қатал-строгий, қарапайым-простой, скромный, бақытты-счастливый, қызғаншақ-ревнивый, құбылмалы-переменчивый, қараторы-смуглый, қандай?- какой? какая? адам (кісі)-человек, қария-старец, егде-пожилой.

— Прочитайте примеры и составьте свои предложения:

Ол – қайырымды, қарапайым адам. Ол қандай кісі? Ол қатал бастық.

С этим звуком вы знакомились при изучении английского языка, не так ли? Звук ә обозначается буквой Ә,ә.

Ә ә

Встречается во всех позициях слова: Әріп - буква, әріптес-коллега, дәптер - тетрадь, мәрмәр - мрамор.

При произнесении этого звука прижмите кончик языка к нижним передним зубам, при этом язык выдвигается вперед, а спинка языка незначительно приподнимается к твердому небу -ә-ә-ә: әке, әкім, әкел, иә, әділ, пәтер, әдет, ән, әуен, сәлемдесу, сәлем.

< Запомните формулы приветствия:

- Сәлем! (Привет!)

- Сәлемет пе? Сәлеметсің бе? (Здравствуй!). Амансың ба? Есенсің бе?

- Сәлеметсіз бе? (Здравствуйте – Вы). Амансыз ба? Есенсіз бе?

- Сәлеметсіздер ме? (Здравствуйте! – Вы – 2 л. мн.ч.).

В казахском речевом этикете существует мужская форма приветствия, обычно употребляемая по отношению к старшему по возрасту:

- Ассалаумуғалайкүм ! Ответная форма приветствия звучит как

- Уағалайкүмассалам ! (Мир Вашему дому!)

Поприветствуйте друг друга, узнайте как дела, здоровье

- Сәлеметсіз бе?

- Қалыңыз қалай?

- Денсаулығыңыз қалай?

- Сау болыңыз!

- …………………………

- …………………………

- ……………....…………

- ………………........……

G Используйте формулы поддержания разговора: Жақсы! (Хорошо) Тамаша! (Прекрасно) Жаман емес! (Не плохо) Аллаға шүкір! (Слава Аллаху) Құдайға шүкір! (Слава Богу) ( Используется людьми более старшего возраста).

Познакомьтесь друг с другом!

- Сәлеметсіз бе? Танысайық! (Познакомимся! Будем знакомы!).

- Менің есімім (атым) Райхан. Ал Сіздің есіміңіз кім? (А как Вас зовут?).

- Менің атым Әлия. Танысқаныма қуаныштымын. (Рада знакомству).

- Мен де танысқаныма қуаныштымын. (Я тоже рада знакомству).

Проиграйте диалоги по ролям. Помните, что это стандартные, широко используемые формы этикетного общения. Смело включайте их в свою речь!

І. - Сәлеметсіз бе, Әлия?

-Сәлеметсіз бе, Әсет? Қалыңыз қалай?

- Жаман емес. Рақмет!

- Денсаулығыңыз қалай?

- Құдайға шүкір!

- Сау болыңыз!

- Қош-сау болыңыз!

жаман-плохо

емес-не

қал-состояние

рақмет-спасибо

болыңыз-будьте

Құдайға шүкір-слава Богу

2. -Сәлемет пе, Қуаныш?

-Сәлем, Жақсылық! Қал-жағдайың қалай?

-Құдайға шүкір! Денсаулығың қалай?

-Рақмет, жаман емес.

қал-жағдай – состояние дел

денсаулығың – твое здоровье.

— Воспроизведите диалог:

-Амансыз ба, Бақыт?

- ……….. қалай?

- Денсаулығыңыз … ?

-…………………

-Құдайға шүкір, ……

-Рақмет, …………

Звук ғ на письме обозначается буквой Ғ,ғ. Он сочетается только с твердыми гласными.

Ғ ғ

Встречается в начальной и медиальной позициях слова: ғылым (наука), сағат (часы). При произнесении этого звука губы чуть открываются, задняя часть языка приподнимается к небу, образуя полный затвор, затем выдыхаемый воздух разрывает этот затвор, получается шум. Из этого шума получается звонкий, твердый, гортанный звук ғ - ғ - ғ.

— Потренируйтесь в произношении звука, правильно прочитав слова: қоғам-общество, баға-цена, оценка, ғарышкер-космонавт, аға-старший брат, сағыну-скучать, ғасыр-век, маған-мне, қағаз-бумага, саған-тебе, алға-вперед, тағдыр-судьба, бағалау-ценить, ғалым-ученый, бағыт-направление.

$ Поработайте с казахско-русским словарем и найдите слова на букву Ғ,ғ.

КӨПТІК ЖАЛҒАУ

Множественное число существительных

Множественное число существительных в казахском языке образуется при помощи окончаний – лар/-лер, -дар/-дер, -тар/-тер: шешелер, қыздар.

1. –ЛАР/-ЛЕР

после гласных, сонорных р, й, у

Балалар, үйлер, әкелер, дәптерлер

2. –ДАР/-ДЕР

после сонорных л, м, н, ң,

звонких з, ж

Адамдар, әйелдер, қыздар, әндер

3. –ТАР/ -ТЕР

после глухих согласных,

б,в,г,д

Орыстар, бастықтар, немістер, клубтар, ағаштар

Запомните: Окончания множественного числа не употребляются после числительных, наречия «көп» (много): бес адам (пять человек), көп адам (много людей).

Образуйте множественное число следующих существительных

Үлгі – образец: бастық – бастықтар

әкім, бас маман, меңгеруші, кеңесші, оқытушы, орынбасар, бөлім.

*Составьте с этими словами словосочетания, а затем и предложения.

q Қазақ тіліне аударыңыз - Переведите на казахский язык:

Наши начальники - хорошие люди. Они образованные люди. Где главные специалисты? Они здесь. Начальники какие? Они справедливые. Книги интересные. Там лежат пять книг.

СҰРАУЛЫ СӨЙЛЕМДЕР

(Вопросительные предложения)

В казахском языке вопросительные предложения образуются при помощи вопросительных частиц ма/ ме, ба/ бе, па/ пе, ше, вопросительных слов кім? қашан? қалай? не? қандай? нешінші? кімде? неде? қайдан?, а также интонации: Сәлеметсіз бе? Қалыңыз қалай? Бұл кім? Мынау не?

Общие вопросы образуются при помощи вопросительных частиц -ба/ -бе, -па/-пе, -ма/-ме.

Частицы ба/ бе пишутся после: звонких согласных з, ж, сонорных м, н, ң: Ол жақсы қыз ба? Анау колледж бе? Ол жақсы адам ба?

Частицы ма/ме пишутся после: гласных, сонорных л, р, й, у: Ол дәрігер ме? Петропавл кішкентай қала ма? Әсел ме? Таза су ма?

Частицы па/пе пишутся после: глухих согласных, б, в, г, д: Біздің бастық па? Анау университет пе? Бұл клуб па?

Частица ше употребляется в конце предложения: Сіз ше?

— Қайтадан сұраңыз – Переспросите

Ол хатшы …? Бастық қабылдай…? Жұмысың саған ұнай…? Кіруге бола…? Шығуға рұқсат…? Бұл Болат …? Ана ғимарат әкімдік…?

q Қазақ тіліне аударыңыз – Переведите на казахский язык.

Это кто? Что это? Какая погода? Когда будет занятие? Какой этаж?

— Жауап беріңіз – Ответьте (работа в парах).

Мен бастықпын. Ал Сіз ше? –Мен меңгерушімін

— Спросите:

-Кіруге бола ма? Кіруге рұқсат па? (Можно ли войти ?)

-Шығуға бола ма? Шығуға рұқсат па? (Можно ли выйти?)

-Бастық өзінде ме? (Начальник у себя?)

-Бастық бос па? (Начальник не занят (свободен?)

-Бастықта кісілер бар ма? (Есть у начальника люди?)

-Оның қолы бос па? (Он не занят?)

-Ол бос па? (Он свободен?)

На этом занятии Вам предлагается поработать над произношением звуков ұ, ү, а также ознакомитесь с правилом регрессивной ассимиляции, с притяжательными окончаниями существительных.

Звук Ұ на письме обозначается буквой Ұ,ұ. Он встречается в начальной и медиальной позициях слова. Например: Ұлт – национальность, жұмыс –

Ұ ұ

работа. При произнесении этого звука губы округляются, выпячиваются вперед и касаются нижних зубов. Этот звук в русском языке аналогов не имеет. Однако, напоминает звук средний между русским «о» и «у», но в казахском языке он более закрытый. Сравните: русское «туман», казахское «тұман». Повторите звук: ұ–ұ–ұ, ұл-ұл-ұл, бұл-бұл-бұл

< Запомните слова:

Ұлттық – национальный, тұрмыс – быт, жұлдыз – звезда, құжат – документ, құттықтау – поздравлять, ұйымдастыру – организовать, құрылыс – стройка.

@ Запишите и запомните пословицу: «Сұлу сұлу емес, сүйген сұлу»

(Не по хорошему мил, а по милу хорош)

q Переведите на казахский язык: его книга, ее учебник, ее работа, его отдел, ее ручка, его отец.

< Запомните скороговорки:

1. Ұш, ұш, ұш

ұшсаң құстай ұш!

2. Тұз мұздай,

Мұз тұздай!

Тұз-соль, мұз-лед, ұш-лети, құс-птица

G Вспомните, какие казахские имена с этим звуком Вы знаете.

- Сұлтан, Мұрат, Нұрсұлтан, Ұлпан, Ұлжан…

Мягкая спутница этого звука - звук ү. На письме он обозначается буквой Ү, ү. Встречается в начальной и медиальной

Ү ү

позициях слова. Например: үй – дом, бүгін – сегодня.

qСөйлемдерді оқып, орыс тіліне аударыңыз – Прочитайте предложения и переведите на русский язык.

1. Гүлжан- үлгілі әйел. 2. Гүлназда үш үлкен күміс жүзік бар. 3. Бүгін күн жылы. 4. Бүгін қай күн? 5. Бүгін дүйсенбі. 6. Үйге жүр.

Потренируйтесь в правильном произношении слов и запомните правило губной гармонии гласных: жұмыс – күміс, жұлдыз –жүзік, тұрмыс – құрылыс.

Звук ө обозначается буквой Ө, ө. Встречается в начале и середине слов: өзен - река, өзім – сам, сама, көз – глаз, көмір – уголь,

Ө ө

көктем – весна.

Произнесите звук ө в словах: өткізу – проводить, өкіл – представитель, өкінішке орай – к сожалению, өкілетті – уполномоченный, мөр – печать, мөр басу – ставить печать, сөз – слово, сөздік – словарь, көшіру – переписывать, копировать, көбейту – умножать, көрсету – показывать, көп – много, көру – видеть, көтеру – поднимать.

< Мақал - Пословица: «Көп сөз – көмір, аз сөз – алтын»

(Молчание – золото)

РЕГРЕССИВНАЯ АССИМИЛЯЦИЯ

В казахском языке действует регрессивная ассимиляция, когда последующий звук слова или слога воздействует на предыдущий. Если последний звук основы глухой согласный к, қ, п, а прибавляемый к основе суффикс или окончание начинается с гласного, то глухие согласные озванчиваются: к – г, қ – ғ, п – б. Например: топ (группа) – оның тобы (его группа), бастық (начальник) – менің бастығым (мой начальник), еңбек (труд) – оның еңбегі (его труд).

Если основа слова оканчивается на согласный, то в притяжательной форме ІІІ лица существительные имеют окончание – ы/-і: доп-добы, жидек-жидегі, жіп-жібі.

Если основа оканчивается на гласный, то окончания – сы/-сі: ана-анасы, әже-әжесі.

F Обратите внимание на озвончение глухих согласных:

бастық – бастығы, денсаулық – денсаулығы, топ – тобы (его (ее) группа, көйлек – көйлегі (платье), кек (обида) – кегім (моя обида), кітап – кітабым (моя книга)

ТӘУЕЛДІК ЖАЛҒАУ

(притяжательная форма существительных)

Если основа слова оканчивается на гласный звук, то существительное в притяжательной форме будет иметь следующие окончания.

На примере склонения существительного «аға» – старший брат запомните варианты притяжательных окончаний.

Жекеше түрі Көпше түрі

1.Менің ағам (мой брат)

2.Сенің ағаң (твой брат)

Сіздің ағаңыз (Ваш брат)

3.Оның ағасы (его (ее) брат)

1. Біздің ағаларымыз (наши братья)

2.Сендердің ағаларың (ваши братья)

Сіздердің ағаларыңыз (Ваши братья)

3.Олардың ағалары (их братья)

< А теперь закрепите вышеуказанное правило примерами.

qПрочтите и переведите следующие словосочетания:

Менің анам. Сенің әкең. Сіздің қалаңыз. Оның баласы. Біздің отбасымыз. Олардың әкесі.

qҚазақ тіліне аударыңыз - Переведите на казахский язык: Моя мама. Твой город. Ваш брат. Ее город. Наша вина (кінә). Ваши деньги.

FЕсли основа слова оканчивается на согласный звук, то существительное в притяжательной форме будет иметь следующие окончания.

На примере склонения существительного «есім» – имя запомните варианты притяжательных окончаний.

Жекеше түрі

(единственное число) Көпше түрі

(множественное число)

1. Менің есім-ім (мое имя)

2. Сенің есім-ің (твое имя)

Сіздің есім-іңіз (Ваше имя)

3. Оның есім-і (его (ее) имя)

1. Біздің есімдер-іміз (наши имена)

2. Сендердің есімдер-ің (ваши имена)

Сіздердің есімдер-іңіз (Ваши имена)

3. Олардың есімдер-і (их имена)

aОбразуйте притяжательную форму в трех лицах единственного и множественного числа: Жұмыс, бастық, құжат, қағаз, қалам, кітап.

? Допишите окончания и переведите предложения на русский язык.

1. Менің отбасы… үлкен емес. 2. Біздің қала… жақсы. 3. Сенің есім… кім? -Менің есім… Әлия. 4. Сіздің үй… қай көшеде? –Менің үй… Мир көшесінде. 5. Оның дос… жақсы адам. 6. Олардың жұмыстар…көп.

— Қазақша айтыңыз - Скажите по-казахски:

1. Как Ваше здоровье? 2. Где Ваши слушатели? 3. Это мой дом. 4. Ее отдел находится здесь. 5. Где Ваши документы? – Мои документы лежат здесь.

q Қазақ тіліне аударыңыз – Переведите на казахский язык.

Мое здоровье, твоя работа, твой дом, его работа, их работа, наше министерство, ваши имена, его фирма, ее кабинет, его отдел, Ваш начальник, Ваше дело, наша помощь, наш закон, твой отпуск.

< Запомните следующие прилагательные, обозначающие деловые качества:

Білімді – образованный, знающий, эрудированный.

Білікті – квалифицированный.

Ұқыпты – аккуратный, бережный

Тиянақты – собранный, аккуратный.

Тәжірибелі – опытный.

Қатал – строгий.

Белгілі, әйгілі, атақты – известный.

Тыңғылықты – исполнительный.

Ақылды – умный.

Адал – честный.

Іскер – деловой.

Әділ – справедливый.

Елгезек – чуткий.

Мейірімді – добрый.

Байсалды – спокойный.

- Танысыңыз. Бұл менің досым. Ол білікті маман. Іскер жігіт. Жақсы, адал дос. Қатал бастық, бірақ қайырымды адам.

- Менің бастығым тәжірибелі маман. Ол әділ, елгезек адам.

- Сенің меңгерушің қандай адам? - ……

- Біздің орынбасарымыз ше? - ……

- Олардың бастығы қандай екен? - ……

- Сіздің орынбасарыңыз қандай адам? - ……

САН ЕСІМ (имя числительное)

1–бір

2–екі

3–үш

4–төрт

5–бес

6–алты

7–жеті

8–сегіз

9–тоғыз

10-он

бірінші (первый)

екінші (второй)

үшінші (третий)

төртінші(четвертый)

бесінші (пятый)

алтыншы (шестой)

жетінші (седьмой)

сегізінші (восьмой)

тоғызыншы (девятый)

оныншы (десятый)

Ондықтар (десятки)

20–жиырма-жиырма-сыншы

30–отыз–отыз-ыншы

40–қырық-қырық- ыншы

50–елу–елу-інші

60–алпыс–алпыс-ыншы

70–жетпіс–жетпіс-інші

80–сексен–сексен-інші

90–тоқсан– тоқсан-ыншы

100–жүз–жүз-інші

1000–мың– мың-ыншы

J Жүзге дейін ондықтармен санаңыздар – Посчитайте десятками до ста: он (десять), жиырма (двадцать)…

— Сандарды оқыңыз - Прочитайте числа

12 – он екі, 25 – жиырма бес, 156 – жүз елу алты, 1999 – бір мың тоғыз жүз тоқсан тоғыз, 2487 – екі мың төрт жүз сексен жеті.

FДаты нужно читать так:

2005 жыл - екі мың бесінші жыл.1752 жыл-бір мың жеті жүз елу екінші жыл. 1945 жыл – бір мың тоғыз жүз қырық бесінші жыл. Қазір қай жыл? – Қазір екі мың бесінші жыл. Қазір нешінші ғасыр (век)? – Қазір жиырмасыншы ғасыр.

C Проверьте, как вы знаете счет. Дайте казахские эквиваленты: 19, 20, 90, 46, 77, 89, 1999, 2030, 40897.

Назовите следующие числа:

Три, пятый, сорок, сто пять, тридцатый, сотый, пятьсот пять.

< Запомните: Порядковые числительные образуются путем прибавления к количественным числительным суффиксов – інші –ыншы : үш – үшінші, он – оныншы…

— Сұрақтарға жауап беріңіз – Ответьте на вопросы

- Сіз қай жылы тудыңыз? – Мен 1956 жылы тудым.

- Сіздің туған жылыңыз 1956 жыл.

— Сұрақтар қойыңыз – Задайте вопросы:

- Сіз қай айда тудыңыз? (В каком месяце Вы родились?)

- Мен қараша айында тудым. (Я родился/родилась в ноябре месяце).

- Сіздің жылыңыз не?

- Менің жылым мешін.

Апта күндері (дни недели)

— Правильно называйте дни недели по-казахски.

1. Дүйсенбі

2. Сейсенбі

3. Сәрсенбі

4. Бейсенбі

5. Жұма

6. Сенбі

7. Жексенбі

аптаның

бірінші

екінші

үшінші

төртінші

бесінші

алтыншы

жетінші (соңғы)

күні

Бір аптада неше күн бар? – Бір аптада жеті күн бар. Олар: …

Дүйсенбі аптаның нешінші күні? – Дүйсенбі аптаның бірінші күні.

Жексенбі аптаның нешінші күні? – Жексенбі аптаның жетінші, соңғы күні.

Дүйсенбі – жұмыс күні (рабочий день). Дүйсенбі – демалыс күні (выходной день) емес.

Ай аттары (названия месяцев)

Бір жылда неше ай бар?

Бір жылда он екі ай бар. Олар: қаңтар – январь, ақпан – февраль, наурыз – март, сәуір (көкек) – апрель, мамыр – май, маусым – июнь, шілде – июль, тамыз – август, қыркүйек – сентябрь, қазан – октябрь, қараша – ноябрь, желтоқсан – декабрь.

Бір айда неше күн бар? Бір айда 30 немесе 31 күн бар.

Ақпан айында неше күн болады? – Ақпан айында 28 күн болады.

— Назовите все месяцы, в которых по 30 дней.

ЖАТЫС СЕПТІК

(местный падеж)

В казахском языке семь падежей. Сегодня Вы познакомитесь с Жатыс септік (местный падеж).

Жатыс септіктің сұрақтары (вопросы местного падежа): қайда? (где?), кімде? (у кого?) неде? (в чем? на чем?), қашан? (когда?), нешеде? (во сколько?) Жатыс септіктің жалғаулары (окончания местного падежа): -да/-де, -та/-те, -нда/-нде.

Менің жасым қырықта. Оның жасы елуде. Сағат екіде кел.

Blog

Содержание