Сборник документов и материалов

Вид материала

Книга

Подобный материал:

• Русская православная Церковь Отдел религиозного образования и катехизации русской православной, 7122.75kb.
• Уроки толерантности сборник методических материалов Пермь 2005 Уроки толерантности:, 2687.48kb.
• Сборник материалов семинара «Молодежь. Политика. Общество», 1849.69kb.
• Сборник статей и материалов, посвящённых традиционной культуре Новосибирского Приобья, 3550.79kb.
• "Экономика и бизнес. Взгляд молодых" По результатам конференции будет выпущен сборник, 91.37kb.
• Сборник материалов конференции 1 февраля 2001года Самара Издательство "Самарский университет", 1347.94kb.
• Школьная научно-практическая конференция (сборник материалов), 427.17kb.
• Законы, конвенции, договоры и согла­шения: Сборник материалов, 14.72kb.
• Школьная научно-практическая конференция (сборник материалов), 666.22kb.
• Язык и межкультурная коммуникация: современное состояние и перспективы Сборник материалов, 7160.54kb.

Спасылкі:

1. История Русской Церкви. Кн. 2. М., 1995. С. 111.

2. Папас К. Історія релігіі в Украіні. Т. І. С. 241.

3. Штыхаў Г. Хрышчэнне Русі // Энцыклапедыя гісторыіі Беларусі. Т. 6. Кн. 11. Мн., 2003. С. 89.

4. Баравы Р. Хрысціянізацыя Полацкай і Тураўскай епархій// Беларускі гістарычны агляд. Том 10. Сшытак 1–2 (18–19). Снежань, 2003.
С. 14, 15.

5. Арлоў У., Сагановіч Г. Дзесяць вякоў беларускай гісторыі. Вільня, 1999.

6. Насевіч В. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага. Мн., 1993. С. 36.

7. Studia teologiczne, 1987–1988, N 5–6. S. 9.

8. Никон (Лысенко). Православная церковь ВКЛ // Тэзісы навуковай канферэнцыі, прысвечанай 1000-годдзю Полацкай епархіі і праваслаўнай царквы на Беларусі. Мн., 1992. С. 48,49.

9. Насевіч В. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага. С. 97.

10. Макарий (Булгаков) митрополит Московский и Коломенский. История русской церкви. Кн. 3. М., 1995. С. 44–47, 57, 86.

11. Там жа. С. 62, 63, 70.

12. Никон (Лысенко). Православная церковь Литвы. С. 50.

13. Studia teologiczne. N 5–6, 1987–1988. S. 242.

14. Бардах Ю. Дачыненні паміж каталікамі і праваслаўнымі ў Вялікім княстве Літоўскім (канец ХIV–ХVII ст.). // Беларускі гістарычны агляд. Т. 1, сш.1, лістапад 1994. С. 67.

15. Сагановіч Г. Рэлігійная талеранцыя ў Вялікім княстве Літоўскім (заканадаўства і практыка). // Матэрыялы па гісторыі Беларусі. Мн., 1997. С. 31.

16. Там жа. С. 32.

17. Граля И. Свои люди сочтемся. Православная элита Великого княжества Литовского и Москва в ХУ1 в. //Родина, январь — февраль 2001 г. С. 69.

18. Жукович П. Сеймовая борьба православного западнорусского дворянства с церковной унией (до 1609 г.). СПб., 1901. С. 107, 135, 152, 157, 161, 162, .165, 195, 203, 208, 227.

19. Галенчанка Г.Я. Еўрапейскія сувязі Беларусі ў этна-канфесійным і духоўным кантэксце (ХШ — сярэдзіна ХVII ст.) . Мн., 1998. С.7.

20. Studia teologicne, N 5–6. S. 254, 255–259, 273.

21. Чистович И. Очерк истории западнорусской церкви. Ч. 2. СПб., 1884. С. 268.

22. Чистович И.А. Диссидентский вопрос в Польше в первой половине ХVIII столетия. СПб., 1880. С. 11, 14, 16, 18, 21, 29.

23. Сборник документов, уясняющих отношение латино-польской пропаганды к русской вере и народности. Вильно, 1865. С. 234, 236, 239.

24. Могилевская епархия: Историко-статистическое описание. Могилев, 1906. Т. 1. С. 335.

25. Покровский И.М. Русские епархии в ХVI–ХIХ в., их открытие, состав и пределы. Опыт церковно-исторического, статистического и географического исследования. Т.2. ХVIII в. Казань, 1913. С. 730, 732.

26. Беднов В.А. Православная церковь в Польше и Литве. Екатеринослав, 1908. С. 488, 490.

27. Мараш Я.Н. Очерки истории экспансии католической церкви в Белоруссии ХVIII века. С.225, 226.

28. Szadkowski Z. Geografia ziem W.K.Litewskiego // Alma Mater Vilnensis. London, 1953. S.29.

29. Гарбацкі А.А. Стараабрадніцтва на Беларусі ў канцы ХVII — пачатку ХХ стст. Брэст, 1999. С. 76, 77.

30. Отечественная церковь по статистическим данным с 1840–1841 по 1890–1891 гг. Спб., 1897. С.51.

31. Яноўская В. В. Хрысціянская царква ў Беларусі. 1863–1914 гг. Мн., 2002. С.174.

32. Богословский вестник. 1910. Т. 1. М., 1910. С.83.

33. РДГА ў С.-Пецярбурзе, ф. 821, воп. 10, спр. 39, арк. 1.

34. Яноўская В. В. Хрысціянская царква ў Беларусі. 1863–1914 гг.
С. 101, 102, 103.


З гісторыі каталіцтва і уніяцтва ў Беларусі

А.М.Філатава, В.В.Яноўская

Пачынаючы з ХII ст. Полацкае княства пачало сутыкацца з нямецкімі місіянерамі, якія імкнуліся правесці хрысціянізацыю прыбалтыйскіх плямен, і, ў праватнасці, ліваў, якія знаходзіліся пад уладай полацкага князя. Першым місіянерам быў галштынец Мейнард, які высадзіўся ў вусці Дзвіны ў пачатку 1180 г. і папрасіў дазволу на хрышчэнне ліваў у полацкага князя Уладзіміра, што пацверджана і булай Папы рымскага Клеменса III. Аднак па меры пашырэння ўплыва місіянераў, стварэння ў 1202 г. ордэна мечаносцаў (зацверджанага Папам рымскім Інакенціем III ў 1210 г.) і царкоўнай дзяржавы Лівоніі, страты кантроля над ніжняй Дзвіной адносіны абастраліся [1].

У канцы 20-х гг. ХIII ст. на берагах Балтыйскага мора з’явіўся яшчэ адзін ордэн — Тэўтонскі, мэтай якога было хрышчэнне прусаў. З 1283 г., захапіўшы Прусію, ордэн пачаў агрэсію супраць Панямоння, атрымаўшы яшчэ ў 1245 г. ад імператара Свяшчэнай Рымскай імперыі прывілей на валоданне будучымі тэрытарыяльнымі набыткамі ў Літве [2].

Дакументы таго часу паведамляюць аб хрышчэнні князёў Полацка і Пскова, што сведчыла аб запрашэнні на княжэнне язычнікаў, сярод якіх былі і выхадцы з Літвы. У буле Папы рымскага ад 15 верасня 1248 г. «Alexandro illustri regi nougardiae» ёсць інфармацыя аб тым, што кароль Аляксандр выказаў рыжскаму епіскапу жаданне быць покорным Папе і пабудаваць у сваім горадзе «Pleskow» каталіцкі кафедральны сабор. Магчыма гэты дакумент быў адрасаваны Таўцілу, які паабяцаў заснаваць у Полацку каталіцкае епіскапства і пабудаваць касцёл [3]. Існуюць дзве версіі хрышчэння літоўскага кунігаса Міндоўга, які быў запрошаны на княжэнне ў Навагрудак. Згодна з Густынскім летапісам ён прыняў у 1246 г. праваслаўе. Аднак гэтым звесткам супярэчыць Валынскі летапіс, які паведамляў аб яго хрышчэнні ў каталіцтва [4]. Перамовы аб сваім хрышчэнні Міндоўг вёў з лівонскім ландмайстрам Андрэем фон Сцірландам. І ў 1251 г. ён быў ахрышчаны па рыма-каталіцкаму абраду разам са сваёй жонкай Мартай, сынамі Руклем і Рэпеклем і ўсім сваим дваром. Гэты абрад быў выкананы прэсвітарам Лівонскага ордэна Хрысціянам. 17 ліпеня 1251 г. Папа Інакенцій ІУ напісаў хелмінскаму епіскапу, каб той знайшоў падыходячую кандыдатуру на пасаду епіскапа Літвы. У 1253 г. гнезненскім архіепіскапам быў рукапаложаны на гэтую пасаду польскі дамініканец Віт. Аднак у сувязі з тым, што Міндоўг падтрымаў кандыдатуру лівонскага прэсвітэра Хрысціяна, ў 1255 г. Папа Аляксандр ІV зняў Віта. Літоўскае каталіцкае епіскапства практычна перастала існаваць пасля разрыву саюза Міндоўга з Лівонскім ордэнам у 1260 г. [5].

Далейшыя дзеянні Міндоўга паказалі, што прыняцце каталіцтва было толькі дыпламатычным крокам, дзякуючы якому была атрымана перадышка ў барацьбе княства супраць Тэўтонскага ордэна. Падобныя прыёмы выкарыстоўваліся і іншымі вялікімі літоўскімі князямі з мэтай стрымаць экспансію крыжакоў. У далейшым аб сваім жаданні прыняць каталіцтва заяўлялі Віцень, Гедымін і яго сыны Альгерд і Кейстут.

Будаўніцтва першага каталіцкага храма ў ВКЛ адбылося яшчэ ў часы Міндоўга. А ў канцы ХIII ст., пры Віцені, магчыма быў пабудаваны і касцёл для іншаземцаў. У 1323 г. князь Гедымін прасіў францысканцаў Саскай правінцыі прыслаць манахаў для абслугоўвання францысканскіх касцёлаў у Вільні і Навагрудку [6].

Язычніцтва ўладальнікаў Вялікага княства Літоўскага, як і літоўскага насельніцтва, апраўдвала у вачах каталіцкай Еўропы дзейнасць Тэўтонскага ордэна.У 1349, 1351, 1357-58 і 1373 г. Польскае каралеўства, таксама як і ордэн, спрабуе прыняць удзел у хрышчэнні Літвы. Гэтыя спробы, у асноўным, звязаны з дзейнасцю караля Казіміра Вялікага, што знайшло падтрымку і Папы рымскага Клеменса VІ, які выказаў яе ў буле ад 16 верасня 1349 г. Місіянерскай дзейнасцю мела права займацца польскае духавенства, а літоўскі касцёл павінен быў быць падпарадкаваны каталіцкай мітраполіі ў Гнезне. Аднак, па шэрагу прычын, спробы хрышчэння Літвы ў 1349 і 1351 гг. толькі абмяркоўваліся, але планы не ажыццявіліся.

Ідэя хрышчэння Літвы было да спадобы імператару Карлу ІV і венгерскаму каралю Людовіку. У 1358 г. Карл ІV паслаў да Гедымінавічаў пасольства з прапановай прыняць хрысціянства, але апошнія паставілі ўмовы вяртання літоўскіх зямель, захопленых крыжакамі. Наступная спроба была зроблена ў 1373 г. Папам рымскім Грыгорыем ХІ, які звярнуўся да Кейстута, Альгерда і Любарта, прапануючы ім прыняць хрышчэнне [7].

Шырокае распаўсюджванне каталіцтва ў ВКЛ адбылося ў часы вялікага літоўскага князя Ягайлы. 14 жніўня 1385 г., у выніку сустрэчы польскага пасольства і Ягайлы з князямі і баярамі, у Крэве была падпісана унія, якая вызначала далейшыя польска-літоўскія ўзаемаадносіны. Умовай атрымання польскага трона для Ягайлы стала яго хрышчэнне па рыма-каталіцкаму абраду ў Кракаве і заключэнне шлюбу з каралеўнай Ядзвігай.

Зімой 1386-1387 гг. польскі кароль Уладзіслаў Ягайла прыбыў у Літву разам з каталіцкім духавенствам. Пачаўся новы этап хрышчэння Літвы. Па звестках Яна Длугаша ў Вільні адбыўся з’езд, на якім прысутнічалі браты караля Скіргайла, Вітальд, Уладзімір, Карыбут, рыцарства і народ. Кароль прызваў сваіх падданых пакінуць фальшывых багоў, прыняць «веру адзінага праўдзівага бога і яго хрысціянскую рэлігію» і загадаў пагасіць вечны агонь на капішчы Вільні. Язычніцкіх бажкоў разбівалі і знішчалі. Пасля Вільні кароль, разам з духавенства, пачаў аб’язджаць Літву [8].

Уладзіслаў Ягайла імкнуўся ўмацаваць становішча каталіцкай царквы. Прывілеем ад 22 лютага 1387 г. было аб’яўлена: «Мы даем свяшчэнныя клятвы, што ўсе народы, якія насяляюць Літоўскае княства, абодвух полаў, любога саслоўя ці годнасці, будуць прыведзены да каталіцкай веры і паслушэнства святой рымскай царкве. Яны будуць прыцягнуты туды, прызваны і сагнаны, у якой бы веры ні знаходзіліся» [9]. 17 лютага 1387 г. было заснавана Віленскае каталіцкае епіскапства, у склад якога ўваходзіла амаль уся тэрыторыя сучаснай Беларусі (па больш позняму тэрытарыяльнаму дзяленню — Навагрудскае, Менскае, Віцебскае, Полацкае, часткова Троцкае і Віленскае ваяводствы). У 1388 г. першым каталіцкім епіскапам стаў епіскап-суфраган Гнезна Андрэй Васіла. Некаторая частка беларускіх зямель увайшла ў склад Луцкага каталіцкага епіскапства. Акрамя таго ў 1417 г. было заснавана Жмудскае епіскапства. Гэтыя каталіцкія епархіі былі падпарад­каваны Гнезненскай мітраполіі і польскаму архіепіскапу.

У 1388 г. быў заснаваны віленскі кафедральны капітул у складзе двух прэлатаў, прэпазыта і дэкана. У 1524 г. у яго склад ужо ўваходзілі 6 прэлатаў і 12 канонікаў (такі склад праіснаваў да 1795 г.). Правы і абавязкі капітула былі заканадаўча аформлены капітульнымі прывілеямі і статутамі. Частка іх была зроблена віленскімі епіскапамі, а частка — каралямі. Важную ролю адыгрывалі ў жыцці касцёла епархіальныя Сіноды, на якіх духавенству і веруючым паведамлялася інфармацыя з Рыму і разглядаліся ўнутраныя справы каталіцкай царквы. Першы такі Сінод адбыўся у пачатку 1521 г. Унутранымі справамі царквы займаліся і правінцыяльныя Сіноды [10].

Права засноўваць каталіцкія парафіі, забяспечваць іх нерухомай маёмасцю і даходамі належыла вялікаму літоўскаму князю. У 1388 г. віленскі епіскап атрымаў прывілей Уладзіслава Ягайлы, які дазваляў яму засноўваць касцёлы ў сваёй епархіі. З канца ХІV да сярэдзіны ХVІ ст. у гэтым епіскапстве з’явілася 259 парафій [11]. У гэты час у епіскапстве было 15 кляштараў розных ардэноў: францысканцаў (Вільня, Коўна, Ашмяны), бернардынцаў (Вільня, Коўна, Цікоцін, Полацк, Будслаў), аўгусцінцаў (Гародня) і інш. [12]. Каталіцкая царква стала буйным землеўласнікам. Да 1539 г. яе ўладанні складалі 30 валасцей з 4717 дымамі. Каля 70% іх былі атрыманы ад Ягайлы і Вітаўта [13].

Пастанова Гарадзельскага сейма ад 2 кастрычніка 1413 г. аб уніі ВКЛ з Польшчай ўзмацнілі пазіцыі католікаў, так як, згодна ёй, толькі католікі маглі займаць вышэйшыя дзяржаўныя пасады [14]. Пасля заключэння ў 1569 г. уніі паміж ВКЛ і Польскім каралеўствам самым буйным па тэрыторыі ў створанай Рэчы Паспалітай стала Віленскае каталіцкае епіскапаства. У пачатку ХVІІ ст. у яго склад уваходзіла 2 архідэканата, 26 дэканатаў, 354 парафіі, 93 кляштары (у тым ліку 81 мужчынскі і 12 жаночых). У парафіях і кляштарах было 454 ксяндзы, каля 450 манахаў і 300 манахінь. Дзейнасць каталіцкай царквы прывяла да таго, што ў канцы ХVІ ст. колькасць каталіцкіх парафій і касцёлаў павялічылася і на тэрыторыі Беларусі, дзе раней перавышала праваслаўнае насельніцтва. Так, у Полацкім дэканаце было 12 касцёлаў і 1 капліца, у Віцебскім — 13 касцёлаў і г. д. Павялічылася колькасць мужчынскіх манаскіх ардэноў (да 18), якія ўваходзілі у склад правінцый. Сярод іх былі аўгусцінцы, бенедзікцінцы, бернардзінцы, боніфраты, езуіты, дамініканцы, францысканцы, цыстэры, камедулы, камуністы, кармеліты, піары і інш. На 1772 г. колькасць манахаў складала 3186. Значна меньшай была колькасць жаночых манаскіх ардэноў. На тэрыторыі ВКЛ былі бенедыктынкі, цыстэркі, бернардынкі, калеткі, дамініканкі, кармеліткі, шарыткі, марыявіткі і інш. Так. у ХVII ст. былі адчынены бернардынскія жаночыя кляштары у Гродне, Мінску, Слоніме [15].

Багацце каталіцкай царквы ўзрастала за кошт пастаянных паступленняў ад зямельнай ўласнасці, прадпрымальніцкай дзейнасці, ліхвярскіх аперацый, прыёма ў жаночыя кляштары, рэлігійных паслуг насельніцтву. Так, уладанні бенедыктынскага кляштара ў Нясвіжу складаліся з 1 мястэчка, 15 вёсак і 13 засценкаў з агульнай колькасцю дымаў 419. Яго даходы з 1733 па 1742 гг. склалі 112 554 злотых, з іх 28 912 былі атрыманы ад арэнды, 30 549,5 — ад чынша, 32 659 — ад ліхвярства, 12 127,5 ад — продажу сельскагаспадарчай прадукцыі і толькі 8396 — за рэлігійныя паслугі. Жаночыя кляштары прымалі дзяўчын толькі пры ўмове перадачы пасагу на іх карысць. Так, у 1761 г. маршалак Слонімскага павета Валовіч заплаціў пасаг кляштару св. Брыгіты у Гродне за сваю дачку ў сумме 5 тыс. злотых. Асабліва буйнымі капіталамі валодалі езуіцкія калегіі. Напрыклад, капітал Слуцкай калегіі ў 1773 г. складаў 146 527 злотых і аддаваўся пад працэнты [16].

Для павялічэння колькасці веруючых каталіцкая царква выкарыстоўвала розныя метады. Адным з іх было стварэнне рэлігійных брацтваў. Так, у 1590 г. у Нясвіжу было створана архібрацтва св. Міласердзія і св. Мікалая. У Нясвіжскім касцёле бенедыктынак было створана брацтва Прысвятой дзевы Марыі Шкаплернай. На працягу ХVII і асабліва ў ХVIII ст. ва ўсіх буйных гарадах Беларусі езуіты стварылі брацтвы св. Алойза, св. Анны, св. Варвары, св. Лазара, св. Яна Непамуцэна і інш. Асаблівае распаўсюджванне атрымалі шкаплерныя брацтвы (ладаннікаў). Яны аб’ядноўвалі фанатычных прыхільнікаў каталіцкай царквы і дзейнічалі ў Ашмянах, Паставах, Міры, Ражанцы і інш. [17].

24 верасня 1595 г. кароль Жыгімонт III выдаў універсал аб злучэнні праваслаўных з каталіцкай царквой. А 12 мая 1596 г. ён дазволіў праваслаўнаму мітрапаліту Рагозе склікаць у Брэсце сінод [18]. Царкоўная унія, якая была прынята ў кастрычніку на гэтым сінодзе, перадавала уніяцкую царкву пад духоўную ўладу Папы рымскага. Па звестках папскага нунцыя Тораса ў 1621 г. у Рэчы Паспалітай ўжо налічвалася 2169 уніяцкіх прыходаў [19]. Працэс фарміравання уніяцкіх прыходаў ішоў на працягу ХVІІ–ХVIII стст. У ВКЛ налічвалася 1000 уніяцкіх цэркваў у 20 дэканатах ВКЛ. З іх у Лідскім дэканаце было 12 цэркваў, Ашмянскім — 24, Далгінаўскім — 25, Мядзельскім– 23, Навагрудскім– 35, Слонімскім — 43, Цырэнскім — 16, Нясвіжскім — 31, Мінскім — 45, Бабруйскім — 20, Рагачоўскім — 29, Гродзенскім — 40, Ваўкавыскім — 30 і інш. [20]. У 1772 г. у Кіеўска-Віленскай уніяцкай епархіі было 2430 парафій і 1804338 прыхажан, у Полацкай — 598 і 765 154, Пінскай — 238 і 85109 [21].

Структура базіліянскага ордэна, які быў заснаваны ў 1617 г. уніяцкім мітрапалітам І.Руцкім, прадугледжвала яго аўтаномнасць ад епархіяльнага кіраўніцтва. Вышэйшая ўлада ў ордэне належала кангрэгацыям (з’ездам), на якія выбіраліся прадстаўнікі ад кляштараў [22]. У 1622 г. было 13 базіліянскіх кляштараў, а ў 1772 г. ордэн ужо 147 кляштараў і 1250 манахаў [23].

Пачынаючы з 1668 г. адыход ад каталіцкай веры пачаў разглядацца ў Рэчы Паспалітай як злачынства, якое каралася выгнаннем з краіны і канфіскацыяй маёмасці. З другой паловы ХVII ст. іншаверцам быў зачынены доступ у Сенат. Каталіцкая рэакцыя ў краіне пачала слабець толькі ў сярэдзіне ХVIII ст. Але канстытуцыя 3 мая 1791 г., дэкларуючы свабоду веравызнання, прызнавала традыцыйнае главенства каталіцкай царквы. Больш таго, адступніцтва ад яе разглядалася як злачынства, трон і міністэрскія пасады павінны былі займацца толькі католікамі. На 1791 г. на тэрыторыі ВКЛ (па падліках літоўскіх даследчыкаў) з агульнай колькасцю насельніцтва 3 млн. 850 тыс. чалавек, католікі складалі 1 млн. 470 тыс., а ўніяты — 1 млн. 500 тыс. чал. [24].

У канцы XVIII ст. уваходжанне тэрыторыі ВКЛ у склад Расійскай імперыі, у якой «первенствующей и господствующей» была праваслаўная царква, заканадаўча паставіла пануючую да гэтага часу каталіцкую царкву ў стан «терпимой». Але працэс змены яе статуса зацягнуўся практычна да сярэдзіны ХІХ ст. Пры далучэнні зямель Кацярына ІІ аб’явіла ўсім канфесіям аб «ничем неограниченной свободе в публичном отправлении их веры» [25]. Але ўжо з першых указаў было відаць, што царскі ўрад спрабуе адарваць «римских обоего звания» [26], пад якімі меліся на ўвазе як каталікі, так і ўніяты, ад духоўнага ўплыву Папы рымскага і генералаў ардэноў, якія знаходзіліся за межамі Расійскай імперыі. Так, 14 снежня 1772 г. Кацярына ІІ загадвала, каб «папские буллы и повеления… отсылать прежде должны к генерал-губернатору Белорусскому для представления нам самим и ожидать о объявлении того в народе, нашего соизволения»[27]. Не падтрымала імператрыца і булу Папы рымскага Клімента ХІV аб роспуску ордэна езуітаў у 1773 г. Яна не толькі дазволіла гэтаму ордэну працягваць сваю дзейнасць на тэрыторыі Беларусі, але і дала згоду на адкрыццё навіцыяту для падрыхтоўкі новых членаў ордэна [28]. І нягледзячы на гэта, Папа рымскі, якому не падабалася кандыдатура С.Богуша-Сестранцэвіча ў якасці главы Беларускай каталіцкай епархіі, вымушаны быў пагадзіцца з ёй. А ў 1783 г. гэты епіскап узначаліў новую каталіцкую епархію — Магілёўскую і стаў мітрапалітам усіх каталіцкіх цэркваў у Расійскай імперыі [29].

Царскаму ўраду патрэбна была падтрымка магнатаў і шляхты, якія у асноўным па веравызнанню былі католікамі. Таму урад пачаў наступленне на больш слабую канфесію — уніяцкую, якая ў той час не аддзялялася ад каталіцтва. І нават у канцы ХVIII — пачатку ХІХ ст. была падпарадкавана рыма-каталіцкай духоўнай калегіі і, адпаведна, каталіцкаму мітрапаліту.

Верючымі уніяцкай царквы былі прыгонныя сяляне, нязначная колькасць мяшчан гарадоў і дробнай збяднелай шляхты. Акрамя гэтага ў канцы ХVIII ст. унутры самой уніяцкай царквы адбыўся раскол паміж яе белым (прыходскім) і чорным (базіліянскім) духавенствам. Членамі гэтага ордэна, у значнай ступені, былі прадстаўнікі шляхецкага саслоўя, ахрышчаныя па рыма-каталіцкаму абраду. Сынам жа прыходскага уніяцкага духавенства быў практычна зачынены доступ у гэты ордэн. Базіліяне, якія трымалі пры сваіх кляштарах школы, не цікавіліся адукацыяй сыноў прыходскага духавенства. І манахі ордэна былі больш значна забяспечаны ў матэрыяльным плане, чым белае духавенства. Так, калі на кожнага манаха Брэсцкай уніяцкай епархіі (створанай у 1810 г.) прыходзілася па 259 га зямлі, 137 душ прыгонных сялян, 380 руб. дахода, то на кожнага святара — 42 дзес. зямлі, меньш адной душы селяніна і 9 руб. срэбрам дахода [30]. Усё гэта выклікала сваркі паміж духоўнымі асобамі і скаргі уніяцкага духавенства ў Пецярбург.

Мікалай І, каб умацаваць пазіцыі урада Расійскай імперыі ў заходніх губернях, палічыў неабходным павялічыць там колькасць праваслаўных за кошт скасавання уніяцкай царквы. Указам ад 9 кастрычніка 1827 г. было забаронена прымаць у базіліанскі ордэн асоб іншых абрадаў, у першую чаргу гэта тычылася католікаў. 22 красавіка 1828 г. урад прыняў рашэнне аб стварэнні, асобнай ад каталіцкай, грэка-уніяцкай духоўнай калегіі. Гэты ж указ скасаваў чатыры уніяцкія епархіі (Віленскую, Полацкую, Брэсцкую і Луцкую). Замест іх ствараліся дзве — Беларуская і Літоўская, якія былі большымі па тэрыторыі [31]. Юнакам было забаронена вучыцца ў Рыме і Вільні, адкуль былі адазваны уніяцкія студэнты. Удзел манахаў і духавенства у паўстанні 1830-31 гг. прывёў да закрыцця у імперыі 2/3 базіліянскіх кляштараў. А ў 1836 г. быў створаны Сакрэтны камітэт для разглядання мер па уніяцкіх справах, на пасяджэнні якога 22 и 28 снежня 1838 г. былі прыняты важныя рашэнні. Згодна з імі грэка-уніяцкія епіскапы павінны былі падрыхтаваць царкоўны акт, у якім яны прызнавалі сваё паходжанне ад праваслаўнай царквы і прасілі аб далучэнні да яе. Акт павінен быў быць падпісаны ўсім вышэйшым уніяцкім духавенствам і перададзены на зацвярджэнне Св.Сіноду і імператару [32].

12 лютага 1839 г. у Полацку вышэйшае уніяцкае духавенства падпісала гэты Саборны акт. Пасля таго, як ён быў разгледжаны Св.Сінодам, Мікалай І зацвердзіў рашэнне «о принятии греко-униатской церкви в полное и совершенное общение святых православно-католических Восточныя церкви и в нераздельный состав церкви Всероссийской». Усяго па Беларускай і Літоўскай уніяцкіх епархіях было далучана да праваслаўя больш 1,5 млн. чалавек [33].

Удзел каталіцкага духавенства і манахаў у паўстанні 1830–31 гг. рэзка змяніў палітыку царскага ўрада і ў адносінах да каталіцкай канфесіі. У заходніх губернях было зачынена 199 каталіцкіх кляштараў [34]. Мікалай І пацвердзіў указы: ад 14 ліпеня 1819 г. (згодна якому будынкі касцёлаў дазвалялася будаваць толькі ў тых месцах, дзе колькасць прыхажан была не меньш чым 400 душ м.п.), ад 8 кастрычніка 1831 г. (па якому ў касцёлы, пабудаваныя без дазволу, не прызначаліся ксяндзы), ад 10 чэрвеня 1830 г. і 11 ліпеня 1836 г. (якія забаранялі манахам і каталіцкаму духавенству мець «в услужении своем» праваслаўных), а таксама указы 1831, 1832 и 1835 гг. (якія забаранялі каталіцкаму духавенству пераязджаць з месца на месца без дазволу свайго кіраўніцтва) [35].

Скасаванне уніяцкай царквы, закрыццё шэрагу кляштараў і нагляд за духавенствам, секулярызацыя царкоўных маёмасцяў у 1842 г. аслаблялі пазіцыі каталіцкай царквы на насельніцтва беларуска-літоўскіх губерняў. У адрозненне ад праваслаўнай царквы, пазіцыі якой у 60–90-я гады значна ўзмацніліся, каталіцкая царква працягвала страчваць свой былы ўплыў на Беларусі. Больш таго, у палітыцы расійскага ўрада адносна каталіцкай царквы адбыліся даволі істотныя перамены. Яны былі выкліканы той пазіцыяй, якую займала каталіцкае духавенства ў паўстанні 1863–1864 гг., калі большасць ксяндзоў і манахаў апынулася на баку паўстанцаў ці шчыра спачувала ім.

У адказ урад павёў у адносінах да каталіцкай царквы на Беларусі больш мэтанакіраваную і жорсткую лінію. Галоўнай яе мэтай стала змяншэнне ўплыву каталіцкага духавенства на мясцовае насельніцтва. Жорсткасць жа праяўлялася ў тых метадах, якімі гэта палітыка ажыццяўлялася на практыцы. За ўдзел у паўстанні на Літве і Беларусі восем каталіцкіх святароў было пакарана смерцю. Прычым кожны другі — толькі за чытанне рэвалюцыйнага маніфесту. Дзесяткі ксяндзоў былі сасланы ў Сібір або ва ўнутраныя губерні Расіі, пазбаўлены сана, панеслі іншыя пакаранні. Закрываліся касцёлы і кляштары. За 1864–1867 гг. па Віленскай і Гродзенскай губернях іх было скасавана 140 [36].

Палітыка абмежавання рымска-каталіцкай царквы з боку цар­скага ўрада назіралася і ў іншых сферах яе дзейнасці, што было афор­млена заканадаўча. Пасля паўстання агульнарасійскія законы ў адносінах да каталіцкага духавенства былі дапоўнены шэрагам распараджэнняў мясцовых улад: аб забароне прызначаць ксяндзоў без згоды губер­натара на вышэйшыя духоўныя пасады і «законавучыцелямі» (цыр­куляры ад 19 і 23 студзеня 1865 г.); аб забароне заштатным ксяндзам адвольнага выканання богаслужэння і выканання хрысціянскіх абрадаў (цыркуляры ад 13 студзеня, 27 чэрвеня 1867 г.); аб забароне ставіць на палях і дарогах крыжы і вешаць абразы без дазволу грамадзянскага начальства (цыркуляры ад 8 ліпеня 1864 г. і 19 верасня 1867 г.); аб забароне карыстацца польскай мовай ў афіцыйнай перапісцы, у дзяржаўных установах, грамадскіх месцах (цыркуляры ад 12 лютага, 24 сакавіка 1864 г., 9 чэрвеня 1868 г.); аб забароне распаўсюджвання польскай пісьменнасці і падручнікаў на польскай мове сярод праваслаўнага насельніцтва (цыркуляры ад 1 студзеня 1864 г., 24 жніўня 1866 г., 2 студзеня 1869 г.) [37].

У мэтах паслаблення ўплыву каталіцкіх святароў на беларускі народ быў распрацаваны план пад назвай «распалячванне касцёла». Сутнасць яго зводзілася да таго, каб увесці ў каталіцкіх касцёлах беларускіх губерняў рускую мову замест польскай у дадатковае набажэнства і казанні. Ужо на пачатку 70-х гадоў у 32 касцёлах Мінскай губерні гучала руская мова. Праўда, доўга яна там не затрымалася. Як і ўсё прымусовае, гэтая акцыя мела часовы поспех. І ўжо ў пачатку 80-х гадоў частка ксяндзоў адмовілася ўжываць рускую мову замест польскай.

З боку ўрада рабіліся захады, каб паставіць пад кантроль матэ­рыяльнае становішча каталіцкага духавенства, якое традыцыйна было лепшым у Беларусі, чым праваслаўнага. Гэта было абумоўлена тым, што сярод прыхаджан-каталікоў было шмат заможнага шляхецтва, якое ахвяравала на карысць касцёлаў і манастыроў землі і іншыя дары. Другая палавіна ХІХ ст. характарызавалася тым, што царскі ўрад імкнуўся нівеліраваць матэрыяльнае становішча духавенства роз­ных канфесій. Паводле палажэння 1842 г. каталіцкім касцёлам ( як і праваслаўным цэрквам) дазвалялася мець 33 дзес., манастырам — 150 дзес. зямлі. Згодна з цыркулярамі начальніка краю ад 21 кастрычніка 1864 г. і 14 ліпеня 1865 г. была праведзена паверачная люстрацыя казённых уладанняў у заходніх губернях. У выніку гэтага было ўста­ноўлена, што ў адрозненне ад праваслаўных прыходаў каталіцкія касцёлы і манастыры былі надзелены добрай зямлёй, колькасць якой амаль паўсюдна пераўзыходзіла ўстаноўленыя 33 і 150 дзес. Асабліва значным перавышэнне дзясяціннай нормы было ў заходніх губернях Беларусі. Напрыклад, у Гродзенскай губерні на пачатку 70-х гг. Ваўкавыскаму касцёлу належала 429,91 дзес. зямлі, Ружанскаму (Слонімскі павет) — 114,05 дзес.[38]. У далейшым землі забіраліся, а перавышэнні, калі яшчэ дзе-нідзе і сустракаліся, то не вельмі значныя.

Да канца ХІХ — пачатку ХХ ст. каталіцкія манастыры на тэрыторыі беларуска-літоўскіх губерняў зусім страцілі свой ўплыў і ўладанні, бо засталося іх тут вельмі мала. Калі яшчэ ў 1864 г. на тэрыторыі шасці губерняў (Віленскай, Віцебскай, Гродзенскай, Мінскай, Магілёўскай, Ковенскай) знаходзілася 16 мужчынскіх штатных і 5 заштатных, 12 жаночых штатных і 4 заштатных, то на пачатку ХХ ст. іх засталося на гэтай тэрыторыі 8 (3 штатныя мужчынскія і 5 жаночых). Усе заштатныя манастыры былі скасаваны. На тэрыторыі пяці губерняў працягвалі існаваць усяго пяць рымска-каталіцкіх манастыроў. Пасля закрыцця манастыра манахі маглі залічвацца да касцёлаў у дапамогу настаяцелям з выпла­тай ім дапамогі 40 руб. у год (да таго часу, пакуль яны не былі заліча­ны на штатныя месцы). Тым, хто не жадаў заставацца ў Расійскай імперыі, дазвалялася выехаць за мяжу з выдачай бясплатных пашпар­тоў, 25 руб. прагонных грошай і назначэннем пажыццёвай пенсіі: манахам — 100 руб., манахіням — 40 руб. у год [39].

Адной з мер, накіраваных на памяншэнне ўплыву каталіцкай царквы на мясцовае насельніцтва, было закрыццё школ пры касцёлах. Згубіўшы магчымасць займацца адукацыяй народа, каталіцкія ксяндзы забаранялі сваім вернікам адпраўляць дзяцей у царкоўна-прыходскія школы праваслаўнага духоўнага ведамства. У 1902 г. Віленскі рымска-каталіцкі епіскап звярнуўся да каталіцкага духа­венства сваёй епархіі са спецыяльным цыркулярам, у якім заклікаў духоўных асоб і вернікаў словам і справай абараняць святую веру ад царкоўна-прыходскіх школ і школ граматы. «Школы гэтыя, — адзна­чалася ў дакуменце, — варожыя каталіцкай веры, і па сваіх мэтах і праграмах выхоўваюць погляд на каталікоў, як на ворагаў дзяржаў­насці». Тым не менш нейкая частка сялян-каталікоў аддавала сваіх дзяцей вучыцца ў праваслаўныя царкоўныя школы. Так, у 1894 г. у Мінскай губерні сярод вучняў царкоўна-прыходскіх школ і школ граматы дзеці каталікоў складалі 2,1 % [40].

Канфесіянальная палітыка царскага ўрада, пераходы вернікаў з каталіцтва ў праваслаўе, якія назіраліся на працягу 60 — 90-х гг. XIX ст., садзейнічалі таму, што доля каталікоў у агульнай колькасці насельніцтва змяншалася, нягледзячы на іх абсалютны рост. Гэты працэс назіраўся ва ўсіх беларуска-літоўскіх губернях. Так, на пачатку 60-х гг. у Віленскай губерні жыло 607 459 чалавек каталіцкага веравызнання, што складала 74,1 % ад агульнай колькасці насель­ніцтва. У Гродзенскай губерні гэтыя лічбы складалі 273 121 (30,5 %) чалавек, у Магілёўскай — 43 013 (4,66 %), у Віцебскай — 230 193 (29,1 %), у Мінскай — 179 398(18,1 %) чалавек У 1897 г. колькасць каталіцкіх вернікаў у Віленскай губерні павялічылася да 935 847 чала­век, але іх доля ў агульнай колькасці насельніцтва губерні знізілася да 58,8 % (па беларускіх паветах гэтыя лічбы адпаведна склалі 393,2 тыс. чалавек і 46,1 %). У Віцебскай губерні жыло 357 309 каталікоў, або 23,99 % ад агульнай колькасці насельніцтва (па беларускіх паветах — 65,9 тыс. чалавек, або 9,6 %); у Гродзенскай — 386 519 чал., або 24,1 % (па беларускіх паветах — 152,5 тыс. чалавек і 13,6 %); у Мінскай — 217 959 чалавек, і 10,1 %, у Магілёўскай — 50 159 чалавек, або 2,9 %.

Такім чынам, колькасць каталіцкіх вернікаў пераважала ў канцы стагоддзя толькі ў Віленскай губерні цалкам. Што да асобных паветаў, то такая перавага захоўвалася не толькі ў гэтай, але і ў некаторых іншых губернях. У 1897 г. каталікі складалі большасць у Віленскай губерні: у Ашмянскім павеце — 56,7%, у Віленскім — 65,5, у Лідскім — 62,5, у Свянцянскім — 78,0, , у Трокскім — 83,8 %; у Віцебскай губерні: у Люцынскім павеце — 63,4 %, Рэжыцкім — 64,0 %; Гро­дзенскай губерні: у Сакольскім павеце — 69,3 % [41].

Падрыхтоўку каталіцкіх святароў вялі дзве рымска-каталіцкія духоўныя семінарыі: Магілёўская і Віленская (Магілёўская лічылася архіепархіяльнай і знаходзілася ў Санкт-Пецярбурзе). Паступалі ў гэтыя навучальныя ўстановы людзі розных саслоўяў. Напрыклад, у 1881 г. у Магілёўскую рымска-каталіцкую духоўную семінарыю паступілі 17 чалавек, у тым ліку з сялян — 7, дваран — 5, чыноўнікаў — 3, мяшчан — 1. Неаднародным быў і нацыянальны склад семінарыстаў, хоць і ў адной, і другой пераважалі выхаванцы польскай нацыянальнасці [42].

17 (29) красавіка 1905 г. у Расійскай імперыі быў прыняты «Именной Высочайший Указ Правительствующему Сенату». Указ ад 17 красавіка 1905 г. выклікаў змяненні ў стане ўсіх канфесій Расійскай імперыі. Але, бадай, больш за ўсіх адчула гэтыя змены каталіцкая царква. Праўда, былі яны настолькі супярэчлівымі, што вельмі цяжка ахарактарызаваць іх адназначна, як прагрэсіўныя.

Царкоўна-адміністрацыйная структура каталіцкай канфесіі склад­валася на працягу ХІХ ст. у накірунку уніфікацыі са структурай права­слаўнай царквы. Да пачатку ХХ ст. праца была завершана, што цалкам задавальняла расійскія ўлады. Уносіць змяненні яны больш не збіра­ліся. Між тым, з боку каталіцкага кліра Расій­скай імперыі і Рымскай курыі такое жаданне заставалася. Гэта праявілася пасля прыняцця ўказа і знайшло адлюстраванне ў праграме Канстытуцыйна-каталіцкай партыі Літвы і Беларусі (ККП)¹. Чацверты раздзел праграмы быў прысвечны рэлігійнаму жыццю і патрабаваў: скаса­вання рымска-каталіцкай духоўнай калегіі; права свабодных зносін з папскім прастолам; выбрання епіскапаў згодна з кананічным правам рымска-каталіцкай царквы; стварэння кансісторый без удзелу ў іх свецкіх чыноў; свабоднага распараджэння епіскапаў капіталамі епархіі і г.д. [43]. Аднак царскі ўрад і не думаў ісці далей ў накірунку радыкальных змен у становішчы каталіцкай царквы. Пытанне аб скасаванні рымска-каталіцкай духоўнай калегіі, як вышэйшага кіруючага органа, нават не ставілася.

Да ліку праблем, што вельмі непакоілі і рымска-каталіцкае духа­венства, і ўлады адносілася касцёлабудаванне. Аналіз законаў Расій­скай імперыі, якія дзейнічалі да 1905 г., паказвае, што каталікі маглі будаваць свае храмы пры наступных умовах:

1. выконванні патрабаванняў будаўнічага статута;

2. згодзе каталіцкага епіскапа і рашэнні прыходскага грамадства;

3. наяўнасці грашовых сродкаў;

4. папярэдніх зносінах з праваслаўным епархіяльным кіраўніцт­вам, якое вырашала, ці будзе ўзвядзенне новага каталіцкага касцёла адмоўна ўплываць на праваслаўнае асяроддзе, ці не занадта блізка да праваслаўнага храма мяркуецца пабудаваць касцёл і г.д.;

5. залежнасці дазволу пабудовы ад колькасці жылых дамоў і пры­хаджан і адпаведнасці колькасці малельных будынкаў штатам.

Гэтыя правілы тычыліся ўсіх, акрамя праваслаўнай канфесіі. Яны азначалі прамое ўзаконенае ўмяшанне праваслаўнай царквы ў справы іншых канфесій. І хоць каталіцкаму духавенству, як сведчаць гіста­рычныя факты, пры падтрымцы мясцовых уплывовых фамілій ўдава­лася займацца справай касцёлабудавання ў першай палавіне ХІХ ст. даволі актыўна, пасля паўстання 1863 г. гэта справа прыйшла ў заняпад. Згодна цыркуляру генерал-губернатара М. Мураўёва будаўніцтва філіяльных касцёлаў, а таксама алтароў, капліц, іх рамонт з пера­будовай не дапускаліся без дазволу Галоўнага начальніка краю. Толькі ў 1896 г. „высочайшим повелением» гэты цыркуляр быў адменены. Аднак засталіся яшчэ іншыя абмежаванні ў дадзеным накірунку. У выніку такой палітыкі на тэрыторыі пяці губерняў каталіцкія храмы практычна не ўзводзіліся. Так, у Віленскай рымска-каталіцкай епархіі, пачынаючы з 60-х гг. і да моманту прыняцця ўказа аб верацярпімасці былі адноўлены: філіяльны касцёл у мяст. Васількава (замест скаса­ванага ў 1867 г.), парафіяльны касцёл у Свянцянах (замест драўлянага пабудаваны каменны) і такая ж самая перабудова зроблена ў с. Крыпна Гродзенскай губерні Беластоцкага павета. Ніводнай кас­цёльнай пабудовы не ўзведзена ў тых месцах, дзе іх раней не было.

17 красавіка 1905 г. каталікі атрымалі дазвол будаваць свае хра­мы ва ўсіх месцах Расійскай імперыі пры наяўнасці сродкаў і неаб­ходнасці. Для гэтага ставіліся тры ўмовы: дазвол каталіцкага духоў­нага кіраўніцтва, наяўнасць неабходных для будаўніцтва сродкаў і захаванне тэхнічных патрабаванняў будаўнічага статута. Аднак мясцовымі грамадзянскімі ўладамі дадзеныя правілы выконваліся толькі на працягу трох з палавінай гадоў. 4 лютага 1909 г. было выда­дзена распараджэнне генерал-губернатара Кршывіцкага, якое грунта­валася на цыркуляры МУС ад 26 лістапада 1908 г. і ўтрымлівала ўдакладненні і змены ў справе касцёлабудавання. Вярталіся абмежа­ванні, адмененыя не толькі ўказам ад 17 красавіка 1905 г., але і «Высочайшим повелением» 1896 г.

Каталіцкія святары не заўсёды выконвалі распараджэнне Кршы­віцкага і час ад часу распачыналі збор ахвяраванняў на аднаўленне або будаўніцтва храмаў, не звяртаючыся за дазволам да грамадзянскіх улад. У такіх выпадках грамадзянскія ўлады, калі да іх даходзілі звест­кі пра падобныя дзеянні каталіцкага духавенства, аб’яўлялі іх неза­коннымі. Так здарылася, напрыклад, з дазволам, які дала Віленская рымска-каталіцкая духоўная кансісторыя на збор ахвяраванняў на будаўніцтва каменнага касцёла ў с. Хожава Вілейскага павета Вілен­скай губерні замест скасаванага ў 1867 г. [44].

Блізкая да праблемы касцёлабудавання — праблема вяртання рымска-каталіцкаму духоўнаму ведамству закрытых і канфіскаваных касцёлаў. Пасля абнародавання ўказа 1905 г. у МУС пасыпаліся просьбы ад каталікоў, каб ім вярнулі касцёлы, якія пасля паўстання 1863 г. і пазней былі скасаваны і перададзены ў праваслаўнае духоў­нае ведамства. У асобных выпадках каталікі самавольна захоплівалі будынкі былых касцёлаў, што пуставалі ўвесь гэты час. Так, напрыклад, адбылося ў с. Гарадзішча Пінскага павета. Калісьці тут дзейнічаў прыходскі касцёл з 819 прыхаджанамі. У 1865 г. па распараджэнню Галоўнага начальніка Паўночна-Заходняга краю ён быў закрыты. Чатыры дзесяцігоддзі будынак пуставаў. Нягледзячы на тое, што прычын для забароны каталікам карыстацца сваім будынкам не было, узбуджаная судовая справа цягнулася некалькі гадоў [45].

Самая вялікая рады­кальная адметнасць указа аб верацярпімасці — дазвол праваслаўным пераходзіць у іншыя хрысціянскія веравызнанні. Што і было скарыстана многімі каталіцкімі вернікамі. Па дадзеных Дэпартамента духоўных спраў замежных веравызнанняў пачынаючы з 17 красавіка 1905 г. і па красавік 1909 г. з праваслаўя ў каталіцтва перайшлі ў губернях:

Віцебскай — 8 197 чал., у т.л. 200 сямей;

Магілёўскай — 1 347 чал., няма звестак;

Мінскай — 14 846 чал., у т.л. 1724 сям’і;

Кіеўскай — 1 720 чал., у т.л. 174 сям’і;

Падольскай — 612 чал., у т.л. 40 сямей;

Валынскай — 1 314 чал., няма звестак;

Віленскай — 18 568 чал., няма звестак;

Ковенскай — 1 123 чал., у т.л. 131 сям’я;

Гродзенскай — 4 116 чал., у т.л. 6 сямей;

Люблінскай — 41 288 чал., у т.л. 7 200 сямей;

Сядлецкай — 106 507 чал., у т.л. 18 565 сямей;

Сувалкскай — 15 930 чал., у т.л. 2 822 сям’і;

Усяго — 211 566 чал., у т.л. 30 862 сям’і.

У гістарыяграфіі можна сустрэць розныя звесткі пра дадзеныя пераходы. Разыходжанні тлумачацца тым, што ўказ 17 красавіка не ўтрымліваў правілаў пераходаў, што выклікала ўжо праз некалькі дзён з’яўленне распараджэння ў межах рымска-каталіцкай канфесіі. 18 жніўня 1905 г. былі выдадзены часовыя правілы МУС аб пераходзе з праваслаўнага веравызнання ў іншае хрысціянскае і вяртанні з праваслаўя ў нехрысціянскую веру. Аднак каталіцкія святары аж да 1908 г. прымалі вернікаў, кіруючыся распараджэннямі сваіх епіскапаў. У выніку атрымалася так, што адных і тых жа вернікаў і праваслаўная царква, і каталіцкая лічылі сваімі. Спроба рэгуляваць дадзенае пытанне была зроблена толькі ў 1915 г., прытым даволі няўдала. 17 ліпеня 1915 г. міністр унутраных спраў кн. Шчарбатаў падпісаў распараджэнне аб прызнанні католікамі (з дня іх фактычнага далучэння) тых праваслаўных, якія перайшлі ў каталіцтва ў тэрмін з 17 красавіка па 1 ліс­тапада 1905 г. Але дадзенае распараджэнне не вырашыла праблему, бо значная частка змяніўшых веру не змагла яго скарыстаць.