С. М. Усманов 8д8би редактор 48м
| Вид материала | Документы |
- В. В. Усманов Заведующий редакцией П. В. Алесов Редактор Т. П. Ульянова Художественный, 3113.66kb.
- Серия «Мастера психологии» Главный редактор Заведующий редакцией Ведущий редактор Литературный, 6744.57kb.
- Алина Владимировна Арбузова, 87.12kb.
- Управління освіти І науки Запорізької облдержадміністрації Комунальний заклад, 2365.04kb.
- Уолтер Лорд. Последняя ночь "Титаника", 2595kb.
- Автор: Дуквина Татьяна, 52.71kb.
- Текстовый редактор. Работа с текстом Текстовый редактор (ТР), 62.2kb.
- Выпускающий редактор В. Земских Редактор Н. Федорова Художественный редактор Р. Яцко, 6293.22kb.
- 4-5 38—41 Методическая газета для педагогов-психологов. Выходит 2 раза в месяц Учредитель, 534.94kb.
- А. Н. Шмырев Редактор А. А. Освенская Технический редактор А. И. Казаков Художественный, 1466.83kb.
Васикова Розалия Нурх8ниф кызы
М8кт8пт8 укыган вакыт. «Игенче» газетасыны6 я6а саны килде д8, мин гад8тт8геч8 тиз ген8 к9з й7ретеп чыктым. Игътибарымны бер фото 38леп итте. Хатын-кыз фотосы: т9г8р8к ачык й7з, ч8чл8ре шома итеп артка 3ыелган, матур ачык ма6гай, к9з карашы искиткеч ягымлы, тир8н, акыллы 48м 9ткен. Бу апа укытучыдыр, м7гаен, дип уйлап куйдым 48м шунда ук 9земне6 «психологик осталыгымны» тикшерер 7чен м8кал8не укып чыктым. Чынлап та, бу апа укытучы булып чыкты. М8кал8 астына Яңа Каръяуды, сигезъеллык м8кт8бене6 башлангыч класс укытучысы Усманова З89л8 дип язылган иде. Бернич8 елдан со6 язмыш 3иле минем 9земне д8 шушы якларга китереп ташлар да, 48м бер к9р9д8 минем игътибарымны 9зен8 тарткан З89л8 апа бел8н коллегалар булып кит8рбез дип кем уйлаган.
Урысларда шундый 8йтем бар: «Человек предполагает, а бог располагает», Чакмагышны6 1-нче санлы м8кт8бен бишле билгел8рен8 ген8 т8мамлаганнан со6, мин «М8ск89не яулау» нияте бел8н башкалага юн8лдем. Ис8бем Ломоносов исеменд8ге М8ск89 д89л8т университетына кереп югары белем алу. Абыем Марат М8ск89д8 Бауман исеменд8ге техник университетыны6 ишеген «тибеп» кен8 ачып керг8ч, минем д8, М8ск89д8н тыш, башка 3ирд8 уку башыма да килм8де, мин д8 шулай 3и6ел ген8 керермен дип, уйлаган идем. Л8кин университет ишекл8ре ми6а бирешерг8 тел8м8де. Авылга кире кайтасы килми – и6 яхшы укучыларны6 берсе булып та кер8 алмагач оят булды. Шиналар эшли торган заводка эшк8 урнаштым. Бер ел эшл8г8нн8н со6 тагын имтиханнар биреп карадым (ул вакытта д9рт8р ф8нн8н имтихан бир8 торган идек), л8кин бу юлы да кер8 алмадым. Отпускка 7йг8 кайттым. К8еф юк: ерактагы 3ылы йолдыз булып чакырып торган М8ск89 ниндидер чит, мине яратмаган, 9зен8 кабул ит8рг8 тел8м8г8н бер салкын планета кебек тоела башлады ми6а шул вакытта. *нил8рне6 берд8нбер кызларын еракка 3иб8р8сел8ре килм8ве д8, 9земне6 д8 шау-шулы М8ск89д8н со6 и6 т7пкел, и6 кечкен8, и6 урман арасында югалган, бер8р ерак авылга барып качасы кил9ем д8 ми6а булышлык итте.
Шулай итеп, 4ич уйламаганда мин Я6а Каръяуды сигезъеллык м8кт8бенд8 немец теле укытучысы булып эшли башладым. Бер ген8 ел эшл8п карыйм да, аннан к9з к9рер, дип башлаган идем, унике ел гомерем шушы авылга б8йл8нг8н булып чыкты. Шушында гаил8 кордым, шушында 7ч балам д7ньяга килде. Шушында укытучы 48м ш8хес булып формалаштым. *леге тормышым биеклегенн8н карап шуны 8йт8 алам – кешене6 асылы яш89 урыныны6 зурлыгы бел8н билгел8нми ик8н. Кечкен8 ген8 авылда да алтынга б8р8б8р кешел8р яш8рг8 м7мкин. Б8л8к8й ген8 авылда да тулы канлы тормыш бел8н яш8рг8 м7мкин.
;8рх8лд8, М8ск89г8 кире бару уе минем башыма кереп т8 карамады. * мен8 анда яш8лг8н бер ел гомер т83риб8се ми6а бик к9пк8 3итте 48м укытучы 47н8ремд8 ярд8м итте.
М8ск89д8н со6 бу авыл ми6а, 8лб8тт8, экзотика булып тоелды 48м юл газаплары да 9зен к9рс8тте. Чакмагыштан килеп 3ит8р 7чен башта Балтачка, яис8, б8хете6 булса, Юмаш автобусы бел8н Т9б8н Каръяудыга х8тле барасы6. Т9б8нн8н алты километр юлны, гад8тт8, 38я9 атларга туры кил8. Ч7нки попуткалар бик сир8к, 3и6ел машина - авылга бер-ике бертек кен8. * Каръяудыдан Чакмагышка кайтканда - Балтачка кад8р 38я9л8п кил8се6. Л8кин яшь вакытта ми6а моны6 авырлыгы сизелми иде, киресенч8, кызык булып тоела иде. Ул вакытта мин 38я9 й7рерг8 д8 ярата идем.
Мин укытучы булып эшли башлаган м8кт8п ике агач бинада урнашкан иде. ;8рбер класста м7р38 утыра. Балалар килг8нче техничкалар ягып апалар, мичне булдырып куялар. Актовый зал урынына спортзал гына, л8кин 7мет юк т9гел, ч7нки я6а м8кт8п бинасы т7зел8 башлаган.
*ти-8ниемне6 укытучы профессиясына карата ихтирамы бик зур иде, шул ихтирамны минд8 д8 т8рбияли алганнар. Шу6а буладыр, мин д8 кечкен8 ген8 м8кт8п укытучыларын бик югары д8р838д8 кабул иттем, аларны6 с7йл8ш9ен, эшл8г8нен 3ентекл8п к9з8ттем, алардан к9п н8рс8не 7йр8нерг8 тырыштым 48м эшемд8 кулланыр 7чен к9п н8рс8 таптым.
Коллективта к9пчелек урта 48м олы яшьт8ге укытучылар. Алда 8йтеп китк8немч8, З89л8 апа Усманова чынлап та укытучы булып чыкты бит инде. Коллективта зур ихтирам яулаган. Аны, х8тта, ниндидер бер аура 8йл8ндереп алган т7сле тоела иде. К9п с7йл8ми, ч8пчеми, карашы шундый ук тир8н, акыллы. Балалары белемле (педсоветта чыгыш ясаганда башлангыч класста балаларны6 уку сыйфаты 80%тан ким булырга тиеш т9гел ди иде), бигр8к т8 математикадан к7члел8р. Коллективка 9з фикерен «навязывать» итми, л8кин аны6 фикерен8 ихтирам бел8н колак салалар, ис8пл8ш8л8р.
Х8ния апа Батраева – рус теле укытучысы, т7рле елларда завуч, т8рбия эшл8ре буенча директор урынбасары булып эшл8де. Ул, 9зе 8йтмешли - сугыш балаларыннан. *тисе сугышка китк8нд8 туып та 7лгерм8г8н була. *нисе 48м карт8нисе т8рбиясенд8, «8ти» дип 8йт8 алмыйча, алты кыз бала 9с8л8р. Хезм8тне6 ни ик8нен кечкен8д8н яхшы белеп 9ск8н. Югары белем алу б8хетен8 ирешк8ч б7тен тырышлыгын салып укыган, 9зен укытучы диг8н олы хезм8тк8 48м тормышка 8зерл8г8н. «Учитель – это не профессия, а состояние души» диг8н т7шенч8 а6а бик т86г8л кил8.
Х8ния апа институтны т8мамлап кайткач та, укыту т83риб8се булмаган килеш, укыту-т8рбия эшл8ре буенча директор урынбасары итеп куела. Эшен8 9т8 д8 3аваплы караган кыз 7чен бу эш бик авыр була, 8лб8тт8. Институт педагоглары 7йр8тк8нч8 эшл8рг8 тырыша. Коллективта к7чле, тал8пч8н, 9з принципларына 48рчак тугъры кала белг8н укытучылар к9п, аларны6 ихтирамын яулап, яхшы м7н8с8б8т урнаштырыр 7чен бик к9п тырышырга кир8к була.
Мин м8кт8пк8 килг8нд8 Х8ния апа, ун ел д8вамында алып барган авыр завуч вазифасын ташлап гади укытучы булып эшли башлаган иде. Беренче карауга аны6 к9з карашы авыр булып тоелды ми6а. Укытучылар б9лм8сенд8 ик89 ген8 калырга туры килг8нд8, чыгып «шылу» ягын карый идем, аны6 к9з карашы «баса» иде мине. Л8кин бернич8 елдан язмыш безне бер йортта, бер ихатада яш8рг8 м83б9р иттерде. Шул елларда укытучылар 7чен ике фатирлы йорт салдыру гад8тк8 керде, ишекл8ре бер ихатага чыга. Мен8 шушы йортта без Х8ния апа гаил8се бел8н 3иде ел яш8дек 48м бик нык дуслаштык. Бакса6, бу укытучы апа рухи яктан бик бай, бик зыялы, укымышлы, бик т8рбияле, акыллы 48м игелекле 3ан иясе булып чыкты. Ш8хс8н тормышына килг8нд8 д8, тормыш ипт8ше Рим абый бел8н бер б7тенне6 ике яртысы иде алар.
Каръяудыда яш8лг8н и6 матур елларыбыз шушы ихатада, шушы гаил8 бел8н аралашып 9тте. Аны6 бел8н с7йл8ш9 темасы да 48рвакыт табылып тора иде. К9п н8рс8г8 карата уртак фикерле булдык. Укытучы профессиясы турында, кешел8рне6 9зара м7н8с8б8тл8ре, укыган китаплар, караган кинолар турында р8х8тл8неп с7йл8шеп, урысча 8йтк8нд8, «оттачивали свои мысли». (зебез укыткан балалар турында фикер алышып, кайсысы бел8н сокланабыз, кайсысы турында хафаланабыз. С7йл8ш8-с7йл8ш8 фикерл8ремне татарча 8д8би телд8 8йтерг8 7йр8н8 башладым. *г8р д8 мин азмы-к9пме фикерл8ремне татарча матур итеп 8йт8 алам ик8н – ул Х8ния апа 3имеше.
Югары белемне ми6а читт8н торып алырга туры килде. Теоретик белемне институтта алсам, методик яктан белемем8 мин Х8ния апага бурычлымын. (з-9зе68 тал8пч8нлек, белеме6не туктаусыз арттыру, 48р к7нне 9з 7сте6д8 эшл89, к9п уку, к9зьаллавы6ны ки68йт9, балаларга ш8хес, дип карау – бу сыйфатларны, ниндидер д8р838д8, 9земд8 булдыра алганмын ик8н - оеткысын Х8ния апа салды.
Х8теремд8 5-нче класста класс 3ит8кчесемен, Х8ния апа завуч буларак кереп утырды. Д8реск8 8йб8т итеп 8зерл8нг8н идем, югыйс8, космонавт Валентина Терешкова турында р8х8тл8неп с7йл8дем. Д8ресл8р бетк8ч, Х8ния апа анализ ясарга чакырды, - Розалия, бу т8рбияви с8гате68 нинди т8рбияви максат куйган иде6? Балаларны космонавт Терешкова бел8н таныштырды6 да, шуны6 бел8н бетте. * н8рс8 алдылар со6 балалары6 бу ш8хес бел8н танышудан, н8ти38л8р ясамады6 бит?!
Шулай итеп, укытучыны6 48р 37мл8се, 48р 9тк8рг8н чарасы балаларга н8рс8 д8 булса бирерг8, аларны 48рвакыт алга эт8рг8, 9стерерг8 тиеш диг8нне а6латты ул ми6а. Минем кебек яшьл8рне6 бик к9бесен «юлга салган» ул, завуч булып эшл89 д8веренд8. Матур 8д8бият 9рн8генд8 балаларга к9пме т8рбия бирг8н. Аны6 рус 8д8бияты д8ресл8ре бик кызыклы, рухи эчт8лекле, уйланырга м83б9р ит8 торган була иде. «Уку, белем алу – уен т9гел, хезм8т ул»,- диг8н т7шенч8не балаларга а6латырга тырыша иде. Намус, к96ел сафлыгы, кешел8рг8 карата яхшылык, игелеклелек – Х8ния апаны6 д8ресл8рен8 салынган т7п максаты шушы т7шенч8л8рне балалар й7р8ген8 3иткер9 иде.
Х8ния апа 7лешен8 язмыш зур сынаулар 8зерл8г8н. Озак еллар буена авыр чир бел8н к7р8ште. Чирне тормыш ипт8ше Рим абый бел8н берг8л8п 3и6дел8р. Шулай итеп, Х8ния апа аякка басу бел8н 3и6 сызганып я6адан балаларга белем бир9 эшен8 тотынды. *йтерг8 кир8к, эшенд8 зур у6ышларга иреште. Моны исбатлап, Х8ния апаны6 бервакытта да т7ссез, гамьсез укытучы булмавын иск8 алырга кир8к.
Аны6 укучылары да 9зе кебек зыялы. Мисалга, ике укучысын М83итова З7лф8 48м Сафина Л8йс8нне алып була. Алар яраткан укытучылары кебек 9к, рус теле укытучысы 47н8рен 9зл8штереп туган м8кт8пл8рен8 кайттылар, аны6 бел8н берг8 к9п еллар у6ышлы эшл8п кил8л8р.
М7д8рис абый Усманов – рус теле укытучысы, со6рак военрук та булды. Искиткеч 3аваплы кеше, 9з эшен8 3итди карау 7лгесе. Х8тта педсоветта доклад укыганда да к8газьг8 карап укымый, 8 д8рес а6латкан кебек 48р 37мл8не «впечатывает», ты6лаучыларны6 48рберсене6 к9зен8 карап, а6лыйсызмы, диг8н кебек пауза ясап тора. Докладлар ты6лаганда минем начар гад8тем бар – игътибарым 8лл8 кая китеп бара, 8 мен8 М7д8рис абыйны ты6лаганда к9зл8р а6а гына т7к8лг8н була иде.
М7д8рис абый бел8н без бер классны икег8 б9леп т8, рус теле укыттык. Мин темаларны программа буенча «куам», ашыгам, артта калмаска тырышам, балалар а6лап бетерм8с8л8р д8 алга барам. М7д8рис абый ашыкмый, теманы6 «т7бен8 тоз коя», балалар а6лаганчы бер тема 7стенд8 эшли. К9пт7рле алымнар кулланып балалар башын ватмый, бер проблеманы м7мкин кад8р тир8н итеп х8л ит8. Шуны6 7чен аны6 балалары минекенн8н к9пк8 белемлер8к иде. Б9генге эшемд8 мин М7д8рис абый методикасын кулланып эшлим. «Галопом по Европе» чапмыйм. Балалар теманы яхшылап 9зл8штермич8 я6асына к9чмим, ч7нки шулай эшл8м8с86, балага «мин булдыра алам» диг8н ышаныч кертеп булмый. * кечкен8, л8кин ныклап 9зл8штерелг8н материалга «ныклап таянып» алдагыларына кереш9 3и6ел8я.
Беренче укытучыларым Чакмагышны6 беренче санлы м8кт8бенеке булып, ми6а белем нигезл8рен бирг8н булсалар, артабангы укытучыларым Каръяуды м8кт8бе укытучылары булды. Ямьле 38й к7нн8ренд8 бал кортлары ч8ч8кт8н ч8ч8кк8 кунып 48рберсенн8н д8 татлы сут алып, кечкен8 «чил8кл8рен8 тутырып» умартага ташыйлар. Со6ыннан аны эшк8ртеп, балга 8верелдер8л8р бит. Мин д8 9земне бал корты итеп хис ит8м, ч7нки 48рбер укытучыдан н8рс8 д8 булса алып, 3ыеп, эшк8ртеп 9земне 48рдаим баетып килдем.
*хм8тз8ки абый Янбирдин – тарих укытучысы, «аяклы энциклопедия». Шу6а к9р8 балаларны6 и6 яраткан ф8не д8 - тарих. Т89лекне6 тел8с8 кайсы вакытында уятып, *хм8т абый ф8л8н темага чыгыш ясарга кир8к иде дис86, торыр да с7йли башлар кебек иде. Ч7нки бик к9п укый, к9п бел8 иде ул. Д8ресл8рне кызыклы 9тк8р8, балаларга тал8пч8н, л8кин шул ук вакытны бик тактлы, тыйнак иде.
Х8теремд8, ми6а ачык класс с8гате куюлары. Темасы «Н8рс8 ул, бушлай?». Максат - балаларга м8кт8пт8 бушлай уку х7к9м8тк8 нич8 сумга т7шк8нен т7шендерерг8 48м балалар 9з чиратында бу «бушлайга» нинди уку 48м т8ртип бел8н 3авап бирерг8 тиешл8р. Мен8 шуны6 турыда с7йл8шерг8 тиеш идем мин. Бик к9п материаллар эзл8дем, л8кин эзл8п т8 табып булмады. *хм8т абыйга м7р838гать иттем - 8лл8 к9пме кир8кле кулланмалар табып бирде. Ачык с8гатьк8, гад8тт8, б7тен коллектив бел8н кереп утыралар, со6ыннан 3ентекл8п анализ ясыйлар – у6ай 48м у6ышсыз якларны ачып салалар, ки68шл8р бир8л8р.
Мине ул вакытта зур проблема борчый – татарча с7йл8м телем аксый. Гомер буе рус м8кт8бенд8 гел русча с7йл8шенде, аннан М8ск89д8 ел буе бер авыз с9з татарча 8йтелм8де. Кыскасы, русчалы-татарчалы с7йлим. Читт8н ты6лап торганда бер д8 матур т9гел. М8кт8п администрациясе, класс с8гатьл8рен русча 9тк8р, бигр8к 8йб8т булыр, русча 7йр8нерл8р диг8н иде, л8кин рус теле, телевизор 48р 7йд8 булмаган вакытта, балалар 7чен чит тел иде. * класс с8гатьл8ре - т8рбия чарасы бит ул, чит тел бел8н балалар й7р8ген8 барып 3итеп буламыни?! Шуны6 7чен авырлык бел8н булса да, бик 8д8би булмаган телд8 татарча с7йли идем.
Дим8к, ачык класс с8гатен 9тк8рдем. Темасы 8йб8т булса да, к9п н8рс8не 8йтеп бетер8 алмадым, кыскасы, 3ирен8 3иткер8 алмадым. Анализны ты6лап утырам. Т7рле фикерл8р 8йтелде, кимчелекл8р к9рс8телде. (земне6 кимчелекл8рне бел8м, 8лб8тт8, л8кин т8нкыйть т8мле 8йбер т9гел бит, аны йотуы 48рчак ачы була, бигр8к т8 яшь вакытта. Х8зер, олыгайгач, т8нкыйтьк8 ф8лс8ф8ви карыйм, 3и6елр8к 9тк8р8м.
Ни4аять, *хм8т абыйга чират 3итте. Аны6 с9зл8ре минем х8теремд8 нык калган. «Ипт8шл8р, бу бала бик башлы бит. Ул бик актуаль тема алган. Ул 86г8м8сенд8 мен8 шуны к9рс8тте, шуны эшл8де, шуларны китереп чыгарды»,- ди. Ул с7йли бара, 8 минем газиз башкаем аска иел8 бара. Шул кад8р оят – мин бит боларны6 берсен д8 эшл8м8дем, кайсысын белм8дем, кайсысына осталыгым 3итм8де. *ле килеп шу6а хайран калам. Нинди оста психолог булган ул. Шул р8вешле, ми6а 86г8м8м нинди булырга тиешлеген а6латты, л8кин тирг8п т9гел, ныгымаган канатларымны сындырып т9гел. Ул ми6а югары планканы к9рс8тте, 48м мин, 8лб8тт8, шушы планкага к9т8релеп 3ит9 7чен тырыштым, шул ният бел8н уйландым, эзл8ндем. Класс с8гатьл8ре алдыннан йоклый алмый ята идем, фикер туплыйм, татарча 37мл8л8р т7зим. Ч7нки т8рбия с8гатен начар 9тк8рс8м, ми6а ышаныч белдерг8н олы й7р8кле абыем алдында них8тле оят булыр иде бит.
?м8м8 апа М7хетдинова туган телне6 чисталыгы 7чен армый-талмый к7р8ш8. «Ахметов т9гел бит инде, *хм8тов»,- дип т7з8т8 иде. * 9зене6 с7йл8ме – 8д8би с7йл8м 9рн8ге, аны6 с7йл8г8нен ты6лап тору 9зе бер р8х8тлек. Мин, 8лб8тт8, аны6 алдында бик авызымны ачып с7йл8м8ск8 тырышам – минем 37мл8л8рем шул кад8р ф8кыйрь, т7ссез булып тоела иде. Со6ыннан, к9п еллар берг8 эшл8г8ч, ул ми6а оста с7йл8вене6 серен ачты: «Се6лем, осталык к9кт8н т7шми ул, аны6 7чен 48р к7н тырышырга кир8к. Минем, м8с8л8н, бер калын д8фт8рем бар. Анда мин 9зем8 ошаган тир8н фикерл8рне, чагу булып к9ренг8н чагыштырмаларны терки барам. *д8би 8с8рл8рд8н, караган кинолардан файдаланам. Вакыты-вакыты бел8н ачып укыйм, шуларны д8ресл8ремд8 кулланам. Пенсияг8 китк8ч, си6а бирер идем бу д8фт8рне, л8кин 9земне6 кызым бар, а6а мирас итеп калдырам».
Шул д8фт8рне алып укыйсым кил8 иде минем. Бераз чамалыйм, анда ничаклы тир8н акыл, матур фикерл8р туплангандыр! ?м8м8 апаны6: «№8м8гать!» - дип с9з башлый торган гад8те 8ле д8 к9з алдымда тора. Тагын бер чагыштырмасы бар иде – «Д7ньяларда С8лих3ан!». Ул т7рле интонация бел8н 8йтел8 – соклану, га38пл8н9, ачулану, 9кен9 4.б.
*хт8мова Флера апа – математик, ш8фкать туташы, олы й7р8кле кеше. Таза г89д8ле, авыр сабыр холыклы, табигатьт8н нык с8лам8тле, 9зе 8йтмешли, летчик булырлык с8лам8тлеге бар иде. «Кайчак энергияны кая куярга белмим, кичт8н, эшл8рне бетерг8ч, тыкырыкны бер й7гереп урыйм» - дип, шаккатыра безне. Моны6 д8лиле - аны6 балалары, ?ч егет 48м бер кыз, 9зе кебек таза г89д8ле 48м акыллы булып, 9стел8р.
Флера апа г89д8г8 ирл8рч8 таза булса да, к96еле кыл кебек нечк8, а6арда эчт8н тоемлау с8л8те к7чле. Бер кешене д8 беркайчан да гаепл8м8с, кеше турында начар фикер 8йт9д8н тыелып калыр, 48р кешене6 у6ай сыйфатын таба, к9р8 белер. Медик буларак та, ул безне6 беренче ки68шчебез 48м ярд8мчебез булды. Иренм8с, кайчан гына м7р838гать итс86 д8, ул сине ты6лап бетер8, и6 кир8кле с9зл8рне табып 8йт8. Тавышы нык, ышанычлы - берт7рле шик-ш7б48л8рг8 урын калдырмый, акыллы к9зл8рен8 карыйсы6 да, барысы да 8йб8т булырына шундук ышанасы6. Шул сыйфатына буладыр, балалар аны бик яраттылар, ч7нки ул аларны6 к96елен а6лый белг8ндер.
Химбиолог Филз8 апа Нуретдинова мин килг8нд8 яшь кен8 иде 8ле. Т9г8р8к кен8 ачык й7зле, 3и6ел х8р8к8тле, р8х8тл8неп кычкырып к7л8 торган, искиткеч к7чле 48м матур тавыш иясе, 3ырчы. Олыларны ихтирам ит8, 8 балаларга якын кил8 бел9че укытучы, аларны6 серл8рен аны6 кебек бел9че булмагандыр. Бакча ху3асы, 38й 9тк8нче негрдай кояшта кызып бет8. Семьялы булса да, яшь укытучыларны6 серд8ше д8, ки68шчесе д8 булды.
*нф8л абый бел8н М8в8зин8 Йосыповлар да к98елемд8 ярыйсы зур т8эсир калдырды. Мин эшли башлаганда *нф8л абый завуч иде. Аны6 тышкы кыяф8те д8 бик матур булып уелып калган к96елемд8. Ш8м кебек т7п-т7з, бик п7хт8 итеп киенеп й7рер иде, 9зе немецтай т7г8л, 48р эшне 3ирен8 3иткереп башкара, математика ф8нен укыта. Аз с9зле, л8кин кызык с9зле, 9з-9зен8 48м коллегаларына тал8пч8н. Х8теремд8, бервакыт ялдан со6, беренче д8реск8 килеп 3ит8 алмадым. *нф8л абый тирг8п тормады, к9з сирпеп алды да: «Нехорошо!» - диде. Шуннан со6 мин 9земне6 д8реск8 со6га калганымны х8терл8мим.
Географ М8в8зин8 апа –. 4ич тиктормас, тынгысыз - 48р елны м8кт8пне туристик слетка алып чыга, пунктларны билгел8п картасын т7зерг8 безне, яшьл8рне, «3иг8». Без шатланып эшлибез. М8в8зин8 апаны6 педсовет 48м башка т7рле 3ыелышларда чыгыш ясамый калганын х8терл8мим. Битараф була белми иде ул. Бик четерекле м8сь8л8л8рне караган вакытларда да, башка кеше энд8шм8г8нд8 д8, кул к9т8реп баса иде. Бервакыт, кемг8дер 38заны бернич8 к7нлек эш хакын алып калу бел8н алмаштыру турында с9з бара. Каршы кил9че юк. Шунда М8в8зин8 апа к9т8релде: «Ипт8шл8р, алай итмик 8ле, эш хакына тимик, башка т7рле 38за бирик. Корычта эшл8г8нд8 минем бер к7нлек эш хакымны алып калганнар иде, морально бик авыр булды». Коллектив ризалашты. Шулай итеп, кешене яклашырга кир8к булса, канатларын 38йг8н кош кебек М8в8зин8 апа п8йда була иде.
Дин8 апа Усманова – потомтсвенный татар теле укытучысы. Карап торырлык чиб8р татар хатыны. К9пкырлы талантка ия – кир8к ик8н мандолинада, гитарада уйный, кир8к ик8н р8сем т7шер8, шигырь яза. №ор с9зле, балалар бел8н тыныч, матур итеп с7йл8ш8, кир8к ик8н усал итеп карап куя да бел8. М8кт8п тормышыннан кызык х8лл8р с7йл8п безне6, яшьл8рне6, к96елен ача иде.
Яшьл8рд8н без алты кеше эшл8дек коллективта: м8кт8п директоры Камил Васиков, башлангыч класслар укытучысы Н8сим8 Рамазанова, физкультура укытучысы Тимер3ан Нургалиев, пионервожатая Зил8 Ш8рипова, хезм8т укытучысы Дамир Мофаззалов 48м мин.
Н8сим8 я6а гына туган м8кт8бен8 кайткан иде. Ул вакытта Н8сим8 ак м7лаем й7зле, искиткеч «женственная», йомшак кына тавышлы, 3ор с9зле, бик энергияле кыз. (з эшен ярата, аны6 бел8н горурлана. Балалар бел8н аралашканда 9зен8 ген8 хас бер стиле бар аны6 – дистанцияны да саклый, 9зенн8н ерак та 3иб8рми. (зе укыткан балаларны ярата, йотлыгып шуларны6 кызык с9зл8рен, кылыкларын безг8 с7йли иде. Со6рак читт8н торып педагогия институтыны6 рус филологиясы факультетын т8мамлап Шаран районында рус теле 48м 8д8бияты укытучысы, завуч 48м м8кт8п директоры булып эшл8де. Тимер3ан бел8н гаил8 корып 7ч малай 48м бер кыз т8рбиял8п 9стердел8р.
Я6а м8кт8пк8 к9чк8ч, без яшьл8рг8, эш к9б8йде. Ч7нки классларны, коридорларны, актовый залны стендлар бел8н биз8рг8 кир8к иде. ;8м без, ул вакытта гаил8л8ребез юк, шатланып шул эшк8 тотындык. ?йг8 ашарга гына кайтып кил8без. Компьютер, сканер турында ишетк8н д8 юк, стендларны болай эшлибез: рейкалардан кир8к размерда рамнар эшл8н8, ватман битен суда чылатып, рамга тарттырып беркет8без. Ватман кипк8ч, 7стен8 плакат перолары ярд8менд8 тушь бел8н язабыз. Плакат перосы осталары Н8сим8 бел8н Тимер3ан иде. Т7рле шрифт бел8н яза бел8л8р. Мин д8 м8кт8пт8 сызым бел8н р8сем д8ресл8рен ярата идем, шу6адыр, аларга карап мин д8 бу эшне тиз ген8 9зл8штердем.
Зил8 Ш8рипова – пионервожатая, ачык табигатьле кыз, кир8к ик8н кычкырып 3ырлый, кир8к ик8н 7з8 басып бии, бер басасыга биш баса торган искиткеч энергияле кеше. Берм8лне, 8йд8гез 8ле бер8р пьеса 8зерл8п куйыйк, ди. *нгам Атнабаевны6 «Тиле яшьлеген» сайладык, рольл8рне б9лештек. Сандугач – Зил8, З7лк8рн8й – Дамир, Бытбылдык – Камил, Шифабик8 ин8й – Н8сим8, бригадир хатыны – мин, З7лк8рн8йне6 дусы – Тимер3ан. С9зл8рне ятлап 8зерл8н8 башладык. Минем героиня – «кышлау умартасы х8тле юан хатын», 8 мин тал чыбыгыдай нечк8 кыз. Ничек итеп бу рольне ерып чыгар идем, белмим. Л8кин пьесаны с8хн8г8 илтеп 3иткер8 алмадык – т7п героебыз аягын сындырып д8вахан8г8 эл8кте.
Спектакльл8рне без со6рак куйдык, х8тта район с8хн8сенд8 смотрда катнашып призлы урын алдык. *нгам Атнабаевны6 «Су юлы» иде ул. *ле шул вакытларны иск8 т7шер8м д8, ничаклы яш89 д8рте к7чле булган, т8н таза, к96ел к7р булган. Б8л8к8й ген8 н8рс8д8н ямь табып, тормышка шатланып, 9з к96елебезне 9зебез к9р8 белеп яш8г8нбез.
Николай Калагаев, физика укытучысы, т7рле елларда директор, завуч булып эшл8де. Талантлы педагог, л8кин актерлык таланты сокландыргыч иде. «Тальян гармун», «Су юлы» спектакльл8ренд8 без ир бел8н хатын ролен башкарабыз. Репетиция вакытында с9лп8н ген8 с9зл8рен 8йтеп, пассив кына ролен кабатлый. С8хн8г8 чыккач, ул б7тенл8й башка кеше була да куя, шул кад8р образга кер8 бел8, аны6 нечк8лекл8рен оста итеп 3иткер8 иде. * минем бер гад8тем бар – мине бик тиз к7лдереп була, 7ст8вен8, бер к7л8 башласам туктый алмыйча елап бетк8нче к7л8м. * с8хн8 7чен мондый кеше бик куркыныч. С8хн8д8 Коляны6 к7телм8г8н к7лкеле кыланышларыннан к7лми калу ми6а бик авыр була иде.
Шулай, Т9б8н Карьяудыны6 я6а клуб бинасын т7зеп бетердел8р, 30-нчы декабрь к7нне «7й туена» бардык. Б9л8гебез - «Су юлы» спектакле. Зал шыгрым тулы. Спектакль 8йб8т кен8 барганда к7леп 3иб8рдем бит. К7л8рг8 ярамай диг8н уйдан тагын да ныграк к7лдер8. Бер с9з 8йт8м д8 сыгылып т7ш8м, залда халык ми6а кушылып к7л8. С8хн8д8ге партнерларым бер8м-бер8м с8хн8 артына кереп беттел8р… С8хн8 уртасында бер 9зем басканмын да, 9земне6 репликамны башлап карыйм, тагын сыгылып т7ш8м, минем арттан тамашачы к7л8. Т8ки с8хн8д8н чыгып китм8дем. Мин, к7леп туйгач, пьесаны д8вам иттек.
Спектакльне «шомартып» тир8-юнь авылларда «гастрольл8рд8» й7рибез: Байбулат, Митр8-*юп, Тайняш. Кыш к7не, колхозда автобус юк, техпомощь машинасына т7ял8без д8 кит8без. Бер вакыт Тайняшк8 афишалар эленг8н, 8 техпомощь ватылган, бортовой самосвалдан башка машина юк. Бармый калу м7мкинлеге беребезне6 д8 башына килми. Биек бортлы самосвалга к9п итеп салам т9ш8п, шунда «чумып» спектакль куярга бардык. Самосвал кузовыннан коелган «артистларны» к9реп Тайняш халкы шаккатып карап торды 48м спектаклебезне д8 бик 3ылы кабул иттел8р.
М8кт8п балалары бел8н 48р календарь б8йр8мен8 концерт 8зерли идек. ;8р класс смотр концерты 8зерли. И6 авыры – гармунчы юк. Берд8нбер гармунда уйный бел8 торган кеше – ул Камил Васиков. Иренми уйнады. Олы с8хн8г8 кечкен8 бер бала 3ырларга чыга, аны6 янына олы баянын к9т8реп м8кт8п директоры Камил Васиков чыгып баса. Балалар шу6а 9леп горурлана идел8р.
И, бу яшьлек! Кеше гомерене6 и6 г9з8л, и6 к7чле, и6 у6дырышлы вакыты. Кызганычка каршы бик тиз 9теп кит8, бер балкыш булып кына кала. Л8кин балкышны6 ниндие бит!
М8ск89г8 б8хет эзл8п барган идем, 8 б8хетемне кечкен8 бер авылда таптым. Шушында профессиямны табып, гомер буе яраткан эшем бел8н ш7гыльл8ндем. Шатланып эшк8 бардым, шатланып гаил8м8 кайттым. Анда мине а6лаган ирем, минем к9з нурларым – балаларым к7теп торды. Укыткан балаларымны яраттым, алар ми68 яратуларын икел8т8 кайтарды. Арыган вакытларда бу ми6а яш89 к7че 7ст8де.
Каръяуды м8кт8бенд8 эшк8 7йр8неп, ныгып, балаларымны 9стереп, канатларын ныгытып, оясыннан чыгып китк8н кош сыман, башка тарафларда яш8п, эшл8рг8 туры килде. Яшем инде иллед8н 7стен, тормышка 8зме-к9пме н8ти38л8р ясап, 3имешл8р 3ыярга вакыт 3итк8нд8, мин б8хетлемен, диясем кил8. (тк8нем кызарырлык т9гел: М8гариф алдынгысы, Башкортстанны6 атказанган укытучысы диг8н исемем бар. Укытучыларны6 IX-нчы съездына делегат булып барып, президиумда утыру б8хете д8 т8теде 9зем8. ?ч укучым чит телл8р укытучылары булып эшли.
?ст8вен8, б8хетле хатын, б8хетле 8ни 48м карт8ни д8 булдым инде мин!
Розалия ханым б8хетен8 ышанмый да, битараф та калып булмый. Бу б8хетне6 ялган т9геллеген аны6 х8л8ле - Камил Васиков шигыре бел8н исбатлап китик, ч7нки беръяклы б8хет - б8хет т9гел. Б8хет ике яклы булган чакта гына чын б8хет булуга д8гъв8 ит8.
Каръяудыда 9тте гомеремне6
Яшьн8п торган утлы чаклары.
Х8теремд8 гомерлекк8 калган
Базы суы, куе урманы…
Якын ми6а монда 3ире, суы,
Балалары, яше, картлары.
Якын ми6а матур урманнары,
Базы буе, балык буасы.
Б8хетк8ем, гаил8 иминлеге
Каръяудыга килеп тоташа –
Каръяудыны6 чагу кояшыннан
;аман 8ле к9зл8р камаша!
*леге кешел8рне6 ифрат та 9з эшл8рен8 бирелг8нлеге турында Х8ния апа Батраева да с7йл8п китте. - Бер кыюсыз гына кыз бар иде. К9зг8 к9ренеп торган бер с8л8те д8 юк кебек 9зене6. ?ст8вен8, тотлыга да. *йд8 8ле без аны биерг8 7йр8теп карыйк, дидел8р Васиковлар 48м 7йр8ттел8р д8. Дим8к, бетенл8й 9к с8л8тсез булмагандыр бу кыз.
Бер53 м8лне кызлар ни с8б8пт8ндер, чыгып китк8н иде, Розалия апа безне6 барыбызны да такта каршысына чыгарып бастырды.
- Егетл8р, бер берегезг8 карагыз 8ле. Чалбарларыгызга карагыз! Сез бит х8зер кызлар каратырлык яшьк8 3итк8нсез, 8 чалбарларыгыз ни х8лд8, - дип, безне6 к9рше авылллардан килг8н м8лд8 пычранып-б7т8рл8неп бетк8н, чалбарларыбызга к9рс8тте.
Шулай итеп, бер тирг8шмич8 безне акылга утыртты. Шуннан со6 мин 9з гомеремд8 беркайчан да юылмаган-9т9кл8нм8г8н чалбар ким8дем.
Тормыш тормыш инде ул, 8лб8тт8, кызык х8лл8р д8 булгалады м8кт8бебез эченд8 48м тышында да. Ул вакытта халык артык к7чле булган мик8н, д7реср8ге, ул чакта яшьл8рне6 к7ч-гайр8тен компьютер, телевизорлар суырып тормаган. К7ч бел8н идар8 ит9 д8 7йр8нелм8г8ндер 8ле.
Коля абый яшь чакларында ипт8ш малайлары бел8н, кызык булсын, дип, к7лкег8 калдырырга тел8г8н кешене6 б8др8фен тау башларына мендереп куярга яраткан ик8н. (зе с7йл8де.
Монда бернич8 тапкыр ис8пк8 алынган Фл9р8 апа *хт8мова да бик гайр8тле булган. Х8терлисездер, ул г89д8г8 д8 шактый таза, к7че д8 ташып торган. Бии белми иде, дип с7йли Х8ния апа аны6 турында.
Бии белм89, 8лб8тт8, гаеп т9гел, б8лки колагына аю баскандыр, 8мм8 л8кин к7йг8 баса белм8г8н. * бию тел8ге шактый зур булган, к9р8сен. Биючел8р т7ркеменд8 артык кеше булуына карамастан, с8хн8г8 менеп бием8кче булган.
Кит инде, син бии белмисе6 бит, - диюг8 д8, - Эй, аны6 н8рс8сен бел8се6, - дип 3авап бир8 торган булган.
Биюче т7ркемен8 керг8н кызлар ч9кеч кебек, бер булып басалар, дип с7йли Х8ния апа, 8 бу зур г89д8ле н8рс8к8й болар арасыннан бер башка калкып торуыннан тыш, ч9кеч арасындагы балтадай к9рен8.
Шулай итеп бию кызып кына китк8н м8лд8, д7бер-шатыр килеп ауды да т7ште Фл9р8без с8хн8д8н. ;ич исе китмич8 сикереп торды да, икенче борылышта кис8терсез 8ле, дип биюен д8вам итте.
Белмим, кемг8 ничектер, минемч8, мондый кеше 48ръяклап ихтирамга лаек. Табигатьт8н бирелг8н зур физик к7чк8 ихтыяр к7че, максатчанлык та килеп кушыла. Эшне6 нид8 ик8нен а6латып бирс8л8р, ул биерг8 д8, 4ичшиксез, 7йр8нер иде.
М8кт8п 3аны - аны6 3ит8кчесе
Ил-йорт, 48рвакытта да, ху3асын, шунда туып-9сеп гомер итк8н халык асылын ачыклап тора. Бу инде беренче караштан ук 9зен сиздер8 башлый. Дим8к, тышкы кыяф8тенн8н 9к бу урын, оешма, 3амгыять турында, аны к9р9че-к9з8т9че тарафыннан ниндидер м8гъл9мат алына.
М8кт8п ис8, тел8с8 нинди илнеке булсын, тел8с8 нинди заманныкы булсын, гомер-гомерг8 халыкны6 м8д8ни 9сешен, аны6 б9генге омтылышларын чагылдыра. * болары, 9з чиратында, ниндидер д8р838д8 - заманына карап - кайвакыт тулысынча, х7к9м8т с8яс8тен8 б8йле булучан.
Шулай булса да, м8кт8п 9зене6 3ит8кчесен8 б8йле д8 48рдаим 9зг8реп тора, ч7нки ничек кен8 борып карама, тел8с8 нинди 3амгыятьне шул 3амгыятьне6 8гъзалары т8шкил ит8, дим8к, аны гади кешел8р т7зи. * м8кт8п шартларында, укытучы 48м укучылар коллективыннан гыйб8р8т булган, 38мгыять бел8н директор 3ит8клек ит8. Й7з ел гомер агышында Каръяуды м8кт8бе байтак 3ит8кчел8р алмаштырган. Аларны6 еш алмашынып торуы, 8лб8тт8, т7рле с8б8пл8рд8н килеп чыккан, шуларны6 и6 еш булып торганы - директорларны р8сми партия, х7к9м8т оешмалары кир8ксенг8н. Шул с8б8пт8н, Каръяуды м8кт8бе еш кына ятимл8неп, “ата-ана” х8ст8ренн8н м8хр9м калгалап торган.
Шулай булса да, Каръяуды м8кт8бене6 48р директоры да 9з кулы астына алган уку йортына 9з 7лешен кертк8н, к96ел 3ылысын салган. М8кт8п й7зен8, аны6 асылына й7р8гене6 кайсыдыр кыйпылчыгын се6дереп, калдырып кил8 барган.
Б84ия абыстай (1908-1919)
М8гъриф8т кояшыны6 беренче нурларын Каръяудыга китер9че мин булдым. М8гъриф8т к7чен8 шул х8тле ышандым ки, 9зем т8рбиял8г8н кызларым чын д8р838д8 югары сыйфаттагы бала т8рбиял89че булып 3итеш9ен8 7метл8ндем. Бала т8рбиял89 - бик 3аваплы эш бит ул. Бу 47н8рг8 тел8с8 кемне 7йр8теп балаларыбызны боза к9рмик. Минем заман к9пт8н 9тк8н булса да, мен8 бит, замандашларымны6 хыял-тел8кл8ре тормышка ашып кил8 т9гелме? Динсез яш8п карадыгызмы?
Юк шул, динсез яш8п булмый! М8гъл9мат к9л8ме м8рх8м8тлек к9л8мен8 8верелми ик8н шул. Акыл эше к96ел торышына се6дерел8 алса гына тиешле н8ти38 бир8 ик8н ул. Яман кеше яхшы м7галлим була алмый.
Нардный дом Чанышев (1918-1926)
Мине юньл8п х8терл8мил8р, х8тта исемем д8 билгесез, л8кин мин партия кушуы буенча килдем бу якларга. Каръяудыны6 уку эл8км8г8н олы кешел8рен д8, яшьл8рен, 9сеп килг8н балаларын да белемг8, я6а тормышка тартырга тырыштым. Пионер, комсомол оешмасын булдырдым мин бу якларда. Янып, д8рт таштырып тора идем ул елларда. Каршылыклар да шактый еш борчып торды безне.
Кукарева Татьяна Ивановна (1926-1933)
Мин, гади ген8 чуаш кызы, кр8сти8н баласы, 9з гомеремд8 зур м8рт8б8л8рг8 ирештем. Укып чыга алуыма, яраткан эшем бел8н ш7гелл8н9ем8 юл ачкан х7к9м8тк8 гомерем буе р8хм8тле булдым, а6а 48рвакыт тугърылык к9рс8ттем. Укучы баларымны да, 9з балаларымны да илебезне6 чын патриотлары итеп т8рбиял89г8 барлык к7чемне салдым.
Ф8рв8зов К8бир Ф8рв8з улы (1937- 42, 1946-55)
Озын, катлаулы тормыш юлы 9ттек. К9п авырлыклар к9рдем, барын да 3и6еп чыктык. Гомерем буе намус сакладым, шу6а к9р8дер Б7ек Ватан сугышы башланып мине фронтка алмый торуларына гарьл8ндем, кимсендем...
Сугыштан да ис8н кайттым, насыйп булгач. Б7тен ниятл8рем д8 тормышка ашты, 7метл8рем акланды. Язмышыма бик-бик р8хм8тлемен.
Садыйкова Т8зкир8 Галим кызы (1942-1944)
З848р усал апа иде, - дип исл8рен8 т7шер8 аны тере ша4итл8р.
Шулай булгандыр инде, л8кин каты кул заманында бу р8вешле усаллык 48ръяклап хупланылып килг8н. Кичерелг8н тормышы, яш89 шартлары аны усал булырга м83б9р итк8н, к9р8сен.
Т8зкир8 апа бик яшьл8й ятим кала. (ксез бала к7нк9реше, бигр8к т8 ул яш8г8н авыр елларда, коточкыч булган, 8лб8тт8.
Н8къ шундый 9ксез балалардан, ярлы тормыш кичер9чел8рд8н колхоз р8исл8ре 9стереп чыгарганнар. Еш очракта алардан, бел8 торып, карачкы ясаганнар сыман тоела. Хатын-кызны6 авыл ху3алыгында р8ис булуы нинди к7ч, них8тле ихтияр т8лап итк8н. Искиткеч!
Шу6а карамастан, к9зл8ренд8ге боз кыйпылчыклары эрерг8 ген8 тора т7сле. Балалар укысын, кеше булсын, дип ул 9зене6 сугыш елларындагы булыр-булмас акчасына да, уку кир8к-яракларын алу м7мкинлеге таба белг8н.
Валишин Гаян Г. (1944-1946)
Нахаклардан да авыр н8рс8 юк бит ул бу д7ньяда. Сугышка тел8п, чын к96елд8н туган илемне сакларга, аны фашистлардан азат итерг8 дип китк8н идем, л8кин туган 3ирем8 ка48рл8неп кайтырга туры килде. ;ичберкемг8 9пк8 тотмыйм, беркемне д8 гаепл8мим, заманы шундый булды бит аны6 - 4ич т8 без тел8г8нч8 булмады.
Т8н газаплары, дошман тарафыннан к9рг8н 38берл89л8р, 9з иле6д8, 9з х7к9м8те6н8н к9релг8нн8ре бел8н чагыштырганда берниг8 д8 тормый ик8н. Гомер ничек т8 9тте, л8кин нахакка р8н3ет9л8рне дошманыма да тел8мим.
Д89л8тшин Марс Ш8йхелимам улы (1953-1955)
М.Д89л8тшин, авылдашлары 48м коллегалары тарафыннан, 9т8 зыялы кеше дип билгел8н8. Тарихчы, и3атчы - шигырьл8р и3ат итк8н ш8хес. Тарих бел8н филологияне, башлыча, аерырга ярамый да ул, ч7нки тел-8д8бият 9зг8реше турыдан-туры тарих агышы, тарих 7чен м74им булган зур вакыйгалар бел8н билгел8н8, 8 тарихка, 8д8биятсыз, коры саннарга 8верелеп кит9 куркынычы яный.
Зыялылыкка д8гъв8 ит9чел8рне икег8 б9леп карау зарур. Аларны6 шактый зур 7лешене6, к9пчелегене6, 8хлакка буйсынып, белемг8 омтылуы тышкы факторларга б8йле. Монда ч8м, 9з-9зе68 карата ышаныч к9п н8рс8не х8л ит9ч8н була. Мондый кешел8р бик ныкышмалы, куелган максатларына ирешк8н м8лд8 зур фидакарьлек к9рс8терг8 с8л8тле булучан. Зыялыларны6 икенче т7ре, болары бик сир8к очрый, эчке табигате бел8н 9к б9л8к-д8р838л8рд8н 7стенр8к була. Андыйларны6 югары 8хлаклы булуы да, белемг8 омтылуы да, сулыш алу 48м ризык 3ыюга б8р8б8р д8р838сенд8 к9т8рел8. Бу типтагы ад8мн8рне6 к96ел д7ньясы шулай корылган ки, алар башкача яши алмый да. Ми6а калса, гарьч8 9зем к9рм8с8м д8, М.Д89л8тшин икенче т7р зыялылыкка ия булган, сир8к туа торган ад8ми зат.
Исаев Мидх8т Яхъя улы (1955-19)
М.Исаев м8кт8п бел8н 3ит8клек итк8нд8 балаларны чын хезм8т кешел8ре итеп т8рбиял89 к7н кадагы булып торган. Шу6а к9р8 8леге директор м8кт8п “х8теренд8” ху3а-директор булып калган. Ул 48рвакыт эш кораллары булдыруны кайгырткан.
Шуннан тыш бу заман м8кт8п бакчасыны6 ш8б8еп кит9е бел8н д8 билгеле. И6 якын, ышанычлы ярьд8мчесе булып хезм8тт8шл8ре исенд8, директор хатыны була белг8н кеше, Камил8 Чанышева, уелып калган.
Мурасов Камил Галл8м улы (1960-1961)
Музыкант 48м биюче булуым булышлык итте
Каръяуды м8кт8бе директоры булып кил9ем М.Я.Исаев абыйны6 Им8нлекулга кайтып кит9е бел8н б8йле.
М8кт8п ул вакытта 7ч8р б9лм8ле ике агач бинада урнашкан иде. Балалар Чишм8-Караннан, Чиялекулдан, Т9б8н Каръяудыдан й7реп укыйлар иде. ?ч ай эченд8 м8кт8п каршысындагы ике б9лм8ле интернат бинасын (агачтан) т7зеп кердек. “Волга” колхозыны6 председателе Хафизов Ха3гали, авыл советы председателе Ф8рв8зов абыйлар ярд8ме д8 тиг8ндер, м7гаен.
Укытучылардан башлангыч классларда Усманова З89л8 апа, Ф8рхетдинов Рифне6 тормыш ипт8ше (исемен х8терл8мим) укыталар иде. Математика, физика ф8нн8рен и6 7лк8н укытучы Рамазанов Гыймран абый укытты. Ул 48ръяклап та минем остазым, у6 кулым булды, ч7нки ул вакытта завуч та, организатор да, пионервожатый да юк иде. Мин октябрь аенда (1960 ел) Чакмагыш халык биюл8ре ансамбле составында М8ск89д8 Кремль сараенда СССРны6 Верховный Советы депутатлары алдында концертта катнашып кайттым. Кайткач балалар алдында, ата-аналар алдында да чыгышлар ясап, кич8л8р оештырдык 8ле. Бу эшт8 бигр8к т8 татар теле укытучысы Усманова Дин8, тарих укытучысы Янбирдин ипт8шл8р ярд8м итте.
Бу чорда Я6а Каръяуды м8кт8бе районда йорт куяннары 9рчет9 бел8н билгеле иде. Ул эшл8р бел8н биология 48м зоология укытучысы ипт8ш Ш8в8лиева ш7гыльл8нде. Хезм8т, физкультура укытучысы булып Мостафин ипт8ш эшл8де.
Ел д8веренд8 т7рле предмет кич8л8ре, тарихи даталарга карата б8йр8м кич8л8ре оештыра идек. Монда минем 9земне6 баянда уйнавым, биерг8 7йр8т9ем укучыларны оештырганда булышлык итте. Укытучылар, библиотека, клуб эшчел8ре бел8н берлект8 Ф.Бурнашның “Яшь й7р8кл8р” пьесасын с8хн8л8штердек. Аны 7ч авылда – Я6а Каръяуды, Т9б8н Каръяуды, Я6а Бирде клубларында куйдык. *йтерг8 кир8к, аны халык бик яратып карады.
Камалова Фин8 (1963-1965)
Бу туташ зур таза г89д8се бел8н аерылып торган. Бик 9зенч8лекле киенеп й7рег8н. Заманы 7чен затлы саналган ак фетрдан тегелг8н итек, каракуль якалы пальто...
Фина апа Камалова заманында м8кт8пне6 пионер дружинасы Чехословакия герое Ян Налепка исемен алган. Шу6а нисб8тле, Каръяуды пионерлары Чехословакия пионерлары тагып й7рег8н значоклар 48м галстуклар бел8н т8эмин ител8. Шул ил балалары бел8н Каръяуды балалары хат алышкан. Хатны, гад8тт8, пионер линейкаларында укый торган булганнар.
*юпов М8хм9т Насыйр улы (1965-1968)
*юпов М8хм9т Насыйр улы директор буларак, бик т8лапчан, тир8н белемле, югары культуралы, 9т8 д8 гадел, тырыш кеше булып танылды. (зенд8ге шул сыйфатларны башкаларда к9рерг8 тел8де, шуны6 7чен барлык к7чен салды.
Укытучылар арасында к7нчеллек, бер-берен к9р8лм89 кебек ямьсез к9ренешл8р бетерелде. Алар урынына 48рвакыт белемг8 омтылу, бер-бере68 х7рм8т к9рс8т9, тыйнаклык, 3ыйнаклык кебек сыйфатлар нык се6дерелде. М8кт8пт8 я6а заман укытучысы формалашты, диярг8 м7мкин.
М8кт8пт8 ныклап алып спорт бел8н мавыгып кит9л8р д8 *юпов чорына туры кил8дер, м7гаен.
Х8ния Батраева
Йосыпов *нф8л Садретдин улы (1968-1971)
Мин директор булып килг8нд8...
Тайняш м8кт8бенд8 завуч булып эшл8г8н 3иремн8н 1968-нче елда Я6а Каръяуды сигезъеллык м8кт8бен8 директор булып килерг8 туры килде. С8б8бе шунда ки, ми6а кад8р булган директор, Аюпов М8хм9тне “Авангард” колхозына партком секретаре итеп алганнар. Директор вазифасын, вакытлыча гына, Мусина Х8ния башкарып кил8 иде.
М8кт8п ике агач бинада урнашкан, утын бел8н 3ылытыла, шартлар начар. Ел саен Бакалы урманына барып икеш8р делянка кистек. Интернат та агач бинада. Делянканы укытучылар, техничкалар, 7-8-нче класс укучылары бел8н берг8 кистек. М8кт8пне6 бер иске ГАЗ-51 машинасы бар иде, шуны6 бел8н техничкалар 38й буена эшл8п утынны ташып бетер8 яза идел8р. Ат караучы Да9л8тшин Маскут мотопила бел8н эшл8де. Завхоз Ш8рипов Барый машина бел8н ташыды. Со6рак аны Агадуллин Р8ис, Шаяхм8т Латыповлар алыштырды. Х8зер шушы, санап китк8нн8рд8н, икесе ген8 ис8н (К8тиб8, З8бир8).
Мин килг8нд8 я6а м8кт8пне6 фундаменты салынган иде инде. ?ч ел директор булу д8веренд8 шул ГАЗ-51 машинасы бел8н материал ташырга туры килде, Уфадан, Октябрьскийдан, М8л8везд8н, Ст8рлетамактан (кирпеч, перемычкалар, калай 4.б.). ?ч ел эшл8г8нн8н со6 мине сельсовет председателе итеп сайладылар, Нургалиев *мин урынына. Колхоз председателе Ф8хретдинов, партком секретаре Х8м8диев Мидхат иде ул заманда. Директор булып №8м8й авылы егете Васиков Камил килде. Ф8хретдинов Риф колхоз председателенн8н бушатылгач, мин я6адан м8кт8пт8 завуч булып эшл8дем, 1993-нче елда хаклы ялга чыктым.
Мин директор булып килг8нд8, м8кт8п сигезъеллык булса да, укучылар к9п иде (200д8н артык). 5-8-нче класслар бары да икеш8р иде. Укытучылар саны да егермег8 якын. Бик к7чле, зур стажлы, югары белемле укытучылар иде алар.
Васиков Камил Х8би улы (1973-1975)
Бу директорны6 8леге вазифага алынуы м8кт8пне6 урта белем бир9 уку йорты булып 3итеш9е бел8н бер 9к м8лг8 туры кил8. Бу заманда анда берд8н-бер баянист булган - ул да булса - м8кт8п директоры Камил Васиков. Директор абыйлары гармун уйнаган к7йг8 3ырлаучы кечкен8 8ртистл8рне6 горурлыгы турында Васиковны6 х8л8л 3ефете Розалия язып узган.
Чыныннан да, бу директор заманында м8кт8п тарихы спорт, с8нгать 9сеше бел8н билгел8н8. Шуны исбат итк8нд8й, бу ад8м 9зе д8 8ле булса шигырьл8р язгалый.
Арсланова Лира Тимергали кызы (1975-1977)
№аны-т8не бел8н укыту эшен8, укучыларына бирелг8н була. Укытучылык хезм8тене6 фанаты, диярг8 була аны. М8кт8пт8н, гом9м8н, кайтып кит8 белм8г8н. Гарьч8 бик ерак яш8м8с8 д8, каты-коты ашап к7нен тулысы бел8н шунда 9тк8рг8н. Хезм8т ф8нен укыту нигезл8ре аны6 заманында р8смил8штерелг8н. Я6а уку ысулларына зур игътибар бирг8н, атна саен методик укулар 9тк8р9 аны6 заманына хас к9ренеш.
Мин а6а бер махер башлык алып кайттым ш848рд8н, дип с7йли Х8ния апа Батраева. Ул искереп бетте, я6аны аларга кир8к. *йд8, калага, берг8 сайлап алырбыз, дим.
Юк инде. Кукраеп шуны киеп утырды, - эш кала бит, - дип 3аваплый иде.
Калагаев Николай Р8фил улы (1977-1981)
Мин эшл8г8н елларда
Ел саен 400-500 кубометр утын 8зерли идек. ?ч т7ркемг8 б9ленеп, алар бел8н Усманов М., Нургалиев Т., Кунафин А. яис8 Янбирдин *. абый 3ит8клек ит8 иде. Беренчелекне 48рвакыт М7д8рис абый т7ркеме бил8п килде.
Шул утынны, 38й буена м8кт8пне6 техничкалары м8кт8п машинасы бел8н ташыйлар, укытучыларга да шуннан 7леш чыгаралар. Х8зер уйлап-уйлап утырам да, бу апалар хезм8те батырлыкка ти6 булган ик8н, диг8н н8ти38г8 кил8м.
Интерната, ул вакытта, нибары 110 бала яш8с8 д8, нишл8птер ашарга бик к9п акча б9ленде. Б9ленг8н акчаны тотып бетерм8с86 ачулана идел8р. Акча 9зл8штер9 максатында балаларга к7н д8 шоколад ашаттык.
М8кт8п бик салкын булды шул, берничек т8 3ылы тормады. Аптырагач, «Ленинградская» диг8н 3ылыту системасын эшл8теп карадым. М7леков Р8фил, Корбанов ?лф8т нибары бер атна эченд8 системаны тулысынча 9зг8рттел8р, м8кт8п барыбер 3ылына алмады. Трубалар сазлыкта ятканга к9р8дер инде. №8й буена котельнаяга к9мер ташып та, 3ылыга туеп булмады. М8кт8п 3ылытуга елына 200 тонна к9мер кит8 иде.
PS. Коля абыйны6 чыны-уены 9зара тыгыз 9релеп кил8. Гом9м8н д8, бик шаян, уен с9з с7йл89ч8н кеше ул. А6а хас булган драма 8ртисте с8л8те 9зен к9рс8терг8 48рчак омтылып тора, ахрысы. (зе бик ачык, ки6 к96елле ад8м, чын педагог.
Н.Калагаев 48рчак ярд8мг8 килерг8 8зер торган зур й7р8кле, берт7рле эшт8н д8 тартынмый торган кеше буларак та билгеле, бу хакта аны6 яш89 р8веше д8, гаил8 тормышы да, 47н8ри эшч8нлеге д8 48рдаим с7йл8п тора.
Х8йруллин Ришат Мидх8т улы (1982-1983)
Б7ре педагогия институтын т8мамлаганнан со6 Чакмагышта “Пионерлар йорты”нда, м8кт8пл8рд8 эшли. М8кт8пне ул 3ит8кл8г8н заманда т7зелеш эшл8ре я6артылып, 3анландырылып 3иб8рел8.
Коллегалары 48м укучылары аны “звоноклар 7лк8се”нд8 я6алык керт9че буларак х8терли. Т8рбия эшл8ре буенча завучны чакыртмакчы булса, звонокка ике тапкыр баскан, уку-укыту буенча урынбасарын кир8ксенс8, бер тапкыр гына баса торган булган.
Ачык, с9зч8н ад8м, дил8р аны. *ле Чакмагышта яши 48м эшли.
Ф8йр9зов Р8с9л Гата улы (1983-2006)
И6 озак эшл8г8н директор
Файрузов Р8с9л Гата улы Я6а Каръяуды урта м8кт8бенд8 22 ел буена директорлык вазифасын башкарды. Шул вакыт аралыгында 9зен оста оештыручы, тал8пч8н 3ит8кче 48м алдан к9р8 бел9ч8н ху3а итеп танытты.
Кыска гына вакыт арасында ике катлы м8кт8п бинасы т7зелде, колхоз 3ит8кчелеге бел8н тыгыз б8йл8неш урнаштырылды. Шу6а 3авап й7зенд8й, м8кт8п коллективы ел саен “Волга“ колхозына шик8р ч7гендере 9стереште.
Р.Г. Ф8йрузов 3ит8кчелегенд8 м8кт8пт8 евроремонт 9тк8релде, класслар тиешле ким8лд8 3и4азланылды. М8кт8бебезне6 зур у6ышлар яулавы, т7рле конкурсларда 3и69е, республика 48м Русия к9л8менд8 танылуы н8къ шушы елларга туры кил8.
8-нче сыйныфны т8мамлаган 38йне (1983) «Я6а директор килг8н», диг8н х8б8рг8 инде беребез д8 аптырамады. Со6гы бернич8 елда 48р я6а уку елын я6а директор бел8н башлап 3иб8р9 гад8ти х8лг8 8йл8неп бетк8н иде. Л8кин с7енечне6 монысы озайлы куанычлардан булып чыкты. Директор вазифасына килг8н Р.Г. Ф8йрузов безне6 м8кт8пк8 чын-чынлап хезм8т ит8рг8 килг8н ик8н. Ул, башта, безне6 яраткан укучыбыз булса, институт т8мамлап укытучы 47н8рен 9зл8штереп, туган м8кт8бенд8 эш башлап кит9е бел8н, остазыма, х7рм8тле коллегама 8йл8нде. (з эшен8 3анын бирг8н оста 3ит8кче кулы астында эшл8п кит9 безне6 7чен 9зе бер м8рт8б8г8 8йл8нде. *йтерг8 кир8к, Р.Ф8йрузов коллективка бик 3айлы кереп китте, ч7нки ул яшь укытучыларга м7мкин булган кад8р барлык шартларны тудырырга тырышты.
Р8с9л Гата улы турында 48р укытучыбыз да эчке 3ылылык, ихтирам 48м горурлык бел8н бик к9п с7йли алыр иде. Тир8н белемле, игътибарлы, ачык к96елле, шаян с9зле укытучы булып, шул ук вакытны 3итди, тал8пч8н 3ит8кче булуы бел8н х7рм8т казанды ул.
Я6а 3ит8кчебез башта б7тен энергиясен м8кт8пне6 матди базасын ныгытуга юн8лдерде. М8кт8пне яхшы техник чаралар бел8н 3и4азлады 48м, уку кабинетларын к9рг8зм8 материаллары бел8н т8эмин итте. Шуннан мебель, музыка кораллары алынды, с8хн8 костюмнары тектерелде. Директор шулай ук, укыту-т8рбия эшене6 сыйфатын яхшыртуга нык игътибар бирде, бу юн8лешт8 ул 9зе д8 к9п тир т9кте, укытучылардан да к9пне тал8п итте.
Р.Ф8йрузов эшч8нлеге укытучылар 48м укучылар коллективына у6ай н8ти38л8р китерде - м8кт8пне6 укыту-т8рбия эше 48м башка эш т7рл8ре елдан ел яхшыра барды, ч7нки 3ит8кчебез 48р эшне, алдынгы т83риб8 казанышларын ки6 файдаланып, ф8нни нигезд8 оештырды. М8кт8п районда 48м республика к9л8менд8 9тк8релг8н т7рле ярыш-конкурсларда, олимпиадаларда призлы урыннар яулап килде, югары уку йортларына кер9чел8р саны артты, укытучылар югары категориял8рг8, исемн8рг8 т8къдим ителде. Алар у6ышларында тынгысыз, остазлары 7леше д8 зур.
Хезм8тен8 к9р8 – х7рм8те, ди халык м8кале... Р. Г. Ф8йрузовны6 н8ти38ле эшч8нлеге х7к9м8тебез тарафыннын да зур ба4аланды. А6а республикабызны6 атказанган укытучысы диг8н мактаулы исем бирелде. Бар гомерен балалар т8рбиял89г8 багышлаган с8л8тле педагог, оста оештыручы Р8с9л Файрузов, 48ръяклап та х7рм8тк8 лаек ш8хес.
Л8йс8н Закирова