С. М. Усманов 8д8би редактор 48м

Вид материала

Документы

Содержание Башкортстанны6 аказанган укытучысы“исеме бирел9 х7рм8тен8

Подобный материал:

• В. В. Усманов Заведующий редакцией П. В. Алесов Редактор Т. П. Ульянова Художественный, 3113.66kb.
• Серия «Мастера психологии» Главный редактор Заведующий редакцией Ведущий редактор Литературный, 6744.57kb.
• Алина Владимировна Арбузова, 87.12kb.
• Управління освіти І науки Запорізької облдержадміністрації Комунальний заклад, 2365.04kb.
• Уолтер Лорд. Последняя ночь "Титаника", 2595kb.
• Автор: Дуквина Татьяна, 52.71kb.
• Текстовый редактор. Работа с текстом Текстовый редактор (ТР), 62.2kb.
• Выпускающий редактор В. Земских Редактор Н. Федорова Художественный редактор Р. Яцко, 6293.22kb.
• 4-5 38—41 Методическая газета для педагогов-психологов. Выходит 2 раза в месяц Учредитель, 534.94kb.
• А. Н. Шмырев Редактор А. А. Освенская Технический редактор А. И. Казаков Художественный, 1466.83kb.

Багышлау

“^ Башкортстанны6 аказанган укытучысы“исеме бирел9 х7рм8тен8

Каръяуды урта м8кт8бе

Нил8р ген8 к9рм8г8н.

М8кт8бем8 кемн8р ген8

Директор булып килм8г8н.

Р8с9л Гатович Ф8йрузов

Озакка килг8н кеше.

Бу турыда с7йл8п тора

Башкарган 48рбер эше.

Б9ген м8кт8п к7леп тора,

К7нл8шс86 - к7нл8шерлек.

Заллар, класс б9лм8л8ре

О3махка ти6л8шерлек.

М8кт8пл8рд8 ч8й д8 булмый.

* безд8 – ит кал3асы.

Колхоз бел8н эшл8р шулай

;8рчак к7йле булсачы!

Римма Гайнанова


PS. Р8с9л Гата улын Каръяуды м8кт8бе укытучылары аеруча якын к9р8. Берд8н ул - и6 озак эшл89че директор, икенчед8н ул - 48ръяклап та замана баласы, ч7нки 48р килеп туган, кайчак тумаганнарын да тудырыптыр, форсат бел8н оста куллана белг8н. М8кт8пне6 матди базасын да шактый ныгыткан, рухи 9сеш9 ягын да к9з у6ыннан т7шерм8г8н. Н8ти38д8, коллегаларыны6 чиксез ихтирам-х7рм8тен яулаган.


С8етова Алия Фаил кызы

М8кт8пне6 8леге директоры да, яшь булуына карамастан, 9зенн8н элек эшл8п китк8н коллегаларыннан калыша торган ханым т9гел. Ул инде, чын м8гън8д8, ил Анасы булуга ишар8 итеп эшли. Ил анасы булуы 48р бала бел8н чын к96елд8н кызыксына бел9ен8 б8йле. К9п балалы ана сыман ул 48р бала у6ышына шатлана, аны6 48р кылыгына игътибар бир8.

Д8рес 9тк8рг8нд8, математика укытучысы булса да, балалар бел8н м7н8с8б8тен коры мантыйкка гына корып алып бармый, 3итдилекне к96ел йомшаклыгы бел8н 9р8 бел8. Гом9м8н алганда, ул да 9з т7б8ге, 9з м8кт8бе 3ирлегенд8 9сеп чыккан, халык педагогикасын яшьт8н 9к к96елен8 се6дерг8н ш8хесл8рне6 берсе.


М8кт8пне6 б9генгесе - кил8ч8к нигезе


Традицион к9зъаллауда д7ньяны бер б7тен, дип карау гад8тк8 кереп китк8н. Бу система яссылыгында кешене6 табигать баласы булуыннан тыш, и6 9сешк8н 3ан иясе булуына ышанабыз. Б8лки, д7ресе д8 шулдыр, л8кин икенчер8к яссылыктан чыгып караганда, кешене 9семлекл8р, м8с8л8н, агачлар, яис8 38нлекл8р, б738кл8р д7ньясы бел8н чагыштырып, х8тта аларны кешелек д7ньясына параллель куеп карап булыр иде. Безне6ч8, шулай итк8нд8 кеше табигатен тагын да тир8нр8к а6лау м7мкинлеге туачак. Бакса6 чыныннан да шулай бит, тышкы карашка ук хайван-3анварларда, агач-куакларда кешег8 хас булган чалымнар ш8йл8н8.

Игътибаррак караса6 агачлар арасында бик п7хт8л8ре д8, шапшаграклары да, х8тта исерекл8ре д8 бар. Ки6 к96еллел8ре, тир8-якка ачык й7з бел8н багып, мин сезг8 ярд8мг8 килерг8 48рчак 8зермен, дип торган сыманнары, 48м, киресенч8, мен8 эл8герсе6 8ле ми6а, к9рс8термен 8ле мин си6а, дип торган сыманнары да бар кебек. Мен8 монысы фетн8че, булса кир8к. Ботакларын ил8мсез сузып, электр тимерчыбыгына таянып тора. Нишл8ве6 бу, х8ерсез!? Х8зер ток суга бит 9зе6не!

М86ге какшамастай булып х7кем с7рг8н СССР таркалып, илд8 9зг8ртеп кору заманы башланып кит9 бел8н кешелек д7ньясы тагын да ныграк агачлар д7ньясына охшый т7ш8. Б8йд8н ычкындырылган этт8й, халык к96еленд8 3итмеш ел буена пыскып яткырылган яшерен уй-ниятл8р, хыял-тел8кл8р агачларны6 язгы сутларыдай ургылып чыгарга ашыкты.

Бу еллар с8яси фиркаларны6 ифрат иш8еп кит9е бел8н егерменче гасыр башына охшаш. Шул нигезд8 м8д8ни юн8лешл8р д8 т7рлел8неп кит8. Совет чорындагы берд8н-бер коммунистик партия идар8сенд8 9сешк8н социалистик реализм концепциясы нигезенд8ге берд8м совет м8д8ниятен8 к9некк8н кешел8рне6 бик к9бесе каушап-югалып кала, х8тта рухи кыйбласын 3уеп т8мам юлдан язган б8нд8л8р д8 байтак була 8леге елларда.

Шул нисб8тт8н, илебезне6 со6гы генсегын М.Горбачевны с9г9чел8р сафлары к7нн8н-к7н арта барды. Аны ил 3имер9че, д7нья бутаучы д8р838сен8 т7шердел8р, л8кин М.Горбачев берни д8 эшли алмас иде, 8г8р илд8ге с8яси 48м и3тимагый шартлар мо6а м7мкинлек тудырмаган булса. Тарихи ш8хес, тарихи аренага, тиешле шартлар 7лгерг8ч кен8 чыга. Элегр8к килеп чыккан очракта да аны6 бу эше, 4ичшиксез, пешм8с иде.

;8р яманга бер яхшы, - ди халык м8кале. Бер89л8р юкка чыккан Советлар Союзын сагынып кайнар яшь т9кс8, б8гъзел8ре моны6 бел8н оста куллана белдел8р. Кемдер кыска гына вакыт эченд8 искит8рлек р8вешт8 баеп китте, кайберл8ре мо6арчы ача алмаган с8л8тл8рен ачу м7мкинлеген тапты.

Н8къ шушы елларда халык 9зене6 табигый х8лен8 кайтырга ашыкты. Табигыйлек ис8, алда с7йл8неп китк8нч8, 9з-9зе6не табигать баласы, дип хис ит9. Билгеле ки, табигать баласы ата-бабадан мирас итеп калдырылган туган теленд8, борынгылык т7пкеленн8н килг8н гореф-гад8тл8рг8 нигезл8нг8н м8д8ниятк8 таянып яш8рг8-9сешерг8 тиеш була.

Н8къ шушы яссылыкта Каръяудыда да, гом9м илд8ге кебек, х8р8к8т башлана. Шул шаукым астында музей ачу идеясы туа, 9сеш8, тормышка ашырыла. Каръяуды м8кт8бе алып барган к9пкырлы эшч8нлек я6ачарак юн8леш ала, л8кин элегр8к тупланган т83риб8 я6а эшт8 д8 ки6 кулланыш таба.


Без д8вамлы бу 3ирд8

Сикс8ненче еллар азагында пионер оешмасы 9зг8реш-я6арышлар кичер8 башлады. Югыйс8, ул 9зене6 эшч8нлеген беркайчан да туктатмады. Бу елларда пионер оешмасы авылыбызны6 9з батыры - кыю разведчик–партизан З8к8рия Нурлыгаянов исемен й7рет8 башлый. Журналист Вил Казыханов данлыклы авылдашыбыз турында язып чыгуы бел8н без д8 эзл8н9 эшл8рен бу 7лк8г8 д8 юн8лдереп 3иб8рдек. З8к8рия туганнары бел8н элемт8г8 кердек, хатлар алыштык. Легендага ти6 батырлык к9рс8тк8н якташыбыз Псков якларында 48лак була. З8к8рия бел8н сугышкан, М8ск89д8 яш8г8н Н89м8н Бигилдин 1978-нче елны6 38енд8 авылга килг8н иде, к7р8шт8ш дусыны6 авылдашлары 48м туганнары бел8н очрашып китк8н иде.

1990-нчы елдан пионер оешмасы “Шатлык” исеме астында Башкортстан пионерлары берл8шм8сен8 керде. Тергезелг8н оешма атрибутик билгел8рен, галстук-значокларын, 9зг8ртс8 д8, пионерларны6 матур традициял8ре шул килеш сакланды, элект8н алып барылган эшл8рне я6ача д8вам иттек. Искесенн8н аермалы эшл8рен - авыл тарихын яза башлауны, музей ачу нияте туу бел8н билгел8п була. Билгеле ки, музей экспонатсыз булмый, а6а материал 3ыю максаты бел8н авылларга экспедициял8р оештырып бертекл8п авыл тарихына кагылышлы м8гъл9мат 3ыйдык.

№ыр-бию, милли уен 9рн8кл8ре шактый к9п булып китте, аларны с8хн8л8штер9 х838те туды. Шулай итеп “Эн3ек8й” фольклор т7ркеме барлыкка килде. Музей т7з9д8 48м аны6 эшч8нлеген оештыруда тарих ф8нн8ре кандидаты Ф. Ш. Абсаликова ярд8м итте.

Авыл тарихы я6а м8гъл9матлар бел8н тулылана барды. Ш8ж8р8л8р т7зелде. Шулай итеп без 1994-нче елда “Чит8н” б8йр8мен 9тк8р9г8 8зер идек. Бу б8йр8м ике к7н буена д8вам итеп, телевизордан “Х8зин8“ и3ат берл8шм8се тарафыннан к9рс8телде. Уфа Археология музее, Абсаликова Ф.Ш 3ит8клеге астында, безне6 якларга экспедиция оештырып, 1995-нче елда монда эзл8н9 эшл8ре алып барылды. Атна буена барган экспедицияд8, халык авыз и3атыннан 9рн8кл8р - 3ырлар, биюл8р, уеннар, тарихи магъл9матлар 3ыелды. Видеога т7шерелде, язмалар ясалды. Авыл халкы, балалар бел8н берлект8 “Мирас“ исеме астында “№ыен“ б8йр8мен 9тк8рде. ?лк8н буын кешел8ре х8тер сандыклары т7пкеленд8 яткан серл8рен балаларга мул 7л8ште.

Музей 9зене6 эшч8нлеген ки6 38елдерде. Эзл8н9л8р алып баруны д8вам итте, т7рле очрашулар оештырды, конкурсларда катнашты. Башкортстанны6 9з ирке бел8н Русия д89л8тен8 кушылуына  450 ел тулуга багышланган, республика к9л8менд8 9тк8релг8н, музейлар конкурсында катнашып, эзл8н9 эшл8ре номинациясенд8 3и69че булып, диплом алып кайттык.

Я6арак музейга унбиш ел тулу у6аеннан, авылыбызны6 данлыклы кешел8рен чакырып “Музей б8йр8ме” 9тк8рдек. Килг8н кунаклар м8кт8п музеены6 бай булуына, укучыларны патриотик рухта т8рбиял89 7чен шартлар булдыруга сокланып, р8хм8тл8р 8йтеп киттел8р.

«Эн3ек8й»ебез д8 сынатмады - районда гына т9гел, республика к9л8мен8 д8 чыкты. Фольклор т7ркемене6 и6 беренче карлыгачлары, б9генге к7нд8 шушы м8кт8п укытучылары - Х. Абдулманов 48м В. Калагаев, З8ки В8лиди исеменд8ге китапх8над8 эшл89че - И. Агадуллина, укытучылар белемен к9т8р9 институтында эшл89че - Ф. М7галлимова⁵⁴ булды. Оста итеп курайда, кубызда уйнап, эздереп биег8не 7чен Владислав Калагаев «Артек»ка юллама бел8н б9л8кл8нде.

*леге укучылар авыл тарихын язуда да катнашты. «Чит8н», «№ыен» б8йр8мн8рен оештыруда бик к9п ярд8м иттел8р. «Эн3ек8й» республика к9л8менд8 9тк8релг8н «Яшь фольклорчылар, этнографчылар 48м крайны 7йр8н9чел8р» слетларында катнашу б8хетен8 д8 иреште. Безне6 т7ркем 48р елда да призлы урыннар яулап, 1995-нче елда лауреат исемен8 лаек булып кайтты.

«Туган ил юллары бел8н» (Дорогами Отечества), дип аталган конференцияд8 безне6 и3ади 48м эзл8н9 эшл8ребез, 2002-нче елда Уфада да югары б8ял8нде. Т8къдим ителг8н эшл8рне яклап Ф8йрузова Анжела 48м Гайнанова Лилия лауреат исемен8 лаек булдылар. Калагаева Индира бел8н С8етова Эльвира икенче урын алып кайттылар. Туган якка багышланган видео 48м фото материаллар да и6 яхшылар ис8бен8 керде.

«Туган ягым - Башкортстан», дип аталган викторинада безне6 эзл8н9 эшл8р н8ти38се, 2000 - 2002-нче елларда р8тт8н, 3и69че булып килде.

Халык традициял8рен саклау буенча да зур эшл8р алып барыла. Бик борынгы заманнардан килг8н «Карга боткасы», «Н89р9з», «Сабантуй» б8йр8мн8рен ел саен 9тк8р8без. 2001-нче елда «Эн3ек8й» Октябрьский ш848рен8 барып республика к9л8менд8 9тк8релг8н, «Йолдызлы юл» фестиваленд8 «Карга боткасы»н с8хн8д8 к9рс8теп лауреат исемен алды.

2007-нче елда Икенче республика курайчылар съезды делегаты В.Калагаев «Эн3ек8й» т7ркеменд8 курайчылар 48м кубызчылар т7ркемч8сен оештырды. Аларны6 чыгышларын 48р 3ирд8 яратып кабул ит8л8р.

Пионер оешмасыны6 театр т7ркеме да игътибарга лаек. Ул инде 1987-нче елдан бирле эшл8п кил8. Беренче спектакль А. Алишны6 «Йолдыз» драмасы буенча куелды. 1993-нче елда Р. Хафизованы6 «Сак-Сок тавышы» спектакле бел8н Уфада театр фестиваленд8 чыгыш ясау б8хетен8 ирештек. Алай гына да т9гел, авыл тарихында беренче тапкыр телевидениене6 «Х8зин8» и3ат берекм8се безне чакырып, спектакльне т7шереп, 7ч м8рт8б8 телевизордан к9рс8тте.

Шул ук елны куелган Р.Каримовны6 «Эдик гаеплеме?» 48м 1998-нче елда с8хн8лештерелг8н Р.Мингалимне6 «Сихерл8нг8н урман» драмалары да телевизордан к9рс8телде. 1995-нче елда №.Т8р3ем8новны6 «Д89 8ни» спектакле бел8н Яшьл8р (з8ге чакыруы буенча театр белгечл8ре алдында чыгыш ясадык. С8нгать институты профессоры Ф8рд9н8 Касим кызы Касимова тарафыннан театр т7ркеме эшч8нлеге югары б8ял8нде.

1996-нчы елда А.*хм8тне6 «Ипт8шл8р бел8н», 1997-нче елда Р.Хафизованы6 «Урман ма3арасы» пьесалары бел8н районда у6ышлы чыгыш ясап, 3и69чел8р булдык. Балалар 7чен 8зерл8нг8н «К838 бел8н сарык» 8кияте д8 у6ышлы башкарылды. 2000-нче елда м8кт8пт8 48р сыйныф тарафыннан бер8р спектакль 8зерл8п, «Театр язы» фестивален 9тк8рдек. Со6гы елларда Р.Мингалимне6 «Ш9р8лел8р ни атлы?», С.Суринаны6 «Курай» спектакльл8ре районда и6 яхшылар р8тен8 кертелде.

*леге пионерлар совет чоры пионерларыннан аермалы буларак, ирекле тормышта х8р8к8т ит8. ?лк8нн8рне 48м кечкен8л8рне х7рм8т ит8, аларга т7рле яклап ярд8м к9рс8т8. М8кт8пне6 тир8-ягын т8ртипт8 тота, ч8ч8кл8р бел8н бизи. Эшл8рен и3ади эзл8н9л8р кичереп алып бара, с8л8тл8рен 9стер8, ярыш-конкурсларда катнаша. Агитбригадага оешып к7н9з8к м8сь8л8л8рга багышлап чыгышлар ясый, колхоз басуларына чыгып хезм8т салырга да 7лгер8.

Быел 9зем д8, «Туган якны 7йр8н9чел8р» съездында катнашып р8хм8т хаты алып кайттым, республика к9л8менд8 9тк8релг8н м8кт8п музее 3ит8кчел8ре арасындагы конкурста катнашып «Укучыларны6 тикшерен9-эзл8н9 эшл8рен и6 яхшы оештыручы» диг8н номинацияда 3и69че булып диплом бел8н б9л8кл8ндем.

№ырчы егетебез Айгиз Х7с8енов «Чакмагыш тургае»нда беренче урын, зональ конкурста, Благовещенскта икенче урынны бил8де. Эшне ф8кать тиешле д8р838д8ге татар халык костюмы булмавы гына бозды, югыйс8, беренче урын алуга ирешер иде 3ырчыбыз.

Безне6 эш процессы беркайчан туктамый, дис8м, ялгышмамдыр, ч7нки я6а гына без тагын бер эз 3ебен8 тап булдык. Нью-Йорк кешесе, Юлай Шамиоглы, к9ренекле тарихчы-галим профессорны6 8тисе Чакмагыштан, Каръяудыдан ик8н. Аны6 кем ик8нен ачыклыйсы бар. Р. Идрисовны6 «Атна» г8зитенд8 чыккан «Татар яш8г8н 3ирл8р мине 9зен8 тартып тора» диг8н язмасыннан м8гъл9м булган бу х8б8р авылдашларны бик кызыктырды, ч7нки, Ф8йр9з8 *хт8мованы6 тормыш ипт8ше *4д8м х8б8рсез югалганнар р8тенд8. Каръяудылылар 8леге АКШ кешесен шул белемле, чит ил телл8ре бел9че якташларыны6 в8рисе булып чыгуына 7мет ит8л8р.

Калагаева А.М. Башкортстанны6 атказанган м8д8ният хезм8тк8ре, /Вожатый/

Гаил8м - кальгам

Каръяуды м8кт8бене6 й7з ел д8вам итк8н эшч8нлеге д8веренд8 гаил8 д8 48рдаим 9зг8реп кил8. Й7з ел элек яш8г8н гаил8 й7зе, гаил8д8шл8р м7н8с8б8тл8ре, б9генгед8й т9гел инде, 8лб8тт8. Гаил8 9зг8реше шул х8тле 9зен сиздер8 ки, бигр8к т8 кала шартларында, х8тта борынгы заман кешел8рене6 аны к9р9 м7мкинлекл8ре булса, алар аны б7тенл8й танымас идел8р, м7гаен.

Ыруглык-кабил8лек заманын 8йт9 д8 юк, ч7нки узган гасыр башындагы патриархат гад8тл8рг8 корылган гаил8 ул заманнардан бик 9к аерылып бетм8г8н булган. ;8рх8лд8, бернич8 буын туган-тумача, бер ху3алык т8шкил итеп, бер 7йд8 укмашып яш89л8р сир8к к9ренеш булмаган 8ле ул вакытта. Мондый тормыш и3тимагый 48м матди яктан 9зен аклап килг8н - бер-берене6 кан-кард8ше булган кешел8р к9м8кл8шеп эшл8п 48ръяклап та откан. Балалар караулы, 48мм8сене6 д8 тамаклары тук, 7сл8ре б7тен. Боларны авыр табигый шартларда булдырыр 7чен, гаил8не6 аякка баскан 48р 8гъзасы к7не-т7не эшл8г8н. Аларны 48рвакыт т8ртипт8, эшлекле х8лд8 тоту 7чен гаил8 эченд8 иерархияга корылган м7н8с8б8тл8р гам8лд8 булган. Гаил8 башлыгыны6 48р 8мере, х8рби хезм8тт8гед8й, катгый р8вешт8 9т8леп килг8н.

Цивилизация - ф8н-техника 9сешк8н саен кешене6 тормышы 3и6ел8я бара. Каты иерархияне6 д8, бернич8 буынны6 бер кыек астында яш89 х838те д8 юкка чыга. Л8кин гаил8не6 т7п функциясы элеккеч8 кала бир8. Башлыча, гаил8 кешене6 3аны 7чен д8, т8не 7чен д8 кальга вазифасын башкарган.

Совет заманында гаил8 институтлары шактый какшатыла. Совет кешесе и6 т89д8 эшче, х7к9м8т куйган максатларны тормышка ашыручы, шуннан гына ир-хатын, ата-ана булып каралган. (зе 48рвакыт эшт8 булгач баласы да тумыштан ук гомерен ясли-детсадта, м8кт8пне6 озайтылган к7н т7ркеменд8, 38йл8рен пионер лагерьларында 9тк8рг8н. М8кт8пк8 т7ш9 бел8н ул к9м8к эш алымнарына 7йр8телг8н, л8кин борынгы гаил8 коллективыннан аермалы буларак, монда берни д8 аны6 9зенеке булмаган - бары да й8 м8кт8пнеке, й8 илнеке.

Бу шартларда авыл м8кт8бе каланыкына караганда отышлырак х8лд8 калган, ч7нки кечкен7 авыл м8кт8бенд8, гад8тт8, 48ркем д8 уч т7бенд8гед8й к9ренеп тора. М8кт8п эченд8ге м7н8с8б8тл8р д8 гаил8некен8 тартым. Борын замандагы олы гаил8 м7н8с8б8тл8ре х8зер авыл кешесе тарафыннан 9зе бел8н берг8 эшл89чел8рен8 юн8лтел8, ч7нки таныш булмаганнар, б7тенл8й читл8р монда юк ич.

Каръяудыны6 кечкен8 уку йорында бу к9ренеш ярылып ята 48м 48рваыт 9зен бер8р яктан исбатлап тора. Мен8 б9ген шимб8 - балалар бакчасы эшл8ми. Яшь ата-аналар балаларын кем 3ит8кл8п, кем к9т8реп аллы-артлы м8кт8п бинасына кер8. Берм8л ис8пк8 алып караса6, б9ген бу м8кт8п беръюлы ике функция башкара ич. *йтерг8 кир8к, кечкен8 балалар монда тел8п кен8 т9гел, 9з итеп, чын д8р838д8 туган йортына кайткан кебек кил8л8р. Ч7нки монда аларны6 8тисеме, 8нисеме, бик б8хетле бала булса - икесе д8, эшли. Алай гына да т9гел, монда аларны6 апалары-абыйлары укый. Кечкен8л8р м8кт8п ху3алары тарафыннан хуш к96ел бел8н кабул ител8. Алар х8тта, чама бел8н 8лб8тт8, д8рест8 д8 тел8п утыралар. Алар м8кт8п исен, м8кт8п рухын се6дер8л8р. Бу балаларны6 уку м8ле 3итк8ч, аларны6 9зл8рен туган йорттай хуш куллап кабул ит8 торган, бу белем учагын яратуларына шик тумый.

Шулай итеп, м8кт8п 9зе олы гаил8 кыяф8тен алуыннан тыш, монда олы гаил8 эченд8ге кечкен8, р8смил8штерелг8н гаил8л8р д8 бар. Болар икесе д8 укытучы 47н8рен 9зл8штерг8н кешел8рд8н торган гаил8лер. Гад8тт8, м8кт8п ыгы-зыгысына 3игелеп эшл89чел8р. Аларны6 чишм8 башы, б8лки, Ш8кир мулла бел8н Б84ия абыстайдан ук кил8дер.

Каръяудыда совет м8кт8бе барлыкка кил9 бел8н Татьяна 48м Порфирий Кукаревлар, М7д8рис 48м З89л8 Усмановлар гаил8 корып м8кт8п эшч8нлеген8, аны6 г9з8л асылына ифрат к9п к7ч салучылар булган. Алардан со6 Мидх8т Исаев бел8н Камил8 Чанышева укучылар-укытучылар х8терен8 уелып, матур эз калдырып китк8нн8р. Камил 48м Розалия Васиковлар да м8кт8пне матурлап, саллыландырып кит9чел8рд8н була 4.б. *х8т 48м Флюра Кунафиннар да бер-беренн8н башка эшл8рен, тормышларын к9з алдына да китер8 алмый, булса кир8к. Телг8 алынганнардан тыш та, алар байтак 8ле.

Кунафиннар

Атаклы укытучы алар. Б7тен н8селл8ре бел8н белемле, зыялы н8сел, диг8н даннары бар. Шулай ук, аларны и6 к9п китап укучы, и6 китаплы гаил8, дип т8 бел8л8р.

Белемг8 омтылу, китап ярату, китап туплау кебек билге-сыйфатлар татарга борын-борыннан, буын-буыннан к9чеп килг8н хас сыйфатларны6 берсе. Балалары да 9зл8рен8 охшап белем юлыннан тайпылмый кил8, югарылыкка омтыла.

Халкыбызга хас булган сыйфатларны6 тагын берсе - олыларга карата ихтирам-х7рм8т к9рс8т9. *леге сыйфат та бу гаил8г8 хас. Авылдашлары с9зе буенча, Флюр8 Кунафина 9т8 д8 тыйнак, яклауга мохта3 булган карт 48м гарип-гар8б8л8рг8 карата ш8фкатьле булуы бел8н аерылып тора. Бианасын, биатасын т8рбиял8г8н - кайнар ашын да, 3ылы с9зен д8 мул 7л8шк8н ул, со6гы к7нн8рен8 х8тле карап со6гы йортларына озаткан да.

Ни ч8чс86 - шуны урырсы6, ди халык м8кале. Мондый гаил8д8 картлык к7не68, б8лаг8 очраган чакта, а6лауга, й7р8к 3ылысына 7мет бар, 8лб8тт8.

Коточкыч зур кайгы кичер9л8рен8 карамастан, алар бирешм8ск8 тырыша. Кайгылардан башы6 3уйма, шатлыгы6нан тилерм8, ди халкыбыз. Авыр сынауларны кешелек сыйфатын югалтмыйча 9тк8р8 бел9 9зе д8 зур м8рт8б8дер.

Калагаевлар

Николай 48м Альмира Калагаевлар да шул серияд8н булыр. Беренче тышкы караудан ук, м7селман мифологиясенд8ге 3ир тотучы зур балык сымак, бу ик89 7стенд8 д8, х8ер, алар аны 9з тел8ге бел8н алгандыр, зур й7кл8р иелг8нлеге к9рен8. М8кт8пне6 халык арасына чыгарыла торган эшл8рене6 48мм8се д8 шушы ик89 башы-кулы-й7р8ге бел8н башкарыла. Алар тарафыннан олылар 48м балалар эшч8нлеге оста итеп 3игел8 48м н8ти38ле, зур ф84емг8 ия булган, искиткеч г9з8л кылыклар башкарыла.

Бу гаил8 тел8кт8шлек-хезм8тт8шлек нигезенд8 берл8шк8н 8гъзалардан торуыннан тыш, алар, башкалардан аерып торган сыйфатлар тупланмасы булып та тора. Аерымлылык, гад8тид8н 9зг8 булган, исемн8рд8н 9к белен8 башлый.

Калагаевлар кызы, Индирадан, еш кына, - Син 8лл8 кр8шен кызымы? - дип сорыйлар ик8н. Сораулары га38п т8 т9гел. (зе Калагаева, 9зе Николаевна, 9зе саф татарча с7йл8ш8.

Коля абыйны6 карт8ни-8нил8ре Альмира апаны6 карт8т8се кебек 9к, “кулак” ителеп, С7мбер якларынннан бу якларга килеп эл8г8 д8 ик8н, аны6 в8рисл8ре бу якларда гомерлекк8 торып калган. Коля абый ис8 тулысы бел8н Чакмагыш егете, шушы туфракны6 газиз баласы, туган м8кт8бене6 чын п8рв8ре. Т7рле т7с-кыяф8тен алган ихтирам-х7рм8т бел8н уратылган бу ад8м. Абруй казануына табигатьт8н килг8н гадилеге, ки6 к96еле, оптимистик рухы, шаянлыгы бел8н д8 бурычлыдыр ул.

- Б8йл8нм8 минем кызыма! - ди Коля абый Альмира апага, тегесе Индираны6 я6а чалбарын ошатмыйча с9з 8йтк8ч. - Син а6а акча бирде6ме? (з акчасына 9зе сайлап алган.

Шушы кечкен8 детальдан да аны6 них8тле оста педагог булуы к9ренеп тора.

- Кил инде, Колякаем, ашы6 суына бит, - дип 9тен8 а6а х8л8ле.

- Матур итеп кер8п куйган идем ихатакайларымны, буран чыгып тагын тутырды инде, - дип утыра ул, гад8тт8геч8, салмак кына, 48р с9зен т8мл8п-аерымлап кына 8йтеп.

*лб8тт8, Альмира М8сн8виевна да 47н8ри сыйфатлар туплану ягыннан иренн8н 4ич калышмый гына т9гел, а6а т8гаен булган оештыручы с8л8те 9зе туарга 8ле к9п еллар алда булганда ук ш8келл8неп куйгандыр, ахрысы. Ч7нки 8тисе М8сн8ви Н83миев гомерене6 байтак 7лешен колхоз р8исе булып 9тк8рг8н, 8нисе 3аны-т8не бел8н бетеп укытучы тукымасыннан яратылган. Мондый гаил8д8 туган бала, 8лб8тт8, канындагын тышка чыгарырга ашыкмый булдыра алмас. *леге гаил8не6 инициаторы булуыннан тыш, Альмира апа эчке яну бел8н яши торган кеше, ул беркайчан да битараф була белмидер. (з балалары б8хете 7чен ген8 т9гел, м8кт8пне6 48р укучысы 7чен тел8с8 нинди фид8карьлек к9рс8терлек ка4арман хатын-кызларыбызны6 берсе ул.

Б7тен булмышлары тыгыз р8вешт8 м8кт8п бел8н 9релеп килг8н гаил8д8 9ск8н бала-чага да авылда, м8кт8пт8 урнашкан рухны се6дереп халык педагогикасы т8рбиясенд8 9с8. Болар, Калагаевлар балалары мисалында, ачык к9ренеп тора. Балаларны6 7чесен8 д8, кечкен8д8н м7стакыйльлекк8 к9негеп 9с8рг8 туры кил8. Нинди кечкен8д8н олы кеше бел8 белг8н м7стакыйль балалар болар, дип аптырарга 8зер торган кеше 7чен бала т8рбиял89 серен д8 ачып салып карыйк 8ле.

;ич кен8 д8 7мет юк бит, 8?!

Таныш булыгыз! Биш яш8р батыр - Тимур Калагаев. Мен8 ул, алда тасвирлап китк8н, м8кт8п тир8ли кече яшьт8ге авылдашлар урала торган шимб8 к7нне Альмира апа бел8н икебезне6 каршыга й7гереп кил8. ;8м ак-караны к9рми 9теп кит8рг8 д8 чамалый.

- С8лам да бирмисе6 мени, улым, - дип 7нд8ш8 а6а картин8се. Малай бер ген8 мизгелг8 туктап, ниндидер а6лаешсыз 7нн8р чыгарып, велосипедка атланган яшьт8ше, Салават Мансуровка кулы бел8н ишар8 ит8 д8, ары чаба.

М8сь8л8 шунда ки, Салават Тимур велосипедына 4739м итк8н, л8кин Калагаевларны6 кече буын вакиле д8 9з проблемаларын 9зе х8л ит8рг8 7йр8неп 7лгерг8н инде. Югыйс8, гад8ти кала картин8л8ре моны болай гына калдырмас иде.

Син, ф8л8н-т7г8н малай актыгы, минем улымны6 велосипедыннан х8зер 9к т7ш, артабан якын кил8се д8 булма! Якын килеп кен8 кара, мин сине... Мен8 шул р8вешле тирг8ш8-тирг8ш8, 4739мче астыннан велосипедны тартып алып, шу6а нисб8тле, 9зен б7ек 3и69чед8й хис итеп, оныгын 3ит8кл8п, тантаналы р8вешт8 кайтып кит8р иде.

Альмира апа мондый “батырлык”ка с8л8тле т9гел, Каръяудыда, гом9м8н д8, бу р8вешле кылыну гад8тт8 т9гелдер. Альмира апаны6 позициясе них8тле отышлы ик8нлеге шундук исбатланып та куйды. Ярты с8гать чамасы 9т9 бел8н малайлар бик дустан8 кыяф8тт8 берг8л8п икенче бер проблеманы х8л итеп торалар иде инде, 8 велосипед, дуслыкка комачауламасын 7чендер, ахрысы, ятимл8неп читт8 ялгызы гына тора.

Халык педагогикасыны6 ни ик8нен мен8 шушы вакыйгадан чамалап була. Г9з8л табигать кочагында яралган к9рк8м т8рбия гад8тл8ре, шул гад8тл8рд8н килеп туган матур кылыкларны6 халык 9за6ына них8тле нык се6г8нен, х8тта 3ир кешесене6 табигый тормышыннан аергысыз ик8нен чамалау м7мкинлеге туды бу к9ренеш н8ти38сенд8.

Тимурны6 9сеп 3итк8ч ниндир8к кеше булачагы да чамалана. Ул, чын д8р838д8, булдыклы кр8сти8н тукымы в8рисе. Шул х8тле х8йл8к8р инде, беркайчан да 9з абруен, 9зе якын к9рг8н кеше абруен да т7шерм8с бу бала. *лед8н 9к х8л ит8рд8й проблемаларын баланы6 9зен8 х8л ит8рг8 ирек бир9 борынгыдан килг8н хикм8ттер ул, м7гаен. Баланы ш8хес итеп к9р9 48м т8рбиял89 шушыннан башалнадыр. ;ичшиксез, Тимур батыр 9зен8, ил агасы булуга д8гъвачылар р8тенд8, урын яулап алган инде.

Тимурны6 8тисе Владислав та, аны6 апайлары - Азамат бел8н Индира да бик 3аваплы кеше булып 9сеп 3итешк8нн8р. Аларны6 и6 кечесе Индира да 9зен ил анасы сыйфатында барлый да башлаган, диярг8 м7мкин. М7стакыйль р8вешт8 югары уку йортына кереп аны у6ышлы т8мамлап кил8, Туймазыда эшл8п 9заллы д7нья к7т8 48м 3аваплылыкны 9з 7стен8 алып, берг8 яш8г8н дус кызлары хакында х8ст8р к9р9не д8 9зене6 эше дип кабул ит8, бугай.

Индираны6 48м абыйларыны6 бу х8тле 9заллы, ныкышмалы, булдыклы булуыны6 хикм8тен без Тимур мисалында карап 9ттек.


(тк8н гомер лаеклы, кил8ч8кл8р 7метле


Каръяуды м8кт8бенд8 9тк8н бу якты аяз к7зге к7н к96елемд8 бик к9п т8эсоратлар калдырып 9тте. Мен8 детсад эшл8м89 с8б8пле м8кт8пк8 килг8н н8нил8р 3ыр д8ресен8 с8хн8ле залга кереп тулды. Олыраклары 9зл8рен бик 3итди кыяф8тт8 олы кеше, дип хис итеп кечер8кл8рне6 к96елен к9рерг8 тырышты. Аларга урынны6 да 3айлырагын, шартларны6 да у6айлыкларын булдыру тел8ге бел8н м8ш килде.

Балалар я6а 3ыр бел8н танышалар. Аны 7йр8н8л8р. Элеккел8рен кабатлыйлар. Нинди т9землек бел8н, к9пме м8рх8м8т-ш8фкать, эчкерсез м8х8бб8т к9рс8т8 мондагы укытучылар аз гына с8л8те булган 48р балага. *лб8тт8, 8леге кечкен8 3ырчы-биючел8рне6 остазларына, 7лк8н дусларына, ил ата-аналарына р8хм8тл8ре чиксездер.

И6 м74име, гаил8 м7н8с8б8тл8ре нигезенд8 корылган м8кт8п гад8тл8ре монда т8рбиял8нг8н балаларга иман орлыкларын сала. Иманлылык, эчке патшалылык⁵⁵, гарьч8 кеше асылыны6 бу к9рк8м к9ренешл8ре 48рдаим исемн8ре бел8н аталып тормаса да, каръяудылыларга сулаган 4ава, эчк8н су бел8н кереп оялаган, ахрысы.

Моны исбатлап, яшь укытучы, бернич8 ел элек кен8 Б7ре академиясене6 татар филология б9леген т8мамлаган Халит Абдулманов турында бер-ике с9з 8йтеп китм8кчемен. Боек к9зле, 9т8 д8 8д8пле бу егетк8 ниндидер эчке рухи з8выклылык хас. Б7ред8 аны 8ле д8 3ылылык бел8н иск8 алалар - студент чагында ук бер ялгызы “Нур” г8зитен чыгарып килде, дил8р. Бу эстафетаны 8леге студентлар д8вам ит8, Халит мирасы бу.

Филологик белем алган булса да, бу егет техниканы шактый яхшы бел8, Каръяуды м8кт8бенд8 ул алыштыргысыз белгеч. Халит шигырьл8р, хик8ял8р яза. К96ел хал8те, иманлы булуы аны6 и3адында да шактый чагыла. Язганнарыны6 3итдилеге, бу егет турында к9п н8рс8л8рне с7йл8п бир8. Тир8н уйлану, 9зъаллы фикер й7рет9 с8л8те чагыла. Бу егет тормышны танып-белеп д7нья корылышына, аны6 безд8н тормый торган кагыйд8л8рен8 шактый тир8н т7шенеп 7лгерг8н.

И6 куркыныч х8л бу 3ирд8 -

ялгызлык,

;8м д8 т7з8т8 алмаслык

ялгышлык.

Д7ньяда и6 ерак ара –

яшисе килм89,

(зе6н8н башка берсен д8, 48м

тормышны с7йм89.

Й7р8кк8 и6 авыр с9зл8р

“сине яратмыйм...“

Ышанасы килми, - диеп

Й7р8к кабатлый.

Авыр була, 8г8р чыкса

Ялганлык 7ск8.

Нахак с9зл8рд8н ямыймын

Яраны к7чк8.

Бар д7ньяны басып алган

Кешесезлелек.

Ходай калдырмасын безг8 тик

?метсезлелек.

Халитне6 нечк8 к96еле кешесезлелек янавыннан, иман югалып кил9енн8н 8рни. *нисен8, туган 3ирен8, с7йг8н ярына булган ихтирам-х7рм8т хисен кичер9е гом9м образлар тудыруга да с8б8птер, авылдашларын 48м б7тен халыкны зур г7на4тан арындырырга тел8птер, ахрысы. Алда китер8се образ реаль тормышны6 реаль чагылышыдыр, б8лки.