Фармiраванне беларускага этнасу i яго культуры СЮ перыяд сярэднявечча
Информация - История
Другие материалы по предмету История
?к сiмвал гэтага народа велiкадушна ставiцца да СЮсiх, хто не нясе яму шкоды, i бывае бязлiтасным, калi яму пагражае небяспека.
У 1529 г. быСЮ прыняты i пачаСЮ дзейнiчаць ЛiтоСЮскi Статут, якi зяСЮляСЮся не толькi зводам тагачасных законаСЮ, але i СЮзорам палiтыч-най i прававой культуры. РЖдэя Статута аб вяршэнстве закона для СЮсiх выводзiла яе аСЮтараСЮ у ранг мыслiцеляСЮ сусветнага маштабу.
Барацьбе супраць усеСЮладдзя каталiцкай царквы адпавядала твор-чаiь Сымона Буднага (каля 1530 ?) выпускнiка КракаСЮскага СЮнiвер-сiтэта, заснавальнiка друкарняСЮ у Нясвiжы (1562), (разам з Я. Кiшкам) i Лоску. Як прадстаСЮнiк пратэстанцкай плынi, ён выдаСЮ асновы рэфар-мацыйнага вучэння на беларускай мове Катэхiзiс, творы Пра ап-раСЮданне грэшнага чалавека перад Богам i пераклад Новага Запавету (1574). С. Буднаму належаць палемiчныя трактаты СЮ абарону вяршэн-ства закона, верацярпiмаii, асветы народа, роднай мовы.
Творчаiь Васiля Цяпiнскага (Амельяновiча) (каля 1540?) як ас-ветнiка, пiсьменнiка i кнiгавыдаСЮца таксама звязана з часам Рэфарма-цыi на Беларусi. Яму належыць першы пераклад i выданне на бела-рускую мову Евангелля ва СЮласнай друкарнi. Як шчыры патрыёт сваёй зямлi, В. Цяпiнскi выступаСЮ за выкарыстанне роднай мовы СЮ набажэн-стве, навуцы, лiтаратуры, за навучанне на ёй дзяцей i г. д.
Пад уздзеяннем iдэй Рэнесансу i Рэфармацыi, а таксама асветнiкаСЮ-гуманiстаСЮ, стан адукацыi СЮ ВКЛ iстотна палепшыСЮся. У параСЮ-наннi з ХРЖРЖРЖ-ХV ст., калi пераважалi манастырскiя, царкоСЮныя i пры-ватныя (пры маёнтках буйных феадалаСЮ) школы, iх павялiчылася, а па змеiе яны набылi пераважна свецкi характар.
Адметнай асаблiваiю адукацыйных устаноСЮ ВКЛ ХVРЖ ст. зрабi-лася перавага СЮ iх так званых брацкiх (адкрытых пад дабрачынных абяднанняСЮ брацтваСЮ) школ, дзе на працягу 3-5 год навучалiся дзецi розных саслоСЮяСЮ, як правiла, пратэстанцкага i праваслаСЮнага веравызнання. Кожная школа мела свае статут, змест i арганiзацыю навучання. Пасля набыцця пачатковай адукацыi дзецi мусiлi вувучаць сем вольных навук трывiСЮма (граматыка, рыторыка, дыялекты-ка) i квадрывiСЮма (арыфметыка, геаметрыя, астраномiя i музыка). У пратэстанцкiх школах выкладалiся багаслоСЮе i царкоСЮныя спевы, ла-цiнская, грэчаская i родная мова, рыторыка, гiсторыя, матэматыка. ВыкарыстоСЮвалася групавая або класная СЮрочная сiстэма, у якой iсна-ваСЮ катэхiзiсны метад навучання, пабудаваны на пытаннях i адказах.
ВыяСЮленчае мастацтва ВКЛ ХРЖV-ХVРЖ стст. была галоСЮным чынам прадстаСЮлена iканапiсам, у якiм вiзантыйская i СЮсходнеславянская тра-дыцыi набылi стылiстычныя асаблiваiямi рэнесансу i барока. Ста-наСЮленне СЮласна беларускай iканапiснай школы належыць да XVXVI стст., калi пад уплывам рэнесансавых iдэй на змену СЮмоСЮным во-бразам прыходзiць выразнаiь, суразмернаiь прапорцый, пластыч-наiь. У лiку самых раннiх тыпаСЮ абразоСЮ беларускага паходжання зяСЮляюцца Мацi Боская Замiлаванне з Маларыты (XIV ст.), Мацi Боская Ерусалiмская з Пiнска (XV ст.). Рэнесансавыя рысы СЮлаiiвы iконам Мацi Боская Смаленская з Дубiнца (канец XV ст.), Нара-джэнне Багародзiцы з ЛяхаСЮцаСЮ, Пакланенне вешчуноСЮ з Дрысвят, Параскева Пятнiца са Случчыны i iнш.
Свецкi жывапiс ХV ст. прадстаСЮлены партрэтамi арыстакратаСЮ вiцебскай княжны Пракседы, вялiкага князя Альгерда, магната Хадке-вiча, слуцкага князя Алелькавiча, княгiнi Ганны Радзiвiл. У канцы XVI ст. узнiкаюць гiстарычны, батальны i iншыя жанры.
Жывапiснае мастацтва знайшло адбiтак у рукапiсным ЛаСЮрышаСЮ-скiм евангеллi (пачатак ХРЖV ст.), аздобленым мiнiяцюрамi з выявамi святых. Друкаваныя кнiгi Ф. Скарыны СЮтрымлiваюць шматлiкiя iлю-страцыi бiблейскiх сюжэтаСЮ, выкананыя аСЮтарам у рэнесансным сты-лi. Асаблiвую мастацкую i гiстарычную i каштоСЮнаiь уяСЮляе аСЮта-партрэт вялiкага гуманiста.
ЗяСЮленне скульптуры была выклiкана культавымi патрэбамi най-перш каталiцкай царквы. Так, у каiёлах XV XVI стст. пачалi СЮзво-дзiцца алтары са скульптурнымi выявамi святых. АсноСЮным матэры-ялам, якi выкарыстоСЮваСЮся для iх вырабу, зяСЮлялася дрэва
Архiтэктура беларускiх гарадоСЮ мела больш выразныя, у параСЮ-наннi з жывапiсам i скульптурай, заходнееСЮрапейскiя традыцыi i сты-лi. У сувязi з распаСЮсюджваннем каталiцызму СЮ ХРЖV-ХV стст. тут па-чалося будаСЮнiцтва каiёлаСЮ, у большаii, у стылi готыкi з улаiiвымi ёй высокiмi дахамi, стрэльчатымi аркамi i вокнамi-вiтражамi. У iх лiку каiёлы СЮ в. РЖшкалдзь (Баранавiцкi раён), в. Уселюб (Навагрудскi раён), м. РЖСЮе. Крыху пазней каталiцкiя храмы былi СЮзведзены СЮ Нава-гародку (фарны каiёл), Клецку, Гароднi, в. Гаранёны (РЖСЮеСЮскi раён), в. Гнезна (ВаСЮкавыскi раён).
Лепшымi СЮзорамi сiнтэтычнага (раманскага i гатычнага) архiтэк-турнага стылю i таму названага беларускай готыкай прынята лiчыць цэрквы СЮ Маламажэйкаве Шчучынскага раёна; Супраслi на Беласточ-чыне i Сынкавiчах Зельвенскага раёна (ХV-ХVРЖ стст.), якiя спалучалi СЮ сабе культавае i абарончае прызначэнне. Асаблiваiю беларускай архiтэктуры часоСЮ ВКЛ варта назваць мураваныя замкi-крэпаii СЮ Вiльнi, Гароднi, Крэве, Лiдзе, Новагародку, Троках, якiя служылi мес-цамi пражывання князёСЮ i, у выпадку неабходнаii, абарончымi пунк-тамi. У канцы ХV ст. было пачата будаСЮнiцтва замка магнатаСЮ РЖльiнi-чаСЮ у Мiры, а СЮ сярэдзiне ХVРЖ замка РадзiвiлаСЮ у Нясвiжы.
У цэлым, архiтэктура i выяСЮленчае мастацтва ХРЖV-ХVРЖ стст. спалучалi СЮ сабе СЮсе асноСЮныя стылi заходнееСЮрапейскай культуры, i СЮ той жа час захоСЮвалi беларускiя нацыянальныя традыцыi.
7. Меiа i роля беларускай культуры СЮ духоСЮным