Фармiраванне i развiцце беларускай тэрмiналогii
Информация - Иностранные языки
Другие материалы по предмету Иностранные языки
Фармiраванне i развiцце беларускай тэрмiналогii
ЗМЕСТ
1. Гiстарычныя вытокi фармiравання беларускай тэрмiналогii
2. АсноСЮныя сацыялiнгвiстычныя фактары развiцця беларускай тэрмiналогii
СПРЖС ВЫКАРЫСТАНЫХ КРЫНРЖЦ
1. Гiстарычныя вытокi фармiравання беларускай тэрмiналогii
Пры аналiзе фармiравання тэрмiналогii неабходна паслядоСЮна размяжоСЮваць працэс натуральнага папаСЮнення тэрмiналагiчнай лексiкi СЮ ходзе развiцця пэСЮных галiн навукi i СЮласна тэрмiналагiчную работу па СЮпарадкаваннi гэтай лексiкi. Натуральнае папаСЮненне тэрмiналагiчнай лексiкi неаддзельна ад умоСЮ развiцця i функцыянавання нацыянальнай мовы. Паколькi беларуская мова характарызуецца працяглаiю i перарывiстаiю яе гiстарычнага развiцця, то ёiь падставы iвярджаць, што натуральнае фармiраванне беларускай тэрмiналогii таксама зяСЮляецца працяглым, але перарывiстым.
РЖменна перарывiстаiю працэсу фармiравання беларуская мова адрознiваецца ад рускай, хоць большаiь iншых славянскiх моСЮ СЮ XYIIXYIII стагоддзях таксама перажыла працяглы час заняпаду i нават забыцця. Такiя экстралiнгвiстычныя фактары, як забарона беларускай мовы ВаршаСЮскiм сеймам у 1696 г. i негатыСЮныя адносiны да яе царскага СЮрада Расii, якiя выклiкалi больш чым стогадовы разрыСЮ памiж пiсьмовымi традыцыямi старабеларускай i сучаснай беларускай мовы СЮ XVIIXVIII стст., адмоСЮна СЮздзейнiчалi на пераемнаiь натуральнага фармiравання тэрмiналагiчнай лексiкi, паколькi замацаванне навуковых тэрмiнаСЮ адбываецца перш за СЮсё СЮ працэсе iх ужывання СЮ друкаваных выданнях. Лексiкаграфiчная ж i СЮласна тэрмiналагiчная работа у такiх сацыяльных умовах наогул не магла быць арганiзавана. ПэСЮнае СЮяСЮленне аб складзе i развiццi навуковай лексiкi старабеларускай мовы маем зараз толькi з сучасных даследаванняСЮ дзелавых помнiкаСЮ беларускай пiсьменнаii XIVXVIII стст. Многiя тэматычныя пласты старабеларускай лексiкi даследавалiся СЮ кандыдацкiх дысертацыях Бекiша В. А., Гiлевiч Н. I., ДаСЮнене 3. П., ЕСЮтухова В. Дз., Зяневiча 3. А., Казачонак Т. Г., Корчыца М. А., Крапiвiна П. Ф., Купрэенкi В. А., ЛазоСЮскага У. М., Марчанкi А. 3., Паповай Г. В., Скурата К. У., Шыкаловiча А. К., Шадурскага I. В., Чартко I. I. i iнш.
Першапачатковай асновай фармiравання тэрмiналагiчнай лексiкi старабеларускай мовы правамерна лiчыць намiнацыi розных прадметаСЮ i зяСЮ прыроды СЮ народным маСЮленнi i пазней фiксацыю гэтых намiнацый у пiсьмовых помнiках старабеларускай мовы.
У гэтай сувязi неабходна адзначыць вялiкую ролю пiсьмовай традыцыi, развiтых лексiчных, словаСЮтваральных, граматычных i iншых моСЮных сродкаСЮ у развiццi тэрмiналогii кожнай нацыянальнай мовы, у тым лiку i беларускай. Так, нягледзячы на больш чым стогадовы перыяд заняпаду, забароны СЮ афiцыйнай сферы i СЮ пiсьмовай форме СЮ XYIIXIII стагоддзях, дзякуючы старажытнай пiсьмовай традыцыi, высокаму СЮзроСЮню развiцця беларускай мовы СЮ XIYпершай палове XYII стагоддзяСЮ, на беларускай лiтаратурнай мове СЮ XIX стагоддзi былi створаны не толькi шэдэСЮры мастацкай лiтаратуры, але i напiсаны навукова-папулярныя творы, творы палiтычнай сатыры i iнш. Гэтая ж зява наглядаецца i СЮ iншых славянскiх мовах. РЖ нягледзячы на тое, што працяглы перыяд заняпаду i забароны СЮ пiсьмовай форме дае падставу некаторым даследчыкам гаварыць аб страце старажытнай беларускай пiсьмовай традыцыi, мы i сёння карыстаемся многiмi юрыдычнымi, грамадска-палiтычнымi, эканамiчнымi, гандлёвымi i iншымi тэрмiнамi старабеларускай мовы, зафiксаванымi СЮ Статутах ВКЛ (1522, 1566, 1588 гг.) i шматлiкiх iншых старабеларускiх тэкстах. Колькаiь такiх тэрмiнаСЮ, iх словаСЮтваральныя i спалучальныя магчымаii СЮ развiццi сучаснай беларускай тэрмiналогii такiя значныя, што мы лiчым гэтыя словы асновай фармiравання беларускай тэрмiналогii.
Таму для разумення працэсу развiцця беларускай тэрмiналогii вельмi важна СЮзгадаць аб узнiкненнi i развiццi пiсьменнаii на Беларусi.
Узнiкненне пiсьменнаii на тэрыторыi сучаснай Беларусi адбывалася адначасова з узнiкненнем пiсьменнаii ва СЮсёй КiеСЮскай Русi. Розныя надпiсы, зробленыя кiрылiцай рамеснiкамi Кiева, НоСЮгарада, Полацка, Смаленска, Чарнiгава i iншых старажытнарускiх цэнтраСЮ на прадметах бытавога прызначэння, дазволiлi сучасным даследчыкам прыйii да вываду, што пiсьменнаiь на Русi мела значнае распаСЮсюджанне i не канцэнтравалася толькi пры рэлiгiйных i культурна-палiтычных цэнтрах. У аднолькавай ступенi гэта адносiцца i да заходняй часткi КiеСЮскай Русi, на тэрыторыi якой iснавалi буйныя цэнтры старажытнарускай пiсьменнаii.
Захавалiся археалагiчныя помнiкi матэрыяльнай культуры XIXII стст., якiя сведчаць аб шырокiм распаСЮсюджаннi пiсьменнаii сярод насельнiцтва заходняй часткi былой старажытнарускай дзяржавы. Гэта восем камянёСЮ-валуноСЮ з надпiсамi на тэрыторыi Полацкага княства, пастаСЮленых або як помнiкi СЮ гонар якiх-небудзь знатных людзей, падзей, або як пагранiчныя знакi. 3 археалагiчных знаходак трэба адзначыць i знойдзены СЮ час раскопак у Пiнску СЮ 1955 г. глiняны гладыш з надпiсам ярополчно вино, што па меркаваннях даследчыкаСЮ азначае вiно Яраполка. Надпiс адносяць да XI ст.
На тэрыторыi Беларусi знойдзена таксама некалькi праслiц (шыферных кольцаСЮ, што надзявалiся на верацёны), якiя адносяцца да ХРЖXV стст., з надпiсамi кiрылiцкiмi лiтарамi.
Знойдзеныя СЮ Смаленску, Вiцебску, Мiiславе дзелавыя запiсы i прыватныя лiсты на бытавыя i га