Фармiраванне i развiцце беларускай тэрмiналогii
Информация - Иностранные языки
Другие материалы по предмету Иностранные языки
спадарчыя тэмы на бяроiе (бераiяныя граматы) таксама сведчаць аб шырокiм выкарыстаннi пiсьма СЮ заходняй Русi i зяСЮляюцца сродкам фiксацыi некаторых моСЮных намiнацый прадметаСЮ i паняццяСЮ рэчаiснаii таго часу, у тым лiку i намiнацый тэрмiналагiчнага характару. Так, у тэкiе знойдзенай у 1959 г. у Вiцебску бераiянай граматы, якая адносiцца да XIIIXIV стст., можна вылучыць наступныя словы, што СЮвайшлi СЮ склад тэрмiналагiчнай лексiкi старабеларускай мовы i сталi асновай для стварэння асобных тэрмiнаСЮ з розных галiн гаспадарчай дзейнаii: грыСЮня, жыта, купiць, наяСЮнаiь, прадаць. Ад iяпана к Няжылу. Калi ты прадаСЮ адзенне, то купi мне жыта за 6 грыСЮняСЮ. А калi чаго не прадаСЮ, то прышлi мне СЮ наяСЮнаii. Калi ж прадаСЮ, то, дабрадзей мой, купi мне жыта (грамата захоСЮваецца СЮ Вiцебскiм абласным краязнаСЮчым музеi). Каля 480 выяСЮленых пры раскопках старажытнарускiх гарадоСЮ дакументаСЮ i прыватных лiстоСЮ на бяроiе XIXV стст., таксама як i надпiсы на прадметах бытавога прызначэння, сведчаць, што СЮ Старажытнай Русi i СЮ Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм пiсьменнаiь была пашырана не толькi сярод феадалаСЮ, духавенства, але i сярод простых гараджан, жанчын.
На тэрыторыi былых заходнерускiх зямель знойдзена некалькi старажытных рукапiсных кнiг XI ст. Да iх адносяцца вядомы Слуцкi псалтыр, урывак ТураСЮскага евангелля, Супрасльскае евангелле i Супрасльскi рукапiс, знойдзеныя СЮ Супрасльскiм манастыры паблiзу Беластока. Гэтыя кнiжныя помнiкi напiсаны на стараславянскай мове з некаторымi СЮсходнеславянскiмi моСЮнымi асаблiваiямi (канчатак -тъ у трэцяй асобе дзеясловаСЮ, спалучэнне -ро- замест стараславянскага -ра-). Меiа напiсання гэтых кнiг дакладна не вызначана, аднак сам факт iх знаходжання СЮ Беларусi безумоСЮна звязаны з развiццём кнiжнаii на беларускiх землях.
Захавалiся мяiовыя пiсьмовыя помнiкi XII ст., значную частку якiх складаюць перапiсы твораСЮ царкоСЮнай лiтаратуры з захаваннем стараславянскай мовы арыгiналаСЮ i слабым адлюстраваннем усходнеславянскiх моСЮных асаблiваiей. Арыгiнальных твораСЮ таго часу захавалася мала, яны дайшлi да нас пераважна СЮ больш познiх копiях.
Заходнерускiя землi далi плеяду таленавiтых пiсьменнiкаСЮ, слава аб якiх распаСЮсюдзiлася па СЮсёй КiеСЮскай Русi. Сярод iх епiскап Кiрыл, якi праславiСЮ сябе высокамастацкiмi казаннямi, Клiмент Смаляцiч i АСЮрамiй Смаленскi, Ефрасiння Полацкая, з iмем якой звязан адзiн з нямногiх дзелавых запiсаСЮ XII ст., што дайшоСЮ да нас, надпiс на крыжы, падараваным ёю СЮ 1161 г. Спаскай царкве СЮ Полацку.
XIII стагоддзе СЮ гiсторыi пiсьменнаii на тэрыторыi сучаснай Беларусi характарызуецца значна большай колькаiю помнiкаСЮ, больш разнастайным характарам iх тэматыкi, што звязана i з больш шырокiм выкарыстаннем лексiкi, якая служыла для намiнацыi прадметаСЮ, зяСЮ прыроды, паняццяСЮ гаспадарчага i грамадскага жыцця. У гэтых помнiках больш шырока адлюстраваны моСЮныя асаблiваii, якiя вылучалi насельнiцтва заходняй Русi яшчэ СЮ межах Полацкага i ТураСЮскага княстваСЮ ад астатняй часткi КiеСЮскай Русi i пачалi праяСЮляцца СЮ значна большай ступенi з ростам феадальнай адасобленаii.
Апошняе дае падставы даследчыкам лiчыць XIII стагоддзе пачатковым этапам фармiравання старабеларускай мовы i беларускай народнаii.
Буйнейшы даследчык беларускай мовы Я. Ф. Карскi адзначаСЮ, што асноСЮныя асаблiваii сучасных беларускiх гаворак склалiся не пазней XIII ст.. Аб iснаваннi СЮ канцы XIV ст. беларусаСЮ з улаiiвай iм мовай пiсаСЮ Ф. Энгельс.
Далейшае развiццё мовы беларускай народнаii адбывалася СЮ межах Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, дзе заходнеруская пiсьмовая мова была афiцыйнай дзяржаСЮнай мовай. Паколькi СЮ дзелавых помнiках таго часу праяСЮляюцца як беларускiя, так i СЮкраiнскiя моСЮныя рысы, то помнiкi з больш яскравымi беларускiмi рысамi адносяць да лiку помнiкаСЮ старабеларускай мовы (рэдакцыi Статута (1529, 1566, 1588), Слуцкi летапiс, Летапiс Рачынскiх, Супрасльскi летапiс, Летапiс БыхаСЮца, БаркулабаСЮскi летапiс, перакладная Александрыя, перакладныя аповеii аб трох каралях, аб Трыстане i iнш.). 3 XV ст. у Беларусi адкрываюцца першыя школы.
У 1517 г. вядомы беларускi асветнiк Францыск Скарына з Полацка выдае СЮ Празе першую ва СЮсходнеславянскiм свеце друкаваную кнiгу (Псалтыр) на стараславянскай мове, у 15171519 гг. Бiблiю СЮ перакладзе на пiсьмовую беларускую мову таго часу са сваiмi прадмовамi, каментарыямi i тлумачэннямi. Затым у Вiльнi ён выдае Малую падарожную кнiжыцу i Апостал, у якiх у значнай ступенi адлюстравалiся асноСЮныя рысы беларускага маСЮлення i СЮ прыватнаii у лексiцы тэрмiналагiчнага характару (вызволити, даремный, дорослый, досконалый, збройный, листъ, мовца, научение, небезбеченство, отчина, разумность, речи добрые, скарб, час).
Усходнеславянскае кнiгадрукаванне, пачатае Ф. Скарынай, прадоСЮжылi выдатныя кнiгадрукары Б. Ваяводка, С. Будны, В. Цяпiнскi, I. ФёдараСЮ, П. Мiiславец, Мамонiчы, В. Гарабурда, Я. Карцан, Д. Лянчыцкi, Я. i П. Кмiты, С. Собаль i iнш.
У другой палавiне XVIXVIII ст. кнiгадрукаванне на тэрыторыi Беларусi (у Брэiе, Нясвiжы, Цяпiне, Лоску, Вiльнi, Ашмяне Мураванай, Любчы, Слуцку, Магiлёве, Мiнску, Куцейне, Буйнiчах, Бялынiчах, Полацку, Гродне, Супраслi, Пiнску, Слонiме, ЗаслаСЮi i iншых беларускiх гарадах i мястэчках) распаСЮсюджваецца яшчэ шырэй. Гэтым тлумачыцца той факт, што беларуская пiсьменнаiь у параСЮнаннi з пiсьменнаiю iншых усходнеславянскiх народаСЮ найбольш багата старадаСЮнiмi друкаванымi кнiгамi. Кнiгi СЮ друкарнях XVIXVIII стст. выдавалiся на старабеларускай, ?/p>