Фармiраванне i развiцце беларускай тэрмiналогii
Информация - Иностранные языки
Другие материалы по предмету Иностранные языки
ыдычных i справаводчых тэрмiнаСЮ старабеларускай мовы складаюць запазычаннi з польскай i iншых заходнееСЮрапейскiх моСЮ, а таксама з лацiнскай (часта праз польскую): авантюра, акт, апеляция, вага, грунт (аснова, падстава), декретъ, конституция, коштъ, мандатъ, пляцъ, рахунокъ, скарбникъ, скарбовый, скарга i iнш.
Пранiкненне гэтых тэрмiнаСЮ у старабеларускую пiсьмовую мову было выклiкана неабходнаiю наймення новых для таго часу зяСЮ i паняццяСЮ грамадскага жыцця, i таму асноСЮная частка запазычаных тэрмiнаСЮ захавалася СЮ сучаснай беларускай тэрмiналогii. Аднак узрастальнае СЮздзеянне польска-лацiнскай пiсьменнаii на беларускую СЮ XVIXVII стст. нярэдка прыводзiла да пранiкнення неапраСЮданых паланiзмаСЮ i лацiнiзмаСЮ у старабеларускую пiсьмовую мову наогул i СЮ грамадска-палiтычную тэрмiналогiю СЮ прыватнаii: посэльство (даручэнне), кроль (кароль), пенязи (грошы), члонки (члены), звытяжство (перамога), варунокъ (умова) i г. д.
Часам сустракаюцца СЮ грамадска-палiтычнай i юрыдычнай тэрмiналогii i царкоСЮнаславянскiя элементы: вражда, милосердие, стражъ, благочестие i г. д. Некаторыя грамадска-палiтычныя тэрмiны царкоСЮнаславянскага паходжання (брение, воставати, гнушатися, десница, нищий, просвещати, смирити, страна, упредити i iнш.) выкарыстоСЮваюцца СЮ пiсьмовых помнiках канца XIV пачатку XVIII ст. як варыянты побач з iснуючымi СЮ старабеларускай мове тэрмiнамi з каранёвымi марфемамi нецаркоСЮнаславянскага паходжання, што дае падставу даследчыкам iвярджаць, што частка лексiкi царкоСЮнаславянскай мовы лiчылася пiiамi таго часу блiзкай i зразумелай чытачу. Гэта СЮ сваю чаргу сведчыць аб магчымаii СЮплыву царкоСЮнаславянскай мовы на фармiраванне грамадска-палiтычнай тэрмiналогii.
Гандлёвая тэрмiналогiя. АктыСЮны працэс фармiравання гандлёвай старабеларускай тэрмiналогii пачаСЮся СЮ XV ст., разам з бурным развiццём гарадоСЮ з iх рамеснай i гандлёвай дзейнаiю. На тэрыторыi Беларусi СЮ Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм у гэты час узнiкалi буйныя лакальныя рынкi, цэнтрамi якiх былi Мiнск, Брэст, Вiцебск. У таварна-грашовыя адносiны СЮцягвалася таксама i вёска. Узрослыя СЮнутраныя гандлёвыя сувязi садзейнiчалi дастаткова цесным кантактам насельнiцтва, што спрыяла фармiраванню адзiнай лексiкi, у тым лiку адзiнай гандлёвай тэрмiналогii.
Спрыяльны СЮплыСЮ на расшырэнне гандлёвай тэрмiналогii аказваСЮ таксама знешнi гандаль гарадоСЮ Вялiкага княства ЛiтоСЮскага з растучымi гарадамi Рускай дзяржавы, а пасля разгрому ТэСЮтонскага ордэна з Захадам, праз Прыбалтыку, прычым афiцыйнае афармленне гандлёвых сувязей ажыццяСЮлялася на старабеларускай мове.
Гандлёвая тэрмiналогiя старабеларускай мовы як ядро вельмi шырокага i разнастайнага па складу пласта старабеларускай гандлёвай лексiкi СЮключае тэрмiналагiчныя назвы арганiзацыi гандлёвага працэсу, працэсаСЮ i дзеянняСЮ куплi-продажу, спосабаСЮ куплi-продажу, асоб, занятых у гандлi, таварных якаiей прадметаСЮ куплi-продажу, меi гандлю i гандлёвых збудаванняСЮ, гандлёвых пошлiн.
АсноСЮную частку гандлёвай тэрмiналогii складае спрадвечная лексiка, каля 40% якой адносiцца да агульнаСЮсходнеславянскага перыяду: вага, важити, весецъ, грошъ, золотникъ, купецъ, купити, купля, локоть, мена, мерка, мехъ, мостовое, мыто, перекупъ, номерное, прибытокъ, продавати, торговля, торговое, цена, чоповое i iнш.
Каля 60% спрадвечнай гандлёвай тэрмiналогii складаюць тэрмiны, утвораныя спосабам тэрмiналагiзацыi старабеларускiх слоСЮ, iншымi спосабамi тэрмiнаСЮтварэння i стварэння неалагiзмаСЮ на старабеларускай моСЮнай аснове СЮ перыяд раздзельнага iснавання СЮсходнеславянскiх моСЮ. Значная частка гэтых тэрмiнаСЮ з прычыны гiстарычных умоСЮ зяСЮляецца агульнай з украiнскай, польскай, чэшскай гандлёвай тэрмiналогiяй XV XVII стст.: гандель, глякъ, жалезнiк, клетка, крама, коштъ, купованне, речи, рынок, стадола, танный, уздоймом, уторговати i г. д.
Некаторыя тэрмiны, якiя СЮзнiклi СЮ XVXVII стст., зяСЮляюцца састаСЮнымi, пераважна двухслоСЮнымi, у якiх адно слова тэрмiн агульнаСЮсходнеславянскага перыяду, другое надае гэтаму тэрмiну новае, больш канкрэтнае значэнне: вага Полацкая, вес Мстиславский, мера Берестейская i г. д.
Значную частку старабеларускай гандлёвай тэрмiналогii складаюць запазычаннi. Многiя з iх увайшлi СЮ старабеларускую тэрмiналогiю з рускай мовы або праз яе пасрэднiцтва: алтын, аршин, деньга, копейка, половинка, з польскай або праз яе пасрэднiцтва: барыл, дукат, кварта, кесяк, левик, монета i iнш. Некаторыя тэрмiны былi запазычаны з лiтоСЮскай мовы: кентвиртайня, воск (вагавая адзiнка), пундель; з нямецкай: кипа, лаштъ, тузинъ, центноръ i iнш.
Даволi часта СЮ гандлёвай тэрмiналогii XVXVII стст. сустракаюцца сiнанiмiчныя рады або пары, якiя складаюцца са слоСЮ агульнаСЮсходнеславянскага перыяду, старабеларускiх i запазычаных: торгъ купецтво гандель; товаръ речи рухлядь; купля торгъ крамъ; агуломъ уздаймомъ i iнш.
Сельскагаспадарчая тэрмiналогiя. У цэлым тэрмiналогiя, якая выкарыстоСЮвалася СЮ старабеларускай мове для намiнацыi зямельных уладанняСЮ; прылад апрацоСЮкi зямлi, разнастайных працэсаСЮ сяСЮбы i СЮборкi СЮраджаю; асоб, занятых у сельскай гаспадарцы i г. д., зяСЮляецца агульнай для СЮсходнеславянскiх моСЮ: борона, жито, косити, истрава, копа, молотити, овесъ, аранье, сеянье, снопъ, ярица i iнш.
Колькаiь уласна беларускiх iнавацый (ботвинье, збожье, зерне, насенье, стайня) тут значна меншая СЮ параСЮнаннi з грамадска-палiтычнай i ганд?/p>