Фармiраванне i развiцце беларускай тэрмiналогii
Информация - Иностранные языки
Другие материалы по предмету Иностранные языки
В°СЮ у царкоСЮнаславянскiх тэкстах уласна беларускiмi тэрмiнамi тыпу вчинокъ, невдяченъ, прикладъ, клопотъ, каментыраваныя тлумачэннi на беларускай мове асобных беларускiх слоСЮ i выразаСЮ.
Важным этапам развiцця беларускай тэрмiналагiчнай лексiкi зяСЮляецца СЮведзены Францыскам Скарынай у шырокую практыку кнiжнiкаСЮ спосаб тлумачэння слоСЮ з дапамогай глос на боцех выдадзеных кнiг. Сярод скарынiнскiх i iншых глос значнае меiа займаюць намiнацыi жывёльнага i раслiннага свету: горлица сивоворонка, онагры лоси, скумни львенята; пажитъ былие, рамнумъ осот; прыродна-геаграфiчныя тэрмiны: хляби продухи, холмы узгорки; царкоСЮна-культавыя: кивотъскриня, стактиладан; грамадска-палiтычныя: анфипатъ намесникъ, конвокация зьездъ, послание листъ; назвы адзiнак вымярэння: талантъ центнеръ, сиклевъ лотовъ i iнш.
Тлумачэнне цёмных слоСЮ-тэрмiнаСЮ з дапамогай глос садзейнiчала станаСЮленню аднастайнага моСЮнага i сэнсавага СЮжывання тэрмiнаСЮ, расшырэнню старабеларускай тэрмiналагiчнай лексiкi i выконвала СЮ рамках пэСЮных тэкстаСЮ асноСЮныя функцыi слоСЮнiкаСЮ, у тым лiку i тэрмiналагiчных.
У XVII ст. у сувязi з выкарыстаннем беларускай мовы як мовы афiцыйнай пiсьменнаii i СЮ якаii сродка знешнiх зносiн распаСЮсюджваецца тлумачэнне беларускiх тэрмiнаСЮ з дапамогай рускiх глос: выличать вычитать, грашовые денежные, поданья подати, час время i iнш.
Побач з расшырэннем тлумачэння слоСЮ з дапамогай глос у канцы XVI ст. зяСЮляюцца так званыя прыточнiкi, або гласарыi, якiя прыкладалiся да царкоСЮных кнiг. Яны таксама змяшчаюць некаторую колькаiь тэрмiнаСЮ. Вялiкае значэнне для развiцця беларускай тэрмiналогii маюць створаны СЮ 1596 г. ЛаСЮрэнцiем Зiзанiем першы славяна-беларускi слоСЮнiк i Лексiконь словеноросский... Памвы Бярынды (1627). Значная частка змешчаных у iх тэрмiнаСЮ захавалася да нашага часу i складае СЮстойлiвае ядро беларускай тэрмiналогii: байка, будаванье, бытие, вапно, выхованье, грошы, жниво, зброя, истина, мова, небязпечность, особа, оборонца, паша, потреба, пытанье, сведомость, скарбъ, скарга, утискъ, якость i iнш.
Работа па фармiраванню i унiфiкацыi тэрмiналогii як самастойны вiд тэрмiналагiчнай дзейнаii СЮ старабеларускай мове не вялася (ва СЮсякiм разе, такое заключэнне можна зрабiць па тых помнiках старабеларускай мовы, якiя захавалiся), хоць сiнанiмiчныя замены тэрмiнаСЮ, глосы, прыточнiкi i слоСЮнiкi таго часу, безумоСЮна, выконвалi таксама i функцыi СЮнармавання i унiфiкацыi тэрмiналогii.
К канцу XVI ст. у сувязi з тым, што Беларусь у вынiку Люблiнскай унii аказалася СЮ складзе Рэчы Паспалiтай, пачынаецца актыСЮны працэс паланiзацыi беларускага i СЮкраiнскага насельнiцтва Вялiкага княства ЛiтоСЮскага, у прыватнаii, адбываецца адкрытая паланiзацыя школы. Беларуская мова паступова страчвае сваю поСЮнафункцыянальнаiь, выцясняецца польскай i лацiнскай з афiцыйнай сферы. У XVIIXVIII стст. на старабеларускай мове былi выдадзены толькi адзiнкавыя навуковыя кнiгi (гiстарычныя хронiкi, астранамiчныя зборнiкi), хоць, як паказвае аналiз, навуковая тэрмiналогiя гэтых помнiкаСЮ даволi багатая i разнастайная, што сведчыць аб дастаткова высокiм узроСЮнi развiцця навукi i асветы на беларускiх землях.
Нягледзячы на даСЮнiя лексiкаграфiчныя традыцыi беларускiх пiiоСЮ i на наяСЮнаiь развiтой тэрмiналогii СЮ друкаваных выданнях, у XVIIXVIII стст. не было выдадзена спецыяльных тэрмiналагiчных слоСЮнiкаСЮ па асобных галiнах ведаСЮ. ПраСЮда, нельга не адзначыць, што хоць сучасныя беларускiя лексiкографы выканалi грунтоСЮную i паслядоСЮную працу па адшуканню i даследаванню лексiкаграфiчных крынiц, няма СЮпэСЮненаii СЮ тым, што зараз выяСЮлены СЮсе помнiкi беларускай лексiкаграфii. Па-першае, кнiгасховiшчы на тэрыторыi Беларусi знiшчалiся СЮ шматлiкiх спусташальных войнах мiнулых стагоддзяСЮ, а таксама спецыяльна прысланым з Ватыкана ордэнам езуiтаСЮ з мэтай паланiзацыi беларусаСЮ. Па-другое, некаторыя старабеларускiя лексiкаграфiчныя помнiкi маглi загiнуць нявыяСЮленымi СЮ час апошнiх войн падобна да таго, як загiнуСЮ у гады Вялiкай Айчыннай вайны каштоСЮны рукапiс шаснаццацiтомнага Беларуска-руска-польскага слоСЮнiка Я. Цiхiнскага.
АжыццёСЮленае СЮ канцы XVIII ст. пасля доСЮгага панавання польскiх феадалаСЮ узяднанне Беларусi з Расiяй не садзейнiчала развiццю беларускай мовы i асаблiва афiцыйна-дзелавога стылю, паколькi беларуская мова была забаронена СЮ афiцыйна-дзелавой сферы, не выкарыстоСЮвалася СЮ грамадскiм жыццi.
Пасля доСЮгага перапынку СЮ развiццi беларускай тэрмiналогii, абумоСЮленага названымi вышэй гiстарычнымi СЮмовамi фармiравання беларускай нацыi, у пачатку XX ст. адбылося некаторае ажыСЮленне тэрмiналагiчнай работы. Пасля выдання царскiм урадам так званага закона аб свабодзе друку пачалi актыСЮную работу шматлiкiя легальныя беларускiя выданнi таго часу, i СЮ прыватнаii выданнi навуковага i навукова-папулярнага зместу, якiя ставiлi мэту тлумачыць усе зявы прыроды, галоСЮныя законы фiзiкi i хiмii, жыцця зямлi... знаёмiць з геаграфiяй i гiсторыяй роднага краю, змяшчалi шмат тэрмiнаСЮ. Многiя з iх былi распрацаваны самiмi аСЮтарамi выданняСЮ. Навукова-папулярныя публiкацыi насiлi СЮ пэСЮным сэнсе нарматыСЮны характар, садзейнiчалi СЮкараненню навуковай тэрмiналогii СЮ моСЮную практыку i змяшчалi, такiм чынам, некаторыя элементы работы па СЮпарадкаванню беларускай тэрмiналогii.
АСЮтары навукова-папулярных публiкац?/p>