Фармiраванне i развiцце беларускай тэрмiналогii
Информация - Иностранные языки
Другие материалы по предмету Иностранные языки
?тараславянскай, польскай, лацiнскай мовах.
Надрукаваная СЮ гэты перыяд лiтаратура складалася перш за СЮсё з царкоСЮных твораСЮ, а таксама з твораСЮ, звязаных з грамадска-палiтычнай i рэлiгiйнай барацьбой памiж прыхiльнiкамi i працiСЮнiкамi царкоСЮнай унii, паколькi болыпаiь друкарняСЮ належала мяiовым магнатам, праваслаСЮным брацтвам цi езуiтам i каталiцкiм манастырам. Свецкi характар мела толькi некаторая частка кнiг: граматыкi, слоСЮнiкi, буквары, календары, у якiх зафiксавана значная колькаiь тэрмiналагiчнай лексiкi. У палемiчных творах выкарыстоСЮвалася грамадска-палiтычная тэрмiналогiя.
Кнiгi больш позняга перыяду паСЮней адлюстроСЮвалi народную беларускую мову. Калi першая надрукаваная СЮ Вiленскай друкарнi граматыка братоСЮ МамонiчаСЮ Кграматыка словенська езыка... (1586) была арыентавана на кнiжнаславянскую мову, то СЮжо выдадзеная СЮ Вiльнi СЮ 1596 г. Граматика словенска давала тлумачэннi з выкарыстаннем жывой народнай мовы. Друкаваныя слоСЮнiкi зяСЮляюцца СЮ Беларусi СЮ канцы XVI ст., у прыватнаii Лексис ЛаСЮрэнцiя Зiзанiя.
У лiтаратуры выкарыстоСЮвалася пераважна кiрылiцкае пiсьмо, хоць у Беларусi iснавалi i польска-лацiнскiя друкарнi. Так, друкарня МамонiчаСЮ, у якой было выдадзена асаблiва многа розных па зместу кнiг, у апошнi перыяд свайго iснавання выдавала больш лацiнiчных кнiг, чым кiрылiцкiх.
2. АсноСЮныя сацыялiнгвiстычныя фактары развiцця беларускай тэрмiналогii
Да лiку фактараСЮ, якiя садзейнiчалi фармiраванню як беларускай мовы наогул, так i тэрмiналагiчнай лексiкi СЮ XIVXVII стст., можна аднеii, па-першае, тое, што з другой палавiны XIV ст. пiсьмовая беларуская мова стала дзяржаСЮнай мовай Вялiкага княства ЛiтоСЮскага. Гэта спрыяла развiццю поСЮнафункцыянальнаii старабеларускай мовы, фармiраванню яе асноСЮных стыляСЮ, у тым лiку навуковага.
Па-другое, як ужо адзначалася, у першай палавiне XVI ст, у Беларусi СЮзнiкла, а к сярэдзiне XVI ст. атрымала шырокае распаСЮсюджанне кнiгадрукаванне, якое СЮ значнай ступенi садзейнiчала выпрацоСЮцы лексiчных норм, расшырэнню слоСЮнiка, замацаванню намiнацый новых навуковых паняццяСЮ у моСЮнай практыцы.
Найбольш развiтымi (з пункту погляду натуральнага фармiравання) галiнамi тэрмiналогii СЮ XIVXVII стст. былi тыя, якiя абслугоСЮвалi асноСЮныя напрамкi гаспадарчага, навуковага i грамадскага жыцця беларускага народа. Гэта грамадска-палiтычная, юрыдычная, гандлёвая, сельскагаспадарчая, промыславая, ваенная тэрмiналогiя, а таксама тэрмiналогiя мовазнаСЮства, астраномii, матэматыкi i iнш.
Грамадска-палiтычная, юрыдычная тэрмiналогiя. Фармаванне гэтай тэрмiналогii было найбольш раннiм i iнтэнсiСЮным у параСЮнаннi з iншымi галiнамi старабеларускай тэрмiналогii дзякуючы функцыянаванню мовы СЮ якаii дзяржаСЮнай. Захавалася мноства помнiкаСЮ дзелавога пiсьменства старабеларускай мовы, напiсаных у канцы XIV першай палавiне XVII ст. Гэта дакументы, складзеныя пры канцылярыi вялiкага лiтоСЮскага князя i СЮ мяiовых дзяржаСЮных установах Вiльнi, Гродна, Магiлёва, Брэста, Полацка, Мiiслава, Навагрудка i iнш., некаторыя дакументы напiсаны пры двары польскага караля i адрасаваны СЮ Лiтву, асобныя дакументы складзены на Украiне, у якiх пiiы, iмкнучыся прытрымлiвацца афiцыйнага беларускага пiсьма, ахвяравалi некаторымi фанетычнымi, граматычнымi i лексiчнымi зявамi жывой украiнскай мовы.
Буйнейшым помнiкам старабеларускага пiсьменства зяСЮляецца ЛiтоСЮская метрыка, якая СЮключае разнастайныя дагаворы, акты, граматы, запiсы, прывiлеi, Статуты канцылярыi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага. Значную ролю СЮ станаСЮленнi грамадска-палiтычнай тэрмiналогii адыгралi творы старабеларускай палiтычнай сатыры i палемiкi (прадмовы i пасляслоСЮi Францыска Скарыны, С. Буднага, В. Цяпiнскага, Прамова Мялешкi, Пiсьмо да Абуховiча).
АсноСЮную частку грамадска-палiтычных тэрмiнаСЮ у пералiчаных помнiках складаюць агульныя для СЮсходнеславянскiх моСЮ тэрмiны, якiя СЮзнiклi СЮ працэсе шматвяковага гаспадарчага i культурнага СЮзаемадзеяння СЮсходнеславянскiх плямён i народнаiей на тэрыторыi Старажытнай Русi: копа, мыто (пошлiна), оброкъ, окупъ, переметъ, послухъ, право, ремесленикъ, рубель, челядинъ i г. д. Многiя з гэтых тэрмiнаСЮ зараз зяСЮляюцца гiста-рызмамi, другая частка пасля пэСЮных фанетычных i граматычных змен увайшла СЮ сучасную беларускую тэрмiналогiю.
Значнае меiа займаюць тэрмiны, узятыя з народнай мовы. Яны СЮтвораны шляхам тэрмiналагiзацыi агульнаСЮжывальных слоСЮ або з дапамогай словаСЮтваральных сродкаСЮ старабеларускай мовы: сведка (ст.-рус. послухъ), забойца (ст.-рус. головникъ), статок, статки (ст.-рус. добытокъ, имение) i г. д. Частка гэтых тэрмiнаСЮ замацавалася СЮ беларускай грамадска-палiтычнай тэрмiналогii: держава, звычай, здрадца, листъ, пильноватъ, позыченье, помста, пригонъ, пригонныя люди, сварка, умова, шыбеница i г. д.
Нярэдка СЮ дзелавых дакументах i творах палiтычнай сатыры сустракаюцца варыянты тэрмiнаСЮ старажытнарускага i мяiовага, больш позняга паходжання. Некаторыя тэрмiны, якiя СЮвайшлi СЮ гэтыя творы з жывой беларускай мовы, не замацавалiся пасля СЮ старабеларускай i сучаснай тэрмiналогii СЮ вынiку працэсаСЮ стылiстычнай дыферэнцыяцыi, актыСЮнага выкарыстання некаторых запазычаных слоСЮ, якiя першапачаткова СЮжывалiся толькi СЮ пэСЮных рэгiёнах, а пазней распаСЮсюдзiлiся на шырокай тэрыторыi: бонда (частка, выдзелены пай), клетка (лаСЮка, крама), камора (таможня) i г.д.
Каля 10% ад усёй колькаii юр