Утварэнне вялiкага княства лiтоСЮскага
Информация - История
Другие материалы по предмету История
УТВАРЭННЕ ВЯЛРЖКАГА КНЯСТВА ЛРЖТОРОСКАГА
Разгляд гiсторыi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага (ВКЛ) заканамерна начаць з праблемы яго СЮзнiкнення. У гiсторыi даследавання гэтага складанага пытання можна выдзелiць тры розныя падыходы. Першы падыход прадстаСЮлены СЮ традыцыйнай гiстарыяграфii, у старой вучэбнай i навуковай лiтаратуры. Сутнаiь яго СЮ тым, што СЮтварэнне Вялiкага княства ЛiтоСЮскага падавалася выключна як вынiк захопу лiтоСЮцамi заходнерускiх зямель i iх гвалтоСЮнага далучэння да ЛiтоСЮскай дзяржавы. Фактар знешняй лiтоСЮскай агрэсii СЮ гэтым пра-цэсе абсалютызаваСЮся. Лiтва выступала СЮ якаii варожай дзяржавы, якая сiлай зброi захапiла рускiя землi.
Ролю абяднальнага цэнтра рускiх княстваСЮ традыцыйная гiстарыяграфiя замацоСЮвала за МаскоСЮскiм княствам, якое знаходзiлася СЮ складзе Уладзiмiрскага. Тут была "сапраСЮдная" Русь, якая, памацнеСЮшы, уступiць у барацьбу з варожай Лiтвойза стара-жытную спадчыну.
Далучэнне дробных княстваСЮ да маскоСЮскiх уладанняСЮ заСЮсёды лiчылася зявай выключна прагрэсiСЮнай, своеасаблiвай праявай гiстарычнай заканамернаii, перавагi цэнтралiзацыi над феадальнай раздробленаiю. Рост тэрыторыi Вялiкага княства ЛiтоСЮскага звы-чайна даследчыкаСЮ засмучаСЮ, таму што тым самым аддалялася здзяй-сненне Масквой яе гiстарычнай мiсii. МаскоСЮскiя князi падавалiся "збiральнiкамi", а лiтоСЮскiя чужынцамi-захопнiкамi, спусташальнiкамi Рускай зямлi.
Гэты падыход адлюстроСЮваСЮ навуковы погляд, стан гiстарычных крынiц i ведаСЮ i быСЮ агульнапрынятым. Таму шмат хто i сёння здзiвiцца, калi дазнаецца, што для праваслаСЮных жыхароСЮ Вялiкага княства ЛiтоСЮскага рускiмi былi перш за СЮсё яны самi i СЮся Русь, паводле iх меркаванняСЮ, абядноСЮвалася менавiта СЮ ЛiтоСЮска-Рускай дзяржаве. Аб гэтым сведчаць шматлiкiя помнiкi i летапiсы. Напрыклад, у "Летапiсе Рачынскага" зазначана, што СЮ 1512 г. "князь велiкiе московскiе Васiлiй, забывшi перемiря i прiсягi свое, до паньства Русского войско свое высылал i шкоды непрыятельскiм обычаем чынiл" (гаворка iшла пра паход князя Васiлiя СЮ Вялiкае княства ЛiтоСЮскае, на Смаленск). ЖыхароСЮ паСЮночнага СЮсходу, абяднаных вакол Масквы, прадстаСЮнiкi рускiх зямель Вялiкага княства ЛiтоСЮскага называлi няйнакш як пскавiчамi, маскавiтамi, цверычамi, але не рускiмi. Гэта, праСЮда, не перашкаджала iм памятаць аб былым адзiнстве Русi.
Такое становiшча тлумачыцца тым, што СЮ перыяд свайго росквiту Вялiкае княства ЛiтоСЮскае распаiiралася ад Балтыi да Чорнага мора i ад межаСЮ Польшчы i Венгрыi да ПадмаскоСЮя. ЯСЮнымi былi i рэальныя суадносiны СЮ iм лiтоСЮскага i славянскага элементаСЮ. Уласна Лiтва займала СЮ iм усяго 1/12 краiны, 3/4 насельнiцтва складала тая частка старажытнарускай народнаii, якая СЮжо СЮ ВКЛ паступова трансфар-мавалася СЮ беларускую, рускую i СЮкраiнскую народнаii. ЛiтоСЮцы зяСЮлялiся СЮ гэтай дзяржаве нацыянальнай меншаiю.
Такiя суадносiны тэрытарыяльнага i этнiчнага кампанентаСЮ у Вялiкiм княстве ЛiтоСЮскiм далi падставу некаторым аСЮтарам для рэзкай ломкi традыцыйнай канцэпцыi. У процiлеглаiь традыцыйнай, якую сёння часта называюць лiтоСЮскай, узнiкла зваротная канцэпцыя СЮтварэння ВКЛ, прапагандуемая СЮ творах М. Ермаловiча, якога падтрымлiваюць некаторыя iншыя даследчыкi. Яна выступае супраць пераважнай ролi лiтоСЮскага кампанента СЮ працэсе заснавання Вялiкага княства ЛiтоСЮскага. АсноСЮная яе iдэя заключаецца СЮ тым, што не лiтоСЮская знаць захапiла рускiя землi, як iвярджалi лiтоСЮскiя хранiсты, а, наадварот, заходнерускiя княствы далучылi да сябе Лiтву i заснавалi ВКЛ. Гэта тэорыя была папулярнай сярод лiтаратурнай i мастацкай нацыянальнай iнтэлiгенцыi, некаторых палiтыкаСЮ з моманту атрымання Беларуссю дзяржаСЮнай незалежнаii. Але большаiь вучоных-спецыялiстаСЮ не згодны з ёй.
Па-першае, гэта канцэпцыя СЮ асноСЮным грунтуецца на летапiсах. А яны не зяСЮляюцца дакладнай гiстарычнай крынiцай. Яны СЮсе болып позняга паходжання, i адны i тыя ж падзеi трактуюцца iмi па-рознаму.
Праблемы ранняй гiсторыi вырашаюцца не толькi на пiсьмовых крынiцах. Больш дакладнымi зяСЮляюцца археалагiчныя, этнаграфiчныя, лiнгвiстычныя даследаваннi, асаблiва калi яны СЮсе даюць прыблiзна аднолькавыя вынiкi. Праблемай утварэння Вялiкага княства ЛiтоСЮскага займалiся i займаюцца не толькi даследчыкi розных спецыяльнаiей на Беларусi, але i СЮ Лiтве, i СЮ Полыпчы, i СЮ Расii. ДаСЮно вырашана пытанне аб меiазнаходжаннi старажытнай Лiтвы з дапамогай археалагiчных даследаванняСЮ, якiя лёгка пра-сочваюць межы распаСЮсюджання балцкiх i славянскiх культур. Тэрыторыя Верхняга Панямоння, якую М. Ермаловiч лiчыць меiам знаходжання летапiснай Лiтвы, была не. балцкай, а славянскай. ЛiтоСЮская галiна балтаСЮ займала асноСЮную тэрыторыю сучаснай Лiтвы правабярэжную частку Панямоння, выключаючы невялiкi рэгiён нiжняга цячэння Нёмана, дзе жылi скалвы (Фннно-угры i балты в эпоху средневековья / Под ред. докт. нст. наук В.В. Седова. М., 1987. С. 7 - 9, 381 - 382). Тапонiм "Лiтва", вакол якога грунтуецца канцэпцыя аб знаходжаннi старажытнай Лiтвы СЮ Верхнiм Панямоннi (памiж Мiнскам i Новагародкам з усходу на захад i памiж Маладзеч-нам i Слонiмам з поСЮначы на поСЮдзень), зявiСЮся тут, калi Чорная Русь, цi Новагародчына, ужо СЮвайшла СЮ Вялiкае княства ЛiтоСЮскае. Яны позняга паходжання.
Па-другое, канцэпцыя М. Ермаловiча аб захопе Лiтвы заходнерускiмi княствамi ставiць шмат пытанняСЮ. Чаму створаная славянамi дзяржава была названа Вялiкiм княствам ЛiтоСЮскiм, калi сама Лiтва займала СЮ ёй усяго 1/12 тэрыторыi? Чаму