Утварэнне вялiкага княства лiтоСЮскага
Информация - История
Другие материалы по предмету История
зычнiцкай Жмуддзю.
Тым часам Войшалк выдае сястру замуж за валынскага князя Шварна i "вдасть Новогородок от Мнндовга н от себе н Вослоннм н Волковыеск н все городы" брату Шварна - Раману Данiлавiчу, якi стаСЮ васалам МiндоСЮга, а сам прыняСЮ манаства. Такiм чынам, валынскiм князям удалося аднавiць уладу над Новагародчынай, нейкi час iм шанцавала, але замацаваць гэтыя землi за сабой князi СЮжо не змаглi. Пасля смерцi МiндоСЮга СЮ 1263 г. у час паходу на Бранск у княстве пачалася дынастычная смута. Калi яна крыху зацiхла, Вой-шалк сышоСЮ з манастыра i з падтрымкай новагародцаСЮ i пiнянаСЮ, а таксама сяброСЮ свайго бацькi "нача княжнтн во всей земле Лнтов-ской н нача ворогн свон убнватн". Як бачым, iснаванне Вялiкага княства ЛiтоСЮскага СЮ гэты перыяд адпавядае iнтарэсам не толькi лiтоСЮцаСЮ, але i праваслаСЮнага насельнiцтва рускiх тэрыторый, што СЮвайшлi СЮ яго склад. Вядома, што Войшалк рыхтаваСЮ новае хрышчэнне Лiтвы на праваслаСЮным прыкладзе. Але яго планам не суджана было ажыццявiцца. У 1267 г. ён быСЮ забiты. Са смерцю Войшалка з палiтычнай арэны Вялiкага княства ЛiтоСЮскага сышоСЮ чалавек, што мог пераадолець нацыянальна-рэлiгiйны дуалiзм, улаiiвы гэтай дзяржаве з моманту яе СЮзнiкнення.
Паступова Вялiкае княства ЛiтоСЮскае абрастала заходнерускiмi землямi на СЮсходзе i поСЮднi, пашыралася i за кошт Полацкай зямлi, якая блiжэй за iншых прымыкала да Лiтвы, была цесна звязана з ёй гiстарычна i геаграфiчна. На працягу XI - пачатку XII ст. полацкiя князi шмат разоСЮ наведвалiся СЮ Лiтву СЮ пошуках здабычы, за князямi прабiралася мiрнае насельнiцтва СЮ пошуках прыдатных зямель i сенажацяСЮ. 3 другой паловы XII ст. адносiны памiж Лiтвой i Полацкай зямлёй змянiлiся. Апошняя, як i iншыя рускiя землi, страцiла палiтычнае адзiнства, распалася на княствы i СЮдзелы пад кiраваннем нашчадкаСЮ РЖзяслава. Спадчыннае права на княжацкiя прастолы тут амаль не дзейнiчала. Яны заменьвалiся або пры дапамозе сiлы, або па дамоСЮленаii з насельнiцтвам. Князi часта пераманьвалi на свой бок лiтоСЮцаСЮ. Сябраваць з лiтоСЮцамi полацкiх князёСЮ прымушала нямецкая пагроза. Сувязi з iмi СЮмацоСЮвалiся шлюбамi. Так, князь Герцыке Усевалад, што падпарадкоСЮваСЮся Полацку, быСЮ зяцем лiтоСЮскага князя БоСЮгерда.
Аднак з другой паловы XII ст. лiтоСЮцы сталi зяСЮляцца на Полац-кай зямлi як няпрошаныя гоii. Полацкiя князi, знясiленыя мiжусобiцамi, ужо не маглi абараняцца. Вось чаму аСЮтар "Слова пра паход РЖгаравы" трывожна глядзiць на будучыню палачан. "Дзвiна, чытаем у "Слове", болотом течёт оным грозным полочанам под клiнком поганых". Далей аСЮтар "Слова" звяртаецца да полацкiх князёСЮ: "Ярославе i всi внуцы Всеславнi. Уже понiзите стязы своi, вонзiте своi мечы вережены, уже бо выскочiте iз дедней славы". Ён скардзiСЮся: "Одын только РЖзяслав Васыльковыч позвонiл было своымы острымi мечамi о шлемы лiтовскiе, но покiнуты роднымы братьямы, лежiт под краснымы щытамы на кровавой траве, iзрублены литовскiмы мечамы, выроныв жемчужную душу iз храброго тела через золотое ожерелье".
Паводле сведчанняСЮ сучаснiкаСЮ, у 20-я гады XIII ст. лiтоСЮцы шнырылi па Полацкай зямлi, як па СЮласнай. Ужо на пачатку 50-х гадоСЮ XIII ст. на прастолах Полацкага княства зяСЮляюцца родныя МiндоСЮга: у Полацку - ТаСЮцiвiл, у Друцку - Едзiвiл, у Вiцебску -Вiкiнт. Пасля смерцi ТаСЮцiвiла СЮ Полацку сядзелi таксама стаСЮленiкi лiтоСЮскiх князёСЮ: спачатку князь Канстанцiн, пасаджаны сапернiкам ТаСЮцiвiла^Транятам, потым РЖзяслаСЮ, якi лiчыСЮ сябе "в волн Мойшел-гове" (Войшалка). У канцы 1263 г. абодва гэтыя князi саступiлi сваё меiа лiтоСЮскаму князю Гердэню. Паводле звестак Новагародскага летапiсу, Гердэнь быСЮ пасаджаны СЮ Полацку Лiтвой ("тогда Лнтва посаднша свой князь в Полотьске") у згодзе з полацкiмi баярамi. 3 iмi быСЮ заключаны дагавор, адной з умоСЮ якога было вызваленне захопленых полацкiх баяр. Гердэнь трымаСЮся СЮ Полацку да 1267 г. Потым нейкi час на полацкiм i вiцебскiм прастолах сядзелi рускiя князi (напэСЮна, скарысталi барацьбу за СЮладу СЮ Лiтве пасля смерцi МiндоСЮга). Аднак у канцы XIII ст. на полацкiм прастоле зноСЮ зявiСЮся лiтоСЮскi князь, iмя якога невядома. Вядома толькi, што ён прыняСЮ каталiцтва i, не маючы нашчадкаСЮ, завяшчаСЮ княства Рыжскай архiепiскапii.
Адсутнаiь князя СЮ Полацку спрыяла пранiкненню СЮ горад нямецкiх рыцараСЮ i каталiцкiх мiсiянераСЮ, што навязвалi сваё вера-вызнанне. Абураныя палачане звярнулiся СЮ Лiтву за дапамогай. Вялiкi князь лiтоСЮскi Вiцень у 1307 г. выгнаСЮ нямецкiх рыцараСЮ з Полацка i заняСЮ горад. А памiж 1307 i 1309 гг. Вiцень, каб легалiзаваць свае правы на Полацкае княства, выкупiСЮ яго землi СЮ ордэна, аб чым сведчыць дакумент, падпiсаны 19 чэрвеня 1310 г. у Авiньёне. Так Полацкая зямля канчаткова апынулася СЮ складзе ВКЛ.
Мiнскае княства было часткай Полацкай зямлi. Абставiны i дакладны час яго падпарадкавання лiтоСЮскiм князям вызначыць цяжка. Гэта адбылося недзе з другой паловы XIII да першай чвэрцi -XIV ст. У Новагародскiм летапiсе СЮпамiнаецца, што СЮ 1326 г. у лiку лiтоСЮскiх паслоСЮ у Новагародку знаходзiСЮся i "велнкнй Меньскнй князь" - васал Гедымiна.
Гiсторыя Вiцебскай зямлi цесна звязана з Полацкiм княствам. У 50-х гадах XIII ст. на вiцебскiм прастоле сядзеСЮ князь РЖзяслаСЮ, якi залежаСЮ ад Войшалка. 3 1263 г. Вiцебск, як i Полацк, быСЮ падпарад-каваны лiтоСЮскаму князю Гердэню. Пасля забойства Гердэня СЮ 80-х гадах ХШ ст. Вiцебск залежаСЮ ад Смаленска. На пачатку XIV ст. у Вiцебску княжыСЮ ЯраслаСЮ Васiльевiч з роду смаленскiх князёСЮ. У 1318 г. ён выдаСЮ сваю дачку Марыю за лiтоСЮскага князя Альгерда Гедымiнавiча, якi праз два гады пасля с