Гендерно-синтаксическое моделирование русской разговорной речи 10. 02. 01 Русский язык
| Вид материала | Диссертация |
- Аннотации дисциплин русский язык и культура речи, 1639.95kb.
- Киянова ольга Николаевна Заведующая кафедрой, 27.74kb.
- Учебно-методический комплекс дисциплины русский язык и культура речи Специальность, 1867.83kb.
- Русский язык и культура речи список литературы, 234.16kb.
- Программа курса «Русский язык и культура речи», 51.61kb.
- К примерной рабочей программе по дисциплине «Русский язык и культура речи», 45kb.
- «Русский язык и культура речи», 479.57kb.
- Русский язык и культура речи, 549.11kb.
- Содержание разделов и тем дисциплины Русский язык и культура речи, 73.06kb.
- П. А. Семенов Терминологический словарь: Русский язык. Стилистика. Культура речи Санкт-Петербург, 743.23kb.
ЗАКЛЮЧЕНИЕ
В заключении сформулированы полученные в ходе анализа фактического материала результаты, сделаны обобщения.
Зафиксированное в ходе исследования гендерное начало в русских разговорных конструкциях позволяет говорить о наличии различий речевого поведения и существовании гендерлекта. Речевое поведение женщин и мужчин имеет определённые отличия, что позволяет утверждать: русские разговорные конструкции заключают гендерное начало, которое обусловлено различием речевого поведения в целом по гендерному признаку.
По результатам исследования основных способов репрезентации гендерных свойств русского разговорного синтаксиса было выявлено, что эллипсис в основном присущ женской речи. В имплицированной информации женщинами чаще опускаются дополнения, тогда как мужчинами – сказуемые. В эксплицированной информации конкретизация деталей и наибольшая развёрнутость характерна для женской речи, а в мужской – меньшая развёрнутость и образность. Использованные семантические стяжения в женской речи чаще образуются из определительных словосочетаний путем опущения существительных, а также – способом устранения определяемого. Мужчины в большинстве своём используют в разговорной речи семантические стяжения, образованные с помощью суффиксов, а также глагольными сочетаниями. Препозиция в целом характерна в большей степени для женской речи, которое объясняется предположением женщин о том, что её, возможно, не поймут, если она не акцентирует внимание на главном в выражении в отличие от мужчин, считающих в большинстве своём, что их речь и так понятна. Мужские контаминированные высказывания предполагают «восстановление» большего количества слов по сравнению с женскими высказываниями, которые вне конситуации более понятны и быстрее восстановимы. Женский дискурс чаще основан на знаниях о реалиях жизни, произведениях искусства, знаниях культурологического характера, национального признака в отличие от мужского, где предпочитаются перифразированные выражения, цитируемые из кинофильмов, мультфильмов, анекдотов.
Гендерные различия русских разговорных синтаксических конструкций обусловливаются тем, что для женской речи характерны намеки и неточности, чрезмерное употребление вежливых форм, частое употребление эвфемизмов и извинения. Мужчина, перебивая женщину в два раза чаще, игнорирует ранее сказанное и использует наиболее грубые выражения. Молчанием женщины выражают обиду, а мужчины – исчерпанность темы. Женщине важен процесс общения, а для мужчины – его результат. Путём обобщения лингвистических результатов и нашего исследования женская разговорная речь определяется как сотрудничающая, эмоционально-оценочная, оптимистичная, более вежливая, гибкая, коммуникативно динамичная, с положительной оценкой, с использованием наибольшего числа престижных форм, стремящаяся к созданию комфортных условий при разговоре с собеседником, яркая, располагающая к себе, образная, бесконфликтная.
Мужская речь характеризуется как терминологичная, точная, тяжело переключающаяся с одной темы на другую, грубая, с более выраженной отрицательной оценкой, стилистически сниженная, часто перебиваемая, бескомпромиссная, демократичная, уверенная. Перечисленные характеристики наиболее заметны в синтаксисе разговорной речи мужчин и женщин, а именно в специфических для него конструкциях: конструкции с именительным темы, повторов как характерной черты русского разговорного синтаксиса; выстраивание речи по частям, краткие ответы, непрямые функции вопросительных высказываний, закономерности построения диалога, употребление двойных глаголов, эмоциональных средств общения.
Специфика русских разговорных конструкций русскоязычного населения РК по гендерному признаку обнаруживается на фоне универсальных разговорных конструкций речи жителей русских городов, вне дифференциации по гендерному признаку, в соответствии с имеющимися лингвистическими данными по проблеме. На русскую речь могут влиять и региональные казахские культурные стереотипы. В ходе исследования было выявлено, что мужская и женская разговорная речь Казахстана по сравнению с жителями русских городов в основном совпадает, за исключением различий женской речи. Разговорная речь казахстанских женщин, в особенности южных регионов, характеризуется большей гибкостью, вежливостью, ориентированностью на собеседника по сравнению с женской разговорной речью русских городов – более демократичной, раскованной. Мужская речь казахстанцев характеризуется большей грубостью по сравнению с женской речью и ориентированностью на требование речевого поведения общества. В казахстанском социуме ожидают от женщины бесконфликтности, мягкости, выбора иных языковых средств, по сравнению с мужчиной, речь которого раскрепощённая и уверенная.
Перспективой данного исследования является определение приоритетов женского и мужского начала в морфологических и лексических конструкциях, на других уровнях разговорной речи. Кроме того, определение гендерных приоритетов возможно в других областях: научной и художественной стилях речи.
Список использованных источников
1 Кирилина А.В. Гендер: лингвистические аспекты. – М.: Изд-во «Институт социологии РАН», 1999. - 180 с.
2 Прокудина О.Н. Гендерный дискурс-анализ речевых стратегий женской языковой личности :дис. на соиск. учен. степ. канд. филол. наук. – М., РГБ, 2005 - 209с.
3 Беловольская Л.А. Синтаксис словосочетания и простого предложения (конспекты лекций): Учебное пособие. – Таганрог, 2001. – 55с.
4 Русская разговорная речь / Отв. ред. Е.А. Земская. Изд-во «Наука», М., 1973. – 485с.
5 Даирова А.Р. Реализация оценочного значения в дискурсе на материале гендерно-маркированных единиц // КазУМОиМЯ им. Абылай хана, Вестник серия «Филология», - 2009.- №1-С.172-177
6 Pusch Luise. Das Deutsche als Mannersprache // Linguistische Berichte. 1981. 69. S.
7 Хасанулы Б.Х. Языки народов Казахстана: от молчания к стратегии развития (социолингвистические аспекты). – Алматы: Арда, 2007.-384с.
Список опубликованных работ по теме диссертации
1 Гендерный аспект русского самосознания: женские образы в культуре // Естественно-гуманитарные науки и их роль в реализации программы индустриально-инновационного развития Республики Казахстан: Материалы III Международной научно-практической конференции, посвящённой 100-летию академика А.Ж. Машанова. – Алматы: КазНТУ им. К.И.Сатпаева, 2007. – С. 317-319.
2 Анализ реплик парламентариев в структуре языковой личности мужчины и женщины // Языковое пространство Казахстана в новом тысячелетии и проблемы мировой лингвистики: Материалы Международной научно-теоретической конференции, посвящённой 70-летию известного учёного, доктора филологических наук, профессора, академика Международной академии информатизации Б. Хасанулы. – Алматы: КазГосЖенПИ, 2008. – Т 2. – С.884-889.
3 Живой язык, живая речь: вопросы теории // Вестник КазГУ им. аль-Фараби, серия филологическая. – 2008. – №.4 (112). – С. 140-148.
4 Живая речь: психолингвистическая характеристика // Вестник КазНПУ им. Абая, серия «Филологические науки». – 2009. – № 3 (29). – С. 48-52.
5 Типичные черты женского и мужского речевого поведения // Вестник КазГУ им. аль-Фараби, серия филологическая. – 2009. – №.7 (87). – С. 63-67.
6 Живая речь комментаторов олимпиады как отражение экспрессивного состояния происходящего // Естественно-гуманитарные науки и их роль в реализации программы индустриально-инновационного развития РК: Материалы IV Международной научно-практической конференции. – Алматы: КазНТУ им. К.И.Сатпаева, 2009. – С. 280-286.;
7 Экономия речевых средств в контексте гендера // Лингвистические основы межкультурной коммуникации. Часть 1: Материалы международной научной конференции. – Нижний Новгород: НГЛУ им. Н.А. Добролюбова, 2010. – С. 116-121.
8 Дискурсная составляющая в гендере // Обучение языкам в условиях би- и полилингвизма: проблемы, инновации, перспективы: Материалы Международной научно-практической конференции. – Алматы: КазНТУ им. К.И. Сатпаева, 2010. – С. 112-116.
ТҮЙІН
10.02.01- Орыс тілі мамандығы бойынша филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алуға арналған диссертация авторефераты
ДЕМЕУБЕКОВА ҚАРЛЫҒАШ ҚАДЫРОВНА
Орысша ауызша сөйлеудің гендерлік-синтаксистік моделі
Диссертациялық жұмыс орысша ауызша сөйлеудің гендерлік аспектідегі синтаксистік деңгейін зерттеуге арналған.
Зерттеудің өзектілігі. Зерттеудің өзектілігі тұрмыстық деңгейде орысша ауызша сөйлеудің ерлер мен әйелдердің сөзінде қолданылатын синтаксистік конструкцияның ерекшелігін көрсетуімен анықталады.
Қазіргі уақытта әлемдік және отандық лингвистикада гендерлік зерттеу басым бағыттардың бірі болып есептеледі. Бірақ соңғы уақытқа дейін гендерологтардың назарында тілді қолданушылардың гендерлік коммуникативтік мінез-құлқы болды да, ерлер мен әйелдердің коммуникативтік мінез-құлқының әртүрлі әдістерді қолданатын кешенді моделіне көңіл бөлінбеді.
Бұл зерттеудің өзектілігі ҚР Үкіметінің қазақстандық қоғамның рухани жаңаруын міндет етіп қоюымен байланысты. Бұл үрдісте сөйлеудің мінез-құлқын қалыптастыруда гендерлік компоненттерді есепке алу маңызды рөл атқарады.
Осы диссертациялық зерттеу екі бағытта жүзеге асырылды: бір жағынан, мұнда Қазақстанда жүзеге асырылатын орысша ауызша сөйлеудің синтаксистік конструкциясы сөз болады; екінші жағынан гендерлік лингвистика қарастырылады.
Зерттеудің пәні ретінде гендерлік конструкциядағы орысша ауызша сөйлеудің синтаксисі алынды. Орысша ауызша сөйлеудің синтаксистік конструкциясы «ер» және «әйел» оппозициясы шеңберінде қарастырылды.
Деректі материалдардың көздеріне зерттеу авторының қатысуымен екі және одан да көп информанттардың еркін сөйлесу жағдайынан жазып алынған ауызша сөздері жатады. Ауызша сөйлесудің табиғи қалпын сақтау үшін диктофонға жазу ісі информантқа айтылмай жүргізілді.
Зерттеудің мақсаты – «ер-әйел» гендерлік оппозиция компоненттерінің басымдылық рөлін көрсететін гендерлік-коммуникативтік модельдің құрылымын анықтау. Осы мақсатты жүзеге асыру үшін мынадай міндеттер шешілді:
1) орысша ауызша синтаксистің гендерлік сипатын дәлелдеу;
2) орысша ауызша сөйлеу синтаксисінің конструкциясындағы әлемнің гендерлік сипатын анықтау;
3) ҚР орыстілді тұрғындарының орысша ауызша сөйлеу конструкциясындағы гендерлік айырмашылықтарының себептері мен олардың өзіндік ерекшеліктерін айқындау;
4) Қазақстан тұрғындарының ауызша сөйлеу тіліндегі гендер бойынша орысша ауызша сөйлеу конструкциясының айырмашылық дәрежесін көрсету.
Зерттеудің әдістері мен тәсілдері. Зерттеудің негізгі әдістері ретінде гендерлік ерекшеліктерді қамтитын бағытталған ғылыми бақылау әдісі, статистикалық әдіс, тілдік бірліктерді жіктеу әдісі алынды. Бұнымен қоса, салыстырмалы конструктивті психолингвистикалық сипаттама әдісі қолданылды. Кейбір жағдаяттарда еркін ассоциативтік эксперимент әдісі де пайдаланылды.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мынадан көрінеді:
- алғаш рет орысша ауызша сөйлеудің конструкциясындағы жыныстық бөлініске тән ерекшеліктердің болатындығы дәлелденді;
- әлемнің гендерлік сипатын танытатын ерлер мен әйелдердің сөйлеу әдебіндегі әдістер мен тәсілдер айқындалды;
- ерлер мен әйелдердің орысша ауызша сөйлеу конструкциясын ерекшелейтін себептер баяндалды;
- лингвистикалық эксперименттің көмегімен ерлер мен әйелдердің ауызша сөйлеу конструкциясын құрайтын дифференциялдық негіздері дәлелденді;
- Қазақстан тұрғындарының орысша ауызша сөйлеу конструкциясының гендерлік ерекшеліктері анықталды.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңызы алынған нәтижелердің келешекте гендерлік лингвистиканың дамуына көмектесетіндігімен; шетелдіктерді орыс тіліне оқытуда қолдануға болатындығымен; жоғары оқу орны мен мектептерде тіл мәдениеті курстарында; психолингвистика, жалпы тіл білімі, гендерология, гендерлік лингвистика, имиджелогия арнайы курстарында пайдалануға болатындығымен өлшенеді. Зерттеу материалдарын риторика, сөз мәдениеті, сөйлеу әрекеттері бойынша тренингтерге оқу құралдары мен көмекші әдістемелік құралдарды дайындауға пайдалануға болады.
Зерттеу нәтижелерінің апробациясы. Диссертацияның негізгі ережелері мен қорытындылары халықаралық ғылыми-практикалық, ғылыми-теориялық конференцияларда баяндамалар түрінде апробациядан өткізілді. Диссертацияның біраз нәтижелері «ҚазҰПУ Хабаршысы. Филология сериясында», «ҚазҰПУ Хабаршысы. Филология ғылымдары сериясында», тағы да басқа журналдарда мақалалар түрінде жарық көрді.
Зерттеудің болашағы орысша ауызша сөйлеудің ерлер мен әйелдерге тән морфологиялық және лексикалық ерекшеліктерін, мұнымен қоса, ғылыми және көркем стильдердегі гендерлік ерекшеліктерді анықтаумен байланысты.
RESUME
of author-report dissertation for competition for the scientific degree of the candidate of philological sciences on specialty 100201 – Russian language.
Demeubekova Karlygash Kadyrovna
Gender-syntactic modeling of Russian spoken language
The dissertation work is devoted to the research of syntactic level of Russian spoken language in gender aspect.
Actuality of investigation.
The actuality of the research is determined by the necessity to expose the specificity of syntactic constructions in Russian spoken language, used by men and women in everyday sphere of communication.
Gender researches today are one of the most priority tendencies in native and world linguistics. However, up today in the focus of genderologists’ attention were the separate aspects of gender communicative behavior of the native speakers and, practically, there were no any attempts taken in complex modeling of communicative behavior of men and women using different methods.
The given research is of an actual character because of the task set by the Government of RK about the spiritual revival of Kazakhstan society. An account of gender component has been done in two directions: on the one hand, it deals with the syntax of Russian spoken language constructions, functioning in Kazakhstan; on the other hand – gender linguistics.
The subject of investigation is the gender component in constructions of Russian spoken language. Russian spoken syntactical constructions are considered in opposition of “male” and “female”.
The sources of real material became the recorded spontaneous speech in natural conditions of communication of two and more informants in presence of the author of investigation, who also participated in conversation. Recording took place mostly without the informant’s awareness with the aim of keeping the natural conditions of spoken language.
The aim of investigation is the development of gender-communicative model, exposing the domineering role of component of gender opposition “male-female”. Realization of the aim caused the setting of the following objectives:
- to prove the introduced character of gender in Russian spoken syntax;
- to determine the ways of representation of gender world picture in constructions of Russian spoken syntax;
- to elicit the reasons of gender differences in Russian spoken constructions of Russian spoken people in RK and their specific features;
- to establish the degree of difference of Russian spoken constructions by gender in Russian spoken language of Kazakhstan citizens and Russian cities.
Methods and devices of investigation
The main methods of investigation are the method of directed scientific observation, the method of linguistic description, statistic method, the method of classification of language units in which the specific character of gender is revealed. Besides, there were used descriptive, comparative, constructive and psycholinguistic methods. In the latter the way of free associative experiment was used.
Scientific novelty of investigation is in the fact that in research for the first time was:
- grounded the fact of having the properties of sexual belonging in Russian spoken constructions;
- exposed the ways and devices of representation the speech behavior of men and women, forming the gender world picture;
- expounded the reasons, caused the specifics of Russian spoken constructions with male and female beginning;
- with the help of linguistic experiment the base of differentiation of spoken constructions into structures, including male and female beginning, was proved;
- elicited the gender specifics of Russian spoken constructions of Kazakhstan citizens and Russian cities.
Theoretical and practical significance of investigation is in the fact that the results got can promote the further development of gender linguistics, can be used in teaching Russian to foreigners; in higher educational institutions and school courses on speech culture; in teaching courses on psycholinguistics, general linguistics, genderology, gender linguistics, imagelogy, the research material can be useful in writing teaching textbooks and elaborating trainings on speech influence, in teaching the culture of communication, rhetoric.
Approbation of the results of investigation. The important tenets and conclusions of investigation were reported and discussed in international scientific-theoretical, scientific- practical conferences. Some tenets of dissertation are printed in articles published in scientific journals: “Vestnik of KazNU. Series philological”, “Vestnik KazNPU named after Abai. Series philological sciences”.
Perspective of investigation is the determination of priorities in female and male beginnings in morphological and lexical constructions, in other levels of PP. Besides, the determination of gender priorities is possible in other fields: scientific and literary speech styles.
ДЕМЕУБЕКОВА КАРЛЫГАШ КАДЫРОВНА
Гендерно-синтаксическое моделирование русской разговорной речи
10.02.01 – Русский язык
АВТОРЕФЕРАТ
диссертации на соискание ученой степени
кандидата филологических наук
Подписано в печать 17.09.2010 г.
Формат 60х84 1/16. Бумага офсетная.
Плотность 80 гр./см. Белизна 95%.
Печать КYОСЕRА.
Усл. печ. Л. 1,5. Тираж 130 экз.
Заказ № 77.
Отпечатано в типографии «Копир& Ка»
Республика Казахстан, г. Алматы,
пр-т им. Абая 36
Тел.: 2 606 400; 2 606 300
