Когнитивно-функциональные особенности категории будущего времени в современном английском языке (на материале англоязычной прессы) 10. 02. 22. языки народов зарубежных стран
| Вид материала | Автореферат диссертации |
- Лексические категории и их стилистические особенности в творчестве лоика шерали 10., 447.33kb.
- Языковая ситуация в современном таджикистане: состояние, особенности и перспективы, 903.53kb.
- «Структурно-семантические типы словосочетаний в хантыйском языке» по специальности, 302.93kb.
- Ёрамо Тиллохоновна Лексико-грамматические особенности шугнанских пословиц и поговорок, 1362.05kb.
- Временные формы глагола изъявительного наклонения таджикского языка и их способы передачи, 414.39kb.
- Аббревиатура и бленды в современном английском языке, 94.73kb.
- Примерные вопросы и программа для подготовки к вступительному экзамену в аспирантуру, 66.07kb.
- Препарата (на украинском и английском языке): > Международное непатентованое название, 33.11kb.
- Структурно-грамматическая характеристика диалектной фразеологии (на материале дарвазского, 749.15kb.
- Лексические и стилистические особенности поэзии Накибхона Туграла 10. 02. 22 языки, 657.25kb.
1 2
Mobile carriers say that technology will soon be available to solve that problem. (Newsweek, June 9/2008, р. 12)
…Marc Jacobs, who said at the time, “We all just fell in love with her. We’re expecting her to be a big star.” (People, August 18/ 2008, р. 138)
If Clint Bower wins his first Nextel Cup race this season, which many in the Cup garage believe will happen, then he may feel better about his seventh-place finish in last Saturday night’s Pepsi 400 at Daytona than he did at the time. (Sports Illustrated, July 16/ 2007, р. 79)
Навязываемое будущее выражает то будущее событие, которое рассматривается как событие, вызванное внешними обстоятельствами и не связанное с волей и намерением субъекта действия.
As any military man can tell you, no war can be won from armchairs in Nevada. Soldiers will still have to confront the enemy (or, more precisely, try to figure out who is the real enemy)… (Newsweek, June 9/2008, р. 41)
Thanks to a lawsuit she brought against the school broad with the help of the ACLU, Southside will continue to be co-ed. (GL (girls’ life magazine), November 2006/ Vol 13, Issue 2., р. 8)
Концепция навязываемого будущего встречается в риторических вопросах, касающихся дальнейшей судьбы объекта дискурса.
But if the fashion world were to beckon again? (People, August 18/2008, р.138)
So, what’s to be done? (Newsweek, June 9/ 2008, р. 28)
В результате проведенного анализа можно отметить, что когнитивные особенности восприятия будущего времени, а именно гипотетичность и неопределенность, влияют соответствующим образом и на функционально-семантическую оформленность данной категории в языке и, в конечном итоге, в речи.
Заключение
В лингвистике категория времени изучается в двух основных аспектах: в качестве концепта языковой картины мира и в качестве семантической категории, отражающей в языковой грамматической системе логики временных отношений.
Самой неопределенной временной категорией является категория будущего времени. Исторически сложилось так, что когнитивная категория будущего времени сформировалась в мировоззрении человека позднее, чем настоящее и прошедшее время. Данная категория стала приобретать в сознании англичанина четкую форму после принятия христианства. Генезис категории будущего времени в сознании человека связан с развитием его самосознания, его способности дать отчет о своих действиях и предвидеть их последствия. Изменения в мировоззренческой структуре сознания повлекло за собой соответствующие изменения в языке. В XII-XIII веках в среднеанглийском языке происходит процесс «парадигматизации футуральной категории» с участием модальных глаголов will, shall. На сегодняшний день футуральная конструкция с will, shall является основным языковым средством выражения будущего события или явления.
На сегодняшний день, в лингвистике наблюдается тенденция расширенного понимания понятия грамматики языка. Сподвижниками этой тенденции являются такие крупные ученые как А.В. Бондарко, С.Д. Кацнельсон, Дж.Байби, А.Г.Плунгян и другие, которые определяют грамматическую систему языка на основании его семантического содержания, а не формальной организации. В соответствии с подобными взглядами, были расширены спектр грамматических средств выражения будущего времени, объединяя те средства, которые ранее не рассматривались как таковые. Кроме тех структур, которые признаются в академической грамматике, такие как аналитическая категория будущего времени с will, конструкция to be going, формы Present Simple, Present Continuous, к грамматическим средствам выражения будущего времени были отнесены футурально-модальные конструкции to be to, to be likely, to be about и т.д., модальные глаголы, глаголы желания, стремления, планирования, обещания, предположения и проч., инфинитивные конструкции a bride-to-be, soon-to-come, дейктические прилагательные coming,upcoming, exрected и другие.
Эти языковые средства выражения будущего времени объединены в рамках ФСП футуральности, формируемой на основе семантической категории футуральности. С учетом семантической неоднородности, обусловленной тесной взаимосвязью между категориями футуральности и модальности, модель ФСП футуральности приобретает двухуровневую структуру.
Первый уровень состоит из ядра и подсекций, включающих те грамматические средства, которые эксплицируют будущее время. В крайнюю периферию данного уровня включены лексические и лексико-грамматические структуры, служащие дополнительными средствами для уточнения месторасположения будущего события во времени.
Во втором уровне ФСП футуральности объединены те грамматические средства выражения будущего, которые имплицируют будущее время. Они включают определенные модальные глаголы и смысловые глаголы желания, стремления, ожидания, предположения, а также конструкции цели и ожидания.
В результате проведенного анализа выявляется особая роль инфинитива и инфинитивных конструкций при выражении будущего времени. Выясняется, что во всех случаях импликативного выражения будущего и во многих случаях его экспликации, сопутствующей языковой структурой являются инфинитив и инфинитивные конструкции.
Особое внимание привлекает исследование прагма-коммуникативных характеристик футуральных ситуаций в тексте. Тексты англоязычной прессы представили богатый материал для исследования ситуаций выражения будущего времени языковыми средствами.
В ходе анализа коммуникативных особенностей футуральных ситуаций в англоязычной прессе были выявлены основные модальные значения, которые выражают грамматические средства выражения будущего времени. К ним относятся все модальные значения, связанные с категорией потенциальности, а именно приказы, просьбы, решения, рекомендации, обещание, угроза, предупреждение, прогнозы, предсказания, предчувствия, предположения, возможность, ожидания, надежды, стремление, желание, намерение, планы, задачи, цели, неизбежность, уверенность.
Следующий аспект, представляющий интерес при анализе коммуникативных особенностей футуральных ситуаций – это характер связи между субъектом и описываемым будущим событием.
В результате анализа, было выделено три основных типа отношений между будущим действием и субъектом: волюнтативное будущее, оцениваемое будущее, навязываемое будущее.
Таким образом, подводя итоги исследования можно отметить, что когнитивные особенности категории будущего времени накладывают отпечаток на функционально-семантические качества языковых средств выражения будущего времени, которые проявляются через тесные взаимоотношения между категорией футуральности и категориями модальности. Этот факт, в свою очередь, влияет на их проявление в ходе коммуникации, отражаясь на прагма-коммуникативных свойствах футуральных ситуаций.
Перспективы исследования: Исследование когнитивных и функциональных характеристик категории будущего времени в современном английском языке, раскрывает дальнейшие возможности для анализа данной категории с применением образцов живого общения между носителями языка в качестве исследовательского материала. Полагаем, что это поможет лучше оценить коммуникативный потенциал футуральных ситуаций в современном английском языке.
Список использованных источников:
- Кант И. Критика разума – М., Мысль, 1994 – 591с.
- Рейхенбах Г. Направление времени - М., Наука, 1962 - 396 с.
- Плотников А.М. Генезис основных логических форм – Л., Изд-во ленинградского университета, 1967 - 96 с.
- Гийом Г. Принципы теоретической лингвистики - М. Прогресс, 1992 - 218 с.
- Серебренников Б.А. //Роль человеческого фактора в языке. Язык и мышление (под редакцией Серебренникова Б.А.) – М., Наука, 1988 – С.6-51
- Блинова Е.А. Категория времени в когнитивной парадигме знаний //Слово, высказывание, текст в когнитивном, прагматическом и культурологическом аспектах (Сб-ник статей) – Челябинск, 2008 – С.34-40
- Трубников Н.Н. Проблема времени в свете философского мировоззрения //Вопросы философии, 1978 - №2 - С.111-121
- Апресян Ю.Д. Лексическая семантика. Синонимические средства языка. – М., Наука, 1974 – C.17-54
- Bybee J., Perkins R., Pagliuca W. The Evolution of Grammar (Tense, Aspect, and Modality in the Languages of the World) - Chicago and London, 1994 – 398 с.
- Гуревич А. Категории средневековой культуры - М., 1987 – C.5-138
- Историко-типологическая морфология германских языков (Категория глагола) (под ред. М.М.Гухман, Э.А.Макаева, В.Н. Ярцевой) - М., Наука, 1977 – С.5-127
- Бруннер Карл. История английского языка, Т 2 - М., 1956 – с.392
- Теория функциональной грамматики. Введение. Аспектуальность. Временная локализованность. Таксис. (под ред. Бондарко А.В.) - Л., 1987 – с.352
- Comrie B. Tense. – Cambridge University Press, 2006 – 139 c.
Список опубликованных работ по теме диссертации:
- Анализ модальных значений, выражаемых средствами будущего времени //«Building Cultural Bridges: Intergrating Languages, Linguistic, Literature and Translation into Education» (Казахско-Турецкий Университет им. Сулеймена Демереля, Алматы, 2010);
- Когнитивные предпосылки формирования семантической категории будущего в германских языках //«Лингвокультурологический подход в иноязычном образования: методы и технологии» (КазУМОиМЯ им.Абылай хана, Алматы, 2010);
- Подходы к логическому анализу линейной модели времени в системе языка //«Қазақстанның қазіргі полимәдениеттік кеңістігіндегі білім берудің новациялық теориялары мен технологиялары» (Евразийский Университет им. Л.Н.Гумилева, Астана, 2010);
- Анализ грамматических средств в структуре ФСП Футуральности //“Тілтаным” (Институт языкознания им. А.Байтурсынова Министерства образования и науки Республики Казахстан) (№1 (37), 2010);
- Грамматические средства выражения будущего времени в английском языке //“Тілтаным” (Институт языкознания им. А.Байтурсынова Министерства образования и науки Республики Казахстан) (№4 (36), 2009);
- Семантические группы футуральных значений в современном английском языке \\Вестник КазУМОиМЯ им.Абылай хана. Серия филологическая. (№1, 2010).
- Анализ способа экспликации будущего события с позиции субъекта \\ Вестник КазУМОиМЯ им.Абылай хана. Серия: Межкультурная коммуникация. (№4, 2010)
Байғонысова Құндыз Оразқызы
Қазіргі ағылшын тіліндегі келер шақ категориясының когнитивті-функционалды ерекшеліктері (ағылшын тіліндегі басылым материалының негізінде)
10.02.22 – шетел халықтарының тілдері мамандығы бойынша филология ғылымдарының кандидаты ғылыми дәрежесін алу үшін дайындалған диссертация
ТҮЙІНІ
Диссертация ағылшын тіліндегі келер шақ категориясының когнитивті-функционалды ерекшеліктерін талдап қарастыруға арналған.
Зерттеу жұмысының өзектілігі: Антропоцентрлік парадигма бойынша ерекше көңіл тілдік санада функционалды үлгілер арқылы айқындалатын ойдың когнитивті механизмдеріне аударылады. Осыған байланысты, ерекше өзектілік келер шақ категориясын функционалды лингвистика, оның ішінде функционалды грамматика саласында зерттеу мәселесінде табылар.
Осы диссертациялық зерттеудің мақсаты қазіргі ағылшын тіліндегі когнитивті және функционалды, әсіресе семантикалық және коммуникативті ерекшеліктерін ағылшын тіліндегі басылым материал негізінде талдау.
Диссертацияларда осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттерді шешу көзделеді:
- уақыт категориясының дамуының когнитивті негіздерінің сипаттамасын жасау. Келер шақ ұғымдық категоиясының логикалық және көзқарастық жақтарын талқылау;
- ағылшын тіліндегі келер шақ білдірудің дейктикалық құралдарының даму жолдарын талқылау;
- қазіргі ағылшын тіліндегі келер шақ мағынасын ашық және жасырын түрде білдіретін грамматикалық құралдарын талдау;
- оның құрамындағы бірліктерінің семантикалық және функционалды ерекшеліктеріне назар аударып келер шақтың ФСӨ (функционалды және семантикалық өрісі) моделін жасау;
- басылымдардың мәтіндерінде футуралдік жағдайларды талдап, футуральдік мағынасын білдіретін тілдік құралдардың прагма-коммуникативті ерекшеліктерін сипаттау.
Зерттеудің нысаны тіл жүйесіндегі келер шақ категориясының когнитивтік және функционалды ерекшеліктері.
Зерттеудің заты келер шақтың ФСӨ және оның құрамындағы бірліктерінің құрылымдық және семантикалық сипаттары, қазіргі ағылшын тіліндегі басылым мәтіндеріндегі футуралдік жағдайлардың коммуникатитік ерекшеліктері.
Қорғауға шығарылатын негізгі қағидалары:
- Ағылшын тіліндегі келер шақ категориясының қалыптасуы белгілі тарихи оқиғалар себеп болған әлемтану моделінің өзгерістерімен байланысты.
- Қазіргі ағылшын тіліндегі келер шақ ФСӨ моделі келер шақ категориясының семантикалық күрделілігіне байланысты екі қабатты құралым болып табылады.
- Келер шақ мағынасын келтіретін грамматикалық қуралдарға іс-әрекетті дейктікалық түрде сөйлеу кезенінен кейін орналастыратын барлық тілдік құралдары жатқызылады. Олардың қатарында to be likely, to be sure, to be about, to be bound сияқты футуральдік-модальдік құрылымдар, дейктикалық сын есімдер: coming, upcoming, expected, құрылымдар: a bride-to-be, soon-to-come, модальді етістіктер, тілекті, күтуді, жоспарлауды, уәде беруді білдіретін мағыналы етістіктер.
- Инфинитив және инфинитивті құрылымдар қазіргі ағылшын тіліндегі келер шақ мағынасын жасырын түрде білдіретін негізгі тілдік құралдарының бірі болып табылады.
- Мәтінде келер шақты білдіретін грамматикалық құралдар модалдік мағыналарды білдіреді, олардың арасында келесі мағыналар негізгі болып тбылады: бұйрық, өтініш, шешім, ұсыныс, уәде, қорқыту, алдын ала айту, болжау, жорамалдау, сезіну, мүмкіндік, күту, үміт, ұмтылу, тілек, ниет, жоспар, мақсат, сенімділік
- Волантативті, бағалау және жазылатын келер шақтың мағыналары іс жасаушы мен суреттелетін футуральді әрекеттің арасындағы қарым-қатынастардың негізгі түрлері.
Зерттеудің теоретикалық құндылығы когнитивті және функционалдық бағыттардың шеңберіндегі қазіргі ағылшын тіліндегі келер шақ мағынасын білдіретін тілдік құралдардың жан-жақты талдау жасалуда.
Зерттеудің тәжірибелік құндылығы - оның нәтижелерін функциональдық және коммуникативтік грамматиканың теориясында қолдану мүмкіндігі. Сонымен қатар зерттеу нәтижелері когнитивтік және функционлдық лингвистикадан дәріс оқуға, оқу құралдарын дайындау барысында қолдануға болады.
Зерттеу әдістері. Жұмыста контекстологиялық талқылау әдісі, сипаттау әдісі, компоненттік талқылау әдісі, өрістік талқылау әдісі, трансформационалды әдісі, талқылаудың бірліктерін санау әдісі қолданылды. Деректі материалды алу үшін біртіндеп таңдау әдісі қолданылды.
Бірінші бөлімінде зерттелетін мәселе бойынша ғалымдардың көзқарасы келтірілген, сонымен қатар келер шақ категориясының даму жолы қарастырылады.
Екінші бөлімінде тәжірибелік зерттеудің нәтижелері келтірілген. Бұл бөлімінде басылымдар мәтіндердегі келер кезеңінің семантикалық және функционалдық ерекшеліктері талқыланады.
Қорытындыда жұмыстың нәтижелері ретке келтіріліп, олардың ғылыми құндылығы сипатталынады. Сонымен қатар, келешкте зерттеуді жалғастыру жолдары қарастыралады.
SUMMARY
of the thesis submitted to confer scholarly degree
of the Candidate of Philological Sciences
Specialty 10.02.22 – Language of Foreign Nations
Kundyz Orazovna Baigonissova
COGNITIVE AND FUNCTIONAL SPECIFICITIES OF THE CATEGORY OF FUTURE IN MODERN ENGLISH
(BASING ON PRESS MATERIAL IN ENGLISH)
General description of the work. The dissertational research is devoted to consideration of cognitive and functional characteristics of future in modern English basing on the press material. The analysis of future tense development in the English language system, especially the ways future is explicated by anguage means, as well as of the model of FSF of Futurality, its structure and semantics is carried out within the framework of the given research
Scientific novelty of the research. The modern paradigm of language study and its inner characteristics demands for comprehensive approach that takes into consideration not only structural planes of a language unit but its semantic and communicative aspects.
In the view of the anthropocentric paradigm cognitive mechanisms of mentality explicated in mind through lingual functional models are of great interest. Therefore the importance lies in understanding cognitive and functional basis of the category of future in modern English.
The aim of the dissertation is to study cognitive and functional, as well as semantic and communicative qualities of the category of future in modern English basing on press material.
The settled aim requires that the following objectives be fulfilled:
- Description of basic cognitive grounds for categorical development of time notion;
- Analysis of development of deictic means to express future time;
- Finding out grammatical means used in Modern English to explicitly and implicitly express future time;
- Working out the model of FSF of Futurality taking into account semantic and functional specificities of its constituents;
- Analysis of futural situations in press texts and of pragma-communicative particularities of language mean to express futurality.
The object of research are cognitive and functional specificities of future time in the language system.
The area of research are structural and semantic qualities of FSF of Futurality and its constituents.
Basic principles of the research to be defended:
- Formation of the category of future in English is connected with changes in the cognitive model of time caused by certain historic events.
- The model of FSF of Futurality in Modern English represent a complex double-layer structure stipulated by semantic complexness of the category of future.
- Grammatical means to express future time include all language means deictically relating events to the moment after the moment of speech, for instance: futural-modal constructions: to be likely, to be about, to be surely, to be to, deictic adjectives: coming, upcoming, expected, such constructions as: a bride-to-be, soon-to-come, modal verbs, verbs expressing wish, intention, planning, promise, threat, expectation and other.
- Infinitive and infinitive constructions are one of the basic auxiliary means to express futural meaning in Modern English.
- In a text all grammatical meanings of future realize modal meanings as follows: orders, requests, decisions, recommendations, promises, threats, warnings, prognoses, foretelling, premonitions, suggestions, possibilities, expectations, hopes, aspiration, wishes, intentions, plans, tasks, objectives, aims, inevitability, assuredness.
- Voluntative, estimated, imposed future are the basic types of a subject’s attitude to a described future event in English press.
Theoretical value of the research is in presentation of comprehensive analysis of language means to express future tense in the framework of cognitive and functional directions.
Practical value of the research is the possibility to use its results and principles to comply a lecture course of Cognitive and Functional Linguistics, to prepare manuals and textbooks in the correspondent area.
Research methods. The following methods are used within the work: method of contextological analysis, descriptive method, method of component analysis, method of field analysis, transformative method, method of element counting. To get the factual material the method of total selection was chosen.
Material of the research. The factual material of the research include articles of modern press in English, including People, Newsweek, Sports Illustrated, National Geographic, Times, Seventeen and others. As a result, 1893 units for analysis have been detected. One unit for analysis is equal to a futural situation defined as a certain semantic category reflected in the process of communication by language means.
The structure of the dissertation. The dissertational work comprises of introduction, two parts and conclusion. At the end of the work the list of references is applied.